Wat maakt een mens tot mens?
Ccidae Sou/urnt
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Duitse kerken openen
Jaar met de Bijbel
Levensweg
Islamitische scholen
bevorderen integratie
Nieuwe voorzitter Nederlandse Zendingsraad beroepingen
COMMENTAAR
Ceuiöc Sou/tont
ZATERDAG 25 JANUARI 1991
KLM zal onjuistheden
over joden corrigeren
AMSTERDAM - De KLM betuigt haar „op
rechte spijt" aan alle joden die zich door het
handboek voor cabinepersoneel 'Culturen
aan boord' gekwetst en geschokt voelen. In
de binnenkort te verschijnen tweede druk
van het handboek zal een gecorrigeerde ver
sie van het hoofdstuk over Israël en de joden
worden opgenomen.
Dat schrijft de luchtvaartmaatschappij in een
brief aan de joodse gemeenschap.
Het hoofdstuk zal worden gecorrigeerd in
nauwe samenwerking met de Amsterdamse
rabbijn L.B. van de Kamp, die vorige week
eiste dat de KLM de passages over orthodoxe
joden onmiddellijk zou corrigeren. Van de
Kamp is tevreden over de reactie van de KLM
en beschouwt de zaak als afgedaan.
Een overdreven
verontwaardiging
over de ondeugd
neemt bij vele
puriteinen de plaats
der deugd in
John Petlt-Senn
Drie verdachten aangehouden
voor inbraak in Nijmeegse kerk
NIJMEGEN - De Nijmeegse politie heeft drie Nijmegenaren
aangehouden op verdenking van de inbraak in de St. Ste-
venskerk twee weken geleden, waarbij ruim veertig kostbare
kerkschatten werden gestolen. Van de buit is vooralsnog
niets teruggevonden. Ook zijn er volgens een politiewoord
voerder nog geen aanwijzingen dat de kerkschatten in de toe
komst teruggevonden zullen worden. Het drietal blijkt be
trokken te zijn geweest bij nog 25 andere inbraken in wonin
gen en bedrijven in Nijmegen.
De politie kwam op het spoor van één van de verdachten door
de kabel, die de verdachten gebruikt hadden om zich via een
glas-in-loodraam in de kerk te laten zakken. Die kabel bleek
in december van het vorige jaar gestolen vanaf een Nijmeegs
bouwterrein. Het spoor leidde naar een 26-jarige Nijmege-
naar, die in zijn woning aangehouden werd.
DEN HAAG - Onder het motto 'Meer dan een boek' ge
ven de Duitse en Oostenrijkse kerken dit weekend het
startsein voor het 'Jaar met de Bijbel 1992'. Doel van het
door het Katholieke Bijbelwerk en de Duitse en Oosten
rijkse Bijbelgenootschappen uitgeroepen Bijbeljaar is,
om mensen de bijbel opnieuw te laten ontdekken. Want
hoewel het 'Boek der boeken' nog steeds een bestseller
is, wordt het nauwelijks meer gelezen. Volgens de alge
meen secretaris Siegfried Meurer is dit initiatief „de
eerste gemeenschappelijke actie van de Duitse ker
ken". Het project wordt door vrijwel alle kerken en door
de christelijke organisaties in Duitsland en Oostenrijk
gedragen. Het Bijbeljaar is volgens het Samenwer
kingsverband van Christelijke Kerken (ACK) echter
vooral bedoeld voor diegenen die kritisch tegenover de
kerk staan of het lezen van de bijbel uit de tijd vinden.
Het oecumenische Bijbeljaar wordt op 25 januari offi
cieel geopend in Wenen en op 26 januari in Stuttgart.
door MARINUS V.D BERG
Met Kerstmis ben ik te voet naar de kerk gegaan.
Lopen is het tempo datje het beste bij kunt houden.
Je loopt jezelf niet zo gauw voorbij. Onderweg kun je
je eigen gedachten hebben. Gedachten over je eigen
leven als een weg. Wij zijn in het leven onderweg. Het
beeld van het leven als een weg boeit mij. Je gaat
steeds verder. Dat lijkt niet altijd zo. Soms is het
alsof je stilstaat, dan weer merk je nauwelijks op dat
je verdergaat. De levensweg is geen lijnrechte weg.
Ze loopt als door een land met bergen, heuvels,
laagvlaktes. Een land met vruchtbare en droge
gebieden. Het eigene van de levensweg is ook dat er
geen tevoren uitgestippelde paden zijn, zelfs niet als
het zo lijkt. De levensweg is een persoonlijke weg. Het
is de weg die jij gaat, de weg die jij moet vinden. Er
kunnen hele periodes zijn waarin de weg zich als
vanzelf aandient. Je gaat zonder moeite en zonder
veel aarzeling. Er zijn andere tijden, je gaat de weg
in de tijd, waarin de weg zich niet vanzelf aandient.
Je weet niet hoe je verder moet. Je staat op een
onzichtbaar kruispunt. Het is een belangrijk
moment op de levensweg. Een moment om de tijd
voor te nemen. Je komt in een ander gebied aan. Een
gebied dat zijn eigen mogelijkheden zal hebben. Een
gebied met zijn eigen belofte maar je weet nog niet
hoe je dit gebied het beste kunt binnentreden. Je bent
op een pauze - een parkeertijd op de levensweg. In
onze opgejaagde samenleving wordt die tijd al gauw
als verloren tijd beschouwt. Ze zou alleen maar nut
hebben als ze ertoe bijdraagt datje zo snel mogelijk
weer verder kunt. De werkelijke betekenis van de
pauzetijd ontgaat dan. Het is tijd om op adem, bij
jezelf te komen, bij jouw mens, jouw adam-zijn. De
mens die zich afvraagt: waartoe ben ik hier9
Waarheen gaat de weg? Naar wie en wat ben ik
onderwegOp mijn netvlies kijk ik naar enkele
schilderijen waarop zich een weg dooreen landschap
slingert. Wie die weg met zijn ogen volgt, stoot op een
punt waarop de weg niet meer zichtbaar is. Er lijkt
geen weg verder. De weg is onzichtbaar. Je keert nu
terug naar jezelf en komt dan bij je verlangen. Je
vraagt aan je verlangen waarheen wil ik gaan? hoe
wil ik de weg verdergaan? Geeft dat verlangen een
antwoord? Niet zomaar. Het verlangen laat zich niet
dwingen. Het verlangen laat je soms lange tijd in een
gebied zijn, zoals op die schilderijen. Een gebied met
een weg, maar zonder mensen en zonder h uizen. Het
is alsof de kunstenaars ook verbeelden dat het gaan
van de levensweg die uniek is ook een weg alleen is.
Er zijn tijden waarin je je verbonden weet met
mensen, met idealen, met zaken waarvoor je je inzet.
Er zijn op de levensweg momenten waarop je daarin
opgaat, met het risico jezelf te verliezen en de weg
kwijt raken. Er zijn andere levensmomenten waarop
je alleen bent op de weg, ook al zijn er mensen en
di ngen die je te doen hebt aanwezig. Misschien is het
wel het moeilijkste datje soms geen woorden hebt
voor je zoeken, dat je er met niemand over kunt
spreken. De verleiding is om te vluchten in afleiding.
De uitnodiging is om jezelf niet voorbij te lopen, niet
sneller te gaan dan je nu kunt gaan. Ook wie
langzaam gaat, gaat en wie zijn eigen weg niet
verraadt, zal de weg vinden die verder gaat een
nieuwe toekomst in. In de kerk hoorde ik een woord
dat mij raakte: het Licht overvalt je niet. Het Licht is
betrouwbaar. Het is veilig. Het nestelt zich in jou.
NIEUWEGEIN - Islamiti
sche scholen bevorderen
de integratie van moslim
kinderen. Door de kinde
ren bewust te maken van
hun identiteit krijgen zij
een positief beeld van zich
zelf en leren ze een kriti
sche houding tegenover de
samenleving aan te ne
men. Daardoor is de kans
aanzienlijk verkleind dat
ze als gevolg van identi
teitsproblemen in de cri
minele sfeer terecht ko
men.
Dit zegt A. van Landewijk,
hoofd van een islamitische
school in Amsterdam, in reactie
op de recente uitspraken van
het WD-Tweede Kamerlid J.
Franssen over islamitische
scholen. De WD-er meende dat
islamitische scholen een nega
tieve invloed op de integratie
zouden hebben.
Islamitische kinderen die niet
wordt bijgebracht wie of wat ze
zijn, komen volgens hem in een
schizofrene situatie terecht. Ze
zijn geen Nederlander, geen
buitenlander, geen moslim, ze
zijn niets. Ze hebben dan veel
minder weerstand tegen nega
tieve invloeden. Een versterkte
identiteit maakt de integratie
in de Nederlandse samenleving
makkelijker.
„Wij confronteren de kinderen
met de vooroordelen in de sa
menleving," aldus H. Fuchs,
hoofd van een islamitische
school in Eindhoven. Daardoor
krijgen zij meer weerstand. Als
voorbeeld noemt hij een veelge
bruikte leermethode die uit
gaat van de suprematie van het
blanke ras.
Een ander voordeel van islami
tische scholen is het gevolg van
het feit dat de meeste kinderen
dezelfde problemen hebben,
vooral de taal. Daardoor kun
nen deze scholen met een spe
ciale aanpak zich beter op dat
vraagstuk richten. Op gewone
scholen moeten leerkrachten
hun aandacht over meer pro
blemen verdelen.
Volgens een recente CITO-
toets aan de Al Ghazali basis
school in Rotterdam scoren de
kinderen aan deze school over
het algemeen hoger dan het ge
middelde percentage in de re
gio. Voor taal was het gelijk (73
om 73), voor ontleden (88 om 75)
en rekenen (76 om 66) beter en
voor informatie iets minder (65
om 67).
Ook op andere islamitische
scholen zijn de resultaten posi
tief. Mocht deze trend zich
voortzetten, dan zullen meer
moslimouders ervoor kiezen
hun kinderen naar deze scho
len te zenden. Van Landewijk
verwacht dat ook niet-islamit-
sche ouders voor deze scholen
zullen kiezen vanwege het in
ere houden van normen als
rust, orde en netheid.
Hoewel de godsdienstlessen
verplicht zijn, hoeven leer
krachten en leerlingen die geen
moslim zijn, niet aan het bid
den en vasten mee te doen. Ze
moeten er wel respect voor
kunnen opbrengen. Behalve
goed onderwijs willen de isla
mitische scholen ook meer
doen aan de karaktervorming,
en dan volgens islamitische
normen en waarden. Deze scho
len hebben een brugfunctie
tussen thuis en de samenleving
doordat de meeste leerkrachten
Nederlanders zijn.
De ontwikkelingen op het
gebied van de bio-medi-
sche wetenschap en tech
niek zijn enorm. Bijvoor
beeld de techniek die leidt
tot de 'reageerbuisbe
vruchting'. En in het ver
schiet liggen de mogelijk
heden om 'corrigerend'
werk te verrichten aan een
bevruchte eicel, dus vlak
na de bevruchting.
Genetische fouten die leiden
tot allerlei ongewenste afwij
kingen lijken straks te kunnen
worden hersteld. Een biologi
sche reconstructie van de men
selijke natuur is niet meer al
leen een theoretische mogelijk
heid; de deur naar die toekomst
staat al open. We moeten de
drempel alleen nog over en die
stap is een kwestie van tijd, zo
lijkt het.
Veel van de nieuwe technieken
hebben hun effecten nu al in
het alledaagse leven van veel
mensen. Denk maar aan de
zwangerschappen die zijn ont
staan dankzij de techniek van
de reageerbuisbevruchting. Of
aan de prenatale onderzoeken
die worden verricht met het oog
op eventuele abortus, in het ge
val de vrucht ernstige afwijkin
gen vertoont en geen 'normaal'
leven zal kunnen hebben.
Deze ontwikkelingen roepen
veel ethische vragen op, bij
voorbeeld vragen die samen
hangen met de status van het
embryo. Mag je wel.ingrijpen in
iets wat is aangelegd om uit te
groeien tot een mens. Een an
dere, onderliggende, vraag: is
er al sprake van menselijk le
ven vanaf de conceptie of is dat
pas zo na een ontwikkeling van
enkele weken of maanden?
Een veel gehoorde bezorgde
vraag is of de ontwikkelingen
niet leiden tot het angstbeeld
van 'rassenverbetering. Moeten
we wel werken aan de perfecte
mens?
Aan de andere kant, er kan toch
veel menselijk leed worden
voorkomen dankzij de bio-me-
dische technieken?
Kerken
Allerlei instanties en commis
sies houden zich bezig met de
vragen die verband houden
met de bio-medische ontwikke
lingen. De kerken blijven daar
in niet achter. Volgende week
bespreekt de gezamenlijke sy
node van de Hervormde Kerk,
de Gereformeerde Kerken en
de Lutherse Kerk een rapport
over 'mensen in wording'. Het
bevat 'theologische ethische en
pastorale overwegingen bij
nieuwe voortplantingstechnie
ken en prenataal onderzoek'.
Het rapport is geschreven door
een commissie onder voorzit
terschap van prof. dr. E. Schro
ten, hervormd kerkelijk hoog
leraar ethiek in Utrecht.
Voor de rapportage werd een
keuze gemaakt uit de proble
matiek. Het gaat vooral om de
vraag naar het eventuele goed
recht van reageerbuisbevruch
ting; om die naar prenatale di
agnostiek en die naar de even
tuele aanvaardbaarheid van het
gebruik van menselijke embry
o's voor onderzoek en thera
peutisch gebruik.
De commissie heeft op diverse
punten een meerderheids- en
een minderheidsstandpunt
moeten formuleren. De meer
derheid vindt bijvoorbeeld dat,
onder voorwaarden, embryo's
mogen worden gebruikt, ande
ren echter menen dat dit niet
aanvaardbaar is.
Beschermwaardigheid
'Beschermwaardigheid' is een
trefwoord in de wijze waarop in
het rapport over het embryo
(deze term wordt hier gebruikt
voor alle stadia van ontwikke
ling, van bevruchte eicel tot
volgroeide vrucht). Het mense
lijk embryo is beschermwaar
dig is en wel in oplopende lijn.
Een embryo van enkele dagen
is dus in mindere mate be
schermwaardig dan een em
bryo van zes maanden.
Dit standpunt wordt mogelijk
gemaakt door de opvatting dat
de ontwikkelingsfase van het
embryo gevolgen heeft voor de
status van de vrucht. Wanneer
het zenuwstelsel al is gevormd,
heeft het embryo een 'hogere'
status dan wanneer er nog
slechts sprake is van ongediffe
rentieerde cellen. Maar princi
pieel blijft de beschermwaar
digheid, vanaf het begin. Die
'waardigheid' van het embryo
betekent dan ook dat het em
bryo vanaf de bevruchting met
respect en verantwoordelijk
heid wordt behandeld. De
mens-in-wording 'vraagt onze
zorg en liefdevolle toewijding'.
De meerderheid van de com
missie meent dat er belangen
kunnen zijn bijvoorbeeld die
van onderzoek of therapeutsich
handelen die het manipule
ren met embryo's toelaten. Ze
willen echter in tijd wel een
grens trekken: veertien dagen.
De argumentatie daarvoor
wordt vooral ontleend aan de
embryologie. Die leert dat in de
eerste twee weken het embryo
nog geen 'individualiteit' heeft;
de celdeling levert in principe
cellen op die er nog hetzelfde
uitzien. Na de twaalfde tot vijf
tiende dag ontstaat de 'primi
tieve streep' en begint het pro
ces van individuatie; het wordt
vanaf nu steeds duidelijker dat
het embryo gaat uitgroeien tot
een uniek mens.
Er worden ook wel andere mar
keringen in de ontwikkeling
van het embryo als grenspaal
gebruikt. Bijvoorbeeld het be
gin van de ontwikkeling van
het zenuwstelsel en van de her
senen (na ruim drie weken), of
bij de levensvatbaarheid (mo
menteel ongeveer 24 weken).
De minderheid van de commis
sie wildé niet weten van enige
grenspaal; voor haar is het be
gin, de bevruchting, het enige
markeringspunt. Bescherm
waardigheid heeft dus voor
deze leden een absoluut karak
ter en dat betekent: geen ge
bruik van manipulatie van em
bryo's, ook niet voor medische
doeleinden.
Redenering
Over de redenering van de toe
nemende beschermwaardig
heid is heel wat te zeggen. Op
het eerste gezicht lijkt ze heel
redelijk: Zo'n bevruchte eicel is
toch heel wat anders dan een
embryo van drie maanden
dan lijkt het embryo al echt op
een mens en om die mens is het
tenslotte te doen en die fysie
ke ontwikkeling moet je in mo
reel opzicht tot uitdrukking
brengen.
Deze redeneerwijze is niet
nieuw maar het is merkwaardig
dat de kerkelijke commissie ze
nog hanteert. Want de weerleg
ging ervan is al zo vaak gege
ven. Immers, wie zegt dat het
uiteindelijk te doen is om de
mens, zegt daarmee in feite dat
het begin van die ontwikkeling,
de bevruchte eicel, net zo be
langrijk is voor het bereiken
van dat doel als een embryo van
24 weken. Zonder die bevruch
te eicel kan er immers geen
mens tot ontwikkeling komen.
Het beslissende punt voor de
morele status is dus de fysieke
ontwikkeling van het embryo.
Wat simpel geformuleerd: de
materiële verschijningsvorm
van het embryo dat wat we
natuurwetenschappelijk kun
nen onderzoeken is bepa
lend voor de wijze van omgaan
ermee.
Maar meteen komt de vraag op
of het menselijke van het em
bryo wel kan worden beant
woord in termen van zijn fysie
ke ontwikkeling? Hier zit de
kern van het probleem: wat
maakt een mens tot mens?
In het rapport wordt op dit punt
de traditie geciteerd. Bijvoor
beeld de aristotelische opvat
ting van de gefaseerde bezie
ling. Het embryo krijgt een
driedelige bezieling en pas bij
de laatste (het rationele deel
van de ziel) is er sprake van een
'echt' mens.
Relaties
Met dit 'bezielend verhaal' kan
de commissie niet overweg; het
begrip ziel past niet in het den
ken van vandaag; het leidt al
leen maar tot dualistische op
vattingen over de mens als ziel
en lichaam. Het kenmerkende
van de mens ligt veeleer in
diens relationele vermogens.
Het gaat om de betrekkingen
van de mens tot God en zijn me
demens; die maken de mens tot
mens.
We zien dus dat in het rapport
inderdaad de fysieke feitelijk
heid van het embryo bepalend
is voor de morele status ervan.
De discussie over wat nog wel
mag en niet meer, afhankelijk
van de uitkomst van de weging
van de belangen, wordt dan ook
gevoerd met 'fysieke argumen
ten'. Zie bijvoorbeeld hoe de
'primitieve streep' een morele
betekenis krijgt, of het begin
van het zenuwstelsel.
De redenering in het rapport
laat duidelijk zien hoe de ma
nier van kijken naar het em
bryo bepalend is voor de wijze
waarop er wordt gesproken
over het morele. Wie met 'mate
riële' ogen kijkt, doet een afwe
ging met 'materiële' argumen
ten.
In de traditie is wel met heel an
dere ogen gekeken naar de
mens en diens wording. In
psalm 139 bijvoorbeeld wordt
uigedrukt hoe God de mens
door en door kent, vanaf zijn
oorsprong en hoe God er dus
vanaf het begin 'bij' was. En
Plato, om nog maar een voor
beeld te noemen, sprak van zie
len die een aards lichaam ver
kiezen als vast steunpunt.
In dergelijke opvattingen is er
een geestelijke oorzaak, een
geestelijk principe, of op z'n
minst een geestelijke omstan
digheid die mee speelt bij het
begin en misschien wel vooraf
gaat aan de wording.
Die geestelijke dimensie kun je
niet zien met 'materiële' ogen;
alleen op geestelijke wijze is die
werkelijkheid te zien. In het
rapport 'Mensen in wording'
komt deze manier van kijken
niet aan bod. Daar wordt het be
gin gedefinieerd in natuurwe
tenschappelijke termen en
daarmee wordt de toon gezet
voor de morele discussie.
OEGSTGEEST - Prof. dr.
R. Veldhuis (49) wordt de
nieuwe voorzitter van de
Nederlandse Zendings
raad (NZR). Per 1 maart zal
hij de afgetreden prof. dr.
H.B. Kossen vervangen.
De benoeming geldt voor een
periode van vier jaar, zo maakte
de NZR gisteren bekend. Veld
huis werd geboren in Indone
sië. Hij studeerde theologie in
Groningen en in Gottingen
(Duitsland). Van 1975 tot 1979
doceerde hij systematische the
ologie en filosofie aan de Ecöle
de Théologie in Ndoungué, Ca-
meroun. Sinds zijn terugkeer
naar Nederland is Veldhuis ver
bonden aan de Theologische
Faculteit van de Rijksuniversi
teit van Groningen. Vanaf 1 ja
nuari 1990 is hij daar hoogle
raar in de wijsbegeerte van de
godsdienst en de ethiek. De Ne
derlandse Zendingsraad is een
raad van coördinatie en overleg
van veertien protestantse zen
dingsorganisaties alsmede de
oud-katholieke missie.
bber
iflicl
Rechtspraak in Duitslaiw
In het verenigde Duitsland zijn begin deze week de
veroordelingen uitgesproken tegen voormalige DDR-
wachters. Zij werden beschuldigd van doodslag omdat
de Muur, die tot 9 november 1989 Berlijn in tweeën ven
Oostduitse vluchtelingen hadden doodgeschoten. Twee
issie vo
i ieder f
Financ
aan h«
rilandse
e%. Mei
vier terechtstaande grenswachten werden vrijgesproke |jfvan
derde kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf. De
werd veroordeeld tot drie en een halfjaar on voorwaart gebruik
gevangenisstraf. Het proces was het eerste in een lang g van di
van rechtszaken, waarin grenswachten van de vooreV~
DDR zich moeten verantwoorden voor de moorden of|
duitsers die naar het Westen wilden ontkomen
in de T
steller
Het menselijk leven kan echter
ook anders worden verstaan: de
fysieke gestalte van de mens
(ook als embryo) is een ver
schijningsvorm van het leven
dat tegelijkertijd ook een gees
telijke vorm heeft. Bijvoor
beeldinde ziel.
Wie zo 'kijkt', gaat heel andere
dingen zien. Heel concreet
wordt dat in het denkmodel dat
uitgaat van reïncarnatie. Een
embryo is in dat denken een fy
sieke uitdrukking van de wens
of opdracht van een ziel om op
nieuw als mens geboren te wor
den.
Voor wie zo denkt, gelden plot
seling heel andere waarden.
Een embryo gebruiken voor on
derzoek betekent zoiets als het
verhinderen dat een ziel haar
opdracht kan uitvoeren. En dan
kan een fysiek markeringspunt
als de primitieve streep nooit
een (moreel) grenskarakter
krijgen.
Eenzijdigheid
Het is uiterst merkwaardig dat
in een kerkeüjk rapport de
geestelijke dimensie van de
oorsprong van het leven niet
aan bod komt. Dat is niet alleen
tegen de eigen traditie in, maar
getuigt ook van eenzijdigheid
in denken. Het is natuurlijk
niet de bedoeling dat de kerken
blijven spreken met de
woorden van de psalmist of met
die van Plato of Aristoteles.
Ook de kerken moeten spreken
in rapport met de tijd en de we
tenschap geeft ons nieuwe
woorden in de mond.
De kerken verloochenen echter
zichzelf als die nieuwe woorden
worden gespeld met het alfabet
van de natuurwetenschappen.
Want die letters spreken niet de
waarheid, hooguit laten ze een
stukje van de waarheid zien,
vanuit een bepaalde manier
van kijken.
Het is de pretentie van de ker
ken een boodschap te hebben
waardoor de werkelijkheid in
haar juiste perspectief wordt
geplaatst. Dat perspectief is het
weten dat God de wereld heeft
geschapen. De werkelijkheid is
niet 'zomaar' ontstaan uit mate
rie, er zit een plan achter voor
mens en wereld. Er is een reali
teit die niet met de zintuiglijke
ogen te zien is, maar die wel ge
schouwd kan worden in de
geest en die samen met de we-
reld-die-we-zien de werkelijk
heid vormt.
In het nieuwe testament wordt
op veel plaatsen heel concreet
over die geestelijke wereld ge
sproken; in onze tijd verstaan
veel christenen daar niet zo
veel meer van of alleen op ab
stracte wijze. Een relatie met de
concrete werkelijkheid kan
nauwelijks nog worden gelegd.
Daarom is het ook niet zo ver
wonderlijk dat in onze tijd een
kerkelijk rapport een geestelijk
begrip als 'ziel' feitelijk onder
tafel wordt geschoven; het kan
immers niet functioneren in
een discussie die met natuur
wetenschappelijke argumen
ten wordt gevoerd. Maar de
vraag blijft of het wel juist is, de
discussie met deze woorden te
voeren.
De beschuldigden konden zich niet verschuilen ach leen de
klassieke 'Befehl ist Befehl', zeker in een land waar tot
allerlaatste nazi-misdadiger rekenschap wordt gevraag
zijn daden. Bovendien was het beroep van grenswacht
de DDR een vrije keuze. Op de misdaad volgt nu du:
rechte straf. Maar dat betekent niet dat daarmee het r<
voel is voldaan. Tenslotte waren de voormalige gren:
maar kleine pionnen. De generaals en andere, politii
ders die de bevelen uitdeelden en die uiteindelijk ver<
delijk zijn voor de meer dan tweehonderd doden die
Muur en het IJzeren Gordijn gevallen zijn, blijven
schot.
De oud-dictator van de DDR, Erich Honecker, werd <1
Sovjets heimelijk vanuit Berlijn naar de Sovjetunie gi
keld en zit nu als een op de vlucht geslagen misdadige!
Chileense ambassade en wacht op betere tijden. Erich li
ker beweert dat de Duitse staat helemaal niet het reclf
hem te berechten, omdat de DDR een internationaal e
staat was met zijn eigen wetgeving en eigen rechtsregel!
Erich Honecker zou als overtuigde anti-fascist moeten
dat dit argument geen hout snijdt. Zou men het crif
moeten toepassen op de Hitler-staat, dan zouden alle i
deelde nazi-misdadigers ten onrechte zijn veroordeelt
onder Hitler was Duitsland een internationaal erkenq
met eigen wetten en eigen rechtsregels hoe ven
dan ook.
ErICH Honecker kan zich aan zijn verantwoordelijkhl
trekken. Daar heeft de Duitse regering weinig vat ojl
vele slachtoffers van de DDR-dictatuur zullen niet kunT
grijpen dat andere kopstukken van het SED-regime oi
derd van hun pensioen kunnen genieten. Alexander f
Golodkowski, de deviezenverschaffer van het SED-j
waarbij duistere praktijken niet werden geschuwd, ger!
tig van een oude dag aan de luxeuze boorden van de Tel
in Beieren. Markus Wolf, KGB-generaal, chef van de spT
diensten van de DDR en adjunct van Stasi-chef Erich I
kon het zich permitteren vanuit Moskou, waar hij na d
de' zijn toevlucht had gezocht, ongehinderd naar Duitsl
rug te keren. Zijn vroegere chef Erich Mielke wacht we]
proces. Maar niet voor zijn misdaden als opperpolitiera
de DDR. Hij wordt ter verantwoording geroepen voj
moorden op politiemannen die hij beging tijdens de n|j_i^ x,
twee misdaden die een halve eeuw achter ons liggen, t 1
misdaden begaan in het recente verleden wordt hij nifinderl
gevallen. Breel°P
DUITSLAND is een rechtsstaat. Het nieuwe Duitslai
rechtsstaat uitbreiden tot het gebied van de voormalij
Maar dat wil ook zeggen, dat men zich bij het vervol
misdaden mag beperken tot het kleine grut. Wil de ree r
aan geloofwaardigheid winnen in de ogen van de b
van de voormalige DDR tenslotte de enige echte
fers dan moet men ook de groten durven aanpakkei
Wij geloven. Maar niet in:
"eigen schuld dikke bult."
Nederlandse Hervormnde Kerk
Beroepen te Ridderkerk (Irenekerk) J G.
Amesz. kandidaat te Rotterdam; te Wilms
D. Breure te Haatten
Gereformeerde Kerken
Beroepen te Gaast en Ferwoude en te Ex-
morra en Allingawier(SOW) mevr. C der*
Nederlanden, kandidaat te Kampen die dit
beroep heeft aangenomen.
Aangenomen naar Daarle L. Kramer te
Zuidwolde(Gr);
naar Spijkenisse C.K. Koekkoek te Strijen.
Uitgave-
Kantoor:
Telefoon:
Postadres:
Westerpers bv (maakt deel uit v
Apothekersdijk 34. Leiden
071 -122 244.
071 - 134 941
Postbus 112300 AA Leiden.
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk.
Telefoon: 070-3190 933
Telefax: 070-3906 717.
Postadres: Postbus 9. 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur: J. Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel 070 - 3190 808): L van Koot.
Leiden en omgeving (tel. 071 - 144 046/047/48/49): G - J Onvlee (chef-re
F. Buurman, K van Herpen, K. van Kesteren, R. Kleljn, drs. R. Koldenhof, I
T. Pieters en M. Roso,
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel 070 - 3190 815):
A. van Rijn (chef), W. Bunschoten, drs. C van Haersma Buma, A. var
E. Huisman, H. Jansen, drs. J van Leeuwen - Voorbij, R. de Roo, drs. K.
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834): G. Ansems (coördinator), B. Jansma, H. Pit
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L. Kooistra, drs. P van Velthoven
Foto (tel 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse.
Opmaak (tel: 070 - 3190 831) Ch. Bels (chef), A. de Bruijn, W. Dit
J. Hofmeester, C. de Kier, H. Nleuwmans, H Schneider.
Redactie-secretaresse (tel. 070 - 3190 819): T. Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van:
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebied
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Uni{[
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Net*
België. De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn H Leber, drs. Kbi bieö
M. van de Ven en P. Vogels. De parlementaire redactie bestaat uit R ii
(chef). H. Bijleveld, D. Hofland, P. Koopman. D. van Rietschoten en K.
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus; L"""-
- de volgende correspondenten in het buitenland: drs. D. J. van den Bertf n
(Peking), drs. H. Botje (Tunis), A. Courant (Athene), R Hasselerharm
(Johannesburg), drs. A Heerlng (Rome), B van Huet (Parijs). M de Koj
(Washington), F. Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs R. \j
(Moskou), W Werkman (Jeruzalem), G. van Wijland (Belgrado), F. WijrtKWAL
(Bonn), J. Wijne (Brussel). Lormatioi
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve *639973™
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London Vertacjm'"ndo<i
M de Cocq
Nabezorging
Telefoon: 071 -122 248 op ma t/m vi
15.00 uur
n 08.30 tot 17.00 uur
n 18.00 tot 19 00 uur. op z:
'er i
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand 27,00
per kwartaal 79,80
per jaar 312,65
Bij betaling per acceptgirokaart-
per maand
per kwartaal
28,20
82,80
per jaar 318,65
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 -122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 -
Bankiers
ABN/AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK 663 050
