Winstbejag en
kalverliefde in
Oost-Berlijn
ae
Verwarringen van een jonge balletdanser
Het geleidelijke sterver;
van Stef Vancaeneghen
bi
SteidóC- Gouoant
BOEKEN/PLATEN
id&2
Box-gala met
veel rake klappéï
-;stui
(iroe
Miniatuurtjes over
botsingen in Afrika
VRIJDAG 10 JANUARI 1992 e
Geert van der Kolk: 'Kate Jahn' (ro
man). Uitgave Veen, 1991. Prijs
29,50.
De val van de Muur ligt al
weer meer dan twee jaar ach
ter ons en Duitsland heeft de
eerste verjaardag van de here
niging reeds gevierd. Ondanks
deze grote veranderingen ziet
de voormalige DDR er nog
'grotendeels zo uit als de afge
lopen veertig jaar. Wie een
stad als Oost-Berlijn vóór 1989
heeft gekend zal ontdekken
dat ze in veel opzichten dezelf
de is gebleven.
Geert van der Kolks nieuwste
roman, 'Këte Jahn', speelt in
Oost-Berlijn tijdens de jaren
zeventig, maar hoewel veel
van de gebeurtenissen nu niet
meer zouden kunnen plaats
vinden heeft het boek toch
^en sterker tijdloos en zelfs ac
tueel karakter dan men op het
eerste gezicht zou aannemen.
Alleen al de vele beschrijvin
gen van de vieze, verveloze en
vooral saaie straten en wonin
gen hebben nog niets aan rea
liteitswaarde ingeboet. Vrij
heid is in één klap te herstel
len, maar een jarenlang ver
waarloosde stad niet.
Hoofdpersoon in 'Kathe Jahn'
is de jonge historicus Kan
Goedkoop, een wat gedegen
jongen, op het naïeve en saaie
af. Goedkoop is werkloos,
maar desalniettemin dag en
nacht in touw voor een Am
sterdamse afdeling van de
CPN, waarvan hij lid is.
Haveloos
Van der Kolk schetst een wat
haveloos beeld van de verza
meling bouw- en havenarbei
ders, verarmde middenstan
ders en gepensioneerden bij
wie Jan Goedkoop de contri
butie ophaalt, wat, naast het
colporteren met De Waarheid,
zijn belangrijkste taak is.
Werkloos of niet, Goedkoop is
toch nog zoveel historicus dat
hij daarnaast een onderzoek
verricht naar een met veel ge
heimzinnigheid omgeven bu
reau van de communistische
Internationale dat kort na de
Russische Revolutie in Am
sterdam gevestigd was. De
partijleiding heeft niet veel op
met al te diepgravend gesnuf
fel in het verleden, maar laat
Goedkoop zijn gang gaan en
zorgt er zelfs voor dat hij naar
Oost-Berlijn kan om zich in de
partijarchieven daar te verdie-
Dat laatste gaat erg makkelijk:
„Ze zijn daar erg op bezoek ge
steld. Altijd al geweest. In
Moskou ook. Hoe meer bezoek,
hoe beter. Kosten noch moeite
worden gespaard voor partij
genoten uit het Westen".
Goedkoop brengt netjes zijn
dagen door in de stoffige ar
chieven. 's Ochtends ontbijt
hij in zijn eentje in de grote
eetzaal van de Gëstehaus des
Zentral Kommitees, maar 's a-
vonds ontvlucht hij de een
zaamheid door de stad in te
trekken. Al spoedig leert hij
daar enkele mensen kennen.
De niet-erkende beeldende
kunstenaar Stefan en de wel
van staatswege erkende jazz
zangeres Kate Jahn.
Randfiguren
Stefan houdt zich in leven met
paFt-time baantjes, Kate zingt
in bijna lege café's. Het zijn
randfiguren die in een schim
mig milieu overleven. De aan
trekkelijke Kate gaat met een
vriendin vaak de dure hotels
in de stad af, op zoek naar rij
ke buitenlanders. Hoewel het
nooit met zoveel woorden
wordt gezegd lijkt het erop dat
ze de hoer spelen. Stefan heeft
al een veroordeling als 'Asozi-
al' achter de rug, omdat werk
loosheid in de DDR strafbaar
was en gelijkstond aan landlo
perij.
Goedkoop wordt verliefd op
Kate en besluit zelfs met haar
te trouwen om haar naar
Westberlijn te kunnen laten
gaan, een vreemde beslissing
voor een partijgetrouwe stali
nist. Ideologie speelt echter bij
niemand een grote rol. De
communisten die Goedkoop
ontmoet zijn allemaal even
vriendelijk en reproduceren
Oost-Berlijn: Vrijheid is in één klap te herstellen, maar een jarenlang verwaarloosde stad niet.
braaf de slogans van de partij,
maar proberen in wezen ook
maar te overleven in een land
zonder toekomst.
Lastige vragen worden ge
woon vermeden en Goedkoops
communisme wordt door nie
mand serieus genomen. Hij
heeft bijvoorbeeld geen me
ning over de Muur: „De com
munisten in Nederland en el
ders in Westeuropa noemden
zichzelf 'Euro-communisten'
en verklaarden aan wie het
maar horen wilde dat ze ei
genlijk niets te maken hadden
met Moskou. Buiten de parij
nam niemand dit au serieux.
Het was vooral bedoeld voor
de eigen gemoedsrust".
Barrière
Hoewel de verliefdheid we
derzijds lijkt te zijn, lukt het
Goedkoop toch niet werkelijk
een relatie met Kate aan te
gaan. Er staat een barrière tus
sen hen. Niet zozeer de Muur,
alswel het feit dat Këte uitslui
tend in materiële zaken gefite-
resseerd is en Goedkoop, com
munist of niet, toch een idea
list is die bijvoorbeeld nog
droomt van de grote liefde,
terwijl Kate al heel cynisch is
geworden.
Van der Kolk maakt dat tij
dens hun trouwerij nog eens
extra duidelijk in een wat
overbodige vergelijking met
die fysieke barrière, de Muur.
Een fotograaf maakt huwe
lijksfoto's. „Het lukte niet. Hoe
hij haar ook liet poseren, altijd
kreeg hij de Muur op de ach
tergrond".
Een liefdesgeschiedenis in de
ouderwetse betekenis van het
woord is 'Këte Jahn' niet. Van
der Kolks schildering van een
verlopen milieu, dat vage
echo's van de jaren twintig op
roept, en de op winstbejag en
kalverliefde gebaseerde ver
houding tussen de beide
hoofdpersonen, is echter zeer
realistisch en overtuigend en
maakt deze roman voor mij tot
het beste boek van 1991.
Herman Stevens imponeert
met zijn tweede roman.
FOTO: ANP
Herman Stevens: 'Een schone slaap'
- roman. Uitgave De Arbeiderspers.
Prijs 32,90.
Twee uiterst verwarrende da
gen in het leven van een be
ginnende balletdanser, Hero.
Hij is zojuist afgestudeerd aan
een akademie in het buiten
land en keert naar Nederland
terug om daarvandaan met
zijn zus, Ida, een vakantiereis
te beginnen die hen zal voeren
naar Venetië, Parijs, Praag.
Het verslag van die terugkeer
en wat Hero daarbij overkomt
is te lezen in de tweede roman
van Herman Stevens, die in
1990 debuteerde met 'Mindere
goden'.
Ook in die roman stond het
theater centraal. Toen was de
kern van het verhaal verbon
den aan Shakespeares comedie
'Een midzomernachtsdroom',
nu is de lezer duidelijk betrok
ken bij het denken en ervaren
van een balletdanser. En daar
gaat Herman Stevens heel bij
zonder mee om.
Na zijn aankomst in zijn land
van herkomst, Nederland,
komt Hero terecht in een on
overzichtelijk huis, waar Ida
woont, met nog een paar ande
ren. In de kamer, die hem
wordt toegewezen, staat van
alles van voorgangers of ande
ren. De weg in het huis, bij
voorbeeld de plaats waar de
badkamer is, daar komt Hero
niet achter in deze twee dagen
van zijn verblijf. Er gebeurt
niet veel. Hij bezoekt met zijn
zus een diskotheek, hij is op
een feest van een oude hoogle
raar, die zich genezen be
schouwt van de darmtumoren
van vijf jaar geleden, wat hij
graag wil vieren.
Er is verder sprake van zelf
moord van een zekere Sander,
die Hero nog niet ontmoette.
Sander, de ander. En dan is er
ook nog het levendige, aktieve
meisje Els, Elly of Ellen, aan
wie zijn kamer was beloofd ert
die daar gaat witten en Hero
intussen verleidt.
Van de reis met Ida naar al
die culturele centra komt niets
terecht en Hero springt ten
slotte maar op zijn eentje de
trein in. Waarheen?
Spankracht
Waar gaat dit verhaal over?
Het is van een grote span
kracht, maar de lezer moet er
de tijd voor nemen. Want het
is wat betreft vertelling, inle
ving door de auteur in de
hoofdpersoon en wat betreft
taal zo volledig,
rijk en zuiver, dat je als lezer
van Nederlandse literatuur
met dit boek een heel nieuwe
ervaring opdoet. Het gaat veel
verder dan we van onze „be
kende" schrijvers gewend zijn.
Niet voor niets kreeg Herman
Stevens voor zijn debuut de
Anton Wachterprijs, want in
veel opzichten heeft zijn werk
v,an alles met Vestdijks ro
mans te maken.
Maar het is internationaler,
het is veel sterker van taal.
Vaak lijkt elke zin een taal
vondst te bevatten. Als het ge
zelschap op de televisie kijkt
naar de studentendemonstra
ties op het Pekingse Plein van
de Hemelse Vrede verschijnt
een demonstrant met een
slecht gebit in beeld. „Alle
maal vullingen op voetjes",
zegt de een. Een ander repli
ceert: „Holten op stelten
eerder, met zo'n hongersta
king". Je kunt blijven citeren
uit deze stroom van taalvond
sten (Fotografie: „die vinger in
de dijk van de eeuwigheid").
Verbazend knap is het inle
vingsvermogen van Stevens in
zijn Hero, zijn held. Hij vertelt
over de balletstudie en over
het afsluitende examen: een
pas de deux. Een kleine chore
ografie, die hij zelf danste met
Nanda. Wat ervaart een dan
ser, hoe maakt hij de wereld
mee, in zijn lichamelijke wer
kelijkheid? Door het hele ver
haal blijft dat een belangrijke
rol spelen.
Herman Stevens versterkt
zich na zijn opmerkelijke de
buut in deze tweede roman
overduidelijk. Hij is een schrij
ver van grote klasse, om aller
lei redenen. 'Een schone slaap'
is om vele redenen een bijzon
dere roman.
reRsuf
'Stuurlij
jitter Mc
"raak ge:
Bij gebrek aan nieuw werk
nemen we de boxen onder
de loep, een fenomeen dat
voor de fan de gelegenheid
bij uitstek vormt om oud en
nog nimmer uitgebracht ma
teriaal op cd te krijgen. Je
hoeft dan immers niet alle
elpees op cd te kopen. Het
zijn vooral de legendarische
artiesten uit de jaren zeven
tig, die inmiddels zo'n cd-
box achter hun naam heb
ben. Allman Brothers, James
Brown, Byrds, Eric Clapton
en Led Zeppelin, om een
paar interessante te noemen,
gingen in de afgelopen jaren
al voor.
Hoogste tijd dus voor de pla
tenmaatschappij om Crosby,
Stills Nash met zo'n cd-
box te 'eren'. Nu is het pro
bleem met deze band dat het
legendarische karakter 'm
vooral zit in de afkomst van
de leden (Buffalo Spring
field, Byrds, Hollies) én de
eerste twee elpees. Vooral de
hulp van Neil Young op
'Déja Vu' heeft de band geen
windeieren gelegd. Dat hoge
peil werd daarna nooit meer
bereikt, al halen albums als
'CSN' uit '77 en 'Daylight
Again' uit '82 natuurlijk ook
een ruime voldoende. Zwaar
onvoldoende zijn echter de
meeste solo-albums van de
heren, die alle ruimschoots
in de schaduw staan van die
van Neil Young. Heel af en
toe kwam Stephen Stills met
een leuk hitje op de prop
pen, en ook Graham Nash is
de beroerdste niet, maar van
zijn albums met Crosby heb
ik nooit iets begrepen. David
Crosby was altijd al verant
woordelijk voor de slaaplied
jes en het akoestisch geprie
gel en ik verdenk Nash er
sterk van Crosby op sleep
touw te hebben genomen
omdat-ie 'm zo zielig vond.
Hoewel dus lang niet al het
materiaal van de heren (ver
schenen op in totaal 28 el
pees, de verzamelaars niet
meegerekend) de moeite
waard is slaagden de makers
van de compilatie 'CSN' er
desondanks in vier ceedees
te vullen. Dat is wat mij be
treft net iets teveel van het
goede, want met het wegla
ten van een hoop niet rele
vant materiaal van Crosby
Nash (om maar wat te
noemen), was een pakken-
ste cd wordt bijna comn -p.
gevuld met het mater™",.
van de eerste twee CS ,oljQ
elpees (van 'Déja Vu']*™1™
breekt alleen Country e
en dat is geen wonder'P
de cd's nummer twee en',1?? A1,
komt net iets teveel ger.J
zei van Crosby voor om P?e ot,
leuk te houden. Maar11
aardige van dit soort bp—
is altijd dat er veel alteT>"|7"|
tieve versies op staanf\ Pi I
ook hier, al zijn de versi
len vaak minimaal. In a
tien gevallen werd voor r m
niet eerder uitgebrachte i M
sie gekozen en vijf numi M
(inclusief de Beatles' 'BL M u
bird' en 'Dear Mr. Fany
van Traffic) versch/.
zelfs helemaal nog niel
plaat. Een aardig boekw
je met notities van de rr,
kanten zelf en een uitgeh
de stamboom completi
deze box, die niet goedl-
is (rond 160 gulden) en
iets teveel overbodig ma;
aal bevat om van een n
zakelijke aanvulling vaor
cd-kast te kunnen sprek'IA BRUM
Lynyrd Skynyrd iJpEN
Maar er is meer te vinde.
de box-ring. Lynyrd re
nyrd bijvoorbeeld, de kadt dik'
teristieke southern-rockfco'n gl
uit Jacksonville, Florida|t. Dat
op noodlottige wijze ^aar e
haar einde kwam toeiL-^-i.
een vliegtuigongeluk ot
oktober 1977 een aantal ae D
zikanten de dood vond>leurer
band maakte vijf studio-jkt hij
ten en een live-album eir rnaa
ter werden nog twee alhfotig s(
uitgebracht met oud, n
niet eerder gereleased wp J
De drie cd's in de box rmee
nyrd Skynyrd' bevatten
ook nauwelijks nieuwe ntje -Bij"
mers, maar wel veel 'n van
sponkelijke demo-opnafe Sch<
en alternatieve mixes, uur) n
bijzonder goed klinken.p a
met veel gitaargeweld bestaa
paard gaande combiriatste *-
van countryblues en rocon<^er
roll blijkt anno 1992 door c
heel aantrekkelijk. VonatuuI
de eerste twee elpees werk
beste) en de laatste, opè ^a;
lend genoeg 'Street Su-h* bei
vors' geheten, zijn rii- Zodr
schoots vertegenwoorigc kan
de cd-box. Een perfect oë- War
zicht derhalve, dat e natuu
glans krijgt door het b,tuur
sloten boekwerk. Zodat:n> zoa'
eindelijk weten hoe de U heeft
toch aan die vreemde n- Dat d
kwam. ratiebn
Crosby, Stills Nash...net iets teveel overbodig materiaégebied
FOTO k waa
Wie de vijf romans van Chi-
nua Achebe niet kent heeft
pech, want zijn oeuvre is im
posant en dus heb je wat ge
mist. Maar de 'nog-niet-ken-
ner' heeft ook geluk. Onlangs
bracht In de Knipscheer een
verhalenbundeltje van hem op
de markt, waarin zijn stijl
schitterend tot uiting komt.
Een perfecte manier dus om
kennis te maken met de au
teur die in 1988 de prestigieuze
Booker Prize kreeg.
In 'Hoe meisjes oorlog voeren'
staan de kleine drama's van
het dagelijks leven in Nigeria.
Ze zijn tekenend voor de dra
maatjes van dorpsvrouwen,
kinderen, gekken, onderwij
zers en andere mensen overal
in Afrika. De verhalen zijn le
vensecht. Achebe toont een
welwillendheid ten opzichte
van zijn hoofdpersonen. Je
snapt waar het probleem van
daan komt. De verhalen lezen
lekker weg.
Vaak ligt de oorzaak in een
conflict tussen traditie en mo
derne tijd. Het eerste verhaal,
'De Krankzinnige', gaat over
de slechte plek die er is voor
'gekken' en gehandicapten.
Het bijgeloof speelt een grote
rol en angst. 'De Keizer' gaat
over corruptie en geld bij ver
kiezingen. Eigenbelang dus,
profiterend van de ongelet
terdheid en onbekendheid van
het verschijnsel verkiezingen
Botsing tussen
traditie en mo
derne tijd in de
Nigeriaanse
woestijn.
FOTO: SP
bij het volk. Een fraai, span
nend verhaal is 'Trouwen doe
je met zijn tweeën'. Trouwen
gaat vandaag de dag anders
dan de aan tradities vasthou
dende ouders en grootouders
voor ogen staat. En leg dat als
trouwlustige maar eens uit aan
je familie die vasthoudt aan de
tradities. Dat dilemma wordt
meteen beklemmend duidelijk
in de eerste regels: 'Heb je je
vader al geschreven?', vroeg
Nene op een middag, toen ze
samen met Nnaemeka in haar
kamer zat op Kasanga Street
16 in Lagos. 'Nee, nog niet. Ik
heb erover nagedacht. Ik denk
dat het beter is om het hem te
zeggen wanneer ik thuiskom
met verlof.' Het wordt een
drama van onbegrip en ver
vreemding door vasthoudend
heid van beide zijden.
Een andere hoogtepunt in de
bundel is 'Akueke'. Het ver
haal gaat over macht en eer
bied voor ouderen, ziekte en
de rol van goden, bijgeloof en
medicijnmannen daarbij. Het
is geschreven vanuit het per
spectief van de zieke, machte
loze Akueke.
Chikes schooljaren schildert in
een notedop een deel van de
tragedie die Maryse Condé in
Ségou beschrijft: de botsing
van de met blanken meegeko
men 'grote' godsdiensten met
de tradities en natuurreligies
in Afrika. Schitterend werkt
Achebe naar zijn conclusie toe:
blanke cultuur als flinterdun
laagje op een Afrikaan die er
tenonrechte dik mee doet.
Maar de Afrikaan „was geluk
kig".
Het titelverhaal is totaal an
ders. Het is namelijk geen ty
pisch Afrikaans verhaal. In de
context van de oorlog in (wat
ik denk) Biafra, maakt Echebe
een universeel verhaal over
wat oorlog met mensen doet.
Als het ieder voor zich is. Als
overleven afhangt van je ver
stand gebruiken, al gaat het
ten koste van anderen.
Stef Vancaeneghem: 'Madame Va
lentine of de Tederheid'. Uitgave
Manteau. Prijs 24,50.
'My home is my castle' is een
gezegde dat niet alleen door
adellijke Engelsen wordt ge
bruikt. Voor iemand die het
grootste deel van zijn of haar
leven in een bepaald huis
heeft doorgebracht betekent
die woning meer dan een hoop
stenen. Het huis krijgt emotio
neel evenveel waarde als een
landgoed, omdat het de mate
riële verpersoonlijking is van
reeds lang in de tunnel der tijd
verdwenen gebeurtenissen.
Stef Vancaeneghems derde ro
man, 'Madame Valentine of de
Tederheid' is opgebouwd rond
twee personen: madame Va
lentine, de moeder van de per
sonages, en het huis waarin
haar gezin opgroeide. Dat ge
zin is hetzelfde als reeds in
Vancaeneghems debuutroman,
'Zonde van Nini', centraal
staande gezin.
Terwijl het in het laatste boek
echter nog ging over een tex-
tiel-baronnenfamilie die lang
zaam maar onherroepelijk de
sociale ladder afdaalt, heeft
het gezin in 'Madame Valenti
ne of de Tederheid' weinig ol
niets meer weg van een indus
trieclan. De kinderen zijn het
huis uit, monsieur Robert is al
tientallen jaren dood. Wat is
overgebleven zijn het grote
huis en madame Valentine
Dewever.
Het huis wordt steeds moeilij
ker te onderhouden. De ver
warmingsketel lekt, de zolder
vloer rot weg, het dak stort
van ellende bijna in. Madame
Valentine zelf is ook niet meer
zo sterk als vroeger. Haar
dochter en drie zonen beslui
ten dat het huis verkocht moet
worden en hun moeder moet
verhuizen naar een apparte
ment in de stad.
Dilemma
De weduwe en haar huis zijn
echter te zeer met elkaar ver
groeid om nog van elkaar ge
scheiden. De kinderen staan
voor een dilemma: als ze hun
moeder in het grote huis laten,
vereenzaamt ze en als ze haar
naar de stad halen wordt de
overgang haar misschien fa
taal.
Het verhaal wordt afwisselend
vanuit de zonen en de dochter,
de ex-bedienden Marie en
Bertrand en madame Valenti
ne zelf verteld. Elk personage
vertelt niet alleen over de
moeilijkheden van de verhui
zing, maar vooral over vroe
ger. In het ophalen van die
herinneringen toont Vancae
neghem zijn sterkste kant: het
tekenen van sociale verhou
dingen. De moeilijkheden die
zoon Willy, een Vlaming, en
zijn vriendin Fran?oise, een
Franstalige, bijvoorbeeld on
dervinden wanneer ze beslui
ten te gaan trouwen. Juist in
het Zuidbelgische Ronse, dat
biina op de taalgrens ligt, 'ver
talen' tal van andere verschil-
In, nu
len zich in de taalkwesti de vt
Vancaeneghem heeft gefe Noc
voerige uiteenzettingen i>pgeri<
Hij heeft duidelijk een
kend oor voor dialogen takt v
moeiteloos en uiterst jwintel
tisch op papier zet, difenist
die een frappante geljbancj
met de spreektaal ver.muzie
maar kundig ontdaan zijyerd
al het overbodige. gjng
re kan
Brokstukken
Madame Valentine ov|
de verhuizing uiteindelij|
evenmin als hét huis
wisseling van eigenaar,
worden doorbroken, k
veranderd. Het huis bei
de verbouwing nog
brokstukken van zijn vi
vorm, net als madame Vj
ne, die op haar sterfbei
meer in het heden vertq
slechts onsamenhangendfANN
te [ere
den herinneringen
brengt.
jeren
:te ve
Met de moeder sterft vóen
kinderen in zekere zifl het
hun jeugd. Er bestaat vi Sin
af geen fysiek tastbareerter)
meer met dit deel vaIi-A.fri
verleden. In elkaar kuni
die niet opnieuw opbo
Daarvoor lopen hun voly
levens teveel uiteen. j
Het lijkt er zo op dat hmeri
genlijke sterven in deleïen ec
want voor madame Valtitter 1
was met de dood vanrganis.
man het belangrijkste denaar
haar volwassen leven örtijer
storven en de oudtart v
vroegtijdig begonnen.
