Oude testament vindplaats
van spanning en moraal
J
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
INLIA-onderzoek naar Vietnamezen
Vrede
Een moreel ontredderd volk
COMMENTAAR
Joegoslavische
volksverhuizing
■1
c
HELP
HELPEN
CcidócSommit
£eicUc0otvumt
ZATERDAG 4 JANUARI 1992
f Persbureau
INS stopt
BARNEVELD
Het christelijke
4 persbureau Inter-
nieuws (INS) in
Barneveld stopt met
onmiddellijke in
gang met de
nieuwsvoorziening
in Nederland. Het
g i "bureau, dat zich
specialiseerde in
F nieuws uit de chris-
c telijke wereld, heeft
y te weinig afnemers
2. om rendabel te
1' kunnen zijn.
r INS heeft precies
I- twee jaar gedraaid.
GRONINGEN De
Stichting INLIA - een
kerkelijke organisatie die
zich inzet voor asielzoe
kers in Nederland - heeft
•besloten een onderzoeks
commissie naar Tsjecho-
slowakije te sturen.
Deze commissie zal daar bestu
deren hoe de situatie is van
Vietnamezen in dat land en
vooral of het verantwoord is
om ongeveer 200 asielzoekers
uit Vietnam, die nu nog in Ne
derland verblijven, terug te
sturen naar Tsjechoslowakije.
Dat heeft een woordvoerder
van de Stichting INLIA gister
middag in Groningen bekend
gemaakt. De commissie, die 15
januari vertrekt, bestaat uit
vijf personen. Het onderzoek
zal een week duren. De Stich
ting INLIA heeft besloten om
het onderzoek toch in te stel
len ondanks het feit dat staats
secretaris Kosto van justitie
heeft laten weten geen behoef
te te hebben aan een dergelijk
onderzoek. De commissie zal
onder anderen gesprekken
voeren met Tsjechische rege
ringsvertegenwoordigers, per
sonen werkzaam in Tsjechi
sche vluchtelingencentra, het
Legers des Heils en met enke
le van de door Nederland te
ruggezonden Vietnamezen.
Volgens directeur J. van Til-
borg van de stichting INLIA
wordt het rapport van de on
derzoekscommissie naar ver
wachting voor 27 januari aan
de staatssecretaris aangeboden.
Hij zei te hopen dat de in to
taal 25 asielzoekers die in zes
opvangkerken in Nederland
verblijven, in Nederland kun
nen blijven tot het onderzoek
in Tsjechoslowakije is afge
rond.
Wij schrikken over
onze eigen zonden,
wanneer wij ze bij
anderen
aanschouwen.
Opperrabbijn verbiedt
paraplu's op sabbat
JERUZALEM Op het moment dat Is
raël hevig geteisterd wordt door zware
sneeuw- en regenbuien, heeft opperrab
bijn Mordechaï Eliahou het gebruik van
paraplu's tijdens de sabbat verboden.
,,Men moet erop toezien dat de paraplu's
gedurende de sabbat niet geopend wor
den", aldus Eliahou in een speciale bood
schap die vrijdag door Israëlische kranten
is gepubliceerd. De opperrabbijn geeft wel
toestemming om op de joodse rustdag
spaarzaam gebruik te maken van de tele
foon ,,als iemand het slachtoffer is van
een elektrokutie of als kinderen in de
buurt van een elektriciteitsmast spelen die
door de wind of de sneeuw wordt be
laagd."
door MARINUS V D. BERG
„Toen de mensen hun angst overwonnen, draaiden
ze de partij de rug toe". Dat schrijft Laura Starink
in haar boeiende boek over de nu voormalige
Sowjet-Unie: 'Een land van horen zeggen'.
Over de relatie tussen angst en macht, schrijft ook
de Birmese Aung San Suu Kyi, die in 1991 de
Nobelprijs voor de vrede kreeg. Ze schrijft er over
in haar boek: 'Vrij van angst'. Ze zegt dat het niet
macht is, maar angst die leidt tot corruptie. Angst
tast het hart van de mens aan en brengt de mens
tot allerlei kuiperijen. Angst bederft het samen-
Enkele dagen voor dat ik dit las vroeg een vrouw,
die nog de tijd van de angstmakende preken over
hel en vagevuur had meegemaakt: Wat denkt U
van hemel, hel en vagevuur?" Achter haar vraag
zat een verhaal. Ze zei: „Hier vlak over de grens in
Duitsland is er pas nog weer over gepreekt. De
mensen waren heel erg bang gemaakt".
Kennelijk had iets van die oude angst haar ook
nog weer even te pakken gekregen. Toen ik op
haar vraag inging, merkte ik dat ze zocht naar een
bevrijdend woord. Hoezeer is het ware Gelaat i
verkondiging v
iefde. Bevrijding
j angst
i Gods
God niet verminkt door de
in plaats van vrijheid in liefde.
angst en bevrijding van machten die de 1
de greep van de angst houden, is de kern
Verhaal met de mensen.
Dagelijks lijden mensen onder machten die angst
aanjagen. Zoveel mensen durven hun echte
gedachten niet te uiten uit angst voor repressaille,
ontslag, blokkade van een promotie. Machthebbers
spelen in op angst en hun hart corrumpeert. Ze
spelen mensen tegen elkaar uit, ze roddelen en
vertellen ongecontroleerde verhalen door. Ze
verspreiden achterdocht.
Aung San Suu Kyi schrijft: „Een zeer verraderlijke
angst is angst die zich voordoet als gezond verstand
of zelfs wijsheid".
Tegenover angst staat de moed. Ze is soms als een
klein mosterdzaadje dat net niet stikt in de
hartebodem van de mens. Wie zichzelf niet totaal
uitlevert aan de angst en zijn slaaf wordt, behoudt
innerlijke vrijheid. Vanuit die innerlijke vrijheid
kan de moed groeien en sterker worden. Sterker
dan de angst. Dan breekt de dag door, als een
ochtendgloren, waarin het zwijgen plaats maakt
voor spreken. Je geeft stem aan de vrijheid en je
laat de angst achter je.
Het bijzondere dat de volkeren in de Sowjet-Unie
ondervinden is, dat de macht een zeepbel blijkt.
Zoveel macht is niet meer dan een zeepbel. Macht
springt uiteen als ze oog in oog komt te staan met
de kracht van vrije mensen. Zo worden ook
mensen vrij in onderlinge relaties, in werk en
leefgemeenschappen: ze laten zich niet meer aan
banden leggen door angst. De hel is daar waar de
mens geleid wordt door de angst. Daar worden
mensen uit elkaar gedreven, eikaars concurrenten.
Daar is het ellebogenwerk. Daar wantrouwt
iedereen iedereen. Daar is geen woord oprecht.
Daar is dodelijke eenzaamheid.
Het vagevuur is de crisis, de plaats van de
zuivering. We worden door de crisis heen bevrijd
van de angst en kunnen worden tot hele mensen,
tot mensen die eikaars zusters en broeders worden.
Mensen die liefde en vrijheid met elkaar delen.
De hemel is de plaats waar we op het einde van de
reis ontvangen zullen worden in het Licht van de
vrijheid: er zal daar geen angst zijn, geen
eenzaamheid, geen dodelijk wantrouwen.
Soms even is er al hemel op aarde, waar mensen
vrij worden van angst. Daar komt de vrede tot in
het innerlijk van onszelf. Die vrede en vrijheid
jaar.
ik U ir
BEROEPINGEN
Ellecom en De Steeg K. Touwen, kan
didaat te Amsterdam; naar Ameron-
gen-Overberg A.B. Sloof te Katwijk
Blom te Edam.
te Harkema; te Wieringermeer Dr.
AMSTERDAM Calvi
nisten, roomsen, joden. In
gelovig opzicht bleek het
vroeg zeventiende-eeuwse
Amsterdam een goede
markt voor schilders van
oudtestamentische tafere
len. Het oude testament
was het boek dat alle ge
lovigen als het hunne
konden beschouwen en de
gewetensvrijheid in de
Republiek en zeker in
Amsterdam was erg groot.
Er bestond een levendige ge-
dachtenuitwisseling tussen
christelijke bijbelgeleerden als
Vossius en Barlaeus en de se
fardische jood Menasseh ben
Israël. Elders in Europa waren
dit soort discussies taboe. Me
nasseh ben Israel mocht een
hebreeuwse editie van het
oude testament drukken waar
voor bij de predikanten veel
interesse bestond.
De Middelburgse dominee
Boudaan was zo'n man die
voor deze editie veel belang
stelling had. Hij liet zich trots
portretteren met een exem
plaar van de Hebreeuwse bij
bel in de hand.
Het schilderij is te zien op de
tentoonstelling in het Joods
Historisch Museum. Daar
wordt een overzicht gegeven
van de onvoorstelbaar grote
produktie van oudtestamenti
sche taferelen in steden als
Amsterdam en Haarlem.
De tentoonstelling is uniek
omdat voor het eerst is gepro
beerd deze oudtestamentische
produktie in het zeventiende-
eeuwse Holland in kaart te
brengen en de oorsprong er
van te begrijpen.
Volgens de Duitse predikant
Christian Tümpel die als hoog
leraar kunstgeschiedenis in
Nijmegen de tentoonstelling
organiseerde, was die produk
tie in Nederland veruit het
grootst. Amsterdam werd het
centrum van de oudtestamen
tische historieschilderkunst.
Nergens ander, aldus Tümpel,
werkten er in een stad zoveel
schilders die dit soort onder
werpen schilderden, hoewel er
in plaatsen als Haarlem,
Utrecht en Delft ook het nodi
ge werd geproduceerd. In de
jaren vijftig en zestig waren in
Amsterdam soms meer dan
twintig oudtestamentische his
torieschilders werkzaam.
Mythologie
Niettemin blijft de verklaring
voor de aanwezigheid van die
zeer grote produktie het
aantal schilderijen met deze
onderwerpen die in verzame
lingen pronkstukken bleken,
moet in de duizenden lopen
iets raadselachtigs houden.
Het is niet meer dan natuur
lijk dat de gewetensvrijheid in
de republiek aanleiding gaf tot
uitvoerige discussies en pole
mieken en dus leidde tot aller
lei pamfletten en religieuze
boeken en in het bijzonder tot
het drukken van allerlei bij
bels.
Maar waarom concentreerde
zich dit in de schilderkunst op
het oude testament? Of is dit
Lot en zijn dochters, schilderij van Hendrick Goltzius
Koning David, schilderij van Arent de Gelder
een vertekening die een ten
toonstelling die zich tot dit on
derwerp beperkt nu eenmaal
met zich meebrengt? Want ta
ferelen uit het nieuwe testa
ment en de klassieke mytholo
gie werden natuurlijk ook vol
op geschilderd.
Tümpel houdt het er op dat de
belangstelling gaande werd ge
houden door die bijzondere sa
menstelling van de bevolking
die een bijzondere gedachten-
wisseling mogelijk maakte
(zonder dat er overigens van
versmelting sprake was). Hij
wijst er op dat er bij het pu
bliek een onvoorstelbare hang
was naar verhalende schilde
rijen. Het oude testament werd
gezien als een bron van voor
beelden van goed gedrag, ge
loof, spanning en wijsheid.
Men vond de helden en aarts
vaders fascinerend en wilde er
alles over weten. Vooral het
boek Genesis was populair.
Bijna de helft van alle onder
werpen blijkt uit dit bijbelboek
afkomstig. Daarnaast haalden
de schilders hun onderwerpen
uit boeken als Rechters, Ruth,
Daniël en Tobias.
De kunstenaars beantwoord
den aan een vraag die daad
werkelijk leefde bij het pu
bliek. Het waren niet de ker
ken die de schilders opdrach
ten gaven. Schilderijen waren
immers in de protestantse
kerkgebouwen en in de syna-
goges taboe. De opdrachtge
vers waren niet alleen van
hoge afkomst, ook de niet zo
gegoede burgerij wist wel de
gelijk aan schilderijen te ko-
De overheden wilden nogal
eens schilderijen bestellen
waarin hun morele uitmun
tendheid geïllustreerd werd
door een bijbels figuur. Zo liet
Frederik Hendrik zich door
Jacob Gerritsz Cuyp afbeelden
als de herdersjongen David,
terwijl aan zijn voeten het af
gehouwen hoofd ligt van Goli
ath. Op de achtergrond zien
we de stad 's-Hertogenbosch
liggen die in 1629 door Frede
rik Hendrik was heroverd op
de Spanjaarden. Het is een
pronkstuk op deze tentoonstel
ling.
Ze geeft een selectie op basis
van de plaatsen waar de schil
derijen zijn gemaakt, in de
eerste plaats Amsterdam en
KRO-DOCUMENTAIRE OVER ALBANIË
Een kerk in Tirana wordt i
HILVERSUM Jaren
lang gevangen gehouden
priesters, hun aantal
steeds verder uitgedund,
kerkgebouwen die wer
den afgebroken of dienst
gingen doen als winkel
centrum of partijbureau.
De uitroeiing van de reli
gie in Albanië was al ver
voortgeschreden, toen vo
rig jaar alsnog als laatste
Oosteuropees land de deu
ren naar het westen
wrden opengezet.
Programmamaker, Rob Hof
maakte voor de KRO een do
cumentaire over de kerk in
Albanië onder de sprekende
titel „Van God Verlaten". De
jarenlang gevangen gehouden
priesters die het communisti
sche regime hebben overleefd,
zijn zowat de enige getuigen
die nog iets over die vervol
ging in dit tot op het bot uitge
buite land kunnen vertellen.
Hof laat de Franciscaanse
priester Zeff Pllumi aan het
woord die vijfentwintig jaar
lang in de gevangenis heeft
gezeten en geldt als een goed
kenner van de positie van de
RK kerk in Albanië.
Hof ging ook kijken naar het
werk dat de Missionaries of
Charity van Moeder Teresa
de beroemdste religieuze doch
ter die Albanië heeft voortge
bracht sinds kort daar ver
richten. Haar congregatie is de
eerste charitatieve instelling
die zich in Albanië met ar
Haarlem. In de tweede plaats
is geprobeerd een representa
tief beeld te geven van wat de
schilders maakten uit het oude
testament. Niet verwonderlijk
maar een beroemd voorbeeld
van een oudtestamentisch his
toriestuk, het joodse bruidje
van Rembrandt ontbreekt. Ei
genlijk heet dit stuk Isaac en
Rebecca.
Geestelijke vader
Rembrandt was voor het ma
ken van oudtestamentische
stukken in de leer geweest bij
de Amsterdamse schilder Pie-
ter Lastman, die volgens Tüm
pel wel als een soort geestelij
ke vader van het genre kan
worden aangemerkt.
Lastman baseerde zich voor
zijn thema's op zestiende-
eeuwse prenten en prentbij
bels uit dezelfde tijd. Maar hij
fing ook zelf op onderzoek uit.
ommige details op de schilde
rijen zijn niet te begrijpen als
men geen kennis heeft geno
men van het werk van de
joodse schrijver Flavius Jose-
phus die in „Joodse Oudhe
den" de geschiedenissen uit
het oude testament op zijn ei
gen wijze met allerlei toevoe
gingen had naverteld. Het
boek bleek in de zeventiende
eeuw zeer populair te zijn.
Lastman introduceerde steeds
nieuwe thema's. Onderwerpen
hadden soms ook een erotische
lading. Met graagte werd de
kuise Suzanna afgebeeld uit
het boek Daniel die door twee
joodse ouderlingen werd be
geerd en een valse getuigenis
tegen haar aflegden toen zij
door haar werden afgewezen.
Omdat het kwaad uiteindelijk
werd gestraft de ouderlin
gen werden immers ter dood
veroordeeld vanwege hun val
se getuigenis werd het ver
haal met de schone Suzanna
als middelpunt, in alle geuren
en kleuren afgeschilderd.
Joods Historisch Museum:
Het oude testament in de
schilderkunst van de Gou
den Eeuw. T.e.m. 12 april.
Een bijzonder fraai geïllus
treerde catalogus is te koop
voor 49,50.
De ontwikkelingen in Joegoslavië hebben veel weg van een
nachtmerrie. Ruim 550.000 mensen hebben de afgelopen zes
maanden hun huis moeten verlaten. Volgens de Verenigde
Naties is het de grootste gedwongen volksverhuizing in Eu
ropa sinds de Tweede Wereldoorlog. Afgezien van Oosten
rijk, waar meer dan 10.000 vluchtelingen een onderkomerj
hebben gevonden, en Hongarije, dat 12.000 vluchtelingen per
maand opneemt, lijken maar weinig landen dit op te merken,
Voor de meeste leiders van de Europese Gemeenschap is de
oorlog in Joegoslavië een militair of diplomatiek probleem;
voor het menselijk leed is nauwelijks oog.
De voornaamste reden dat Europa de Joegoslavische volks
verhuizing vrijwel negeert, is dat deze zich voor een groot
deel binnen Joegoslavië zelf afspeelt. Ongeveer 200.000 van
de vluchtelingen zijn naar elders in Kroatië vertrokken. En
ongeveer 200.000 Serviërs zijn uit Kroatië naar Bosnië of Ser
vië gevlucht. Het is moeilijk om dergelijke enorme verschui
vingen bij te houden. Zo werden bijvoorbeeld Kroatische
schoolkinderen in september geëvacueerd uit Osijek. Ze wer
den naar Split overgebracht aan de Adriatische kust. Deze
stad werd vervolgens gebombardeerd door het Joegoslavi
sche leger. De kinderen kwamen ten slotte in Zagreb terecht
Ook daar zijn ze niet buiten gevaar, maar in de logica van
deze oorlog is verplaatsen gevaarlijker dan blijven. En dus
zitten de kinderen nog steeds in Zagreb.
VELE Joegoslaven hebben hun heil in het buitenland ge
zocht. Op de kaart ziet het er eenvoudig uit om de grens ovei
te steken naar het vredige Hongarije. Maar volgens de vluch
telingen in Mohacs is de grensovergang te Udvar al lanj
overgegaan in handen van het Joegoslavische leger. Om d(
grens over té steken moeten de vluchtelingen door velden
waar mijnen zijn gelegd. Niemand blijft lang in Mohacs. D(
vluchtelingen worden doorgeschoven om ruimte te maken
voor anderen. In het begin kwamen de Kroaten en etnisch! jj
Hongaren in auto's de grens over. Nu komen ze te voet, zonj
der bagage of warme kleren.
OoK vluchtelingen uit het gebied Baranya in het noordoos
ten van Kroatië hebben geen enkele kans om hun huis teru|
te krijgen. Eind september kondigde het 'regionale parle
ment' van het gebied dat nu onder Servische controle staal
aan, dat huizen of boerderijen die niet binnen dertig dager
werden opgeëist zouden worden geconfisceerd. De huizen
worden nu toegewezen aan Servische migranten en zo word!
het gemengd Servisch-Kroatische gebied uiteindelijk volle)
dig Servisch. En daar gaat het per slot van rekening om iij
deze oorlog.
De etnische Hongaren in dit gebied worden gedwongen ol
voor de Kroaten te vechten of dienst te nemen in het federa
le (lees: Servische) leger. Met als gevolg dat er Hongaren zijr
die Hongaren doodschieten in een ander land het is eer
krankzinnige oorlog.
Het is triest dat Van den Broek en andere Westeuropese
leiders dat maanden geleden al niet hebben doorzien. Wan
neer de EG toen al tot erkenning van Kroatië zou zijn over
gegaan, zou de vluchtelingen dit trieste lot waarschijnlijk be
spaard zijn gebleven.
LA
II
VI
RODE KRUIS
DEN HAAG GIRO 6868
menzorg bezig houdt en gezien
de situatie een onuitputtelijk
arbeidsterrein voor zich heeft.
Om aanschouwelijk te maken
hoe mensen proberen te over
leven heeft Hof een gezin ge
volgd dat leeft in een dorpie
vlak bij Skhodra, de tweede
stad van Albanië en het cen
trum van het katholicisme. De
ervaringen van dit gezin en
hun katholieke parochiepries
ter maken duidelijk hoezeer
de Albanezen geknecht en
vernederd zijn.
Bij het kijken naar 'Van God
verlaten' voel je bijna tastbaar
de vrijheid waarover de Alba
nezen weer beschikken. Tege
lijkertijd word je geconfron
teerd met de gevolgen van
vijfenveertig jaar dictatuur.
Een dictatuur die geleid heeft
tot een straatarm land en een
moreel ontredderd volk.
Uitgave:
Kantoor:
Telefoon:
Telefax
Hoofdkant
Telefoon:
ran Sijthoff Pers bv)
071 -122 244.
Koopmansstraat 9. 2288 BC Rijswijk
070-3190 933.
070-3906 717
Postbus 9, 2501 CA Den Haag
ken
der
ger,
niel
ziin
tact
kini
een
Hor
Am
gin)
der.
deri
Rem
de
Chri
.eiden en omgeving (tel. 071 - 144 046/047/48/49): G.- J. Onvt
Buurman, K. van Herpen, K. van Kesteren, R. Kleijn, drs R. I
innem en buitenland, financiën e
Voorbij, R de Roo, drs. K. Vera
Sport (tel. 070 - 3190 826) F Werkman (chef). P. Alleblas, D. Dijkhuizen.
R Langeveld, drs H.-F Ruijl
Kunst/rtv (tel 070 - 3190 834) G Ansems (coördinator), B Jansma. H. Piet.
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse.
Opmaak (tel 070 - 3190 831): Ch. Bels (chef), A. de Bruijn, W. Diekstra, L. Henny,
J Hofmeester, C. de Kier, H. Nieuwmans, H. Schneider.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van:
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebied;
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie, een re
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Nederland en
- de volgende correspondenten ir
(Peking), drs. H. Botje (Tunis), A
(Johannesburg), drs. A. Heering (Rome), B van Huét (Parijs), I
(Washington), H. Kuiter! (Nieuw Delhi), F. Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons
(Londen), drs. R. Vunderink (Moskou), W. Werkman (Jeruzalem), G. van Wijland
(Belgrado), F. Wijnands (Bonn), J. Wijnen (Brussel).
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertaal- er
Sunday Times of London. Vertaalster: drs
Telefoon: 071 - 122 248 op m
15 00 uur.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand j
per jaar
Bij betaling per acceptgirokaart,
per maand
per kwartaal
per jaar
Het abonnementsgeld dient vooruit te wor
Advertenties
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 -
n 08 30 tot 17 00 u
n 18.00 tot 19.00 ui
ir Rijswijk 070 - 3902 702.
CA
W-
?t\\
Bankiers
ABN/AM F
POSTBANK 663 050
ABN/AMRO BANK NV 473 575 5
