De eenzame strijd van kapitein Kurt Carlsen
'finale
VEERTIG JAAR GELEDEN: DRAMA VAN DE 'FLYING ENTERPRISE*
Godsdienst-
politie in
Saudi-Arabië
gaat
hard tekeer
£eidóc0otucmt
ZATERDAG 4 JANUARI 1992 PAGINA 21
Met rooie oortjes zat iedereen veertig
jaar geleden bij de radio. Kapitein Hen-
nck Kurt Carlsen dobberde eenzaam
rond op de zwaarhellende 'Flying Enter
prise' op de woedende golven van de At
lantische Oceaan. Dertien dagen lang
bleef hij op zijn gekapseisde schip, dat
hij voor geen goud in de steek wilde la
ten, maar dat hem uiteindelijk toch nog
ontglipte. Als nu iemand zich in een der
gelijke situatie zou bevinden, zou hij
niet meer zó alleen zijn. Al heel gauw
zou iedereen op de televisie van heel
dichtbij kunnen zien hoe een kapitein
als Kurt Carlsen - zo die nu nog zou be
staan! - zijn heldenstrijd aan boord van
zijn schip voerde. Zoals nog niet zo lang
geleden de ramp met de veerboot met de
soortgelijke naam, de 'Harold Of Free
Enterprise', van minuut tot minuut te
volgen was. In 1951 was zoiets ondenk
baar. De televisie stond nog in de kin
derschoenen, zelfs de radioverbindingen
met het schip waren nauwelijks in stand
te houden. Toch keek iedereen naar zijn
krant uit of zat aan de radio gekluisterd
om van de radionieuwsdienst te horen
of er nog iets bekend was geworden over
kapitein Kurt Carlsen. De in Denemar
ken geboren 'zeeheld' was in 1938 naar
de Verenigde Staten geëmigreerd. Hij
werkte van 1944 tot zijn pensioen voor
de rederij Export-Isbrandtsen Lines uit
New York. Op 11 oktober 1989 overleed
hij in zijn woonplaats Woodbridge in de
staat New Jersey.
AAD VAN HOLSTEIN
DEN HAAG - Driehonderddertig
mijl ten zuidwesten van Ierland op
de Atlantische Oceaan begon veer
tig jaar geleden, twee dagen na
Kerstmis 1951, tijdens een zeer
zware storm een drama dat nog da
genlang in het nieuwe jaar de hele
wereld in spanning zou houden.
De 'Flying Enterprise', een tiendui
zend ton metend vrachtschip was
in grote moeilijkheden geraakt.
Alle opvarenden gingen van boord.
Alleen kapitein Kurt Carlsen wei
gerde het schip, dat inmiddels zwa
re slagzij maakte, te verlaten.
December was een stormachtige maand
geweest. De ene zware storm na de an
dere geselde de zeeen. De 'Flying Enter
prise' was aanvankelijk maar een van de
schepen die erdoor werd geteisterd. Nog
op diezelfde dag verging ter hoogte van
Devonshire de 'Nellie Bywater', een
schoener die wereldwijd bekend stond
om de films waarin dat schip een rol
speelde. Negen opvarenden konden wel
iswaar worden gered, maar twee perso
nen, onder wie de 17-jarige dochter van
de kapitein, lieten het leven. In deze vol
gens de kranten „een der zwaarste stor
men uit de laatste tientallen jaren, die
boven Engeland en de Atlantische
1 Oceaan woedde", verging in de Golf van
Biscaje, tegelijk met een Zweedse tanker,
het Nederlandse vrachtschip 'Gemma'.
Het sloeg daar op de rotsen en verloor
zijn voltallige bemanning. Omdat voor
de Waddenkust ook nog het Duitse
vrachtschip 'Irene Oldendorff zonk, na-
i dat het daar op een uit de oorlog date
rende mijn was gelopen, hadden weini
gen op die vrijdag al in de gaten wat er
zich op de Atlantische Oceaan begon af
te spelen.
Slagzij
Pas na geruime tijd werd bekend dat de
'Flying Enterprise' - een Amerikaans
vrachtschip met een bemanning van
veertig koppen en tien passagiers aan
boord op weg van Rotterdam naar New
York - een slagzij maakte van dertig
graden. De antenne waarmee de verbin
ding met het vasteland werd onderhou
den, brak als een luciferhoutje af, waar
door het onmogelijk was nog radiocon
tact met het schip te verkrijgen. Opva
renden hadden midden in het geraas van
de storm gehoord hoe plotseling het dek
met het geluid van een kanonschot
scheurde. Met zwaar staaldraad en ce
ment werd getracht de scheur te dichten.
De volgende dag werd het schip echter
door een 60 voet hoge stortzee getroffen,
waardoor instrumenten defect raakten
en een deel van de mast werd losgerukt.
Het schip kwam zp in een slagzij terecht
waaruit het zich niet meer oprichtte. Een
Amerikaans marine-transportschip dat
toevallig in de nabijheid kruiste, pro
beerde hulp te verlenen, terwijl ook de
Britse reddingsmaatschapij in actie
kwam om bemanning en passagiers van
boord te halen. Ze kwamen op verschil
lende voorbijvarende schepen terecht.
Later arriveerden zestien van hen met
het Amerikaanse schip 'Southland' in de
Rotterdamse haven op het moment dat
daar met veel scheepsgetoeter het oude
jaar werd uitgefloten en het nieuwe ver
welkomd.
Kapitein Carlsen wees intussen met een
heldhaftige hardnekkigheid alle voorstel
len van de hand om zijn schip te verla
ten. Hij deed dat omdat de 'Flying En-
j terprise' anders het eigendom zou wor
den van degene die het zou bergen en
dat wilde hij tegen elke prijs voorkomen.
De maatschappij van de 'Flying Enter
prise' zou in het geval dat de kapitein
van boord ging een hoge prijs hebben
moeten betalen om het schip terug te
I krijgen. Er moest zich dus wel iemand
,aan boord bevinden totdat het schip in
Kapitein Kurt Carlsen, de kapitein die dertien dagen aan boord v
het in de golven ten onder ging.
veiligheid was gebracht. Carlsen hield
zich daar letterlijk aan.
Nieuwe stormen met wel honderd kilo
meter per uur brachten niet hem maar
wel het schip steeds verder uit zijn even
wicht. De positie van het vaartuig werd
almaar hachelijker en toen het zestig gra
den slagzij maakte, raakte het zelfs vol
komen hulpeloos. Inmiddels bevond
zich de Amenkaanse torpedobootjager
'John W. Weeks' in de nabijheid van het
schip, van waaruit met lichtsignalen be
moedigende boodschappen van Carlsens
familie en zijn maatschappij naar de ka
pitein werden gezonden. Pogingen van
de jager om levensmiddelen naar het
overhellende vaartuig te brengen, lever
den echter geen enkel succes op.
Turmoil
Inmiddels had op woensdag 2 januari de
sleepboot 'Turmoil' vanuit Engeland zee
gekozen om te proberen het schip op
sleeptouw te nemen. Daags daarna be
reikte de sleper pas het door de woeden
de golven heen en weer slingerende
schip. Tot drie keer toe mislukte het
voornemen om in het schijnsel van de
geweldige zoeklichten van de sleper een
lijn naar de boot af te schieten. Kapitein
Carlsen probeerde nog de werplijnen
binnen te halen, maar dat lukte hem
niet, omdat hij zich gedwongen zag zich
met één hand vast te houden, daar hij
anders overboord zou slaan.
Besloten werd bij daglicht te proberen
enkele mannen aan boord van de 'Flying
Enterprise' te brengen om kapitein Carl
sen te assisteren bij het vastmaken van
de werplijnen. De sleeptrossen moesten
namelijk aan de achterzijde van het
wrak worden bevestigd om te voorko
men dat het nog meer water zou maken.
Kapitein Parker van de 'Turmoil' seinde
ondanks alle tegenslagen naar de wal er
vertrouwen in te hebben dat hij het
schip bij redelijk weer naar een haven
zou kunnen slepen. Maar voorlopig zag
het er daar nog niet naar uit.
Kapitein Carlsen bleef vol goede moed.
Hij speelde het zelfs klaar een minia
tuurzender en ontvanger te construeren
met behulp van enkele batterijen, die hij
uit zijn schip opdiepte. Daarmee hield
hij geregeld contact met de Amerikaanse
torbedobootjager, die in de buurt bleef
om in geval van nood kapitein Carlsen
alsnog van boord te halen.
Intussen slonk de mondvoorraad van
Kurt Carlsen tot het uiterste. Hij leefde
tenslotte nog op wat gedroogd voedsel
en wat thee. Na herhaalde vergeefse po
gingen slaagde de 'John W. Weeks' er
toch in een lijn met wat koffie, brood,
zoetigheid, sigaretten, kranten en tijd
schriften aan boord van de 'Flying En
terprise' te krijgen. Carlsen had ook bij
na geen water meer en hij leste zijn dorst
uit een door hem nog gered vat bier. De
eerste dagen van eenzaamheid had hij
zich voornamelijk beziggehouden met
het lezen van het handboek 'Het recht
van de zeeman', waarvan de inhoud
hem kennelijk voldoende motiveerde
om aan zijn standpunt vast te houden.
Hij zat midscheeps, zonder licht of ver
warming. Door zijn radiozender vertelde
hij hoe hij daar aan boord leefde. „Alles
is een probleem", zo zei hij, „want er is
alleen maar de mogelijkheid om me
kruipend te verplaatsen, met één voet op
het scheepsdek en de andere op de
scheepswand. Nergens is er een vlakke
plek te vinden. Slechts enkele delen van
het wrak kan ik bereiken. Van de kom
buis of de voorraadkelders ben ik volle
dig afgesneden". Toch hield de kapitein
de stemming erin. Hij maakte zich zelfs
nog bezorgd over alle overlast die hij
zijn redders bezorgde.
Gezelschap
Op de negende dag van zijn eenzame
verblijf aan boord kreeg Kurt Carlsen
plotseling gezelschap. De eerste stuur
man Roger Dancy van de zeesleeper
'Turmoil' slaagde erin met gevaar voor
eigen leven aan boord te gaan. Hij wist
met grote heldenmoed, toen de 'Tur
moil' vlak langs het vrachtschip voer,
een neerhangende kabel te grijpen en
zich zo aan boord van Carlsons schip te
slingeren.
Zijn aanwezigheid droeg er aanzienlijk
toe bij het vaartuig op sleeptouw te krij
gen, hoewel de eerste vijf pogingen toch
nog steeds geen succes opleverden. Het
weer werd daarna opnieuw ruwer en het
werk moest weer worden uitgesteld.
De volgende dag, zondag 6 januari,
slaagde men er eindelijk wel in vast te
maken, waarna de tocht van enkele da
gen naar de Engelse havenplaats Fal
mouth begon. Maandag bevond het
schip zich op 170 mijl uit de kust van
Falmouth, waar de bevolking zich al op
maakte om Kurt Carlsen een feestelijke
ontvangst te bereiden.
Warm diner
Met het uur kreeg Carlsen - Amerikaan,
maar Deen van geboorte - meer ver
trouwen in de goede afloop van het
avontuur, hoewel de 'Flying Enterprise'
inmiddels nagenoeg geheel op zijn bak
boordzijde in het water lag. De 'Tur
moil' sleepte het schip voort in een hoek
van dertig graden met een enkele stalen
kabel van ongeveer 700 meter lengte en
een breekspanning van slechts 65 ton.
De snelheid waarmee de stoet naar Fal
mouth opstoomde, bedroeg gemiddeld
drie knopen. Hoewel Carlsen volgens de
kapitein van de 'Turmoil' het schip ge
rust had kunnen verlaten, deden hij en
de Britse stuurman Dancy dat niet. Ze
bleven aan boord om kruipend over het
dek de tros te controleren. Beiden had
den zich daartoe stevig ingevet. Tot hun
vreugde slaagde de Amerikaanse torpe
dobootjager 'Keith', die de "John W.
Weeks' had afgelost, erin een warm di
ner over de lijn te sturen.
Alles ging voorspoedig, tot op woensdag
9 januari in het holst van de nacht de
rederij van de sleper 'Turmoil' een alar
merend bericht binnen kreeg. Het tele
gram bevatte slechts een paar woorden,
maar ze waren voldoende om de gewel
dige spanning waarin heel de wereld ver
keerde over de afloop van dit heroïsche
zeemansavontuur, in één klap tot een
maximum op te voeren. „Sleepkabel ge
broken. Lizard gepeild op 225 graden,
tien mijl".
De jobstijding over het breken van de
kabel op ongeveer negentig kilometer
van de Britse kust, volgde vrijwel on
middellijk na een geruststellende bood
schap dat de storm was geluwd. Vijf
uren lang had die de ene huizenhoge golf
na de andere over de 'Enterprise' uitge
stort. Carlsen had echter een heel laco
niek bericht halverwege de storm gezon
den: „Het ziet er nog helemaal niet ge
vaarlijk uit
Zwemtocht
Maar in de late namiddag van de tiende
januari brak ook zijn weerstand tegen
het van boord gaan. Er was geen redden
meer aan. Een half uur nadat Carlsen en
zijn al even moedige helper Roger Dan
cy na een gevaarlijke zwemtocht door de
woeste golven veilig het dek van de
'Turmoil' hadden bereikt, ging de 'Fly
ing Enterprise' onder in de golven. Op
het fatale ogenblik, 17.10 uur, loeiden
klagend de sirenes van de schepen die
getuige waren van de ondergang en
stond kapitein Carlsen, moe en doornat
te staren naar de plaats waar de 'Enter
prise' langzaam maar zeker verdween.
Na een verbeten strijd van dertien dagen
heeft kapitein Carlsen het toch tegen de
zee moeten afleggen, maar als een win
naar werd hij op vrijdag 11 januari 1952
samen met zijn metgezel in Falmouth
verwelkomd. Het hele stadje was uitge
lopen naar de pier, waar Carlsen door
zijn ouders en de burgemeester werd
verwelkomd.
„Het spijt me verschrikkelijk dat ik er
niet in geslaagd ben mijn schip mee te
brengen", verontschuldigde hij zich nog.
Tegelijkertijd liet zijn baas weten dat de
'American Export-Isbrandtsen Lines'
Carlsen het bevel zou geven over een an
der vrachtschip met wellicht dezelfde
naam van de gezonken stomer, de 'Fly
ing Enterprise' die - zonder de lading -
voor een miljoen dollar was vezekerd.
In het huis van de Carlsens in de VS
- waar in New York al voorbereidingen
werden getroffen voor een tickertapepa-
rade, die zelfs nog geruime tijd moest
worden uitgesteld omdat Carlsens vlieg
tuig vertraging ondervond - stond nog
steeds de kerstboom, zoals die er op de
28e december stond, de dag dat het on
geluk over de 'Enterprise' kwam.
Idoor
NABILA MEGALLI
MANAMA - De Golfoorlog was
voor Saudi-Arabië een tweesnij
dend zwaard: de geallieerden
maakten een einde aan de Iraakse
militaire bedreiging, maar de scha
duwzijde was dat hun „demoralise
rende" aanwezigheid het heilig
vuur aanwakkerde bij de religieuze
politie, de mutawa.
Bijna dagelijks doen zich in Saudi-Ara-
bie op plaatsen waar veel westerlingen
wonen incidenten voor waarbij de in
witte gewaden gestoken mutawa is be
trokken. „Met name in de grote moder
ne winkelcentra zie je hen veel meer en
ze treden veel vaker op", zegt een bui
tenlandse Arabische in de havenstad Jid-
dah.
De mutawa (Arabisch voor ordehandha
vers) behoren tot het ministerie voor het
behoud van de deugd en ter voorkoming
van het kwaad. Koning Abdel-Aziz, de
grondlegger van Saudi-Arabië, richtte
het ministerie in 1932 op. De wetsdiena-
ren zijn meestal jonge, bebaarde gods
dienstfanatici.
Zij vergewissen zich ervan dat eenieder
zich vijf maal per dag in gebed naar
Mecca buigt, zoals de Koran voor
schrijft, en aarzelen niet om tegen over
treders de wapenstok te gebruiken.
Vrouwen die tegen de regels in een te
groot deel van de armen of benen heb
ben ontbloot staan ook stokslagen te
wachten. Regelmatig valt de godsdienst-
politie binnen in videotheken om te
controleren of daar geen „decadente"
films over de toonbank gaan. Als zij een
groot aantal auto's voor het huis van een
buitenlander zien staan, houden de
agenten huiszoeking naar de in Saudi-
Arabië verboden alcoholische dranken.
Brochure
Amerikaanse consulaten hebben voor
hun landgenoten een brochure uitgege
ven waarin staat hoe zij zich tegenover
de religieuze politie moeten gedragen.
„U kunt het best de confrontatie zo snel
mogelijk uit de weg gaan. Met een debat
over de gevoeliger punten van de islam
met de mutawa is weinig te winnen",
luidt het advies. „U kunt hen niet van
gedachten doen veranderen, maar loopt
wel het gevaar een tijdje te worden opge
sloten".
In Dhahran, het oliecentrum aan de
Golf waar de meeste westerlingen wo
nen, maakte de mutawa volgens een
ooggetuige onlangs een einde aan een
verjaardagsfeestje voor een kind. „Ze
kwamen naar binnen en schreeuwden
dat verjaardagsfeestjes een gruwel uit het
Westen zijn en niet in Saudi-Arabië
thuishoren".
Anderen zagen hoe in de hoofdstad Riy
adh een Saudische vrouw, die in een
auto met chauffeur op weg was naar
haar zieke broer, door de religieuze poli
tie werd aangehouden en mee moest om
met de zweep te krijgen. Zij had zich
volgens de mutawa opgehouden „in een
besloten ruimte met een buitenlandse
man", in dit geval haar niet-Saudische
chauffeur.
„Er kunnen zich incidenteel excessen
voordoen, maar die zijn dan waarschijn
lijk uitgelokt door afwijkend gedrag",
zegt dr. Ibrahim ïbn Mubarak al-Juwair.
Hij is buitengewoon hoogleraar sociolo
gie aan de imam Mohammed ibn Seoud-
universiteit in Riyadh, een conservatief
bolwerk. „Godsdienst is de steunpilaar
van onze maatschappij".
Nu het aantal excessen toeneemt, wordt
er druk op de autoriteiten uitgeoefend de
onruststokende wetsdienaren tot de orde
te roepen. Winkeleigenaren in Riyadh
hebben gedreigd hun zaak te sluiten, als
de mutawa niet ophoudt vrouwelijke
klanten lastig te vallen. In de super
markt Ash-shu'ala van prins Misha'al,
een broer van koning Fahd. werden
agenten van de religieuze politie in el
kaar geslagen.
Aanvallen
Sjeik Abdel-Aziz ibn Baz, de meest
vooraanstaande theoloog in het land te
gen wie veel Saudi's opkijken, veroor
deelde vorige week vrijdag godsdienstfa
naten. Hij sprak zich uit tegen de bijten
de aanvallen tegen de regering in mos
keeën en op videocassetes.
Hoewel de aanwezigheid van meer dan
een half miljoen buitenlandse militairen,
met name de vrouwelijke, het verzet van
de fundamentalisten tegen de „demorali
serende invloed van het Westen" heeft
doen opleven, denken anderen dat het
niet zo'n vaart zal lopen. Abdel-Qader
Tash, de hoofdredacteur van het week
blad al-Muslimoon, merkt op: „Sociale
onderlinge beïnvloeding vindt pas plaats
na een langdurig verblijf van buitenlan
ders". Koning Fahd heeft - niet voor de
eerste keer - beloofd een adviserende
raad op te zetten, waardoor de Saudi's
een beetje zeggenschap krijgen in de re
gering.
