91
„Ik heb nog geen steen
door mijn ruit gehad"
Commissaris
Patijn
bindt
de strijd
aan met
kleinschaligheid
ZATERDAG 28 DECEMBER 1991
„Ik heb geen voorstellen voor herindeling
gedaan. Ik probeer alleen de mensen aan
het denken te zetten
FOTO: MILAN KONVAUNKA
1 Noorderkwartier
2 Groot Alkmaar
3 West-Friesland
4 Kennemerland
5 Zaanstreek
6 Groot Haarlem
7 Amstelgemeenle
8 Groot Haarlemmermeer
9 Gooiland
10 Eemgemeente
11 Rijnduinen
12 Groene Hart
13 Vecht-gemeente
14 Groot Utrecht
15 Vallei-gemeente
16 Haaglanden
17 Gouweland
18 West Delfland j
19 Rijnmond
20 Krimpenerwaard
O
23 Hoeksche Waard
24 Drechlstad
25 Gneree-Oserllakkee
Nog nooit heeft de provincie met
zó weinig belangstelling te kampen
gehad, als tenminste gekeken
wordt naar de opkomst tijdens de
afgelopen verkiezingen. Maar ook
nog nooit heeft de provinciale poli
tiek zó diep ingesneden in het lo
kale en regionale bestuur.
De Vinex (Vierde nota over de
ruimtelijke ordening-extra), hoewel
in essentie rijksbeleid van minister
Hans Alders van VROM, wordt
trouw en punctueel opgedist door
de provincie. Zuid-Holland doet er
zelfs een schepje bovenop, door
een grenswijziging met Wateringen
door te voeren ten gunste van Den
Haag. En als bestuurlijk nagerecht
is daar de Randstadprovincie van
de commissaris van de koningin,
mr. Schelto Patijn. In het Europa
van 1992 zijn het niet de nationale
overheden die de dienst gaan uit
maken, maar de grote regio's. En
dus is er geen plaats meer voor de
provincies in de huidige grootte, is
zijn credo.
Noord-Holland gaf de voorzet met
het statenbesluit een fusie na te
streven met Zuid-Holland. Patijn
kopte vervolgens in met zijn 'na
middagmijmering' over samenvoe
ging van Noord-Holland, Zuid-Hol
land, Utrecht en een deel van Fle
voland. Hooguit vijfentwintig ge
meenten mogen er overblijven van
Patijn, zeker niet meer. Intussen is
Rotterdam al zover in het OOR
(Overleg Orgaan Rijnmondgemeen
ten) en de Regio Haaglanden staat
eveneens in de startblokken. Om
dat één plaatje ook in de politiek
meer zegt dan duizend woorden,
heeft Patijn zijn dienst een levens
grote landkaart laten vervaardigen
met daarop de Randstadprovincie-
nieuwe-stijl. En daarmee heeft hij
de knuppel in het bestuurlijke
hoenderhok gegooid. „Natuurlijk,
maar ik heb niet alleen reacties
van bestuurders gekregen. Ik krijg
ook fanmail uit onverwachte hoek,
uit Brabant en van directeuren van
grote ondernemingen en zo, die
zeggen: Ha, eindelijk. En even later
kwamen staatssecretaris Yvonne
van Rooy met het NEl-rapport en
de Kamer van Koophandel met het
boekje 'Wij zijn er klaar voor'.
JAN STEEN
In het NEI-rapport staat dat de
Randstad bestuurlijk gezien' een
huishouden van Jan Steen is.
„Nou, als dat zo was, zou er in de
Randstad helemaal niets gebeuren.
Maar het tegendeel is het geval. Er
wordt hier als een gek gebouwd, er
worden wegen aangelegd. Er zijn
drie redenen waarom ik mijn op
merkingen over de Randstad heb
gemaakt. In de eerste plaats: door
de ontwikkeling naar een provin-
cievrij Haaglanden, een provincie-
vrij Amsterdam, een provincievrij
Rotterdam via die BON-exercitie
(Bestuur op Niveau), dus de vor
ming van regiobesturen, zit je er
als Randstadprovincie lelijk tussen.
Want ze roepen: Wij gaan be
voegdheden aan de regioautoritei
ten overdragen en wilt u, de pro
vincies Noord-Holland en Zuid-Hol
land, de bevoegdheden er dan
maar bij doen. Daarmee zou het
voor ons een heel klein winkeltje
worden. Bovendien: je zou op el-
kaars lip gaan zitten. Je zou de
oude Rijnmond-situatie terugkrij
gen. Daarom is de Randstadpro
vincie een absolute must voor het
overleven van de provincie. Dat is
dus eigenlijk een soort defensieve
actie".
„Het offensieve is, dat de be
stuursdichtheid nu heel groot is. Er
zijn veel schijven waarlangs je een
besluit tot stand moet brengen. Ik
heb voorgesteld het aantal schij
ven te verminderen. De derde re
den is dat er een zekere zwakte is
„In 2001 ga ik met pensioen. Wat zou een mooiere afsluiting zijn dan als er één Randstadprovincie was. Dat zou
toch fantastisch zijn. Ik hoef niet meer te solliciteren naar de post van commissaris van de Randstadprovincie. Ik
ben zó weg".
FOTO: MILAN K
op financieel gebied bij grote en
kleine gemeenten. Want wat Den
Haag de laatste tijd is overkomen,
geldt ook voor Spijkenisse, voor
Rijnsburg, Gouda, Leiden. Er zijn,
temidden van alle welvaart, zéér
zwakke gemeenten: Artikel- 12-ge-
meenten en gemeenten die daar
tegenaan zitten. Met name de ste
den, en dat zal in toenemende
mate het geval zijn als de bevol
kingsprognoses tegenvallen of als
we op basis van planoverwegingen
gemeenten geen woningcontingen
ten meer geven. Dan krijg je dus
stagnatie en krijg je op een gege
ven moment verarming. In die zin,
dat de gemeente verarmt omdat
de bevolking vergrijst, scholen
dicht gaan, enfin alle verhalen ken
nen we".
„Verder is er het probleem cen
trumgemeente-randgemeente. Al
die overwegingen hebben er bij mij
toe geleid, dat je grootschalig
moet gaan denken. Het is natuur
lijk onzin om één grote Randstad
provincie te maken en het niveau
eronder te laten zoals het is: één
Randstadprovincie met 203 ge
meenten, ongeveer een derde van
alle gemeenten in Nederland
Dat zou heel gek zijn".
KOP ERAF
„Wil je een Randstadprovincie, dan
zul je ook op dat lagere niveau wat
meer centraal moeten doen. En
wat hoor je? Mensen in het West-
land die tegen je zeggen: Ja, ei
genlijk zijn we het natuurlijk allang
met je eens, maar we mogen het
niet hardop zeggen. Mensen in de
regio Den Haag die zeggen: Na
tuurlijk is dat dé oplossing, maar
als we het zeggen wordt onze kop
afgehakt. Het is mijn functie, al
thans zo zie ik het, om soms iets te
zeggen waarmee ik vooruitloop op
een discussie. Sommige mensen
zijn het daarmee gloeiend oneens,
maar anderen zeggen: Ja dat vin
den we eigenlijk allang".
Noord-Holland heeft in de Sta
ten besloten aan te sturen op fusie
met Zuid-Holland. Hoe valt dat te
rijmen met de uitspraak van uw
collega commissaris der koningin,
mr. Roel De Wit van Noord-Hol
land, die zegt: wat Patijn wil is een
doodlopende weg?
„Dat is een zeer persoonlijke me
ning van De Wit, het is niet de me
ning van het college en niet die van
de Staten. Hij is het niet met mij
eens over die vijfentwintig gemeen
ten, wel over de nieuwe Randstad
provincie. Hij zegt dat hij in de
sfeer van de gemeente altijd de
beste overheidshuishouding heeft
aangetroffen. Dat wordt door mij
niet betwist.
Ik heb getracht de consequenties
van de Randstadprovincie te
schetsen en dan kom je op het
beeld uit dat ik schetste. Maar ik
heb tegen de mensen van de ge
meenten gezegd: luister eens, het
hoeven geen gemèénten te wor
den. Als je vijfentwintig BON-2-be-
sturen maakt is het ook goed. Mis
schien moeten het er wel vijftien of
tien worden. Een gemeente, als je
daar een gewest van maakt met
een gekozen bestuur vind ik het
ook goed. Het hoeft niet per se het
opheffen van de gemeenten te zijn.
Maar in elk geval mQet duidelijk
zijn dat er bestuurslagen verdwij
nen en dat zal met regiobesturen
niet het geval zijn. Er komt er een
bij".
„Mijn zorg is ook de kleine ge
meente. We moeten wel bedenken
dat de meeste kleine gemeenten
de was veelal de deur uit doen. Het
werk wordt gedaan door bureaus
of door grote buurgemeenten of
door samenwerkingsverbanden.
Dat functioneert op zichzelf heel
aardig. Er zit, als het om samen
werking gaat, iets vrijblijvends in,
je kunt daar weer mee ophouden".
„De Bollenstreek wordt het niet
eens over een structuurschets voor
de regio, omdat Katwijk en Noord-
wijk ruziën over huizen en daar
wacht dan alles op. Dan zeg ik:
nou, nou, daar mag je het nou zo
langzamerhand wel 's met elkaar
over eens worden als je zegt dat je
zo'n goed samenwerkingsorgaan
Bollenstreek hebt".
„Ik ontken niet dat kleine gemeen
ten uitstekend werken. Maar ik kijk
naar de situatie over vijftien, twin
tig jaar. Wat zal de structuur zijn?
Ik denk dat de structuur zal zijn:
één Randstadprovincie. Ik denk
dat de kleine gemeenten het dan
moeilijk zullen krijgen. Als er in het
Gemeentefonds ooit herverdeling
zal plaatsvinden, dan zal dat fonds
zich wijzigen ten gunste van de
grote steden, en niet ten gunste
van de kleine gemeenten. Die gaan
er alleen maar op achteruit. Ik
maak mij dus zorgen over de kan
sen op zelfstandigheid voor kleine
gemeenten op lange termijn. Zie
Fleers, directeur VNG (Vereniging
van Nederlandse Gemeenten), die
tot dezelfde conclusie komt".
„Het gaat niet meteen over mor
gen en ik zeg ook niet dat het per
se zo wordt, maar als je een Rand
stadprovincie hebt, dan moet de
schaal daaronder zich ook vergro
ten. Dat is de consequentie ervan
en we moeten vermijden dat er vier
bestuurslagen komen. Nou ja, die
is er toch al met Brussel erbij,
maar dat is weer een andere
zaak".
SNEL
Veel kritiek is intussen over de
Zuidhollandse commissaris der Ko
ningin uitgestort. Over de opmer
kingen dat het allemaal te snel
gaat en van bovenaf wordt opge
legd, waardoor het niet 'gedragen'
wordt, zegt Patijn: „Als iemand mij
garandeert dat het wél gedragen
wordt als het langzaam gaat, dan
teken ik daarvoor. Maar dat is niet
het geval. Als je het niet wilt, dan
zeg je dat het langzaam moet. Ik
héb ook niet gezegd dat het snel
gaat, ik ben een discussie gestart,
een verhaal om na te denken over
de toekomst van de Randstad.
Mijn criterium is het Europese cri
terium. In Europa is maar plaats
voor één grote Randstad, niet voor
drie provincies. Die Randstad met
de twee mainports Rotterdam en
Schiphol, moet in Europees ver
band concurreren met Rheinland-
Westfalen, Beieren, Lyon, Parijs
met Parijs zal het vast niet luk
ken met het gebied van de En
gelse Midlands en andere indus
triële centra, via onze twee main
ports: Schiphol en Rotterdam. Dat
is een hele hijs. Dan moet je zor
gen dat je bestuurlijk zo sterk mo
gelijk wordt".
„In België hebben ze lang geleden
in één keer alle gemeenten herin
gedeeld. In een klap in het hele
land, bij wet. Dat zou hier nooit ge
beuren. Dit zal ook allemaal niet zo
snel gaan, natuurlijk niet.
„Met de vorming van een Rand
stadprovincie daarentegen kan het
wat mij betreft heel snel gaan. Ik
zie dat de statenleden sneller lo
pen dan de ambtenaren en GS. Nu
er zo'n brede sympathie is voor het
idee van de Randstadprovincie zal
ik als voorzitter van het presidium
van de Randstad wel gek zijn als ik
daar niet op inga. Ik heb het niet
zelf gelanceerd, die Randstad. Dat
hebben we gezamenlijk gedaan.
Toen is er een motie gekomen in
Noord-Holland dat er een fusie
moest komen en die vond De Wit
vroegtijdig, en vervolgens is er iets
gaan rollen, als een steen vanaf
een berg. Laten we het zo zeggen:
ik hol erachter aan om het bij te
houden".
BOZE BRIEF
„Nogmaals: wij zijn niet gekomen
met voorstellen. Er wordt hier niet
stiekem gewerkt aan een plankaart
voor vijfentwintig gemeenten, er
wordt gewerkt aan een Randstad
provincie. En ik heb alleen maar
voor de discussie daaronder vijfen
twintig gemeenten getekend. Om
de gemeenten te laten zien: men
sen, dit is het discussiepunt, ik heb
die zestig gemeenten voor het hele
land ofwel vijfentwintig voor de
Randstad niet gelanceerd. Dat was
Fleers van de VNG. Hij heeft één
boze brief ontvangen. De rest heeft
niet gereageerd. De anderen dach
ten: nou laten we hem maar dood
zwijgen, denk ik".
Maar een beetje concurrentie
tussen de gemeenten, zoals de
Utrechtse gedeputeerde Cees van
Oosten beweert, is toch juist
goed?
„Vindt u de concurrentie tussen
Zoetermeer en Den Haag goed?
Zoetermeer met honderden hecta
ren grond uit te geven, Den Haag
met nul. Leve de concurrentie! Dat
zijn oneerlijke startposities. Zo kan
ik het ook, dat is niet goed. Dat is
ten nadele van Den Haag en dus
ten nadele van de mensen in de
Randstad. Concurrentie is goed als
het gaat tussen Katwijk en Noord-
wijk wie er met voetballen wint.
Dat soort concurrentie houd je
toch, ook al zou je de gemeente
opheffen. Dan krijg je de gezonde,
gezellige concurrentie tussen de
dorpen over wie de beste harmo
nie heeft. Maar gemeentebesturen
die elkaar zitten te beloeren of
transportbedrijf X zich aan deze of
gene zijde van het grensje tussen
de gemeenten vestigt, dat is toch
volstrekt irreëel. Mijn schets van
de Randstadprovincie met 25 ge
meenten wordt door sommige ge
meenten als een bedreiging van
hun bestaan gezien. Al heb ik echt
nog geen steen door mijn ruit ge
had met een briefje 'handen af van
gemeente X'.
„Ik heb ook geen voorstellen voor
herindeling gedaan. Ik probeer al
leen de mensen aan het denken te
zetten, ledereen roept: prachtig
zo'n Randstadprovincie en zwijgt
dan over 203 gemeenten, vierhon
derd samenwerkingsverbanden en
achthonderd convenanten. Alsof
dat allemaal niet bestaat, alsof dat
allemaal zo fantastisch is. Dit zijn
de consequenties van de grote
woorden, die de gemeenten zelf
over hun samenwerking zeggen. Ze
roepen toch altijd zo hard dat het
zo perfect is in de Bollenstreek, en
dat het zo fantastisch is in het
Westland. En dan zeg ik: waarom
maak je er dan niet één gemeente
van? Ik wijs hen op de consequen
ties".
KLEINSCHALIGHEID
„De Randstad leeft, maar de klein
schaligheid Als de burgemees
ter van Voorburg zegt: eigenlijk
moeten we één Vlietstad vormen
met Rijswijk en Leidschendam. Na
dat ze jaren geprobeerd hebben
één brandweerkazerne te bouwen
in Leidschendam en Voorburg zet
ten ze er vanwege competentieru
zies daarna samen twee neer. Dan
zeg ik: dat is toch onzinnig. Dat is
toch volstrekt weggegooid geld.
Delft en Den Haag ruziën erover of
er één of twee alarmcentrales
moeten zijn. En iedereen denkt
dan voornamelijk aan zichzelf. Het
is mijn zorg als commissaris om
aan het geheel te denken".
„Daarom bepleiten wij op heel kor
te termijn dat de Wet Gemeen
schappelijke Regelingen wordt ver
sterkt. Dat als de mensen uit ge
meenschappelijke afspraken weg
lopen, dat wij het dan kunnen op
leggen. Ik ben ervan overtuigd dat
die wet zijn vrijblijvendheid zal ver
liezen. Dus ais het Samenwerkings
orgaan Westland besluit om iets
niet te doen omdat ze het niet eens
kunnen worden, dat wij dan kun
nen zeggen: het gaat tóch door.
We leggen het op. Dat is ook de
taak van de provincie: te zorgen
dat wat gemeenschappelijk moet
gebeuren ook gebeurt en dat men
niet in vrijblijvendheid blijft ste
ken".
„Een voorbeeld: taxivergunningen,
een bekend heet hangijzer. Waar
om doen wij dat? Omdat de ge
meenten het vertikken het zelf te
doen. We hebben gezegd: wil je
het van ons overnemen? Je kunt
het zo krijgen. 'Nee, blij dat we van
die taximensen af zijn'. Ja, ja
Dan kunnen ze met die taxi's voor
het provinciehuis staan. Woonwa
genstandplaatsen: moeten wij
doen. Ze mogen het zó hebben van
ons".
„In 2001 ga ik met pensioen. Wat
zou dan een mooiere afsluiting zijn
als er dan één Randstadprovincie
was. Dat zou toch fantastisch zijn.
Ik hoef niet meer te solliciteren
naar de post van commissaris van
de Randstadprovincie. Ik ben zó
weg".
