Dagboek van een windhond
>e gev
rdt ge
imbrar
)oren'
i com|
betoo
o ond
zelfp
ester
i m hee
e tijd heeft
ogenschijnlijk
stilgestaan in de
roomse dorpen op het
platteland. Statige
kerken, nostalgische
pastorieën met
rustieke tuinen
kleuren het
landschap. Maar de
koster is tevens
tuinman en
doodgraver, en de
pastoor bijna
overspannen.,Op zijn
oude dag bereidt hij,
net als veel van zijn
collega's in de grote
steden, zijn 'schapen'
voor op een tijdperk
zonder herder. Een
tijdperk met op het
altaar ongewijde
mannen en vrouwen
die praten over
echtscheiding,
samenwonen en
incest.
We volgden de
pastoor van Zieuwint:
het dagboek van een
windhond en niet
meer de herdershond
zoals die in de jaren
zeventig door de KRO
werd geportretteerd.
De priesters van nu
worden geleefd door hun
agenda en de
maatschappelijke
veranderingen.
Pastoor Van
den Hengel
haast zich van
de ene kerk naar
de andere. Van
doop naar
Heilige mis, van
begrafenis naar
bruiloft, van het
ene kazuifel in
het andere.
Twee heren in grijs hadden een op
vouwbaar wagentje uitgeklapt, de kist
uitgeladen en de kerk binnengereden.
Vervolgens waren ze café 't Witte
Paard binnengegaan en er pas uitge
komen toen de klokken luidden, ten te
ken dat de Heilige Mis ten einde was.
Het aluminium wagentje werd weer uit
geklapt en de kist soepel naar de be
graafplaats gereden. De heren van de
begrafenisonderneming zijn nooit
meer in Zieuwent gezien. ,,Hier wor
den mensen ten grave gedragen, niet
gereden".
Op het kerkplein snoeit de koster ro
zen. De pastorietuin doet haar winter
slaap. Fruitbomen wachten op de len
te en de pastoor op zijn emeritaat. In
de pastorie hangen relikwieën en de
geur van oud.'Willemien poetst het ko
per en serveert koffie met speculaas.
De koffie is koud als pastoor A. van
den Hengel een eerste slok neemt. Hij
komt net van een sterfgeval en oogt
vermoeid. ,,Man van 53 jaar. Kanker.
Geen kerkganger, maar een gelovig
man. Ik heb hem de afgelopen maan
den begeleid". Over enkele dagen
wordt de man ten grave gedragen. De
koster, buren en familie helpen de na
bestaanden met het uitzoeken van een
grafzerk, het opstellen van een bid
prentje, de kaarten en de uitvaart. Be
grafenisondernemingen kunnen geen
cent verdienen in de dorpen Zieuwent,
Mariënvelde en Harrevelde. ledereen
kent iedereen en helpt elkaar wanneer
nodig. De pastoor wordt geacht er al
tijd te zijn. Maar de pastoor wordt een
dagje ouder. Vroeger kreeg een oude
re herder er een kapelaan bij, nu een
parochie. Van den Hengel is pastoor
van ruim vierduizend parochianen in
drie dorpen. Hij haast zich van de ene
naar de andere kerk. Van doop naar
Heilige Mis, van begrafenis naar brui
loft. Paars kleed uit, wit er overheen.
,,Je raakt eraan gewend. Je moet ook
wel. Laatst had ik een uitvaart van een
jonge knul. Heel emotioneel. Meteen
daarna een huwelijk. Maar zo'n jong
paar mag daar niet onder lijden".
De rust die de landelijke parochie uit
straalt, is bedrieglijk. De tijden van Fe
lix Timmermans' 'Pastoor in den bloey-
enden wijngaerdt' zijn lang voorbij. Het
decor is er nog, de personnages zijn er
eveneens, maar hun rol is een volledig
andere. De herders zijn geen olijke,
dikbuikige levensgenieters, evenmin
strenge, rechtlijnige clericalen. Ze wor
den geleefd door hun agenda en wor
stelen met maatschappelijke verande
ringen. Pastoor Van den Hengel heeft
geen bourgondisch buikje, maar een
ernstige hartkwaal. Na de drukke
Kerst- en Paastijd moet hij doorgaans
een week het bed houden. In een 'nor
maal' beroep zou hij allang zijn afge
keurd, maar Van den Hengel kent
geen rust voor zijn emeritaat. ,,Nog an
derhalf jaar. Soms denk ik wel eens,
zal ik de 65 wel halen. Voor '92 heb ik
alleen al veertig huwelijken en bruilof
ten, ongeveer dertig uitvaarten en vijf
tig dopen. Daarnaast zijn er de regulie
re eucharistievieringen, doop- en
trouwgesprekken, ziekenbezoeken,
driemaal in de week katechese op
school en talloze vergaderingen. Ik
ben bijna geen enkele avond in de
week thuis", verzucht de
GEPOETST
De kerk van Zieuwent is veel te groot
voor het dorpje in de Achterhoek. Als
een enorme kaars op een iel kerststuk
je torent de toren hoog boven de krans
van huizen uit..Binnen slokt het hemel
se kerkschip de gemiddeld driehon
derd kerkgangers moeiteloos op. De
achterste tien rijen banken zijn inmid
dels verwijderd, maar nog oogt de
kerk in het weekeinde leeg. Hoe an
ders was het vroeger, toen dagelijks
honderden mensen naar de 'Basiliek
van de Achterhoek' trokken. Vanuit
Achter-Zieuwent liepen de parochia
nen minstens een half uur over de
zandpaden naar de Sint Werenfridus-
kerk. In hun tas een paar gepoetste
Foto's GERARD HASSING
schoenen, want de paden waren óf
stoffig óf modderig en de kerk altijd
schoon. Steenkoud in de winter. De
koster stond 's ochtends om half zes
op om de kerk warm te stoken, maar
altijd bleef de thermometer steken bij
zeven, acht graden Celcius. De gang
naar de 'kathedraal' beviel de parochi
anen in Achter-Zieuwent allerminst. In
café De Tolhut stelden Metselder Be-
arnd en Tolhutten Dorus voor een ei
gen kerk te bouwen. En toen het ge
bouw er eenmaal stond, kon Achter-
Zieuwent zich eindelijk losmaken van
grote broer Zieuwent. Er waren win
kels, cafés, een school en een kerk.
Het leven in een notedop. Met fiat van
de bisschop werd Achter-Zieuwent
omgedoopt in Ma
riënvelde.
Maar nu hoort Ma
riënvelde weer bij
Zieuwent. Sinds
1985, het vertrek van
pastoor Massop,
heeft Mariënvelde
.geen eigen pastoor
meer. Een nieuwe
pastoor was niet te
krijgen en niet te
betalen voor zo'n
kleine parochie
(80.000 gulden per
jaar). Het naburige
Harrevelde kampte
met dezelfde proble
men. Gezamenlijk
werd besloten tot de
oprichting van het sa
menwerkingsver
band 'Hazima'. Drie
parochies die samen
één herder deelden:
pastoor A. van den
Hengel in Zieuwent.
Met hartkwaal
scheurde de pastoor
van de ene naar de
andere parochie. Bij
na 60 jaar. Op ver
zoek van Van den Hengel stelde het
bisdom in '87 een tweede priester aan.
Oud-missiepater Hulshof schoot te
hulp, maar gaat de Hazima-parochies
per 1 januari verlaten, zodat Van den
Hengel, immiddels 63, er weer alleen
voorstaat. .Gelukkig ben ik anderhalf
jaar ouder dan Van den Hengel. Ik
mag er niet aan denken dat hij eerder
weg zou gaan als ik. Ben zo vaak be
vreesd geweest dat die goeie man wat
zou overkomen en ik er alleen voor
zou staan. Want dan kun je de boel
niet in de steek laten". Een groot hou
ten beeld in de sobere Harreveldse
pastorie herinnert aan Ghana, waar
Hulshof 28 jaar heeft gewerkt. Zonder
afspraken of schema's. Lekker lopen
in een hemdje en een korte broek, het
gevoel van vrijbuiterij, 's Morgens wist
ik niet waar ik 's avonds zou zijn". Te
rug in Nederland werd zijn leven één
drukke agenda. Met spreekuren, zie
kenbezoeken, trouw- en doopge-
sprekken, vieringen en talloze verga
deringen. Altijd onderweg. ,,Een vie
ring duurt ongeveer een uur. Dan moet
je je snel omkleden en je haasten naar
de volgende mis. Alsof je twee maaltij
den kort achter elkaar nuttigt. Ook niet
prettig. Alles is zo zakelijk hier. Als je
vijf minuten te laat komt, is het een ver
grijp. In Ghana kon ik een viering hou
den van drie uur, en hier zeggen ze dat
ik te lang preek".
1 SPOOKSLOT
De kerk van Harrevelde staat aan de
rand van het dorpje, een beetje schuin
langs de weg. Een erfenis van de fami
lie Both, die de kerk aan de parochie
heeft geschonken. Both was ooit de
bewoner van het imposante landgoed
tegenover de kerk. Als voorwaarde
voor zijn gift stelde de landheer dat hij
staande in zijn deuropening, recht op
het altaar moest kunnen kijken. Boths
wil geschiedde. Het landgoed heeft
vervolgens als klooster en jongensin
ternaat dienst gedaan en is nu verwor
den tot een waar spookslot. Vijf jaar
geleden heeft een projectontwikkelaar
het complex opgekocht voor vier ton
om het te verkopen voor een miljoen.
Inmiddels hebben zich nog geen ko
pers gemeld en is dertien keer brand
gesticht.
Vanuit de pastorie kijkt Hulshof uit op
het vervallen klooster. Het symboli
seert niet langer het verval van de ka
tholieke kerk. Want die staat in de stei
gers. En na de renovatie zal de kerk
meer kerk zijn dan ooit tevoren, meent
Hulshof. „Kwantitatief heeft de kerk de
laatste jaren veel ingeboet. Er zijn bijna
geen priesters meer en de kerkbanken
zijn leger dan ooit. Maar kwalitatief
hebben we louter winst behaald. Door
de leegloop van de kerken beseft de
kerk steeds meer dat ze naar de men
sen toe moet. Het priestertekort heeft
als positief effect dat mensen meer be
trokken zijn geraakt bij.de kerk. Eeu
wenlang is de kerk een schaapsstal
geweest, waar je kon schuilen tegen
de boze wereld. De mensen gingen
naar de kerk toe, terwijl de kerk naar
de mensen moet. Door de strakke hië
rarchie en het regime van stilzitten en
luisteren kunnen onze mensen veel
moeilijker bidden dan bijvoorbeeld
hervormden en gereformeerden. Mijn
neefje zegt me dat ie zich dood ver
veelt in de kerk. Dat kan toch niet de
bedoeling zijn? Ach als ik hoor hoe
jongeren praten over het milieu en
vrede, dan hoeven ze voor mij niet zo
nodig naar de kerk. Hun hart zit op de
tertekort, maar ook omdat de mensen
er recht op hebben. De kerk is veel te
lang, veel te veel gedragen door pries
ters. Beminde gelovigen waren het lij
dend voorwerp. Terwijl iedereen die is
gedoopt is geroepen het evangelie uit
te dragen".
Met name voor de oudere parochia
nen was het even wennen om de buur
vrouw of buurman op het altaar te zien.
In Mariënvelde leidden de veranderin
gen in de kerk tot een breuk met de di
rigent. De man stapte op toen vrouwen
het altaar betraden en er plotseling Ne
derlandse liederen gezongen moesten
worden. Een deel van het koor volgde
zijn muzikaal leider, maar keerde uit
eindelijk toch weer terug naar de stal.
De dirigent is nu muzikaal leider van
een mannenkoor in een naburige pa
rochie, waar een hoogbejaarde pas
toor zijn schaapjes een schuilplaats
biedt.
TOEGEWIJD
In Mariënvelde wordt de rooms-katho-
lieke mannenkerk door vrouwen ge
dragen. De voorgangsters leerden in
een cursus hoe zij een viering moeten
organiseren, maar leerden niet zich te
weren tegen kritiek. „Blijf toch op
school", hadden parochianen tegen
Ank Wopereis uit Mariënvelde
En de twijfel groeide. „Daar stonden
we dan. Vrouwen, ongewijd en geen
opleiding.- Onzeker. Wat kunnen wij als
leek in Godsnaam zeggen?"
Gestimuleerd door Van den Hengel
gingen de vrouwen door. Het vertrou
wen bij de parochie groeide en daar
mee dat van de voorgangsters. Nu
kijkt niemand "in Mariënvelde nog op
van buurtbewoners op het altaar. In
Harreveld en Zieuwent evenmin. Het
bisdom Utrecht knikt genoegzaam.
Met argusogen heeft het de verande
ringen in de Achterhoek gevolgd. In
'87 nog bestempelde het bisdom Hazi
ma als experiment, nu geldt de drie
eenheid als lichtend voorbeeld voor
andere parochies. De drie dorpen heb
ben elk een liturgiegroep die avond-
wakes en woord- en gebedsdiensten
voorbereiden. Daarnaast kent elke pa
rochie een welkomstgroep voor nieu
we parochianen, een groep ziekenbe
zoekers, een werkgroep katechese en
huiskamergesprekken. Alle groepen
kunnen een beroep doen op Van den
Hengel of Hulshof.
Maar Hulshof is er vanaf januari niet
meer en Van den Hengel vertrekt over
anderhalf jaar. En met bevlogenheid
alleen redden de werkgroepen het
niet. „Wij hebben mensen nodig die
ons bezielen en inspireren. Dat kun
nen priesters zijn, maar ook pastoraal
werkers", aldus Wopereis. De paro-
SLUITPOST
Het is zondagochtend. In de kerken
van Mariënvelde en Harrevelde zitten
niet meer dan honderd mensen. In
Zieuwent zijn zo'n driehonderd over
wegend grijze parochianen naar de
mis gekomen. Op de sportvelden
daarentegen is het een drukte van be
lang. De grasmat is zondagmorgen en
de disco zaterdagavond het nieuwe
trefpunt. Van den Hengel: „Toen ik
hier twintig jaar geleden kwam, had ik
nog een volle kerk, maar nu niet meer.
De mensen hebben het zo druk met
zichzelf en sporten, dat de kerk een
sluitpost is geworden. En je haalt ze
niet meer terug naar de kerk. Dat lukt
niet. Dus moét je daar ook geen ener
gie in steken. Het draait niet om de
eucharistievieringen die door slechts
tien procent van de parochianen wor
den bezocht. Het gaat erom hoe je de
mensen buiten het kerkgebouw kunt
bereiken met de boodschap van
Christus".
Hulshof en Van den Hengel kozen
voor het priesterschap toen de rooms-
katholieke kerk centraal, van bovenaf
geleid werd. Toen de parochianen
vanaf de preekstoel terecht werden
gewezen. Nu zijn beiden pleitbezor
gers voor een kerk vanuit de basis.
Een kerk voor en door de mensen.
Mannen en vrouwen op het altaar, ge
wijd of ongewijd, getrouwd of onge
trouwd. Van den Hengel: „Ik heb er ze
ker twee jaar over gedaan om de paro
chies ervan bewust te maken dat we
naar woord- en gebedsdiensten toe
moeten. Niet alleen vanwege het pries-
De kerk van
Zieuwent is veel
te groot voor het
dorpje in de
Achterhoek.
chiebesturen hebben anderhal
geleden al een vacature geplaatsts! r
een pastoraal werker, maar voollanö
nog heeft niemand gereageerd
tuurlijk niet", zegt Van den Heng!
komt geen pastoraal werker zoli implO
hier twee ouwe heerkes zittergnsee
mensen zijn jong, vol ideeën en ipg [-,(•
benauwd dat ze door.ons zulleij'
den afgeremd'
Bt vee
In het voorjaar verwacht Van dei tak tw
gel de eerste pastoraal werkei^
pastoraal werker heeft een the"
sche opleiding genoten, maar is
priester gewijd. Dat betekent da
zij geen Heilige Mis kan
sacramenten kan toedienen,
perkte bevoegdheden van eer.
raai werker kunnen in prakti 3 pl33
vreemde situaties leiden. Hij kaatste
zieke parochiaan maanden, r
wel jarenlang hebben begelu~, -
moet uiteindelijk de hulp vanembfc
priester inroepen voor de sacranfoject
bediening en de begrafenis.
Hetzelfde geldt voor dopen en
lijksinzegeningen. Een pastoraa
ker zal wel de voorbereidend igeke
sprekken voeren maar mag he ,Hor-7<
rlnnnn hot rNo. IUCI Z"'
irbetc
mbr£
h
imbré
imbre
idige
sch<
vervolgens niet dopen, het paa
trouwen. Uiteindelijk zijn er du^aerz<
priesters nodig, maar het c^eb V3
weerhoudt velen van de wijding sc^j
Wopereis haalt haar schoudei'
„Wat is wijding? Ze zijn toch (netst
wijd?". >eld,
Priesters zouden moeten l<unnebrribrc
wen, menen Hulshof en Van der
gel. En de bevoegdheden van G^Ste
raai werkers moeten worden ijkt te
breid. „Dat is een wensdroom,fouder
voor we gezamenlijk meer.
moeten uitoefenen", meent Huls?11 "Mt
irsluie
I MOTORCROSS *rdich
Er staat een grote kraan voor he^rS ^9
je in Mariënvelde. Twee mani^lTlbrc
overall plaatsen een bliksemdgg tO
op de toren. De bliksemafleiderln
derdeel van de restauratie van a
die in totaal driehonderdduizerföttegi
den kost. Een levensgrote theriflnd W
ter naast de deur van de kerk gek q\qc
dat al bijna twee ton is ingezameP
is gemiddeld tweehonderd guldP Ams
inwoner. Nog een ton voor hers£n rol
de toren en de glas-in-lood rarr#n de
het kerkje kan er weer enkele &bber
nia tegen. En die ton komt er wf
zit niemand over in. Toen bij c
van de actie 'Samen sterk
kerk' alle twintig verenigingen vj
uitgenodigd in het dorpscafé,
het eind van de avond al twaalfd|
gulden toegezegd. „Samen i
meer dan een geldinzamelingl
verzekert vice-voorzitter Heutirf
het parochiebestuur. „De gi
schapsband wordt aangehaala
een flessenactie geweest, een <f
Ie avond, ja, zelfs een motor-I
ment, terwijl iedereen altijd tegl
toren in het dorp is geweest. Mar
het motor-evenement eenmaal
georganiseerd, kwam het help
kijken en is achtduizend gulderf
haald voor de kerk. Volgend jaal
zegt het dorp nu. Dat is kerkzijn'l
ninger
