I
„Ik ben niet zo
enthousiast over
>nze koningin"
KUNST/RTV
15
3ioscoopbezoek op dieptepunt in 1990
Imperium speelt de
kerstboodschap met
een vet knipoogje
AVRO verliest 46.000 leden
Coca Cola sponsort
Veronica's 'Top 40'
Dionysos als bron van inspiratie voor David Vandekop
leidóG Somant
ZATERDAG 21 DECEMBER 1991
jMSTERDAM Het aantal bio-
topbezoekers in Nederland heeft
11990 een dieptepunt bereikt. Gin-
jri in 1989 nog 15.6 miljoen mensen
[ar de film, in 1990 daalde dit aan-
fl tot 14.6 miljoen. De laatste tien
Lr is het aantal bezoekers nog
hoit zo laag geweest.
t blijkt uit het jaarverslag van de Ne-
rlandse Bond van Bioscoop en Film-
dernemingen (NBB) over 1990, dat
jteren is verschenen. De bruto-op-
fengst van de Nederlandse bioscopen
kle afgelopen tien jaar
matisch gedaald. In 1990 was de op
brengst 167.9 miljoen gulden. Een jaar
eerder was dit nog 174.1 miljoen gulden.
In 1981 bedroeg dit nog 212 miljoen gul
den. Steeds minder Nederlanders gin
gen de laatste tien jaar een avondje naar
de bioscoop. In 1990 bezocht 3 procent
van de bezoekers een Nederlandse film,
ten opzichte van 12.6 procent in 1981.
Wel steeg het aantal nieuw uitgekomen
Nederlandse speelfilms. In 1981 werden
er in totaal elf rolprenten van Neder
landse makelij in roulatie genomen. In
1990 gingen 14 Nederlandse speelfilms
in première. Koploper was de speelfilm
'Theo en Thea', die in december 1990
Top 20
In de Top 20 van 1965-1990 is de eerste
plaats nog steeds weggelegd voor de
'Sound of Music', die in de loop der ja
ren bijna vier miljoen bezoekers trok.
Op de eerste plaats in de Top 20 over de
periode 1981-1990 staat de Nederlandse
speelfilm 'Flodder', die in 1986/87 ver
scheen. Bijna twee en een half miljoen
bèzoekers zagen de film. Op de tweede
plaats in deze Top 20 staat James Bonds
'For your eyes only' uit 1981, die bijna
twee miljoen mensen trok.
Beeldentuin op Museumplein Amsterdam
AMSTERDAM Van een „steen des aanstoots" naar een beel
dentuin van internationale allure. Zo ziet Christiaan Braun de
nabije toekomst van het Museumplein in Amsterdam. Braun is
de ex-directeur van het vorig jaar juni na een conflict met de
gemeente gesloten museum Overholland. Braun lijkt over al het
oud zeer heen te stappen met zijn aanbod aan het college van B
en W om het Museumplein tot er een definitieve herinrich
ting plaatsvindt op eigen kosten om te toveren tot een beel
dentuin. In een persbericht schrijft Braun dat hij van de ge
meente slechts vraagt „ons in de uitvoering van het project deze
keer daadwerkelijk en spontaan te steunen". Een aantal toon
aangevende kunstenaars uit binnen- en buitenland heeft toege
zegd voor dit doel een kunstwerk te willen maken.
Met zijn plan wil Braun voorkomen dat het Museumplein ver
der verkommert tijdens de beraadslagingen tussen het centrale
stadsbestuur en de stadsdeelraad zuid, „zoals destijds Saguntum
verloren ging tijdens het delibereren van de senatoren in
Rome". Het is overigens niet duidelijk of Amsterdam de schen
king van Christiaan Braun aanvaardt. Een woordvoerster wilde
gisteren niet reageren op het aanbod.
[ERARD REVE IN DOCUMENTAIRE:
I Reve: alleen op de wereld'.
;umentaire van Jef Rademakeri
6-televiaie. Nederland 3 om 20.10
Zondag.
IANS PIÉT
^VERSUM „Ik ben
t zo enthousiast over
pe koningin. Dat komt
al die progressieve
feken die ze leest, waar-
jstaat dat je alleen moet
'ten als je kinderen wilt
|jgen en dat soort din-
'De Avonden' is te
jeilijk voor haar", zegt
|rard Reve op een ui-
kt droge manier in 'Ge-
rd Reve: alleen op de
Ireld', een portret dat
Rademakers voor de
IS maakte.
Nederlandse schrijver staat
deze decembermaand be-
jrlijk in de schijnwerpers,
t begon eerder deze maand
i de VPRO-radio met het
friezen (door de auteur) van
boek 'De Avonden' en
jgt nu een vervolg bij de
jS-televisie, die een drieluik
-vwigt. Morgen start de om-
met de documentaire van
lemakers, gevolgd door
trther Nieland' (Ned. 3 om
,|6 uur), een televisie-be-
Scène uit 'De Avonden' met Thom Hoffman als Frits, Gwen Eckhaus als Ina en Kees Hulst als Joop.
werking van de voorstelling
die Toneelgroep Amsterdam
speelde naar een vroege novel
le van Reve. Als laatste komt
de film 'De Avonden' (29 de
cember: Ned. 3 om 20.00 uur)
met Thorn Hoffman in de
FOTO: SP
hoofdrol, op de buis. Vreemd
is al die aandacht niet, want
Reve en december hebben iets
met elkaar. Hij is in deze
maand niet alleen jarig (de
schrijver werd onlangs 65
jaar), maar zijn boek 'De
Avonden' speelt zich af in de
donkere dagen tussen Kerst
mis en Nieuwjaar. Bovendien
verscheen onlangs zijn nieuwe
brievenboek 'Brieven aan mijn
lijfarts'.
Zuur
'Alleen op de wereld' zou een
uiterst vervelend programma
zijn geworden als Gerard Reve
niet de hoofdpersoon was ge
weest. Het spektakel zit dan
ook niet in de beelden, maar
in de gortdroge manier waarop
de auteur uit de hoek komt.
Het zorgt voor een uiterst ko
mische documentaire. Boven
dien is het aandoenlijk en te
gelijkertijd onthullend te zien
hoe hij samenwoont.
Samensteller en regisseur Jef
Rademakers slaagt er bij dit
werkstuk in hem uitspraken te
ontlokken, die hij niet eerder
deed. De volksschrijver gaat
openhartig in op zijn kinderja
ren, de eenzaamheid, zijn ho
moseksualiteit, de schaamtelo
ze naaktcultuur van tegen
woordig en de moeder van Je
zus, Maria. „Zij waakt over het
huis", laat hij bij haar portret
weten om te vervolgen met:
„Ach, het katholieke geloof, is
geen duur geloof. Je krijgt
echt waar voor je geld".
Rademakers filmde een van
Neerlands grootste na-oorlogse
auteurs in het Franse Le Poêt-
Laval, waar hij sinds twintig
jaar als vrijwillige balling
woont met zijn vriend Joop
Schafthuizen. Over zijn homo
seksualiteit zegt hij: „Mijn ou
dere broer verbaast zich ero
ver dat ik homoseksueel én
katholiek ben. Ik niet, want
homoseksueel ben je van ge
boorte en ik kan er geen moer
aan doen dat ik katholiek ben.
Daar zijn mijn ouders verant
woordelijk voor. Ik heb veel
aan de katholieke kerk te dan
ken. Zo kan ik de eenzaam
heid beter dragen".
Eerder heeft Reve laten weten
dat hij voor zijn boeken nooit
iets hoeft te verzinnen. „Ik
ben té creatief en onthoud
daarbij alles wat mensen zeg
gen. Dat heb ik in mijn jeugd
geleerd. Bovendien heb ik
nergens verstand van, maar
wel overal een mening over".
Terughoudendheid
Om alle uitspraken van Ge
rard Reve vast te leggen, ver
bleef Jef Rademakers een
kleine week in Frankrijk. Ra
demakers, die inmiddels zeven
programma's met de auteur
maakte: „Zijn publieke optre
dens zijn meestal performan
ces. Zodra hij in het openbaar
wat zegt voert hij oude num
mers op, maakt hij grappen. Ik
had voor het eerst het gevoel
dat hij dingen te berde bracht
zonder masker op, zonder te
rughoudendheid".
Het opnemen van dit portret
ging niet gepaard met clausu
les, noch met de eis het pro
gramma van te voren te
moeten zien. Reve had het
volste vetrouwen in Radema
kers en wie naar het werkstuk
kijkt, ziet dat de regisseur dat
vertrouwen niet heeft ge
schaad.
Imperium speelt Scrooge en Marley,
De traditie bij Imperium wil
een kerstvoorstelling. Op dat
gebied valt niet heel veel te
kiezen en de schrijvers die
zich aan nieuwe kerststukken
wagen zijn met een kaarsje te
zoeken. Daarom valt. het klei
ne maar dappere amateurto-
neelgroepje vaak terug op va
der Dickens, die met A Christ
mas Carol zorgde voor ijzeren
kerstrepertoire. Onder de
naam Scrooge en Marley. was
dat al vaak te zien aan de
Oude Vest, met een hoog An-
ton-Pieckgehalte, veel couleur
locale (Londen, vorige eeuw)
en de klassieke stichtelijke
boodschap. Scrooge is een
vrek, het spook van Marley
verschijnt, daarna geven de
geesten van verleden, heden
en toekomst hem een visioen
van gene zijde, en de harteloze
gierigaard wordt een ander
In deze donkere dagen is
Scrooge en Marley weer te
zien, nu geregisseerd door
Erik Siebel. En zonder de
kerstboodschap aan te tasten
geeft hij toch knipoogjes, die
i verhevene dat
het genre nu eenmaal heeft
wat relativeren.
Door de manier van spelen bij
voorbeeld. Siebel laat de men
sen behoorlijk zichzelf zijn,
met hun eigenaardigheden.
Door de verscheidenheid aan
aanpakjes en persoonlijkhe
den, de niet te hoge eisen aan
psychologisch realisme en de
tekst die soms dicht bij huis
blijft is de voorstelling spon
taan op een Wim T. Schippers-
achtige manier. Misschien
komt dat ook doordat er bijna
geen tijd was om te regisseren:
het stuk is in anderhalve
maand in elkaar gedraaid en
op de planken gezet.
René Wernars is een mooie
verteller, maar zou de geesten
wat enger en gedragener kun
nen maken. Jan van der
Stoep, die in De Burcht wel
veel van de geboorte van het
stuk zal hebben meegemaakt,
is als Scrooge niet de meest ex
pressieve acteur sinds Ko van
Dijk, maar hij heeft een goed
Dickenshoofd. Ook de neef, de
klerk en het vrouwvolk droe
gen adequaat bij aan de sfeer
en de goede afloop, en verder
zorgden premièrezenuwen, re
giegeintjes, onwennigheid en
de korte voorbereidingstijd
voor verrassingen en grappen
De vertedering is gewaarborgd
door een paar kinderen op het
toneel, altijd een succes. Heeft
u de ware kerstgedachte nog
niet, ga dan vooral kijken.
HILVERSUM De AVRO verliest dit jaar naar schatting
46.000 leden. Dat heeft deze omroep gisteren bekendgemaakt.
Een daling in het ledenbestand van ongeveer 6 procent betekent
dat de AVRO aan het eind van het jaar 728.000 leden heeft,, te
gen 774.000 leden eind 1990. Volgens een woordvoerder wordt
de daling veroorzaakt door het uitblijven van grootschalige le
denwerfacties. De omroep richt zich niet langer op de markt
van de zwevende leden, die in verband met het verkrijgen van
een geschenk voor een korte periode lid worden van een om
roep. De AVRO hecht meer waarde aan de opbouw van een
trouw en vast ledenbestand. Het aantal van ruim 700.000 is meer
dan voldoende voor het behoud van de A-status. Het bestuur
van de AVRO stelt voor 1992 een bedrag van 7 miljoen gulden
beschikbaar voor versterking van de programma-activiteiten.
Deze bijdrage wordt gefinancierd door besparingen op leden
werfactiviteiten en de toegenomen exploitatie van de omroep
bladen. De bijdrage is wel afhankelijk van de toezegging van
minister D'Ancona (WVC), dat zij bijdraagt aan de tekorten van
de binnenlandse publieke omroep.
HILVERSUM De Nederlandse tak van Coca Cola gaat vanaf
2 januari de televisie-versie van de Veronica 'Top 40' sponsoren.
Hiermee is de frisdranken-fabrikant de eerste structurele spon
sor van een programma dat door een publieke omroep wordt
uitgezonden.
De inbreng van Coca Cola blijft visueel gezien uiterst sober. Aan
elke aflevering van de hitlijst gaat het tonen van een frisdrank-
billboard vooraf.
\atalia Gutman vol vuur in
'elloconcert Sjostakovitsj
Gutman (callo), Forum Fil-
Orkest onder leiding
opue 107;
Eerste symfonie. Gehoord
Leidse Stadsgehoorzaal, vrij-
(ffPeen"
verra
1 ber's
itri Sjostakovitsj
kelijk van het politieke
(iaat in de Sovjetunie, soms
boegbeeld van de commu-
ische muziekscene en dan
:r de verrader van het
i. Door zijn geschipper tus-
collaboratie en verzet is hij
r velen nog steeds een
ïloper, of tenminste een
berekenend baasje,
alia Gutman leek zich gis-
ivond te hebben voorgeno
de woeste en onstuimige
ïn van de componist te
adrukken. Met brede arm
en vergrootte zij eerst de
op het podium toebeme-
aimte en vervolgens zette
korte blik op diri-
Woldemar Nelsson - on-
hoeds in. Het orkest, dat er
adequate maar niet al
verrassende uitvoering van
'Eu-
nthe' op had zitten, schrok
"kbaar. Het duurde even
•rdat alles weer spoorde,
ar toen bleek alras dat het
ig enthousiasme van Gut-
Bescherm
uw natuur!
Ook ii
gevmg Wij hebben al
60 gebieden met een op
pervlakte van 2 500 ha
veilig gesteld Maar er
nog véél werk wor
den verzet Wordt be-
'gunstiger en help ons.
i/ft!U krijgt er rust en groene
IV C I ruimte voor terug
36, Leidetj STEUN ONS ALS
BEGUNSTIGER.
Bel 010-4135045.
man aanstekelijk werkte. Ter
wijl Gutman haar cello kas
tijdde liet Nelsson het orkest
antwoorden met agressieve,
maar volle en meeslepende
klanken. Piano-spel leek uit
den boze en de verbetenheid
van de celliste ging af en toe
ten koste van door Sjostako
vitsj ongetwijfeld milder be
doelde passages. Het concert
kreeg zo echter wel een leven
dige scherpte.
Van enige aanpassing aan het
door het regime gewenste soci-
alistisch-realisme is in djt con
cert geen sprake. Hier kwam -
zeke^ ook door de interpretatie
van Gutman en Nelsson - een
andere tegenstelling naar vo
ren: die tussen de consequent
redenerende componist en de
bijna dramatische melancholi
cus. Dat de techniek daarbij
voor Gutman geen enkel pro
bleem vormde bewees zij in de
lange cadens tussen het twee
de en het laatste deel: pizzicato
en strijken tegelijk, razend
snelle bewegingen en een on
genaakbare toon.
Na de pauze zette Nelsson met
dezelfde expressiviteit de Eer
ste symfonie van Brahms neer.
Het is de laatste tijd niet onge
bruikelijk om bij Brahms-in-
terpretaties de nadruk te leg
gen op de romantische kant
van zijn werk. Brahms zag
zichzelf in de eerste plaats als
een componist in de klassieke
traditie, .voor wie de muziek -
en niet een programma - voor
op stond. De last van het ver
leden drukte daarbij zwaar op
zijn schouders. Voortdurend
voelde hij hoe 'de reus Beetho
ven' over zijn schouder meek
eek. Hoewel de aanpak van
Nelsson ook iets zakelijks had,
waardoor de klassieke opbouw
duidelijk te beluisteren viel,
kreeg de dramatiek langzaam
aan de overhand. Zozeer zelfs
dat bij vlagen de indruk ont
stond dat het hier een onbe
kend werk van Mahler betrof.
De strijd tussen goed en
kwaad, die Brahms bij het
componeren voor ogen had,
ontrolde zich in alle onstui
migheid, zonder ruimte voor
overpeinzing. Mooi en indruk
wekkend, maar soms wat al te
theatraal.
IXPOSITIES
Galerie Nouvelles Images, Westein
de 22, Den Haag. David Vandekop
1 op papier) en Erik
gesloten. Tot en met 22 januari.
Stichting Archief, Caauaristraat 16,
Den Haag. Installatie van Rien
Monshouwer. Geopend van donder
dag tot en met zondag van 13.00 uur
tot 17.00 uur. Tot en met 19 januari.
Om ontwikkelingen in de
beeldende kunst te duiden,
wordt in beschouwingen soms
gerefereerd aan de eeuwige te
genstelling tussen het Dionysi
sche en Apollinische in de
kunst. Een man die dit analy
seschema graag hanteerde was
wijlen Henk Overduin, de
voormalig adjunct-directeur
van het Haags Gemeentemu
seum. Volgens hem beweegt
iedere kunstenaar zich ergens
op het grensvlak tussen het
Dionysische en Apollinische.
Bij de oude Grieken was Apol
lo de god van het licht en de
wijsheid en Dionysos de god
van de roes en de extase. Bei
den belichamen de twee uiter
ste grondtonen in de westerse
cultuur: het geordende, de
rede en de logica tegenover
het instinct, de overgave en
het mateloze. Iedere kunste
naar heeft een zekere dosis
van beide krachten in zich. Je
zou het abstract-expressionis-
me uit de jaren vijftig (Pol
lock, De Kooning) een uiting
van het ongesublimeerde Dio
nysische kunnen noemen, ter
wijl de abstract-geometrische
kunst uit de jaren zeventig
misschien_ zuiver Apollinisch
De gedachte hieraan dringt
zich op bij het bekijken van de
laatste expositie van David
Vandekop in galerie Nouvelles
Images. Een aantal aquarellen
en sculpturen draagt de titel
'Dionysos', dat is op z'n minst
een aanwijzing. Maar vooral
als men de sculpturen van
tien, vijftien jaar geleden van
David Vandekop in herinne
ring roept, wordt de polariteit
in zijn werk nog duidelijker.
Hij maakte in die tijd eenvou
dige beelden van staal of ijzer
met een streng en rechtlijnig
voorkomen. Het waren helde
re, bijna functionele objecten
die titels droegen als muur,
trap of deur. Ze hadden een
functie in de ruimte en ver
kregen hun betekenis door de
omringende ruimte. De beel
den die nu in Nouvelles Ima
ges getoond worden, hebben
een totaal andere uitstraling.
Ze werden gemaakt van diver
se soorten materialen: blank
hout, blauw geschilderd hout,
klei en soms brons. Het zijn
uitbundige bouwwerken en
stapelingen die alle aandacht
naar zich toe trekken. Ze staan
er niet terloops, maar zijn zeer
nadrukkelijk aanwezig. Bij na
dere bestudering vallen er al
lerlei details te ontdekken. In
het hout of de klei heeft David
Vandekop menselijke of dier
lijke gestalten aangebracht.
Deze figuratieve elementen
zijn maar vaag aanwezig, alsof
de sculpturen al eeuwenoud
zijn en door erosie van wind
en water werden aangetast.
Een deel van het hout is steeds
onbewerkt gelaten, daar vor
men de scheuren en nerven in
hout een soort craquelé dat
heel mooi de ouderdom van
het materiaal accentueert.
Tijdsbeeld
De strengheid en hardheid
van het ijzer heeft plaatsge
maakt voor organische en be
weeglijke constructies die ie
der moment ook een andere
vorm aan lijken te kunnen ne
men. In de jaren zeventig
drong zich één interpretatie
op, maar nu laten de beelden
ruimte voor veel interpretaties
en associaties. Wat David Van
dekop laat zien, is niet louter
te verklaren als de ontwikke
lingsgang van één kunstenaar.
De transformatie van het
Rien Monshouwer toont de illusie van het boek, niet het boek zelf.
Apollinische naar het Dionysi
sche is natuurlijk ook een
tijdsbeeld. Zo beschouwd heeft
David Vandekop een serie
zeer eigentijdse beelden ge
maakt. Ze zijn een exponent
van wat er het laatste decen
nium in de beeldende kunst is
veranderd. De sterk theore
tisch gefundeerde kunst heeft
plaatsgemaakt voor meer in
tuïtieve uitingen waarin de
kunstenaar blijk geeft van zijn
eigen onzekerheid. De sculptu
ren van David Vandekop
wekken ook de indruk alsof ze
niet af zijn, het zijn eerder
momentopnamen dan defini
tieve statements. Naast de
sculpturen van David Vande
kop laat Nouvelles Images mo
menteel ook een reeks kleur
rijke pasteltekeningen zien
van Erik Mattijssen (1957). Hij
was in 1985 vertegenwoordigd
op de jaarlijkse expositie van
jonge kunstenaars in de Haag
se galerie. Toen liet hij sobere,
ijle tekeningen zien, terwijl
zijn werk nu heel beweeglijk
en vol van kleur is. Kleurba-
nen lopen als een wirwar van
takken over het papier. Het le
vert beslist een fraai decoratief
FOTO: GUUS RIJVEN
geheel op, maar niet veel meer
dan dat. De tekeningen over
stijgen nauwelijks het niveau
van academische kleurstudies.
Het Rijksarchief
f jaar
projecten in het voormalige
Rijksarchief van het ministe
rie van buitenlandse zaken
aan de Casuaristraat. Het mo
numentale gietijzeren bouw
werk vormt de entourage voor
kunstenaars om installaties in
te richten. De talloze schappen
waar bijna een eeuw lang top-
secret documenten werden be
waard achter een zware kluis
deur, zijn nu akelig leeg. Op
dit moment is er een installatie
te zien van de Haagse kunste
naar Rien Monshouwer, geti
teld 'De afwezigheid van de
Bibliotheek'. In de lege schap
pen heeft hij foto's geplaatst
van privéboekenkasten. Klei
ne en grote foto's, kleur naast
zwartwit, detailopnamen naast
overzichten van boekenwan
den. Al wandelend langs de
schappen, ziet de bezoeker een
enorme diversiteit aan boe
kenplanken. Eigenlijk ziin het
allemaal portretten van lezers.
Met een kleine variant op een
bekende uitspraak zou je kun
nen zeggen: „Laat me je boe
kenkast zien en ik zal zeggen
wie je bent". Rien Monshou
wer heeft 60 vrienden en be
kenden gevraagd een foto te
maken van hun boekenkast.
In het lege en incomplete ar
chief exposeert hij 60 privé-ar-
chieven. Een archief noemt hij
„architectuur van de kennis".
De boekenkast is dan een per
soonlijke vorm van kennisar
chitectuur. Hij verleent de ont
zielde ruimte een nieuwe
functie door er persoonlijke
archieven te archiveren. De
installatie van Rien Monshou
wer levert niet een krachtig of
spannend beeld op en voegt
aan de monumentale ruimte
ook niet een dimensie toe.
Daar is het hem waarschijnlijk
ook niet om te doen geweest.
Hij heeft juist het belang van
de geschreven kennisover
dracht willen benadrukken in
een wereld die steeds meer ge
richt is op de snel veranderen
de beelden. Het ontmantelde
archief is een prachtige meta
foor voor onze tijd. Zo langza
merhand zijn de herinnering,
het historisch bewustzijn en de
geschreven teksten volkomen
ondergeschikt geworden aan
de beeldcultuur. In een archief
waar het beschreven verleden
geconserveerd wordt, geeft het
geen pas het beeld te laten do
mineren over het gedrukte
woord. Rien Monshouwer
heeft daarom de schappen op
nieuw met documenten ge
vuld. Maar toch weer via een
omweg. Uiteindelijk heeft het
beeld gezegevierd; de illusie
van het boek wordt getoond
en niet het boek zelf.
