„De religiositeit komt keihard terug"
"finals
Godsdienst op een keerpunt
INEENSTORTING VAN IDEOLOGIEËN LAAT LEEGTE NA
Millennium
Bedreigd
Onstabiel
Zwart supermodel
heeft geen last
van sterallures
li
Cosmetica
Ceidóc Qowant
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1991 PAGINA 28
Meer dan één miljoen jongeren waren in de zomer naar Czesto-
chowa afgereisd voor een grote jeugdontmoeting waarop ook de
paus aanwezig was. U FOTO: AP
AMSTERDAM - „De religiositeit
komt keihard terug. Je ziet het bij
popconcerten. Al die kruisjes bij
Madonna, Michael Jackson en
Prince; Johnny Rotten die in Para-
diso opkomt met een enorm licht
gevend kruis. Wij, voortkomend
uit een sterk anti-religieuze cul
tuur, denken dan dat hij de Kerk
belachelijk maakt, dat al die pop
sterren zich tegen de godsdienst af
zetten. Maar stel nou eens dat ze
het echt menen! Het is verbijste
rend hoe lang je zoiets niet serieus
blijft nemen".
Dat zei Huub Schreurs, onder wiens lei
ding het Amsterdamse centrum voor
jeugdcultuur Paradiso wereldberoemd
werd, onlangs in een interview met de
Haagse Post. Uitspraken die typerend
zijn voor een hele ontwikkeling die zich
wereldwijd aftekent in de meest diverse,
tegenstrijdige, verontrustende en bizarre
verpakkingen. „Wij dachten in de jaren
zestig en zeventig dat het leven, het ge
luk van de mensen, wel te regelen was;
wij hebben de oplosbaarheid van alle
problemen tot mode gemaakt", zegt
Schreurs in hetzelfde vraaggesprek.
„Maar diep in mijn hart denk ik nu dat
de mensen een veel groter probleem
hebben dan met geld of positie is op te
lossen. Wij zijn het raadsel van het le
ven kwijt, woorden als troost en mede
dogen hebben een negatieve klank gekre
gen. Er is een crisis in de cultuur, er ge
beuren te weinig mooie dingen. Een
organisatie die lang voortbestaat als de
katholieke kerk ontwikkelt morele tradi
ties die ik mis in veel nieuwe moderne
machtsstructuren".
De terugkeer van de religiositeit, zij het
voornamelijk in 'wilde' vormen. Ze wer
den op een rijtje gezet door de Franse
auteur Gilles Repel, die dit jaar op
schudding verwekte met zijn boek 'La
revanche de Dieu' (De Wraak van God).
Hij ziet gelijklopende verschijnselen in
de ontwikkelingen van alle godsdiensten.
Zowel in het jodendom, het christendom
en de islam als in het boeddhisme is
sprake van „terugkeer naar de bronnen",
van allerlei vormen van fundamentalis
me en messianisme. In de Sovjetunie is
de godsdienst na zeventig jaar buiten de
wet te zijn gesteld, verrassend snel en
zelfverzekerd teruggekeerd.
In het boek 'Megatrends 2000' signale
ren John Naisbitt en Patricia Aburdene
gelijksoortige ontwikkelingen in de Vere
nigde Staten. De generatie die in de ja
ren zeventig de traditionele Kerken de
rug toekeerde, vindt nu - met de kinde
ren - in grote mate de weg terug. Toch
zijn het niet in de eerste plaats de tradi
tionele kerkgenootschappen die profite
ren van de opmars van religiositeit,
maar vooral de nieuwe religies en ge
meenschappen, vaak in de New Age-
sfeer.
Het lijdt geen twijfel: de koorts van de
religiositeit stijgt onder de magnetische
invloed van het jaar 2000, het nieuwe
millennium. Ook in het jaar 1000 waren
er vergelijkbare fenomenen: de verwach
ting van de komende eindtijd of van een
Duizendjarig Rijk van vrede en beter le
ven.
Net als destijds hebben we
indruk in een tijd van enorme verande
ringen te leven, een stroomversnelling
van de geschiedenis mee te maken. En
wat gebeurt er met mensen als ze drei
gen de kluts kwijt te raken en zich van
wege al die veranderingen ontredderd
voelen? Hun behoefte aan een geestelijke
'verankering' neemt toe. Naar iets die
pers om hun leven op te funderen.
Er zijn twee manieren om dit doel te be
reiken. Enerzijds door strict persoonlijke
religieuze ervaring, anderzijds door hun
toevlucht te zoeken bij georganiseerde
godsdiensten die een overzichtelijk ka
der van zingeving, van normen en waar
den verstrekken. Met als extreem voor
beeld de Getuigen van Jehova, die een
pasklaar antwoord geven op alle vragen.
Er zijn natuurlijk ook mengvormen, zo
als de nieuwe christelijke bewegingen die
uitgaan van persoonlijke spirituele erva
ring maar zich volop herkennen in de
Kerk.
Er zijn twee ontwikkelingen die maken
dat religie volgens vele 'trendsetters'
steeds belangrijker zal worden. Ze heb
ben allebei te maken met de teloorgang
van het vooruitgangsgeloof. Enerzijds op
het vlak van de sociaal-politieke ideolo
gieën, anderzijds op dat van de natuur
wetenschappen.
In de jaren zestig was de algemene hou
ding nog dat de wetenschappelijke en
technische vooruitgang steeds in stijgen
de lijn ging en in staat zou zijn de pro
blemen van de mensheid onder controle
„Misschien demonstreert geen enkel an
der verschijnsel de overgang van de mo
derne naar postmoderne tijd zo duidelijk
als de terugkeer van de godsdienst", al
dus de bekende kritische theoloog Hans
Küng in het recente boek „Godsdienst
op een keerpunt" (uitg. Kok Agora).
„Was immers de moderne tijd niet juist
in dat opzicht modern, dat zij gods
dienst kritisch ontmaskerde, wegduwde
en buiten spel zette? Godsdienst was
voorbij en achterhaald. Meer dan de
'dood van God', die Nietzsches dwaze
mens ons verkondigde, dreigt
het einde van de dwaze mens zelf'.
Küng meent dat de godsdienst tegen alle
theorieën over privatisering ervan in nu
meer dan ooit weer aanwezig is in cul
tuur en subcultuur, in kleine kring en in
grote politiek-godsdienstige bewegingen.
„Een neergang van de moderne ideolo
gieën en tegelijkertijd een weer opleven
van de godsdienst is onmiskenbaar in
onze tijd".
Küng situeert deze hele ontwikkeling in
de kentering van een tijdperk, een ver
andering in het hele wereldbeeld. Een
andere manier van kijken, voelen, han
delen tegenover de maatschappij, de we
reld, de natuur, God.
Veel mensen, jong en oud, voelen zich
tegenwoordig eerder bedreigd dan be
vrijd door de drijfkrachten van de mo
derne tijd. Bedreigd door een weten
schap die alles wil weten en geen gren
zen of verantwoordelijkheid kent; door
een technocratie die de mens beheerst in
plaats van hem dient; door een expan
sieve industrie die haar eigen milieucri
sis produceert, door een democratie die
sociale rechtvaardigheid in hele wereld
delen niet weet te realiseren.
De moderne vooruitgang dreigt in zijn
tegendeel om te slaan. Economische
groei en stijgende welvaart, bevrediging
van de natuurlijke behoeften zijn blijk
baar niet genoeg om de mens 'gelukkig',
waarachtig menselijk te maken. Wat dan
wel?
Volgens Küng is er een verandering van
het bewustzijn nodig. Wetenschap ja,
maar wel een ethisch verantwoorde we
tenschap. Technologie ja, maar een die
dienstbaar is aan de menselijkheid.
Tegenover de puur materialistische be
hoefte aan zekerheid, sociale voorzienin
gen, carrière en consumptie ontstaat nu
in de jonge generatie behoefte aan waar
den, normen, zingeving. In plaats van
enkel vlijt, ordelievendheid, degelijk
heid, stiptheid en efficiëntie is er behoef
te aan meer menselijkheid, verbeelding,
spontaniteit, emotionaliteit, warmte en
tederheid.
Hier ziet Küng ook kansen Voor een
nieuwe godsdienstigheid. Zonder het ge
loof in God is er immers geen zin in het
leven die uitstijgt boven puur zelfbe
houd; kan er geen fundamenteel onder
scheid gemaakt worden tussen waar en
vals, liefde en haat, hulpvaardigheid en
winstbejag, moraal en immoralisme.
te krijgen. Dit geloof is ondertussen op
twee manieren uitgehold. De ongelijk
heid in de wereld neemt eerder toe dan
af, er is sprake van grondstoffenschaar-
ste, een gat in de ozonlaag, afvalbergen,
bevolkingsexplosie, schuldencrisis, over
bewapening... En ondanks alle materiële
welvaart neemt het aantal zelfdodingen,
psychische kwalen en depressies in de
rijke wereld almaar toe.
Een andere ontwikkeling die het voor
uitgangsgeloof heeft aangetast is de toe
nemende kritiek op het 'modernisme',
het denkmodel van rationalisme en po
sitivisme. Sinds de Verlichting in de 18e
eeuw hadden de westerlingen de weten
schap bijna als een godsdienst aangehan
gen. Gesteund door het denken van de
negentiende-eeuwse filosoof Nietzsche
liep deze trend uit in de „God is dood"-
filosofie. Nu is het geloof in de hoogste
god van de moderne tijd aangetast: de
vooruitgang.
Het 'nieuwe denken' in de wetenschap
pen gaat ervan uit dat het oude denkmo
del (paradigma) in werkelijkheid niet
meer houdbaar is, ja een mythe is. De
ontdekking van onbepaaldheden in de
natuur van de elementaire deeltjes, van
creatieve, zelforganiserende krachten bij
chemisch-fysische processen enzovoort
suggereert een heel ander beeld van de
schepping. De schepping als een kos
misch spel, als een kunstwerk. Weten
schap en geloof sluiten elkaar niet meer
uit, volgens sommigen zelfs integendeel.
De postmoderne mens kiest voor infor
mele en onstabiele netwerken van rela
ties op basis van vrijwilligheid en zon
der verplichtingen of vaste bindingen.
Aan ideologieën heeft hij geen bood
schap meer. Dit wreekt zich ook op de
geïnstitutionaliseerde Kerken in het
Westen.
Uit alle opinie-onderzoeken, zowel die
van Gallup in Amerika als van het door
de Universiteiten van Tilburg en Leu
ven geëntameerde Europees Waardenon-
derzoek blijkt dat de mensen religiositeit
belangrijk vinden en in God (als kosmi
sche kracht) geloven. „De kerklozen zijn
vandaag de dag, welke maatstaven je
ook aanlegt, godsdienstiger dan een de
cennium geleden", concludeerde Gallup.
De geïnstitutionaliseerde kerken profite
ren (nog?) niet van deze trend. De enige
die wel met toenemend succes op deze
nieuwe gevoeligheid schijnen in te spe
len zijn de nieuwe bewegingen en ge
meenschappen, zoals die vooral sedert
het eind van de jaren zeventig in de Ker
ken zijn opgekomen: de stroming rond
Taizé, de Focolare-beweging, Commu-
nione e Liberazione enzovoort. In totaal
gaat het om enkele honderden nieuwe
stichtingen. Hun betekenis in de Kerk
van vandaag wordt wel eens vergeleken
met die van de kloosterorden in de Mid
deleeuwen. De charismatische vernieu
wing is in het laatste decennium verdrie
voudigd tot bijna 300 miljoen aanhan
gers. Voor het eerst sedert de jaren vijf
tig slaagt de paus er weer in massa's jon
geren op de been te brengen, zoals bleek
tijdens de jeugdontmoeting in Santiago
de Compostela in 1989 met 500.000
aanwezigen, en onlangs in Czestochowa
met bijna anderhalf miljoen. Of deze kli
maatsverandering echter in staat zal zijn
de huidige trends in de richting van toe
nemende privé-religiositeit om te bui
gen, is nog lang niet zeker.
De auteur van deze bijdrage heeft in zijn
boek 'Pelgrims voor een nieuwe tijd -
Jonge bewegingen in de kerk', het nieuwe
tvpe gelovige beschreven. Uitgave David-
fonds. Leuven. Prijs 29,--
„Mijn marktwaarde ligt niet zo hoog als
die van de andere topmodellen, omdat ik
zwart ben", vertelt het Engelse topmodel
Naomi Campbell. FOTO: EPA
PARIJS - In het Ritz-hotel ritselen
zachtjes de Chaneltassen en is de
lucht bezwangerd met parfum. Het
is de ideale plaats om een entree te
maken, met het ingelegd marmer,
het onberispelijke rode tapijt, de
draaideuren en de rijen smekend
wachtende piccolo's.
Dus wanneer Naomi Campbell - in het
jargon van de sensatiepers een „super
model van 35.000 gulden per dag" -
binnenstuift uit de Parijse nacht, maar
anderhalf uur te laat, wordt er naar be
horen gestaard en gewezen.
De stinkend rijke elite in de lobby, nette
pakken aan, weet niet helemaal zeker
wat ze met de bijna twee meter zwarte
panter met lang oranje haar aanmoet.
Sommigen kijken ontzet. Ingewijden re
aliseren zich echter dat het om 'une su-
permodèle' gaat. Ze weten ook dat het
'une scandale' is wat die meisjes betaald
krijgen.
Campbell, een en al armen, en benen,
fladdert heen en weer tussen de drie tele
fooncellen van het hotel en laat haar
gesprekspartners aan de andere kant van
de lijn wachten. Er vormt zich een klei
ne rij wachtenden, maar de mensen dur
ven zich er niet mee te bemoeien. De
piccolo staat aan de grond genageld.
Eindelijk is de vrouw die de kritiek wil
de weerleggen dat modellen te fors be
taald worden en zich gedragen alsof ze
de koningin zelve zijn, bereid om te pra
ten. „Ik heb honger. Ik wil patat", zegt
ze. Een ober doorkruist de lobby naar
haar plaats bij de 'live' harpiste. „Heb je
friet?", zegt ze. Hij kijkt onzeker. „Pom-
mes frites?". De harpiste plukt harder
aan de snaren. De ober serveert alleen
drankjes. Ze bestelt een tomatensap èn
een cocktail.
Het is een slechte maand geweest voor
Campbell en consorten, te weten Linda
Evangelista, Christy Turlington, Cindy
Crawford, Tatjana Patitz en Claudia
Schiffer. 's Werelds best betaalde model
len zijn publiekelijk aan de schandpaal
genageld omdat ze bedragen tot 36.000
gulden voor één show verdienen (Evan
gelista voor Lanvin) en zich gedragen als
Hollywoodgodinnen. Campbell is het
enige Britse model in deze kliek, en het
enige zwarte.
Hoewel haar naam in één adem wordt
genoemd met die van de andere model
len, beweert Campbell dat ze minder
verdient dan de rest. „In de eerste plaats
verdien ik geen drie of vier miljoen gul
den per jaar", zegt ze terwijl ze uit een
leren jack van Azzedine Alaia glijdt.
„En ik hou niet van het woord supermo
del. Mijn marktwaarde ligt niet zo hoog
als die van de andere topmodellen om
dat ik zwart ben". Hoewel ze op het
plankier vrijwel hetzelfde verdient, loopt
ze de miljoenencontracten van cosmeti-
cahuizen mis waarmee de blanke topmo
dellen hun banksaldo spekken. „Je kunt
geen blanke cosmetica verkopen op een
zwarte huid, en er zijn geen grote bedrij
ven die produkten voor etnische vrou
wen leveren".
Het is nog niet zo erg gesteld met Camp
bells armoede dat je tranen plengt boven
je cocktail, maar de situatie die ze
schetst liegt er niet om. Ze zegt dat wat
ze verdient „nog niet in de buurt komt"
van het bedrag dat de grote blonde Ame
rikanen en Duitsers voor hetzelfde werk
krijgen.
Hun gezichten verschijnen keer op keer
óp de omslag van internationaal gere
nommeerde bladen als Vogue en Elle.
Campbell wordt veel minder gebruikt.
De uitgevers propageren gelijkheid,
maar zijn stiekem bang dat zwarte 'co-
vergirls' het aantal impulsaankopen
doen afnemen. Volgens Campbell was ze
het eerste en enige zwarte gezicht op de
omslag van de Franse Vogue. „Ik ben er
aan gewend geraakt. Er zijn tijden dat ik
gewoon niet in het plaatje pas".
Er wordt vaak geklaagd dat ze altijd
pi^ilerig op foto's staat, alsof ze zo rijk
is dat ze niet hoeft te lachen. „Dat is ge
woon mijn gezicht, zo zijn mijn lippen",
zegt Campbell terecht.
Hoewel sommige modellen eenentwintig
shows in vier dagen lopen, doet Camp
bell maar aan tien ervan mee (salaris on
bekend), omdat ze, als ze ze allemaal
deed, zou „neervallen en sterven".
(c) The Times
