Manenschijn: economie dienstbaar
maken aan nieuwe basisbehoeften
Heroriëntatie op
'ketter' Maarten Luther
Ce-idóeGowcwit
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Stekelenburg mist element van verzet
Herdenking Hervorming in Wassenaar
O
mSr Cekióc Sou/temt
WOENSDAG 30 OKTOBER 1991
EKD wil snel besluit over asielvraagstuk
FBANKFURT/MAIN De Evangelische Kerk in Duitsland
(EKD) dringt aan op een snel besluit over het asielvraagstuk. De
felle discussie tussen de politieke partijen die al wekenlang
voortduurt, leidt tot steeds grotere spanningen onder de bevol
king.
Dat verklaarde de voorzitter van de EKD, bisschop Martin Kru-
se van Berlijn, in een gesprek met het Duitse persbureau EPD.
Hij wijst op het gevaar dat de politiek misbruik maakt van het
asielvraagstuk.
De EKD-voorzitter sprak zich opnieuw uit tegen beperkingen
van het recht op politiek asiel. „Het asielrecht is een kostbaar
iets dat we te danken hebben aan de negatieve ervaringen van
het Derde Rijk. Wij kunnen en mogen het niet prijsgeven", zegt
Kruse.
Een andere vraag is of de toestroom van vluchtelingen en emi
granten niet beter moet worden geregeld. Het is volgens Kruse
noodzakelijk dat de oorzaken van de vluchtelingenstroom wor
den vastgesteld. De Europese landen hebben naar zijn mening te
weinig gedaan om een eind te maken aan de ellende en het on
recht in de wereld.
Zwarte priesters willen meer 'afro' in liturgie
Iemand die zich van
schuld bewust is,
meent dat alles wat
er gesproken wordt
over hem gaat
WASHINGTON Zwarte
priesters in de Verenigde Sta
ten willen dat de bisschoppen
een onderzoek instellen naar
de invoering van een Afro-
Amerikaanse ritus in de
Rooms-Katholieke Kerk.
„De Katholieke Kerk is een
kerk die overal het snelst
groeit behalve bij de zwarten
in de Verenigde Staten", zegt
pater Al McKnight van de
vereniging van zwarte pries
ters. „De kerk moet haar iden
titeit van een kerk van blan
ken en Europeanen verande
ren. Een Afro-Amerikaanse
ritus zou daaraan meewerken.
Ze is ook een noodzakelijk
stap om meer zwarte priesters
te krijgen", denkt McKnight.
De vereniging van zwarte
priesters dringt al sinds 1983
aan op invoering van een li
turgie waarin elementen uit de
Afrikaanse cultuur zijn opge
nomen. Zij verwacht daarvan
een nieuwe manier van kerk-
De zwarte hulpbisschop Wil
ton D. Gregory van Chicago is
het eens met het voorstel van
de zwarte geestelijken, maar
waarschuwt dat het onderzoek
er ook toe kan leiden dat de
ritus niet moet worden inge
voerd. De hulpbisschop waar
schuwde voor de „strikte en
vaak veeleisende" rituelen in
de Afrikaanse ritus. Voorstel
len om wijzigingen in die ritus
aan te brengen, worden al snel
gezien als kritiek op de Afri
kaanse cultuur en haar tradi-
tjfS.
'Aartsbisschop' George Stal-
lings, die twee jaar geleden uit
de Rooms-Katholieke Kerk
werd gezet nadat hij een Afro-
Amerikaanse kerk had ge
sticht, sprak van een „opwin
dende" stap van de zwarte
geestelijken. Hij staat achter
elke poging van zwarte katho
lieken een Afro-Amerikaanse
ritus in te voeren.
AMSTERDAM FNV-
voorzitter Johan Stekelen
burg mist de lijn van ver
zet in het werkboek voor
het Christelijk-Sociaal
Congres volgende maand.
Wel onderschrijft hij de
nadruk op grotere per
soonlijke verantwoorde
lijkheid, maar „dit moet
geen strafexpeditie wor
den".
Stekelenburg zei dit vandaag
in Amsterdam op een voorbe
reidingsbijeenkomst van de
FNV voor het Congres, dat
van 11 tot 15 november in
Doorn wordt gehouden. Hij
keert zich verder tegen de op
merking dat „maatschappelij
ke organisaties te veel vanuit
groepsbelangen reageren". Met
een soort morele herbewape
ning of ethisch reveil, zonder
oog voor de noodzaak van een
georganiseerde beïnvloeding
van machtsverhoudingen, kan
de vakbeweging niet uit de
voeten.
Stekelenburg verweet de orga
niserende Stichting 1991 dat zij
consequent een directe betrok
kenheid van de FNV bij het
congres heeft tegengehouden.
Concessies waren alleen moge
lijk na druk van de vakbewe
ging. De FNV is niet vertegen
woordigd in het bestuur, de
voorbereidingscommissie en
het congrespresidium. Als klap
op de vuurpijl heeft de Stich
ting het verzoek van de FNV-
voorzitter afgewezen om op de
slotmanifestatie een korte re
actie op de resultaten van het
congres te geven.
In het presidium zitten acht
tien prominente personen uit
CDA, CNV, VU, Verbond van
Katholieke Maatschappelijke
Organisaties en de KRO. Alle
maal respectabele pesonen, al
dus Stekelenburg, maar geen
van hen heeft enige affiniteit
met de FNV of een van haar
voorgangers, de katholieke ar
beiders- en vakbeweging.
De FNV heeft er lang over ge
dacht een alternatief congres
te organiseren. De historische
en actuele redenen om bij dit
evenement betrokken te blij
ven hebben uiteindelijk
zwaarder gewogen dan onze
frustraties over de „aanmati
gende en soms grievende op
stelling" van de Stichting 1991,
zo zei Stekelenburg.
Johan Stekelenburg
I FOTO: DIJKSTRA
PATERSWOLDE Wijd
verbreide ontevredenheid
is volgens de Kampense
hoogleraar ethiek Gerrit
Manenschijn zo'n algeme
ne trek van onze maat
schappij geworden dat
daar een nieuwe sociale
kwestie op gebouwd lijkt
te gaan worden. Dat bete
kent in feite dat er „een
fikse spanning" tussen het
christelijk sociaal denken
en een fundamentele trek
van onze maatschappij be
staat. De economie fun
geert volgens Manenschijn
als motor van die ontevre
denheid omdat ze steeds
nieuwe behoeften schept.
Manenschijn (60) zei een en
ander op een bijeenkomst van
christelijke werkgevers in Pa-
terswolde waarop hij stelde dat
de economie dienstbaar ge
maakt moet worden aan basis
behoeften. „Het kan nooit zo
zijn dat het christelijk sociaal
denken de algemene ontevre
denheid mede in stand houdt".
Maznenschijn: „Nederland
heeft het beste sociale zeker
heidsstelsel ter wereld, maar
ook nergens op aarde wordt zo
over sociale zekerheid ge
klaagd als in ons land. Er be
staan klachtenlijnen voor al
lerlei ongerief, van verregen
de vakanties tot een niet hele
maal perfecte relatie. Dit ver
schijnsel van algemene onte
vredenheid is ingebakken in
een moderne samenleving. Het
is een mechanisme dat de
kringloop van produktie en
consumpties overeind houdt.
Maar dan zal meer behoeften-
bevrediging de ontevreden
heid niet verminderen, maar
juist aanwakkeren", aldus Ma
nenschijn.
Christenen zullen zich volgens
Manenschijn moeten bezinnen
op hun houding ten opzichte
dit fenomeen. „Het antwoord
kan niet zijn dat we in de pri-
vé-sfeer soberheid en tevre
denheid preken en in de pu
blieke sfeer de algemene onte
vredenheid ongestoord haar
'zegenrijke werk' laten doen,
zegenrijk voor de economie,
wel te verstaan. Het gaat om
de inrichting van de samenle
ving".
Zijn inleiding kreeg de titel
„De betekenis van het christe
lijk sociaal denken voor de sa
menleving van de toekomst".
Manenschijn confronteerde
zijn gehoor zowel met de van
1891 daterende theorieën van
Abraham Kuyper als met de
dit jaar verschenen encycliek
Centesimus Annus van paus
Johannes Paulus II. In die en
cycliek analyseert de paus
haarscherp het faillissement
van de Oosteuropese econo
mie, maar ook het westerse
consumentisme wordt aan de
kaak gesteld. Tevens richtte
de hoogleraar zijn aandacht op
het christelijk sociaal congres
dat onder de titel 'Bedreigde
verantwoordelijkheid' medio
november in Doorn wordt ge
houden.
Geen eenstemmigheid
Manenschijn stelde vast dat er
anno 1991 geen eenstemmig
heid bestaat over het christe
lijk sociaal denken. Ook pleitte
hij voor terughoudendheid bij
het gebruik van de term chris
telijk bij het spreken over soci
ale vraagstukken waarvoor
Prqf. Manenschijn
ook christenen verantwoorde
lijkheid dragen. „We moeten
die term meer opvatten als een
kritische aanmoediging dan als
een geruststellende legitima
tie", aldus Manenschijn. Vol
gens hem hebben de theorieën
van Abraham Kuyper nog niet
aan actualiteit hebben inge
boet. „De kernvraag in 1891
luidde: 'Wat ons als belijders
van Christus te doen staat met
het oog op de sociale noden
van onze tijd'. Manenschijn:
„Dat lijkt me nog steeds de
juiste formulering van het
vraagstuk. Er zijn sociale no
den, speur ze op. Loop er niet
aan voorbij. Doe er wat aan.
Wat is je taak als christen?".
Het appèl dat Kuyper deed op
zijn geestverwanten kwam er
op neer dat hoe verschillend
het christelijk sociaal denken
ook uitgelegd werd en wordt
de harde kern is en blijft de
opvatting dat er iets niet deugt
aan de inrichting van de sa
menleving. Die ondeugdelijk
heid is niet te bestrijden door
het aankweken van vroom
heid, vriendelijker gedrag of
milde liefdesgaven, maar al
leen door grondige renovatie
FOTO: PERS UNIE
van het maatschappelijk ge
bouw.
Manenschijn drukte zijn toe
hoorders op het hart de blik te
verruimen van het eigen be
drijf naar de maatschappij zo
wel in nationaal als internatio
naal verband. „Het christelijk
sociaal denken spoort ons aan
oog te hebben voor de sociale
noden in een maatschappij die
niet ophoudt bij onze lands
grenzen". Van het Europa
1992 wordt volgens Manen
schijn vaak alleen de zonzijde
geschilderd. „Er zouden zich
door het opheffen van de bin
nengrenzen ongekende econo-
Morgen, 31 oktober, is het
Hervormingsdag. Niemand zal
daar wakker van liggen en
een beetje begrijpelijk is dat
ook wel, want het is al 474 jaar
geleden dat de monnik Maar
ten Luther zijn befaamde stel
lingen sloeg tegen de deur van
de slotkerk in Wittenberg. Bo
vendien doet de feitelijke ge
scheidenheid van rooms-ka-
tholieken en reformatorischen
nauwelijks nog denken aan de
daad van geloof en moed van
Luther.
Toch loopt de betekenis van
die Hervormingsdag door tot
in het heden. Dat blijkt uit de
gescheidenheid van kerken en
ook de pogingen van het Vati-
caan en de Hervormde We
reldbond (WARC) om de kerk
'gemeenschappelijk te ver
staan' en aan de diverse ge
sprekken tussen de kerken in
eigen land. Interessant is ook
om te zien hoe de figuur van
Luther in toenemende mate
onderwerp van studie is in de
catholica. Kerkhistorici en
dogmatici bekijken Luther en
zijn opvattingen tegenwoordig
vanuit een wat ruimer per
spectief; de karikaturale teke
ning van de scheldende en
psalmzingende ketter is verle
den tijd. Luther wordt zó se
rieus genomen door rooms-ka-
tholieken, dat sommige refor
matorische christenen zich een
Portret van Maarten Luther
beetje zorgen maken. Want op
eigen erf is de belangstelling
voor de hervormer tanende en
door de toenemende rooms-
katholieke belangstelling
dreigt in hun visie het postuur
van Luther als hervormer als
het ware te worden ingekap
seld in rooms-katholieke be
langen. Luther wordt dan de
'broeder' die het goed met de
kerk voorhad en wiens bood
schap helaas slecht werd ver
staan. In die zin liet de paus
zich ook uit toen hij enkele ja
ren geleden Genève bezocht.
De consequentie van zo'n op
vatting kan zijn dat de kerke
lijke scheuring niet meer kan
worden gerechtvaardigd door
Luther. Maar boodschap en
betekenis van Luther worden
zo van hun zelfstandigheid
ontdaan, zo is de vrees van
sommige reformatorische
groepen. Vandaar dat de be
studering van Luther en in
zekere zin die van Calviin
door 'eigen mensen' wordt ge
stimuleerd.
Aan de andere kant groeit aan
reformatorische ziide het besef
dat Luther niet kan worden
begrepen als hij 'in z'n eentje'
wordt bekeken. En eigenlijk is
dat altijd wel zo gedaan door
reformatorische christenen: na
diverse eeuwen van duisternis
in kerk en wereld, verscheen
daar plotseling de lichtende fi
guur van Maarten Luther.
Alsof de Geest de hele Middel
eeuwen door geslapen had.
Tegenwoordig wordt meer in
gezien dat zo'n opvatting on
historisch is en Luther ten on
rechte in een isolement plaatst.
De hervormer is volop kind
van zijn tijd en hij is zijn leven
lang veel meer middeleeuwer
en veel meer 'paaps' gebleven
dan meestal wordt gedacht.
Wie Luther wil begrijpen moet
proberen vanuit de Middel
eeuwse filosofische en theolo
gische tradities naar hem te
kijken.
Zo'n kijk is niet alleen verrij
kend voor het Luther-beeld,
maar reformatorische christe
nen herontdekken daardoor
middeleeuws erfgoed is toch
niet alleen rooms-katholiek
bezit?
Luthers werkkamer in de Wartburg in Eisenach
COMMENTAAR [roei
liide
Speciaal onderwijs n(iei
N HAA
De overheid wil dat er minder leerlingen van het basijTweede
derwijs naar het speciaal onderwijs doorstromen, omdaljopheldt
aantal leerlingen dat speciaal onderwijs volgt te sterk i^g^eki
stegen en daarmee ook de kosten. Leerlingen in het spe«staatss
onderwijs kosten inmmers drie keer zoveel als de leerliiLt heeft
in het reguliere basisonderwijs. Inmiddels volgen ongefcortverg
110.000 leerlingen de diverse vormen van speciaal ondeipr wapei
en grc
cent.
EeN van de bedoelingen van het speciaal onderwijs wajgs op T
leerlingen zo te begeleiden, dat zij zouden kunnen teF
vloeien in het gewone onderwijs. Daar is bitter weinigP
terechtgekomen. Vandaar dat staatssecretaris Wallage oj"
het motto 'Weer samen naar school' probeert samen|
kingsverbanden te introduceren tussen basis- en
scholen. Bij de behandeling van de voorstellen in de Twj
Kamer riep juist die integratie van speciaal onderwijs en
sisonderwijs discussies op. Met name in het licht vaij
schaalvergroting die in het basisonderwijs gaat plaatsvir
doordat een groot aantal scholen de deuren moet sluiteij
HOE zinvol die integratie op zich ook kan zijn, de r
gestelde maatregelen zijn uit financiële nood geboren. I
gevaar bestaat dan ook dat bij verdere schaalvergroting
aandacht voor de aparte leerling er niet beter op wordtP
onderwijsspecialist van het CDA in de Tweede Kamer, Y
mes, heeft gewezen op het risico dat specifieke deskunj
heid zal verdwijnen. Nu de plannen toch doorgaan, za
daarom voor moeten worden gezorgd, dat de bestuur oor
schaalvergroting gepaard gaat met duidelijke onderwij IILDEBR,
houdelijke doelstellingen en met middelen om die doel
lingen te bereiken. Anders worden kinderen die het toi ;n H/
moeilijker hebben dan andere, de dupe. Bovendien i
alle kans dat wat de overheid met de ene hand hoopt terikks in
halen namelijk door bezuiniging op het speciaal on.r h
wijs met de andere hand moet worden uitgegeven jerpe
hulp voor kinderen die tóch zijn vastgelopen. En dan helt kabir
we het nog niet eens over de schade aan mensen die is
staan.
WASSENAAR In Wasse
naar wordt de belangstelling
voor Luther jaarlijks gewekt
door een Reformatie-herden
king in de hervormde Dorps
kerk. Ook voor morgen
(aanvang: 20.00 uur) heeft de
buitengewone wijkgemeente
'Berkhei' zo'n herdenking be
legd. De Delftse predikant drs.
A. de Reuver zal spreken over:
'Luthers pastoraat rond de
verkiezingsleer'. Het lijkt een
moeilijk en specialistisch on
derwerp, maar, zo meldt de
Wassenaarse hervormde pre-
mische mogelijkheden voor
doen. Dat is slechtse ten dele
waar. Er zullen ook nadelen
zijn voor bepaalde Europese
gebieden en grote aantallen
mensen in die regio's. Oost-
Europa bijvoorbeeld gaat eerst
door een heel diep dal. Nu
reeds zien we de werkloosheid
toenemen en de verpaupering
toeslaan. Hebben wij hier een
taak?" Manenschijn denkt van
wel. „Oost-Europa zal een eer
lijke kans moeten krijgen om
op voet van gelijkheid mee te
doen met het nieuwe Europa.
Vanuit christelijk sociaal
standpunt bezien is het on
duldbaar dat er in het westen
welvaart heerst en in Oost-Eu
ropa armoede".
Omvorming
Manenschijn betwijfelt of we
de maatschappij zomaar kun
nen omvormen. „Lijkt de sa
menleving niet haar eigen weg
te gaan en ons steeds weer te
overrompelen met gebeurte
nissen die we niet verwacht
hebben en zeker niet in de
hand hadden? Maar dat ont
slaat de weldenkende burger
volgens Manenschijn niet van
de plicht „het kleine beetje dat
men wel kan veranderen, ook
daadwerkelijk aan te pakken".
Kortom, aldus het appèl van
Manenschijn aan de christelij
ke noordelijke werkgevers:
„De economie dienstbaar ma
ken aan de bevrediging van
menselijke basisbehoeften en
aan een spaarzaam omgaan
met onze natuurlijke omge
ving, zodat het behoud van
Gods schepping voor mens,
dier en plant gestalte krijgt.
Dat moet kunnen als we uit
gaan van een mensbeeld waar
in de verantwoordelijkheid te
genover God en de medemens
centraal staat".
ntbepa
nasiew
pel stc
t acht
Onwetendheid o\er epilepsie heeft zeer vervelende gevolgen.
Stelt u zich eens voor daar ligt u dan
Overgeleverd aan het oerdeel van anderen.
Epilepsiebestrijding:
staat of valt met uw steun! W lAUl K0
GIRO 34781
Njti.mjjl I p.leps.. tad-l* M«h, „n kit,nr. »M» HM, MM. [N HA
dikant ds. C.N. van Dis, dat
valt best mee. Aan de dienst
werken enkele koren mee en
gemeenschappelijk zal onder
andere het beroemde 'Luther-
lied', een bewerking van
psalm 46, worden gezongen:
'Een vaste burcht is onze God'.
Uitgave Westerpers bv (maakt deel uit van Sijthoff Pers bv).
Kantoor: Apothekersdijk 34, Leiden.
Telefoon: 071 -122 244.
Telefax: 071-134 941
Postadres: Postbus 112300 AA Leiden
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk
Telefoon: 070-3190 933.
Telefax: 070-3906 717
Postadres: Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur J Leune.
Adjunct-hoofdredacteur J Timmers
Chef-redacteur G - J. Onvlee
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel 070-3190 808) L van Koot
046 Of 071 -144 047): R Kleijn (chef). M
n Herpen (chef). F. Buurman.
Sport Leiden e o. (tel 071 -144 049): K. van Kesteren.
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel 070 - 3190 815):
A. van Rijn (chef), W Bunschoten, drs. C. van Haersma Buma, A van Holstein,
E. Huisman, H Jansen, drs. J. van Leeuwen - Voorbij, R. de Roo, drs. K Veraa
nde
ig-Oo
nnet
>rvoer
:1 gen
'de
idigin,
erderl
tingpli
ht gel
een
iport c
fir
;ft uit,
plan
lenvoej
astingei
ing va
en af
iheffinj
de
mjregen
achter
lernerr
„am<
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834) G. Ansems (coordinator), B. Jansma, H. Piet
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse.
Opmaak (tel: 070 - 3190 831): Ch. Bels (chef). A. de E
J. Hofmeester, C. de Kier, H Nieuwmans, H Schneid
Redactie-secretaresse (tel 070 - 3190 819): T Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebied;
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie. c
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Nederlj
Belgie. De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs. K Swiers, M vj
Ven en P Vogels De parlementaire redactie bestaat uit R in 't Hout (chef). H :ieren
leveld, D Hofland. P Koopman. D van Rietschoten en K. van Wees loevee
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus; I iustiti
- de volgende correspondenten in het buitenland S Akkerman (Praag), N
drs D J van den Bergh (Peking), drs H Botje (Tunis), A Courant (Athene),* gedie:
R. Hasselerharm (Johannesburg), T Heard (Kaapstad), drs. A. Heering (Romeren u:
B van Huët (Parijs). M. de Koninck (Washington), H Kuitert (Nieuw Delhi), jegrotir
F Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs R. Vundennk (MoskouL5
W. Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgrado)f1
F Wiinands (Bonn). J. Wijnen (Brussel) twaard:
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vert 3^ (GD
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London. Vertaalsti :Fen 1uc
M. de Cocq. He poli
otaal b
een
ïstijgin
kens 1
ok die
r een c
Omd
gescht
n 08 30 tot 17.00 uur,
n 18.00 tot 19 00 uur, op
Nabezorging
Telefoon 071 - 122 248 op rr
15.00 uur.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand 25,70
per kwartaal 76,60
per jaar 294,30
Bij betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal 78,60
per jaar 299,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 -122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
