im Kok, held
ran de terugtocht?
'weede Kamer en het 'stemvee'
OPINIE
iGINj
iA&&z Gouocmt
ZATERDAG 19 OKTOBER 1991
roniCtjdoor
PAUL KOOPMAN
;staar
op af
vanui n)
ed(
ziji«ft
Algemene Beschou-
jen in de Tweede Ka-
er hebben vorige week
ch nog iets belangwek-
ïds opgeleverd. Kamer-
orzitter Wim Deetman
laten weten dat hij
g dit jaar wil voorstel-
i het aantal vergaderda-
n van het parlement
ssen Kerst en Pasen te
lveren. Het ziet er dus
uit dat dit idee, af-
mstig uit de koker van
rdA-fractieleider Thijs
óltgens en zijn CDA-
llega Elco Brinkman,
gerealiseerd gaat
arden.
onder
installa
zonde: n
mis v«
kennisei
cliënt
t in
vei nd
Het lig 1
W
'P™6e,
atie aar
GT
kui
plan mag, zonder overdrij-
ig, een trendbreukje ge-
>md worden. Het besturen
ons land is immers sedert
Tweede Wereldoorlog niet
>en gepaard gegaan met het
itrekken van steeds meer
btenaren, parlementariërs
senatoren, maar leidde bo-
ien tot een gestaag uitdij-
che Op i vergadercircuit. En dat
^wijl het politieke strijdto-
tegenwoordig niet veel
r is dan een tafellaken,
een voorbereidende ver-
dering van 12 uur over één
in, erzichtelijk onderwerp
paien de beroepspolitici hun
niet meer om. Wöltgens,
„raag ook nog wat tijd
■rhoudt voor een gezellig
sprek bij een goed glas bier,
tft blijkbaar ingezien dat
ook minder omslachtig
Het feit dat tientallen
IA-kamerleden de afgelo-
maanden nauwelijks tijd
konden maken om het
ó-beleid in het land uit te
:n, zal aan dat besef vast
steentje hebben bijgedra-
rugtocht
snoeien in de vergadertijd
de kamerleden is om nóg
reden belangwekkend.
;t is het zoveelste bewijs
>or de stelling dat de politiek
in het Westen op zijn retour is.
Een opvatting die door de
Duitse schrijver Hans Magnus
Enzensberger in zijn essay
'Helden van de terugtocht'
(november 1989) het meest
treffend onder woorden is ge
bracht.
De helden van deze tijd, zo
men en de strijd aanbinden
voor een nieuwe samenleving,
maar ontnuchterde realisten
die het beste ervan proberen
te maken. Napoleon, Lenin,
Mao, Che Guevara of dich
ter bij huis Troelstra en
Den Uyl, hebben afgedaan. De
nieuwe helden zijn volgens
Enzensberger minder geliefd,
maar zullen later van even
grote historische betekenis
blijken.
Enzensberger, die er nooit
voor terugdeinst controversië
le standpunten in te nemen,
heeft weinig moeite zijn stel
ling te onderbouwen. Adolfo
Suórez, de Spaanse minister
president na de dood van
Franco, wordt door hem ge
lauwerd als 'Held van de te
rugtocht'. Hoewel in Spanje
verguisd, zorgde Suérez er vol-
tens Enzensberger voor dat
panje de overgang van een
rechtse dictatuur naar een de
mocratisch systeem kon ma
ken zonder grootschalig bloed
vergieten. Suérez gebruikte
immers- Franco's partij om
zichzelf aan de macht te bren
gen en zette zich vervolgens
aan de afbraak van het oude
politieke systeem.
Ook de Poolse oud-president
Jaruzelski is volgens de Duitse
essayist een miskende held.
Door de staat van beleg af te
kondigen en de vakbond Soli
dariteit te verbieden, zou hij
een nakende Sovjet-invasie
hebben voorkomen. Toen dat
gevaar eenmaal geweken was,
toonde hij zich bereid met So
lidariteit een overgangsrege
ring te vormen.
De meest prominente ontman
telaar van deze tijd, Mikhail
Gorbatsjov, behoeft volgens
Enzensberger nauwelijks toe
lichting. De Sovjet-president
nam niet alleen afscheid van
het politieke systeem dat de
Sovjetunie vanaf 1917 beheers
te, maar wrikte ook de eerste
stenen van~ het Sovjet-impe
rium los. De helden van nu,
concludeert de Duitse schrij
ver, zijn gespecialiseerd in het
verlaten van oude stellingen.
Zij zijn managers en strategen,
geen idealisten.
Kok
Bij het lezen van het essay van
Enzensberger komt als vanzelf
de terugtocht is. Gemeten naar
zijn tanende populariteit (het
eerste criterium volgens En
zensberger) moet het antwoord
bevestigend luiden. Sedert
Kok de luiken van zijn partij
opende, verloor de PvdA im
mers welgeteld één miljoen
kiezers en vele honderden
partijleden.
Een échte held van de terug
tocht laat zich echter volgens
Enzensberger door een weg
glijden op de populariteitslad-
der niet ontmoedigen. Inte
gendeel: hij voelt zich er juist
door gesterkt, omdat hij weet
dat hij met een oneervolle
taak bezig is. Ook Kok lijkt
van dat besef doordrongen. Zo
schitterde hij de afgelopen we
ken als nooit tevoren toen hij
op menige PvdA-bijeenkomst
zijn politieke koers verdedig
de. „Je zou bijna willen dat
Kok vaker met de rug tegen
de muur stond", noteerde
Volkskrant-columnist Jan
Tromp. Hij zag een politiek
leider die tot het uiterste ge
tart was en juist dééruit een
vurige gedrevenheid putte.
De door Kok geleide terug
tocht speelt zich op meer dan
één terrein af. Hij organiseert
niet alleen de terugtocht van
het financieringstekort en de
staatsschuld, maar ook het af
scheid van de 'oude' wao en
daarmee van het sociale stelsel
zoals dat ooit door de arbei
dersbeweging is bevochten.
Tijdens zijn 'vernieuwingsre
de' in Nijmegen hield Kok het
PvdA-congres voor dat het so
ciale stelsel een overvol huis is
geworden. „Als er te veel
nieuwe bewoners bijkomen,
barst het uit zijn voegen". In
plaats van het huis van de so
ciale zekerheid verder uit te
bouwen brak de PvdA-leider
..hóóg tijd voor
een ander beleid
een lans voor een ingreep
waarbij het aantal kamers juist
wordt verminderd en een uit
de kluiten gewassen portier
voor de deur wordt geplaatst.
Nuchterheid
In de PvdA heerst intussen na
alle emotionele schokken van
de afgelopen maanden een
nieuw soort nuchterheid, een
belangrijke voorwaarde voor
een geslaagde terugtocht. „Ik
kreeg in Nijmegen van het
congres nog het meeste ap
plaus toen ik waarschuwde dat
we geen valse verwachtingen
moeten wekken", stelde frac
tieleider Wöltgens na afloop
een beetje beduusd vast.
De partij lijkt, onder aanvoe
ring van Kok, bereid terug te
komen op zijn oude fixatie op
inkomensplaatjes. Werkgele
genheid staat nu voorop. Bijna
nostalgisch worden de 'nieu
we' sociaal-democraten als zij
praten over de tijd waarin het
leeuwedeel van de burgers
's ochtend vroeg nog met een
broodtrommeltje naar het
werk ging. Het geloof in de
overheid als efficiënte en wel-
doenende regelaar hebben de
sociaal-democraten ook al ver
loren. De overheid moet zich
terugtrekken en terugtreden.
Deregulering, decentralisatie
en efficiëncyverhoging zijn de
nieuwe spèerpunten van Koks
PvdA.
Er is ook een terugtocht van
de ideologie, een verschijnsel
dat zich overigens niet alleen
bij de PvdA voltrekt. Niet
voor niets maakt juist D66 een
stormachtige groei door, uitge
rekend een partij van 'vrije
denkers' die de werkelijkheid
van alledag liefst pragmatisch
benaderen. De politiek wordt
steeds meer een houding, be
toogde D66-leider Van Mierlo
onlangs. En D66 zich heeft een
houding aangemeten waar niet
alleen de PvdA maar ook de
andere grote partijen stinkend
jaloers op zijn.
Held
Is Kok dan inderdaad een nog
wat miskende held van de te
rugtocht? Die krans willen we
hem niet om de hals hangen,
want daarvoor is zijn terug
tocht nog te aarzelend. Zo
houdt hij <3e samenwerking of
fusie met D66 en Groen Links
vooralsnog af en laat hij het
milieubeleid grotendeels dicte
ren door de concurrentieposi
tie van het bedrijfsleven. Ook
als de koopkracht van de bur
gers in het geding is, deinst
Kok ervoor terug werk écht
boven inkomen te plaatsen.
Die moeilijke afweging laat hij
vooral over aan de sociale
partners.
Ria Beckers, fractievoorzitter
van Groen Links, stelde al
deze punten tijdens de Alge
mene Beschouwingen aan de
kaak. Het vooruitgangsgeloof
staat óók bij de PvdA
nog recht overeind, consta
teerde zij teleurgesteld. „Aan
de terugtocht van de consump
tiementaliteit, de terugtocht
van de rijke voor de arme lan
den en de terugtocht van de
economie voor het milieu moet
nog begonnen worden. Het
is tijd voor de vermoeide hel
den achter de regeringstafel
om het beleid opnieuw te for
muleren".
Na het als buitengewoon saai
ervaren kamerdebat over de
Miljoenennota is dat een op
roep die Kok en het kabinet
ter harte zouden moeten ne
men. Want wie zich aarzelend
terugtrekt zonder een nieuw
perspectief te schetsen, laat
vooral een barre leegte achter.
Een leegte die ook een effi
ciëntere en in gewone-men
sentaal vergaderende Tweede
Kamer niet kan opvullen.
Zonder het uitzicht op een zin
volle toekomst is het gevaar
levensgroot dat mét de over
heid ook de burgers zich te
rugtrekken. Uit de stemhokjes,
dan wel te verstaan.
(Paul Koopman is parlemen
tair redacteur van deze krant.)
BRIEVEN VAN LEZERS
i duidelijk geschreven
zich hel recht voor ingezonden stukken in te korten.
Overzicht van
de Tweede
Kamer tijdens
de Algemene
Be
schouwingen
vorige week.
Volgens de
fractie
voorzitter van
het CDA in de
Eerste Kamer,
A. Kaland,
volgen de
leden van de
CDA-fractie in
de Tweede
Kamer
blindelings hun
fractie
voorzitter.
FOTO: ANP
IEINDERT LEERLING
)A-senator Kaland heeft in
n interview met het week-
id HP/De Tijd de CDA-frac-
in de Tweede Kamer ver-
iten zich te laten gebruiken
i stemvee. Later heeft Ka-
id laten weten dat hetzelfde
voor de leden van de
'dA-fractie. Volgens de frac-
voorzitter van het CDA in
Eerste Kamer volgen de le-
n van de CDA-fractie in de
veede Kamer blindelings
in fractievoorzitter en die
ilgt weer blindelings de pre-
ier.
et zou er op neerkomen dat
politiek gevoelige zaken
nister-president Lubbers
et fractievoorzitter Brink-
an en enkele van diens naas-
ollega's afspraken maakt,
de overige leden van de
ictie maar hebben te slik-
in. Voor een echt open debat
de Kamer zelf blijft dan zel-
n of nooit ruimte. Veel za-
in worden achter de scher
en al beklonken voordat er
k maar een woord in de Ka-
er over is gesproken,
lewel ik in de Kamer dicht
de leden van de CDA-frac-
zit, kan ik toch onvoldoen-
in de fractiekeuken kijken
te kunnen vaststellen of
it gaat, zoals senator Kaland
weert. In speciale situaties
kt het me zeker niet uitge
ven, maar dat dit de regel is
&n ik me nauwelijks voorstel
len. Toch snijdt de opmerking
van Kaland in zeker opzicht
beslist hout, al kan het verwijt
dan niet alleen de regerings
fracties CDA en PvdA worden
gemaakt, maar ook de VVD.
Het gaat dan echter om een
andere situatie, dan Kaland
aangeeft.
Geen benul
In de ruim tien jaar die ik nu
kamerlid ben, is het me bij
stemmingen menigmaal opge
vallen dat leden van grote
fracties soms geen benul heb
ben van wat er aan de orde is.
Men volgt niet zelden blinde
lings het stemgedrag van dege
ne die bij een onderwerp na
mens de fractie het woord
heeft gevoerd. Het is een zeld
zaamheid als een lid van een
grote fractie een afwijkend
stemgedrag heeft. Die handels
wijze is toe te schrijven aan
een ver doorgevoerde speciali
satie, dan wel taakverdeling
binnen grote fracties. Van een
zelf behandeld onderwerp
weet een kamerlid uit een gro
te fractie bijzonder veel, maar
blijkbaar van tal van zaken
buiten het eigen beleidsterrein
heel weinig.
Het is me meer dan eens over
komen dat een lid van een
grote fractie tijdens de stem
mingen aan mij vroeg waar ei
genlijk over moest worden ge
stemd of wat de inhoud van
een bepaald voorstel, motie
dan wel amendement was. In
zo'n situatie zou je de wat on
parlementaire term 'stemvee'
kunnen gebruiken, hoewel
naar mijn wijze van zien elk
lid van de Tweede Kamer on
der alle omstandigheden toch
verantwoordelijk moet zijn
voor het eigen stemgedrag.
Aan specialisatie valt in een
grote fractie natuurlijk niet te
ontkomen, maar elk kamerlid
zou het zich toch tot een plicht
moeten rekenen om zich in de
fractie, dan wel persoonlijk,
grondig voor te bereiden op de
stemmingen. Om zodoende in
elk geval te weten waar men
voor, dan wel tegen stemt. Als
dat zou gebeuren, zou het veel
vaker moeten voorkomen dan
een kamerlid tot een afwij
kend stemgedrag komt ten op
zichte van de meerderheid
van de fractie. Een van de
weinigen die dat niet zo lang
geleden deed, was de CDA'er
Hillen. Hij stemde, in tegen
stelling tot de rest van zijn
fractie, tegen de verhoging
van het huurwaardeforfait.
Boeiend
Ver doorgeschoten specialisa
tie enerzijds en 'blindelings'
volgen van de fractievoorzit
ter, dan wel de fractiewoord
voerder, anderzijds zijn er
mede schuldig aan dat het po
litieke bedrijf in de Tweede
Kamer lang niet altijd zo boei
end is als weieens zou worden
gewenst. Het is terecht, dat er
al geruime tijd naar wegen
wordt gezocht om de debatten
in de Tweede Kamer aan le
vendigheid te laten winnen.
Het zou ook aantrekkelijker
moeten worden voor het pu
bliek om op de tribune, dan
wel via de media meekijkend
en luisterend een debat te vol
gen.
Dat laatste mag overigens geen
doel op zichzelf zijn. Het gaat
in de eerste plaats om een in
houdelijk op peil staand debat,
waarbij het echt tot een uit
wisseling van argumenten
komt en niet voor alles om een
gebeuren met grote amuse
mentswaarde.
Er circuleren voorstellen om
de gang van zaken in de
Tweede Kamer te verlevendi
gen. Het zal, vrees ik, weinig
uithalen, zo lang we te maken
hebben met moeizaam tot
stand gekomen regeerakkoor
den. De leden van regerings
fracties zijn daar met handen
en voeten aan gebonden.
Daarnaast gaat het om de in
stelling van kamerleden uit
grote fracties, die zich te wei
nig moeite getroosten om zich
met meer zaken te bemoeien
dan de eigen portefeuille. Er
zou in grote fracties meer
ruimte moeten komen voor
meerderheids- en minder
heidsstandpunten, zodat daar
mee ook de uitkomst van het
debat minder voorspelbaar
wordt. De term 'stemvee' zou
dan in elk geval minder ge
makkelijk kunnen worden ge
bruikt.
(M. Leerling is lid van de
Tweede Kamer voor de RPF.)
De redactie behoudt zich het
recht voor ingezonden brie
ven en bijdragen (maximaal
250 woorden) eventueel in te
korten dan wel te weigeren.
Anonieme inzendingen ver
dwijnen in de prullenbak.
Brieven dienen te worden
ondertekend en voorzien
van naam, adres en telefoon
nummer.
Drewermann
Priester en theoloog Drewer
mann is nog niet veroordeeld
(door een mede-christen) of
een briefschrijver van deze
krant geeft hem een trap na.
(Zie deze rubriek van vorige
week zaterdag, red.) Wat is dat
voor mentaliteit?
Als de bewuste briefschrijver
ook maar één hoofdstuk uit
een van de boeken van Dre
wermann echt gelezen zou
hebben, zou hij een serieus en
diepgelovig mens hebben kun
nen ontmoeten. Die het geloof
van de Heer vraagt, maar
zichzelf daarbij niet van de
plicht van iedere gelovige ont
slagen acht 'om alles te onder
zoeken en het goede te bewa
ren'.
Met velen zie ik uit naar de
vertaling van zijn nieuwste
boek (Meinema). Met velen,
die zich door niemand van de
plicht tot zelf denken en gelo
ven laten beroven.
F. Blaauw,
DEN HAAG.
Opvliegers
Wie nagaat hoeveel aandacht
en plaatsruimte er op pagina
twee van onze krant wordt ge
schonken aan de erupties en
opvliegers van opstandige
manlijke en vrouwelijke theo
logen voelt zich de conclusie
opgedrongen dat een kwart
van de wereldbevolking en
driekwart van de gelovigen
bestaat uit malcontente gods-
geleerden. In dat gebiolo
geerd-zijn door godgeleerde
boosheid zie ik nog niet zo
gauw een kentering komen.
Daarom is het wellicht effec
tiever zich rechtstreeks tot de
geleerden zelf te wenden met
een variatie op het langzaam-
aan-advies van dr. Torfs. Deze
fantasierijke Leuvense kerkju
rist meent creatieve bisschop
pen te moeten aanraden geen
mannen tot diaken te wijden
tot de kerkleiding dit ambt
ook openstelt voor vrouwen.
Zo zou ik de recalcitrante
theologen willen adviseren -
tot diezelfde kerkleiding hun
Prachtboeken als het verlos
sende woord omhelst - hun
tekstverwerker een sabbat-de
cennium te schenken. Dan
kunnen die roodgloeiende ap
paraten en hun dito gebrui
kers eens afkoelen en kan
men even overzien wat ze tot
nu toe hebben aangericht.
W.J. Hofstra,
DEN HAAG.
Racisme
Ik ben een net zo grote tegen
stander van racisme als Bert
Jansma, die daarover schreef
in zijn column van 30 septem
ber jl. Maar wat al die landen
die hij noemt te maken heb
ben met het racisme in Den
Haag, ontgaat mij. Wat» ik wel
weet, is dat 99 procent van de
inwoners van Kijkduin tegen
de komst van een zigeuner
kamp waren. En zo ken ik in
Den Haag nog meer lokaties.
Maar in' Den Haag schijnt men
'in' te zijn, als men aan de
ziekte van xenomanie lijdt.
Als men in Den Haag een an
dere mening omtrent integra
tie durft te verkondigen die
niet welgevallig is aan het ge
meentebestuur, wordt men on-
middellijk in de racistische
hoek getrapt.
Maar misschien gaat mijn af
schuw van racisme nog verder
dan die van Jansma. Als men
mijn afschuw van extreem
rechts, Centrum Partij en Cen
trum Democraten op 100 stelt,
dan is mijn afschuw voor de
partij Groen Links ook 100.
Zoals in de CP en CD nazi's
zijn binnengedrongen, zo heeft
Groen Links de communisten
zelf naar binnen gehaald. En
al wisten we veel van wat er
in de communistische landen
gebeurde, na de glasnost en
perestrojka is overduidelijk ge
bleken en bekend geworden
hoe erg het is. geweest. En dit
heeft mij tot de volgende
vraag gebracht: zijn de ver
moorden in de concentratie
kampen van Stalin minder
dood dan de vermoorden in de
concentratiekampen van Hit-
Ier? Voor mijzelf is het ant
woord op die vraag: beide par
tijen zijn even afschuwwek
kend, zowel extreem-rechts als
extreem-links.
Overigens zegt Jansma's stukje
mij nog niet erg veel. want in
Den Haag kent men geen mul-
ti-culturele samenleving, be
halve in de arbeiderswijken,
want in de dure wijken komt
men geen allochtonen tegen.
En in een vrij Nederland belet
niemand Jansma in een multi
culturele wijk te gaan wonen.
En ter geruststelling, ik ken de
Stationsstraat al van voor de
Tweede Wereldoorlog; het was
toen al, met zijn directe omge
ving, absoluut geen saaie
straat.
A. Bronsveld,
DEN HAAG.
Missieposten
De befaamde kardinaal Char
les Lavigerie (1825-1892),
stichter van de Orde van de
Witte Paters en de Witte Zus
ters, schreef reeds voor dat
missieposten altijd bezet dien
den te zijn door drie personen!
Aldus was er van eenzaamheid
geen sprake en waren psycho
logen overbodig.
Albanië
In deze krant las ik het ten
hemel schreiend relaas van de
vergeten kinderen in de Alba
nese ziekenhuizen.
Wat kunnen wij vanuit Neder
land doen voor-de kinderen?
Wat zijn vanuit Nederland de
mogelijkheden? Is vervoer
mogelijk? Is er een gironum
mer? Er moet geholpen wor
den. Wij mogen niet niets
doen. Er is geen zeep, geen
kleding. De kinderen gaan ge
huld in om hun magere li
chaampjes slobberende lompen
en vodden. Feed the children,
een Britse hulporganisatie, is
er in geslaagd Shkoder te be
reiken met een voorraad hu
manitaire hulpmiddelen, maar
dit is lang niet toereikend voor
de vele arme kinderen.
In Gods naam, laten wij Ne
derlanders die van alles vol-,
doende hebben, misschien
zelfs te veel, dit teveel met de
beklagenswaardige kleine pa
tiëntjes van de inrichting in
Shkoder delen.
Mevrouw Bitter,
DEN HAAG
De natuur
Als een parkiet alleen zit, gaat
hij dood
Mannetje en vrouwtje bij el
kaar leven heerlijk
Twee mannetjes en twee.
vrouwtjes ook
Wat maakt men zich hier toch
druk
over homoseksuelen en les
biennes
De natuur weet beter.
H. Tichelaar
DEN HAAG
Normaal en
abnormaal
Wie als wat oudere 's avonds;
zijn krant uit de bus haalt en
inziet, ergert er zich aan, dat
een samenleving van rust en
orde steeds meer verandert in
een .wereld van onrust en
wanorde. Naast de politieke en
godsdienstige redenen hebben
radio, televisie en vliegwezen
er toe bijgedragen, dat lands
grenzen vervagen en dat ook
wijze mensen zich vergapen
aan de fata morgana van een
nieuwe aarde, waarop mensen
als broeders in solidariteit wo
nen en alles samen bezitten,
delen en gebruiken
(Hand.2,44-45; 4,32-36). Ook in
Nederland verbleken traditio
nele waarden, en wat de één
normaal noemt vindt de ander
abnormaal. Zo vindt de één
euthanasie - een 'goede
dood' - toelaatbaar, terwijl de
ander van 'moord' spreekt. De
medische wetenschap is in
staat het moment van een 'na
tuurlijke dood' tot een 'onna
tuurlijk' later moment, dat de
geneeskunde zelf kan bepalen,
uit te stellen. Euthanasie is fei
telijk een normaal stervensuur
verschuiven naar een later
tijdstip, m.a.w. iets normaals
maken tot iets abnormaals.
Iets abnormaals beëindigen
kan nooit als ontoelaatbaar
worden aangemerkt, zelfs als
dit het leven betreft. Het is
'normaal' dat een coma-patient
na enkele dagen een natuurlij
ke dood sterft. Medisch ingrij
pen is hier in wezen iets nor
maals tot iets abnormaals ma
ken. Bij een parlementaire dis
cussie over het vraagstuk van
de euthanasie kunnen mis
schien de begrippen 'normaal'
en 'abnormaal' van nut zijn.
Dr. W.J.A Visser
DEN HAAG
