'finale
Jadranka Porter,
gevangene van vrees en lef
Bloederige
beelden is
goedkoop
sentiment
MA
OKT
THOM VINK,
OORLOGSSCHILDER
IN IRAK,
EXPOSEERT
18
in twi
Ex-i
agga
o|
„Je
DELFT - Liever had hij nog wat meer
tijd gehad en de expositie groter ge
maakt, maar nu de doeken eenmaal han
gen is hij toch redelijk tevreden met het
resultaat: drie grote 'collages' met daar
om heen tien kleinere schilderijen. „De
schilderijen zijn op zichzelf staande tafe
relen die ik heb vastgelegd, en zoals ik
ze nu heb opgehangen vormen ze samen
een indruk van de Kurdische vluchtelin
genkampen in Noord-Irak", legt de
Leidse kunstenaar Thom Vink (26) uit.
In mei vertrok hij, in opdracht van het
Legermuseum in Delft, voor twee weken
naar het lie geniehulpbataljon in het
Iraakse Zakho. Het bataljon maakte deel
uit van een internationale troepenmacht
die humanitaire hulp verschafte aan
Kurdische vluchtelingen. Vinks op
dracht: een artistieke presentatie van de
activiteiten van de Nederlandse troepen.
Vink maakte een aantal tekeningen en
veel foto's, die hij later gebruikte voor
zijn schilderijen. Gisteren werd de ten
toonstelling in het Legermuseum in
Delft geopend.
„Ik ben er net mee klaar, de lijstjes zijn
er pas deze week omheen gegaan, aldus
Vink. „Het ging allemaal vreselijk snel,
12 juni kwam ik terug, en eigenlijk heb
ik de eerste anderhalve maand alleen
maar zitten peinzen hoe ik het zou aan
pakken. Het liefst had ik vijf grote colla
ges gemaakt. Maar daar had ik de tijd
niet voor en op gegeven moment moet
je een beslissing nemen".
Om het beeld van de kampen te comple
teren heeft hij naast de schilderijen een
aantal tekeningen, foto's en etsen opge
hangen.
„Het was wel een beetje een rare op
dracht", vindt Vink, die voor de gele
genheid tot sergeant werd gebombar
deerd. „Ik had helemaal niets met het le
ger. Voor militaire dienst werd ik uitge
loot, anders had ik voor vervangende
dienstplicht gekozen". 'Zijn' bataljon
had een humanitaire missie, beelden van
gevechten ontbreken. „Er werd in onze
nabije omgeving niet gevochten. We
hebben één keer een alarm meegemaakt.
Toen had ik wel meteen zoiets van: o,
jé, ik wil naar huis", glimlacht de kun-
stenaar. „Ik had schokkender ding<
kunnen schilderen, maar dan krijg je i
voorbeeld iemand met vreselijke branc
wonden of bloedende wonden op ee
brancard. Dat vind ik inspelen op goeqand
koop sentiment".
De oorlogsschilder - hij grinnikt bij h<
woord - legde dus met name indrukke
van de omgeving vast, zinderende zanc
massa's, soldaten met gasmaskers, eel
kapotte truck, Kurdische mensen.
In de twee weken hield hij een dagb<
bij, dat als uitgangspunt diende
drie etsen, composities van kleine tekel
ningen met trefwoorden: dorst, blaren)
wachten, 40 graden in de schaduw, Dyi
bakir. „Etsen vind ik het leukst, maar il
had het al een tijdje niet meer gedaan ei
je moet in spiegelschrift schrijven", ver
ontschuldigt hij zich voor het wat onbe
holpen handschrift. Vink hoopt dat eei
aantal van zijn werken in de permanent!
tentoonstelling van het museum wordf
opgenomen. „Maar we hebben nog geeiDui
concrete afspraken. Voor hetzelfde gek
belandt het ergens in een kelder".
AMSTERDAM - „Het belang van
mijn relaas, zit 'm denk ik in het
feit dat het een heel persoonlijk
verslag is van de bezetting van Ku-
wayt. Natuurlijk is de wereld des
tijds overstroomd met nieuwsver-
halen en analyses. Maar mijn boek
is een gedetailleerde beschrijving
van gevoelens van mensen die er
midden in zaten, reacties op de ge
beurtenissen. Geplaatst in histori
sche context natuurlijk. Ik had het
gevoel dat ik historie meemaakte.
Daarom ook, vond ik dat de ge
beurtenissen meer aandacht ver
dienden dan een reeks artikelen.
En daar komt bij, iedere journalist
droomt ervan ooit een boek te
schrijven".
De droom van Jadranka Porter (41), tot
de Iraakse invasie in Kuwayt journaliste
bij The Arab Times, is waarheid gewor
den: deze maand kwam in Nederland
haar boek 'Tussen moed en angst, de er
varingen van een vrouw in bezet Ku
wayt' uit. Ze is even in Nederland om
haar eerstgeborene persoonlijk op de
markt te brengen.
Het relaas is gebaseerd op zes schriften
met aantekeningen die Porter bijhield
vanaf het begin van de invasie tot haar
vertrek in maart, op brieven die ze
schreef en op een aantal telefoongesprek
ken. „Het schrijven was een therapeuti
sche bezigheid. Toen ik met het boek be
zig was en alle angstige momenten nog
een keer doormaakte, toen begon het
proces van verwerking, denk ik. Maar
ook het bijhouden van de aantekeningen
tijdens de bezetting hielp om de zinnen
te verzetten".
Op het moment dat de Irakezen op 2 au
gustus 1990 Kuwayt binnenvielen, was
ze volledig overrompeld. „In die dagen
waren Irak en Kuwayt bondgenoten, en
hoewel we wel wisten dat het niet alle
maal koek en ei was, had ik dit nooit
verwacht. De Kuwaytse regering was
van nature zwijgzaam; van journalisten
werd verwacht dat ze op de hoogte wa
ren van de richtlijnen en dat ze onder
werpen die als gevoelig werden be
schouwd, vermeden. Een bloedeloze be
richtgeving was het gevolg", aldus Por
ter. En ze vervolgt: „Van de bevolking
van het vooroorlogse Kuwayt, was meer
dan de helft immigranten van verschil
lende nationaliteiten. Zij leefden in
overvloed en hét gevolg was dat ze, hoe
wel Kuwayt een gebied was waar wel va
ker een omwenteling dreigde, maar al te
graag een andere kant opkeken en ne
geerden wat hun niet aanging".Door
haar werk kwam Porter in contact met
een dwarsdoorsnede van mensen van al
lerlei nationaliteiten, ze maakte geregeld
diplomatieke cocktail rondes, ontmoette
hoge militairen. „Omdat ik toegang had
tot die kringen, dacht ik dat ik goed op
de hoogte was. Maar toen de Irakezen
binnenvielen, bleek dat ik niet beter was
voorbereid dan de andere immigran-
DE ERVARINGEN VAN EEN JOURNALISTE IN BEZET KUWAYT
Rechts: Kuwayt-
stad, na de oorlog.
Het land is bezig
met de wederopbouw,
maar het gaat
langzaam.
FOTO: AP
Porter - Joegoslavische van origine en
Britse door een eerder huwelijk - woon
de in Kuwayt samen met een Ameri
kaanse militair adviseur van het minis
terie van defensie. Enige telefoontjes
naar de verschillende ambassades leert
hen dat ze maar beter binnen kunnen
blijven: „Het besef dat we gevangenen
waren, begon langzaam tot ons door te
dringen. Later op de dag kwam het
nieuws waar ik het bangst voor was:
Iraakse soldaten waren begonnen met
het oppakken van mensen met de Britse
en Amerikaanse nationaliteit".
Vluchtroutes
Er volgt een periode van geruchten, pa
niek, angst, van het pakken van tassen
en uitstippelen van vluchtroutes. Dan
valt The Arab Times op de mat, met de
kop 'Het is allemaal voorbij". Hoop
leeft op. Valse hoop, helaas. „Het was
inderdaad voorbij, voorbij voor Ku-
wayt".
Voorlopig blijven ze waar ze zijn. Van
dag tot dag doet Porter verslag van de
(wan)hoop, het hamsteren, het eten, hun
ruzies. Het is een dappere poging de
sfeer van gespannen sleur weer te geven
die ontstaat tussen twee bange mensen
die opgesloten zitten in hun apparte
ment, maar af en toe dringt de wrevel
zich aan de lezer op als er weer een zin
begint in de trant van 'opgestaan, plas
gedaan'.
Bovendien lijkt Porter zich opeens niets
meer gelegen te laten liggen aan het feit
dat ze journaliste is. Voelde ze dan niet
de behoefte op dat moment iets te doen
met de informatie die haar - zij het
mondjesmaat - bereikte? Ze reageert
een beetje verbaasd. „Je kunt je het niet
voorstellen hoe het is als je er zelf zit.
Iedere beslissing die je neemt kan er een
van leven of dood zijn. Bovendien liep
Clem (haar vriend, red.) nog meer ge
vaar dan ikzelf, door zijn hoge militaire
positie en het feit dat hij zwart is en wil
de ik hem geen onnodig risico laten lo
pen. Ik leefde, had mijn huis in Kuwayt.
Andere journalisten, zoals de Nederland
se Hetty Lubberding, waren in verband
met de crisis naar Kuwayt gestuurd, zij
werden beschermd door hun werkgevers,
het ei^ste dat hen kon overkomen, was
dat zij terug naar huis werden gezon
den".
„Ik heb wel aanbiedingen gehad, een
vriend van de BBC-radio belde op om te
vragen of ik geen radioverslag wilde
doen. In eerste instantie zegde ik toe,
maar onder druk van vele vrienden en
kennissen in Kuwayt, die bang waren
dat zij naar aanleiding van mijn relaas
in moeilijkheden zouden komen, heb ik
het weer afgezegd". En even later, verde
digend: „Toen ik werd gearresteerd door
de Irakezen, maar even later weer werd
vrijgelaten, vermoedde ik dat het gevaar
voor mij toch niet zo groot was als ik
had gedacht. Toen heb ik een aantal
stukken geschreven en die via diploma
ten het land uitgesmokkeld. Ze zijn ver
schenen in de Sunday Times".
Gijzelaars
Het relaas van de arrestatie van Porter
en haar partner brengt het verhaal, zo
halverwege het boek, een beetje in een
stroomversnelling. Na een kort verhoor
mag Porter naar huis. Ze heeft haar Brit
se paspoort verborgen en volgehouden
dat ze Joegoslavische is. Dit blijkt ach
teraf haar redding: Clem wordt als Ame
rikaanse gijzelaar vast gehouden in een
hotel en een paar dagen later overge
bracht naar Bagdad. Na een periode van
volslagen apathie, besluit ze mee te gaan
helpen in de gemeenschap van onder
duikers; ze weet inmiddels dat ze zelf
wat meer vrijheid heeft, brengt voedsel
en post rond aan onder andere Britse
vluchtelingen, probeert de stemming on
der hen wat op peil te houden. Porter,
die zichzelf in het begin van haar boek
af en toe met haast pijnlijke eerlijkheid
afschildert als een tuttige hysterica, lijkt
op dit punt uit te groeien tot een ware
heldin. Ze ontkent, afgemeten. „Ik had
zelf zwaar geleund op hulp van buiten af
en wilde nu mijn steentje bijdragen.
Toen ik me bij het onofficiële netwerk
van helpers voegde, was dat net zo zeer
een reactie op telefoontjes van mensen
die in de problemen zaten als eigen initi
atief'.
Langzaam maar zeker nadert 15 januari,
de datum van het ultimatum dat Bush
Irak heeft gesteld. „We zaten met onge
duld te wachten op actie, 's Nachts hoor
den we nog steeds afweergeschut en
steeds meer westerlingen werden opge
pakt en als gijzelaars gebruikt. Veel van
hen werden verraden door buren, vroe
'ar
gere collega's en plunderaars".
In haar boek schrijft ze: 'Op gegevei
moment besloten we het beste van de si
tuatie te maken, en te lachen om het be
sef dat de gijzelaars in feite door dri
partijen werden gebruikt: door de Irake
zen om de oorlog te voorkomen, door d<
Kuwayti's om de oorlog uit te lokken, ei
door Bush als excuus om de oorlog t<
beginnen. Als onze dagen dan toch ge
teld waren, dan moesten we ons maar t<
buiten gaan aan de geneugten des levens
met name op het gastronomische vlak'
De louteringen waren dus voor hen me
name van psychische aard en Porte EES-
geeft toe dat ze zich zo af en toe wel wa inne
schaamden voor de betrekkelijke weeldt jite
waarin zij leefden. Van het KuwaytsU'DE
verzet, de gewelddaden en de martel in
gen door de Irakezen hoort zij pas vee,EER
later en altijd uit de tweede hand. uns
por
Wederopbouw
Als de gijzelaars - onder wie uiteinde,
lijk ook Porters vriend - door Saddam
worden vrijgelaten en de meesten de t
wijk kiezen naar veiliger oorden, beslui _j|
Porter te blijven 'om het helemaal mee ujni
te maken'. Ze geeft toe: „Op het mo- nq
ment dat ik op het vliegveld stond om^
vrienden uit te zwaaien, bekroop rne)m«
opeens de twijfel: was ik niet wat over
moedig geworden, werd ik niet eigenlijk Vjn
„De oorlog brak aan, ik lag de hele dag UK
op de bank om zo weinig mogelijk van_
CNN te missen. Het was absurd: de oor
log was begonnen om Kuwayt te bevrij-feel
den, maar als Kuwayt al werd genoemd,
dan was dat in het voorbijgaan. EenOO
maand later kondigde Irak de terugtrek- tot
king aan, nog een maand later vertrok ikjrhi
uit Kuwayt". De lezer blijft achter, metjnd;
een hoop onbeantwoorde vragen. Overrige
het verloop van de strijd, het verzet, de>n i
oorlogsslachtoffers, de economischere
schade, de houding van de PLO, rept^g
Porter geen woord. Met opzet, verklaartjn i
ze. 'Human interest' staat bij haar voor-|taa
op. „Politieke analyses mogen anderent G
voor hun rekening nemen".- bp[
Kuwayt is bezig aan de wederopbouw.Ie a
Porter wil wel terug, maar tot nu toe isfaa
het niet gelukt een visum te krijgen. Zeiree
heeft het idee dat het land actief bezig is a
de toevloed van buitenlanders te weren:!
„Het wil geen ekka voor immigranten|
meer zijn".
Concrete plannen voor de toekomstl
heeft ze niet. Haar ouders wonen nog inl
Belgrado, Joegoslavië, alwaar ze de laat-ï
ste twee maanden onder meer verslag®
heeft gedaan van de burgeroorlog voor1
de Glasgow Herald. Onderwerp voor een
volgend boek? „Nee. Ik weet nog niet
wat ik ga doen. Ik heb een beetje het ge
voel dat ik op een kruispunt in mijn le
ven ben aangeland, ik wil een welover-|
wogen beslissing nemen. Eigenlijk is hetfi
allemaal heel snel gegaan en heb ik het|
gevoel dat ik van de ene oorlog in de an-1
dere rol".
Jadranka Porter
Tussen moed en angst
Prijs 24,90
Oorspronkelijke titel: Under siege in Ku- m
wait
A.W.Bruna Uitgevers BV
ISBN 90 229 8028 6
■Ëeidóe&Hi/uuit'
