„Politiek mist elk gezag"
'finale
/oorrang
voor
vogels
op
fsselmeer
'Êcidóc Sowiant
rieus
HANS RIGHART, HOOGLERAAR POLITIEKE GESCHIEDENIS:
Eenheidsworst
Videotheek
Ontredderd
Krenten
IN/ri
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1991 PAGINA 27
mn
ch
iak
e
ïge
ULEMBORG - Hans Righart:
We hebben thuis sinds kort kabel-
levisie. Meer dan twintig netten,
daar maakt het iets uit? Ik zie
veral dezelfde series, dezelfde
jelletjes. Heb je wel eens naar
[eg 'ns AAA' gekeken? Daar krijg
bij de VARA nota bene, een
ijkje in het leven van wat dan een
•irbeidersgezin moet voorstellen,
A\oos en Mien Dobbelsteen, en een
plfend en goedgekleed artsenecht-
aar. En ze gaan zo leuk met el-
aar om. Iedere rechtgeaarde socia-
st zou zich toch de ogen uit z'n
op schamen voor zo'n stereotiep
eeld van een samenleving! Dat is
ie van een platheid dat gelijk-
lidsideaal is toch volstrekt achter-
aald!"
Cijk nou eens naar zo'n Wallage. Een
vlogen man, zeker. Gaat als staatsse-
etaris van onderwijs een basisvorming
in drie jaar invoeren. Mensen met ho-
re inkomens moeten honderden gul-
:ns meer schoolgeld gaan betalen als
in kinderen voortgezet onderwijs vol-
n. Allemaal onder het mom van inko-
lensnivellering en Wallage, met Ritzen,
daar héél trots op. Het is toch ver-
hrikkelijk! Maatregelen nemen op ba-
5 van afgestorven idealen uit de jaren
stig. En wat zijn de gevolgen? Je krijgt
Ier ongelijk samengestelde klassen
ïarin de docenten geen aandacht heb-
n voor de kinderen die niet mee kun
nen jn komen en voor de hoogbegaafden.
?rg. ps de middelmaat wint het. Ze mogen
k zit 'rft moderne taal laten vallen, dat wordt
<fee//ie/i|tuurlijk Frans, en het aantal uren voor
e schiedenis wordt gehalveerd. Daar-
,n lor in de plaats komen zeurvakken als
rzorging!"
moet /jjociaal-democraten hebben altijd een
het jbegrensd vertrouwen gehad in techno-
de en economische groei. Dat waren
lijke brengers van de welvaart aan de grote
issa's. Den Uyl roemde de auto en de
evisie als dé grote culturele verwor-
nheden. Maar inmiddels zijn de gevol-
van dat groeidenken wel heel erg
idelijk. Die onbegrensde vooruitgang
tft zijn prijs: onze natuurlijke omge-
ig verdwijnt. En ook het idee dat se-
(ieve economische groei mogelijk is,
tast op een illusie. De meest produk-
ve sectoren veroorzaken de grootste
in een |°êische problemen. Waarom is eco-
als eeir'sc^e groe' n°dig? de kwaliteit
\uryrAi F de verzorgingsstaat op peil te hou-
Maar dan heb je dus ook alle ecolo-
VingeJhe gevolgen".
delenander lar>den heb je de afgelopen ja
de oreai kunnen zien dat sociale voorzienin-
g niet of nauwelijks meer te betalen
i; Groot-Brittannié voorop. Wij
:n dat probleem jaren kunnen uit-
de gen:
Dlan!?en- Maar dat 's afgelopen. Daarmee
^et vraa8stuk van de inkomens en
niserenroop^racht z^n 8ehad' de sociale
ingfstie is passé. Het gaat nu om de fun-
er een7ente'e vraa8 Je een verzorgings-
7 moer moel hebben die een levenslang in-
aaneebPen garandeert tegenover een kern
een kar'eem a's milieu' het verdwijnen van
<t voor f nat'onale identiteit in het grote Eu-
en het verdwijnen van de ideolo-
i, waardoor partijen geen duidelijke
:rban meer hebben. Dat is de grote
ling in het denken die de sociaal-de-
itie moet maken".
lesten d|
iird
:ren m<
;n (waai
veel
el
echteij
de^aa'k26 -)u'st in een tijd dat er forse beslis-
sch, wafn nodig zÜn het gezag mist, het
bod eistldaat van de bevolking mist om die
dat nieitrege,en te voeren. Dat is ook de
maakt verandering in de afgelopen twin-
ntegriteiflertig jaar. Na de Tweede Wereld-
wordeifg tot aan de tijd van Den Uyl had
verder: johtiek gezag, status. Er werden pro-
ppelijk ffen opgelost omdat de burgers von-
s indiende de politiek dat moest doen en
en intrcP men politici respecteerde. Nu
>n vraaïen politici nauwelijks nog serieus
voor |men, met uitzondering misschien
Met a)een man a's Van Mierlo. Er is een
zitf16 kloof tussen burgers en politici",
lom niet zo vaak in Den Haag, af en
met een paar studenten. Een keer
len we een ontmoeting met De Kor-
rit de VVD in het kader van een
(ct over het liberalisme. Zit ik daar
Ooit was Hans van Mierlo de angry young man die de confessio
nele partijen wilde opblazen. Het leidde tot de oprichting van
D66, een partij die het bestel zodanig wilde vernieuwen dat ze
uiteindelijk zelf overbodig zou worden. Wat is daar 25 jaar later
van terecht gekomen? „De beweging is een partij geworden die
in hetzelfde circuit meedoet en verloochent daarmee een beetje
zijn afkomst", zegt Hans Righart, hoogleraar poütieke geschiede
nis aan de universiteit van Utrecht. D66 keek gisteren in een
jubileumsymposium terug op de veranderende rol van de poli
tiek in de afgelopen decennia. Righart keek mee: „De politiek is
zo veranderd, dat het tegenwoordig van essentieel belang is of
iemand al dan niet gaat fietsen in Toscane".
„Fractieleider Bolkestein is volgens mij een zeer erudiet man, maar hij scheidt dat heel
sterk van de manier waarop hij met politiek bezig is". FOTO: DIJKSTRA
Wim Kok probeert die verandering, die onvermijdelijke verandering, te bewerkstelligen
en dat is zondermeer revolutionair". FOTO: ANP
Van Mierlo doet het nog prima, daar niet van. Maar het is toch een beetje een oude
auto die nog prima loopt". FOTO: MILAN KONVALINKA
„Ik ben altijd een groot bewonderaar van Den Uyl geweest, een man die stond voor wat
hij zei. Een groot man, een intellectueel politicus". FOTO: CEES VERKERK
met een groep studenten, steekt De Kor
te een ellenlange monoloog af, doorspekt
met dat vreselijke jargon. Dit had-ie niet
bedoeld en dat had je hem nooit horen
zeggen. Van die dingen. Tegenover een
groepje studenten! Daar knap ik op af
hoor. Ik herinner me ook nog een panel
discussie van drie politici met studenten.
Mijn hemel, dat stelde echt niets voor, je
krijgt niet eens de kans om met ze te
discussiëren. Dat hautaine van die men
sen. Annelieze van der Stoel zat erin, die
geldt toch als één van de progressieve
krachten in de VVD. Nou vergeet 't
maar. En Glastra van Loon was erbij, lid
van de Eerste Kamer voor D66 en voor
zitter van het Humanistisch Verbond.
Toch een man van wie je iets verwacht.
Als je had gezien hoe hij een student
met de grond gelijk maakte.om je
dood te schamen. Nee, mijn ervaringen
met politici zijn niet geweldig".
„Er is wereldwijd een anti-overheidsden-
ken ontstaan, waarvan het Oostblok na
tuurlijk het symbool bij uitstek is, maar
waarvan je in Nederland ook veel terug
ziet. Het gezag van de politiek staat ter
discussie en dat is gevaarlijk nu er een
heel nieuw concept van de verzorgings
staat nodig is. Wim Kok probeert die
verandering, die onvermijdelijke veran
dering, te bewerkstelligen en dat is zon
dermeer revolutionair. Maar met alle ge
volgen vandien, want hij loopt op flin
terdun ijs. De vakbeweging steunt hem
niet en toont zich daarmee niets anders
dan een behoudzuchtige belangengroep.
Kok maakt niettemin wel een kans, om
dat hij door zijn charisma, zijn integri
teit en zijn optreden als anti-politicus
met een enorme inhaalrace bezig is. Zijn
zelfkastijding heeft blijkbaar succes; dat
willen de mensen zien".
„Maar tegelijk is zijn kans van slagen ge
ring omdat het gezag van de politiek zo
is gedaald en doordat zijn partij, geen
enkele partij, nog een afgebakende ach
terban heeft. De rol van de politieke par
tijen is daarmee heel erg veranderd: er
zijn geen cliènten meer. Bij de laatste
twee verkiezingen is ongeveer de helft
van de kiezers gaan stemmen. Burgers
hebben nu abonnementen op andere
clubjes waarvan ze vinden dat die hun
belangen beter behartigen. Groepen zo
als de boeren op hun tractoren, verpleeg
kundigen in opstand, noem maar op, die
nemen de taken van de politiek over. De
politiek legt het steeds meer af tegen het
gelobby van dergelijke groeperingen".
„Twee jaar geleden heb ik mijn lidmaat
schap van de PvdA opgezegd. Het is zo
plat geworden, zo'n eenheidsworst, er is
geen enkele ruimte meer voor visies,
voor ideeën. Intellectuelen, toch het ge
weten van een natie, keren zich af van
de partij. Intellectuelen hebben zich
trouwens en masse afgekeerd van de po
litiek. Dat is een zéér slecht teken. Poli
tiek is nu een zaak van boekhouders,
van berekeningen achter de komma, en
dat is fnuikend".
„Ik ben altijd een groot bewonderaar
van Den Uyl geweest, een man die stond
voor wat hij zei. Een groot man, een in
tellectueel politicus, die geen scheiding
aanbracht tussen zijn intellectueel zijn
en politiek. Dat zie ik tegenwoordig al
leen nog maar bij Van Mierlo. Verder is
het een ramp. In het CDA is geen enkele
ruimte voor intellectuelen. Maar ja, als
je de macht hebt waarom zou je dan
deelnemen aan debatten over bijvoor
beeld de toekomst van de politiek".
„De VVD is ook een symbool voor de
intellectuele armoede van de politiek.
Liberalen zijn altijd het denkend deel
van de natie geweest. Nu is de VVD in
intellectueel opzicht de meest armoedige
partij van Nederland. Dat is ontzettend
dramatisch. Fractieleider Bolkestein is
volgens mij een zeer erudiet man, maar
hij scheidt dat heel sterk van de manier
waarop hij met politiek bezig is. Dat
komt omdat de VVD altijd heeft ge
scoord met het populisme van vooral
Wiegel en in iets mindere mate van Nij-
pels. Maar als de politiek het respect wil
terugwinnen zal het ook weer enig intel
lectueel cachet moeten krijgen".
„Het is toch niet te geloven als je ziet
wat de PvdA heeft gedaan met partij
voorzitter Marjanne Sint. Dat is een re
gelrechte politieke lynchpartij geweest.
En er is vervolgens een mediamoord
van gemaakt. Cameraploegen die aan
bellen bij haar buren: „En mevrouw,
hebt u al iets gehoord?" Je geneert je
dood. Heel Nederland heeft naar Sints
gezicht op tv zitten kijken: komt er al
een traan aan? De politiek is enorm ver
simpeld. De ideologiën zijn verdwenen,
de programma's tellen nauwelijks nog.
De mannetjes en vrouwtjes, daar gaat
het om. Blijkbaar. Daarmee is de poli
tiek herleid tot de de vraag of iemand
wel of niet gaat fietsen in Toscane! Er
moest iemand worden geofferd om de
massa stil te krijgen, want je gelooft toch
niet dat Sint zo'n slechte partijvoorzitter
was. Herinner je je nog len van den
Heuvel en Max van den Berg? Dan hoef
ik toch niets meer te zeggen, wel?"
„Personen mogen geen grotere rol gaan
spelen in de politiek, dat is absoluut on
gewenst. D66 profiteert natuurlijk sterk
van die ontwikkeling met een man als
Van Mierlo, die ook zelf steeds zegt dat
het om de mannetjes gaat. Maar D66 is
een typische protestpartij, zo is ze ook
geboren. De partij is niet voor niets bij
na verdwenen toen ze, onder Terlouw,
aan de regering deelnam. Dat moet je als
protestpartij natuurlijk nóóit doen! D66
is niet geworteld in de samenleving, het
electoraat is daardoor instabiel. Wat
heeft de partij nou eigenlijk bereikt? Dat
er nog een nadere bestudering volgt van
het rapport Deetman over staatkundige
vernieuwing. Nou, nou, gefeliciteerd
hoor. D66 is begonnen als een heel on
Nederlandse partij, maar is gaandeweg
heel sterk ingekapseld geraakt. De partij
heeft een zeer beperkte macht en zodra
ze macht krijgt, wordt dat onmiddellijk
afgestraft door de kiezers. Het is ook ty
perend dat de partij weer moet terugval
len op Van Mierlo. O, hij doet het nog
prima, daar niet van. Maar het is toch
een beetje een oude auto die nog prima
loopt".
„D66 speelt in de veranderende politiek
een marginale rol. In de sociaal-demo
cratie is veel meer aan de hand en bij
het CDA zie je langzamerhand een her
leving van het confessionele, van een
nieuw moralisme. Daaraan zou in de
praktijk wel weer eens een grote behoef
te kunnen bestaan. Ik sluit niet uit dat
daar een nieuwe markt ligt voor de poli
tiek. Maar het gekke is dat juist de de
confessionalisering het succes van het
CDA is. Het succes van Lubbers ligt ook
niet in zijn morele charisma. Hij is een
probleemoplosser, een politicus-zaken
man. In een toespraak bij het begin van
zijn derde kabinet zei hij aan het eind:
..De mensen zijn de woorden waarmee
het eeuwige zijn geschiedenis schrijft".
Dat valt bij die man toch volledig uit de
toon, dat is toch hartstikke ongeloof
waardig uit zijn mond, het werkt bijna
op de lachspieren".
..De polarisatie is verdwenen, iedereen
zit dicht op elkaar. Maar er zijn juist zo
veel onderwerpen waarop partijen zich
kunnen profileren: milieu, bevolkings
groei, ruimtelijke ordening, minderhe
denbeleid, Europa en onze nationale
identiteit. Het is alleen niet meer zo
overzichtelijk als twintig jaar geleden,
toen het ging om de inkomens, de koop
kracht en de collectieve voorzieningen.
Ik denk dat milieu nu hét onderwerp zal
worden waaruit het nut en de zin van de
politiek moet blijken. En wat gebeurt er
met ons na 1992 als de Europese bin
nengrenzen wegvallen. Zijn we er dan
nog wel als Nederlanders? Hebben we
een nationale cultuur, erfenis, en moet je
die beschermen? Is het een Calvinisti
sche erfenis? Ga in het weekend eens
naar een videotheek en kijk waarmee de
mensen naar huis gaan! Taal is het enige
dat ons nog bindt, de rest is platgeslagen.
Overal kun je een Big Mac eten en op
alle tv-stations zie je dezelfde series en
dezelfde spelletjes. Ik word er niet vro
lijk van".
„Ik weet niet of die voortschrijdende ar
moede en dat afkalven van gezag een
onomkeerbaar proces is. Misschien raakt
de politiek volledig geïsoleerd van de sa
menleving speelt ze de komende decen
nia een marginale rol. Je moet niet uit
sluiten dat er de komende jaren bij ver
kiezingen nog maar twintig procent gaat
stemmen. Maar misschien komt er een
ommekeer, ik weet het niet. Je zou bijna
zeggen dat daar een ramp voor nodig is.
Na de Tweede Wereldoorlog had de po
litiek wel status, wel aanzien. En kijk
naar de Sovjetunie waar Jeltsin nu zo
veel respect afdwingt voor de politiek.
Zeker is dat de politiek op een breuk
vlak zit: óf het gaat mis, óf er komt een
ommekeer. Geen mens kan voorspellen
hoe dat afloopt, maar ik vind het wel
een mooi en spannend fin de siècle".
als orgaii
;ren ven
plan om
vijze duij
-el en niej
echter
ig om
rlijks een
Allerlei I
sloegen d
kop v
aar.
is|
katknuf]
er
opgei
opg
r gooidei
e ton, tot
it in
naar wa:
te knupi
en Welzj
>r de Een
ield, bied
wet sil
hebben, J
mens. Ij
van die
in p
daarmee
..Wij
dat een
;etast. Nt
oet bewij
ier intact
eestelijkhf
iter liever
:ring geti
e hier te
erschijnse
„Ik wil niet zwartgallig doen, maar wat de waarde van de IJsselmeerkust betreft boeren
we wel achteruit", zegt Cees Ras, terreinopzichter bij It Fryske Gea.
FOTO: PERS UNIE
LEMMER - Zeilers op het IJssel-
meer moeten af en toe een blokje
om varen. Windsurfers die eenden
op de vlucht jagen, kunnen reke
nen op een boete. Langs uitgestrek
te delen van de kuststrook van
Friesland krijgen de vogels met in
gang van volgend jaar een plek
waar ze ongestoord kunnen slapen
en eten. Natuurbeschermers, toeris
tische ondernemers, zoetwatervis
sers en rijksambtenaren hebben ze
ven jaar nodig gehad om de defini
tieve kaarten te schudden voor de
aanwijzing van 53 kilometer Friese
IJsselmeerkust als Natuurmonu
ment. „Als het een jaar langer had
geduurd, was de ramp niet te over
zien geweest", zegt Cees Ras, ter
reinopzichter bij It Fryske Gea.
Op de Europese routekaart van vogels
vormt de IJsselmeerkust een soort fles-
sehals. Vrijwel alle doortrekkende vogels
uit Scandinavië en Siberië passeren bij
hun jaarlijkse reis naar het zuiden de
waterrijke boorden van Friesland. Gan
zen blijven er in groten getale overwinte
ren, want waar elders vind je zulke sap
pige graslanden in de nabijheid van je
slaapplaatsen. Ruim een kwart van alle
kleine rietganzen in Europa verblijven
's winters langs de Friese kust, terwijl de
helft van alle brandganzen van septem
ber tot oktober in hetzelfde gebied pleis
tert. Circa 220 verschillende vogelsoor
ten zijn er geteld langs de kust en vol
gens schattingen uit de losse pols dobbe
ren in de strook van de Kop van de Af
sluitdijk tot aan Lemmer momenteel een
half miljoen vogels. Genietend van de
rust, zich voorbereidend op de lange
trektocht naar oorden waar Koning
Winter minder van zich doet spreken.
„Je moet zuinig zijn op deze gebieden.
Elke aantasting heeft verstrekkende ge
volgen voor vogelpopulaties op West-
Europees niveau", aldus Ras. Hij staat
voor de haast onmogelijke taak toezicht
te houden op de hele Friese IJsselmeer
kust. Het valt niet mee om nieuwsgierige
bezoekers te weren op de stranden en
buitendijkse waarden waar zeldzame vo
gels en planten voorkomen, zoals de
Makkumer Noordwaard, de Makkumer
Zuidwaard, de Kooi waard bij Piaam, de
Workumerwaard, Stoek Herne bij Hin-
deloopen, de Bocht bij Molkwerum, de
Mokkebank bij Laaksum en de Steile
Bank bij Oudemirdum. „Over een
breedte van twee kilometer is het water
aan de kust niet dieper dan 20 tot 30
centimeter. Zulke plekken lijken gene
tisch ingeprent bij vogels. Exact op de
zelfde plaats zie ik jaarlijks dezelfde
soorten verzamelen. Vlak onder Hinde-
loopen ontmoeten de brilduikers elkaar.
Bij de Steile Bank bevinden zich 7000
aalscholvers. En zo is het ieder jaar het
zelfde liedje".
Als het een beetje meezit, bestempelt
staatssecretaris Gabor (natuurbeheer) in
december van dit jaar 4920 hectare van
de IJsselmeerkust tot Beschermd Na
tuurmonument. De voorbereidingen
hebben een kleine zeven jaar geduurd.
De afkondiging van de Natuurbescher
mingswet (NB-wet) is beslist geen peule-
schil, maakt project-coördinator Hans
de Waard duidelijk. „In mijn archief ligt
een twintig centimeter dik dossier over
de onderhandelingen met de betrokken
gemeenten, waterschappen, recreatie-on
dernemers, defensie, binnenvissers en
provincie. Wat er uiteindelijk ligt is een
compromis tussen de diverse belangen
organisaties".
Terreinbeheerder Ras denkt dat de op
mars van de recreatie langs de kust gro
tendeels een halt kan worden toegeroe
pen door de NB-wet. „Er ligt een stapel
plannen voor allerhande projecten langs
de IJsselmeerkust. De druk op de natuur
neemt alleen maar toe. Als staatssecreta
ris Gabor een jaar later zou komen met
de aanwijzing als Natuurmonument, was
de ramp niet te overzien geweest". De
aanwijzing tot natuurreservaat vindt Ras
„een eerste stap in het waarderen van de
rijkdom van de IJsselmeerkust". Naar
zijn overtuiging hebben toeristen al veel
stuk gemaakt.
de krenten uit de pap van de IJsselmeer
kust gepikt. Opmerkelijk genoeg is de
waarde van de waterrijke provinciegrens
slechts in een kleine kring van natuurfa-
naten bekend. „Het Naardermeer en de
Oostvaardersplassen zijn een begrip bij
het Nederlandse volk. Waarschijnlijk is
de Friese kust vanuit het Westen niet ge
makkelijk bereikbaar. De kronkelende
dijk is nog niet ontdekt door vogelaars
uit de Randstad".
In hoeverre moet de recreant wijken
voor de vogels als de bordjes van 'verbo
den toegang' langs de kust worden ge-
plaats? Hans de Waard vindt dat er ge
noeg rekening is gehouden met surfers,
zeilers en zwemmers. Het ministerie
schaft binnenkort een speciaal patrouil
levaartuig aan voor het gebied. It Fryske
Gea zorgt voor de bemanning van het
schip.
