Frank Capra gaf Amerikanen les in sprookjesvorm Boek en concert gewijd aan fascinerend fenomeen CeidaeSouocmt KUNST/RTV 'TRIOMF EN TRAGIEK DER CASTRATEN' 'Carmen' volgt 'Aida' op Grijnzend kijken naar de zelfkant in het Hamburgse café Lehmitz 'Les Misérables' boekt met 500.000 kaarten theaterrecord WOENSDAG 4 SEPTEMBER 1991 ll&id Kees Fens juryvoorzitter van kinderboekenprijs AMSTERDAM Prof. Kees Fens, hoogleraar mo derne Nederlandse Letteren aan de Universiteit van Nijmegen, wordt de nieuwe juryvoorzitter van de Libris Woutertje Pieterse Prijs. Hij volgt daar mee Pierre Janssen op. De Stichting Woutertje Pieterse Prijs, die de prijs jaarlijks uitreikt aan de auteur van het beste kinderboek van het afgelopen jaar, heeft dat vandaagg bekendgemaakt. De jury van de kinderboekenprijs, waaraan een bedrag van 10.000 gulden is verbonden, bestaat naast Fens uit de hoofdredacteur van het jeugdblad Primeur Aukje Holtrop (voor het tweede jaar jurylid), de auteur Jacq. F. Vogelaar (voor het derde jaar jury lid) en de illustrator Joost van Woestijne (voor het derde jaar jurylid). Begin dit jaar kreeg Paul Biegel De Woutertje Pieterse Prijs 1991 voor zijn boek Anderland. AMSTERDAM Naar aanleiding van het grote succes dat de serie Aida-uitvoeringen in Amsterdam momenteel ondervindt, wordt deze monsterproduktie volgend jaar voortgezet. Het grote publiek krijgt geen opera van Verdi meer voorgeschoteld, maar mag in september 1992 de confrontatie aangaan met de 'Carmen' van Georges Bizet, die deze Franse componist schreef in 1874. 'Carmen' is gebaseerd op de gelijknamige novelle van Prosper Mérimée en handelt over de dramatische liefde van de sergeant Don José voor de zigeunerin 'Carmen'. Speciaal voor deze opera wordt de zaal herschapen in een Spaanse arena. De stichting Carmen brengt zeven voor stellingen uit. De Zwitser Dominik Neuner mag na de Ai- da s in Den Bosch en Amsterdam opnieuw de regie in handen nemen. Wie de titelrol gaat vertolken is officieel nog niet bekend. De Amerikaanse mezzosopraan Gail V. Gilmore lijkt gezien haar succesvolle optreden als Amne- ris in de opera 'Aida' en de ervaring die ze al in de 'Car- men'-rol opdeed een geschikte kandidate. Idoor BERT JANSMA LA QUINTA/DEN HAAG Op 94-jarige leeftijd is één van de origineelste regisseurs uit het oude Hollywood overleden, Frank Capra. Winnaar van vele Oscars, maker van klassiekers als 'It hap pened one night', 'Mr. Deeds goes to town' en 'It's a wonderful life', en een van de allereersten die de 'auteur-theorie' te gen producenten, studio bazen en acteurs verde digden. Zijn autobiografie heette niet voor niets 'The name above the title', de regisseur als bepa lende en verantwoordelijke voor een speelfilm. „Ik heb me vergist in wat drama is" zei Capra ergens midden in zijn carrière. „Ik dacht dat drama was als de acteurs huilden, maar je hebt pas drama als het publiek huilt". Capra kon als geen ander dat publiek bespelen. Zijn senti menteel optimisme werd door zijn tegenstanders met de term 'Capra-corn' afgedaan. Maar die tegenstanders gingen voor bij aan zijn fantastische vertel stijl, het ongeëvenaarde ge bruik van acteurs als James Stewart, Barbara Stanwyck, Gary Cooper en Capra's unie ke dosering van een aantal elementaire waarden in een amusementsmedium. De gene ratie van fillers als Steven Spielberg heeft herhaaldelijk zijn schatplichtigheid en dank baarheid aan Capra verwoord en in een aantal films van Spielberg zelf ('Always', 'E.T.') zijn duidelijk Capraeske ken merken te vinden. Frank Ca pra was de zoon van Siciliaan- se boeren die in 1903 (hij was toen zes jaar) naar Californië kwamen. Zijn straatarme ou ders konden lezen noch schrij ven, en Capra's carrière is dan ook het klassiek-Amerikaanse verhaal van 'rags' tot 'riches', van vodden tot rijkdom. Capra heeft in zijn films altijd dat ty-, pisch Amerikaanse willen vormgeven en verdedigd. Pre sident Reagan formuleerde het in 1982 toen hij Capra een ere- Oscar voor zijn gehele oeuvre gaf als: „U hebt ons geholpen al het wonderlijke van de Amerikaanse geest te herken- De optimist Capra was er van overtuigd dat de onrechtvaar digheid in het politieke en so ciale stelsel overwonnen kon worden door geloof in de goe de wil van de mens. Dat uitte hij in filmfabels als 'Meet John Doe' (1941) en 'It's a wonder ful life' (1947). In die beroem de 'Kerstfilm' speelt Jimmy Stewart een man die zijn leven lang goed doet in een klein stadje, maar bij zijn dood denkt gefaald te hebben. Zijn beschermengel laat hem zien hoe het stadje er zónder hem uit zou zien. In de komedie 'It happened one night' laat hij miljonairsdochter Claudette Colbert de taal van de gewone man (van Clark Gable als journalist) leren. In 'Mr. Smith foes to Washington' is James tewart de jonge idealist die niets dan corruptie aantreft in de Amerikaanse senaat. In 'Mr. Deeds goes to town' speelt Gary Cooper Longfellow Deeds die twintig miljoen erft, zijn geld aan de gewone man wil geven en zichzelf tenslotte moet verdedigen omdat ieder een denkt dat hij krankzinnig is. Veel van die films hebben aan het slot een karakteristie ke 'speech', waarin de held zijn waarden op Lincolneske manier verdedigd. Zijn tegen standers verwierpen het als Frank Capra voor de poster van populisme. Maar Capra gaf Amerika les in sprookjesvorm, creëerde er een weliswaar my thisch, maar onvergetelijk beeld van 'Mr. America' door. Gag-man Capra (in 1987 geboren in Pa lermo op Sicilië) volgde na twaalf ambachten en dertien ongelukken een ingenieursop leiding en vond daarna em plooi in Hollywood. Hij leerde er het vak van vertellen in z'n zijn film 'It happened one night' oervorm: eerst als 'gag-man' bij de stomme film, waar hij de grappen bedacht voor regis seurs als Mack Sennett. Later als scenarioschrijver (o.m. voor komiek Harry Langdon) en als regisseur. Vooral tijdens de economische crisis van de ja ren dertig, bond hij Amerika een riem onder het hart met zijn sprookjesachtige volksko medies. Hij verbond zijn talent aan dat van scenarioschrijver Robert Riskin en werd de eer ste regisseur die zijn films naar zichzelf kon noemen. Het was eerst 'Een film van Frank Ca pra' en dan pas kwamen de ac teurs. Zijn eigengereide en zelfstandige opstelling bracht hem meermalen in botsing met studio-hoofden als Harry Cohn van Columbia. Na de Ja panse overval op Pearl Har bour meldde Capra zich voor het leger. Hij zou er een legen darische en ook met een Oscar bekroonde serie 'Why we FOTO: AP fight'-films maken, propagan da en instructie voor de Ame rikaanse soldaat. Na de oorlog maakte Capra nog enkele films, vaak 're-makes' van ou dere films, waarin het senti ment de overhand kreeg. Hij klaagde nog dat Hollywood zich aan de acteurs onderwor pen had, en trok zich in '61 de finitief terug. Zijn rol was uit gespeeld. Maar zijn naam was toen al bijgeschreven bij de groten van Hollywood. Opera Zuid brengt Massenet's 'Werther' ROERMOND Opera Zuid brengt dit najaar de opera 'Werther' van Jules Massenet. De voorstelling, gebaseerd op Goethes roman 'Die Leiden des jungen Werthers', wordt tien keer gespeeld, onder meer op 8 oktober in Rotterdam. Opera Zuid betaalt de produk- tie zelf en verwacht binnen het budget van negen ton te kunnen blijven. Dat is onder meer mogelijk door de kostelo ze medewerking van het Lim burgs Symphonie Orkest en een conservatoriumklas. Als dirigent treedt David Robert son op, de regie voert artistiek leider van Opera Zuid, Aidan Lang. Prijs voor Praagse letterkundige WOUBRUGGE De Interna- tionale Vereniging voor Neer landistiek (IVM) heeft de IVM-prijs van 5.000 gulden toegekend aan de Praagse let terkundige dr. Olga Krijtova. Zij kreeg de onderscheiding voor haar essay 'De stem van de Lage Landen, elders verno men'. Voor haar vertalingen van Nederlands literair werk in het Tsjechisch heeft Olga Krijtova in 1969 de Martinus Nijhoff Prijs gewonnen. Toneelgroep Carver, in samenwer king met het Onafhankelijk Toneel: 'Café Lehmitz'. Met René van 't Hof, Leny Breederveld, Beppie Melissen idee van Beppie Melissen. Regie: Mirjam Koen. Theaterfestival, Ko ninklijke Schouwburg, Den Haag, gisteravond. Te zien t/m 6 septem ber. Idoor BERT JANSMA Een troosteloos café en vier van zijn 'bewoners' vormen 'Cafe Lehmitz', gisteravond te zien in het Theaterfestival. Een theaterstuk van anderhalf uur zonder een direct herken bare structuur, zonder al te veel tekst. Een mengvorm van toneel en mime waarvoor het idee uit een fotoboek kwam: De Zweedse fotograaf Anders Petersen liep in de jaren zestig het Hamburgse zelfkant-café Lehmitz binnen, aan het eind van de Reeperbahn. Hij won er het vertrouwen van de stamgasten, bleef er twee jaar achtereen komen en fotogra feerde er. Die foto's werden het uitgangspunt van de voor stelling van Theatergroep Car ver en het Onafhankelijk To neel. Cameraklikken via de geluids band openen en sluiten hun 'Café Lehmitz'. De acteurs po seren even, richten hun tek sten nu en dan tegen een foto graaf die ergens tussen de toe schouwers lijkt te zitten, en dan neemt hun realiteit het over. Een haveloze realiteit van definitief in dat café vast gelopen schepsels: twee vrou wen en twee mannen, terwijl een vijfde figuur de hele voor stelling lang voor pampus over een cafétafeltje ligt. Je hoort ze flarden dialoog zeggen, ru dimenten van gevoel en taal, terwijl ze om beurten naar het toilet verdwijnen, af en toe een dansje uitvoeren op de muziek uit de café-radio: van: uit hun machteloosheid zijn er voortdurend pogingen iets kenbaar te maken van hun in dividu-zijn. Een stuk verleden, herinnering, een vage droom, brokstukken ruzie die over gaan in het dierlijke zoeken van lichamelijke warmte bij elkaar. Concept 'Café Lehmitz' hier in de schouwburg gepresenteerd achter het brandscherm voor een publiek dat op stoelen en praktikabels op het toneel zelf zit heeft een origineel con cept. Op de beste momenten schijnt er iets door het trooste loze canvas heen dat met het motto van de voorstelling te maken heeft. „Ik ben niets, ik zal nooit iets zijn, ik kan ook nooit iets willen zijn. Afgezien daarvan koester ik alle dro men van de wereld". Een tekst van de Portugese dichter Fer nando Pessoa. Zetting en spel zijn pseudo-realistisch: er staat niemand achter de tap, er wordt gezopen maar dat moet niet, en dé acteurs hanteren een over het pure naturalisme heengetilde stijl. Dat hun voorstelling niettemin teleur stelt, komt omdat de uitwer king te gewild en bedacht is. Die vier figuren gaan niet echt leven. Daarvoor laveren hun karakters teveel omwille van het effect, en zie je acteurs via mime en absurde slapstick de ene 'act' na de andere afwer ken. Je blijft een koele came ra, een voyeur die even grijn zend op de bodem van de we reld mag kijken en dan naar Stephanie, de zingende prinses van Monaco, reisde eerder deze week naar Athene. Haar bezoek aan Griekenland hield verband met de opnamen van een videoclip. Misschien dat deze tweede single haar muzikale carrière toch nog in een stroomversnelling kan brengen, want haar debuut 'Winds of Change' was een flop. Bovendien moest haar wereldtournee op het laatste moment wor den afqeblazen omdat het publiek niet geïnteresseerd bleek. FOTO: EPA AMSTERDAM Bij de kassa van Carré in Amsterdam is gister middag het 500.000ste plaatsbe wijs voor de musical 'Les Miséra- bles' verkocht. Hiermee is deze voorstelling de succes volste produktie uit de Nederlandse theatergeschiedenis geworden. De ge lukkige bezoeker H. Streefkerk uit Bergschenhoek werd feestelijk begroet door enkele spelers. De hoofdrolspelers Henk Poort en Ernst Daniël Smid, die in de musical de rollen van Jean Valje- an en politiecommissaris Javert vertol ken en Irene Kuiper die de rol van de herbergiersvrouw Thénardier speelt, boden Streefkerk diverse cadeautjes De musical ging op 28 februari in Carré in première Voor de Amsterdamse voorstellingen zijn 424.000 kaarten ver kocht De overige 76.000 plaatsbewijzen gingen van de hand voor het Circus theater in Scheveningen. 'Les Miséra- bles' is in Carré nog te zien tot en met 27 oktober en vanaf 6 december drie maanden in Scheveningen. Er bestaat een goede kans dat de voorstellingen in het Circustheater worden verlengd tot eind mei, aldus Joop van den Ende Kees Fens. Theaterprodukties. Zingende prinses Alles swingfins\ in Sikulu oud< piIEUWl torgOuc 'het* Sc haven i ng«* *C i reu «th VOOrStel aepti ouderenl Ok,<4ouderen verenigi dezt meldpur de hulp\ fkomt. Ubhejane. een lid van een t 'et °pz® ditionele Zuidafrikaanse sta£ier U1 besluit zijn vader Sikulu r gaan zoeken die toen zijn zoico ^5,' nog heel jong was naar Johaiv00rs.et nesburg vertrok. Het staiavona hoofd waarschuwt hern teg^-1 de verleidingen van de grq,-,/-iT stad en wenst hem succes. via vindt hij zijn vader in gevangenis, die hem teri stuurt met de boodschap i hij zijn recht moet laten i den op het stukje land dat der hem bij zijn geboorte wil meegeven. Übejahne reert het dorp tot een strijd i gen de dreigende bulldozers Sikulu, the warrior, is een v; de zwarte Zuidafrikaanse sicals die Europa met sucqJ-J.J[ aandoen. Geen wonder, wordt sterk in gezongen er danst, en er straalt en geweli ge energie vanaf. Dat geldt a| door ;i I door vj| MARII wordt verder geen waardeoo|jn 19» j verbonden. Mij bevii -ï. itie het best, begele nprcussieproen 'Az DUlter Sikulu. Leden v^l MARII verschillende stammen ken erin samen en haddL p„ hun inbreng in de choreograaf1 fie, wat spetterende dansiRIJN oplevert. Die worden meesl onder begeleid door zang van de ca^gden helaas niet altijd live. Jrje n Een terugkerend thema is tegenstelling tussen en hier lej" a daar de vermenging van (Onhen traditionele stam- en de monder derne stadscultuur. Da king t verder geen waard de traditie door de percussiegroep 'Az c mah'. zijn al Alles swingt in Sikulu: staml beteki den, stadsjeugd, bouwvakkei van criminelen en straatvege heidsr Het verhaaltje laat zich in v ctrppu zinnen vertellen, en wordt 0 j u gevoerd door zang- en dansg dernei legenheden, zoals de openii het V< van een disco en de herinn gepre! ring aan_ een legendarisd Laisse Sikulu meer van een show een revue dan van een ech Het ra musical. Er wordt in het prj gramma ook nog gerept ov een positief beeld van de rel ties tussen de vele zwarte cuT^T?"! turen van Zuid Afrika en Jonge waard ig] kwetsbaar pi' N^ghl'v."^Ro^d.^.il^Conc.pt Zijpp. Korzo. 3 t/m 5 september. Mow \\l Antwerpen. 10 t/m 12 september. J_»J UTRECHT Morgen avond wordt in het kader van het Holland Festival voor Oude Muziek in Utrecht een concert gege ven waarin uitsluitend aria's worden gezongen die speciaal voor castraten zijn geschreven. De aria's worden vertolkt In de Ot- tone-kerk aan de Krom me Nieuwegracht door de Franse countertenor Do minique Visse. Op het programma staan aria's van Dufay, Dowland, Handel, Massenet en Poulenc. Domini que Visse wordt begeleid door Claude Deboves op luit en Da nielle Salzer op clavecimbel en piano. Muziekkenners zullen met name bij de componisten naam Poulenc de wenkbrau wen fronsen. De laatste der authentieke castraten, Ales- sandro Morechi stierf, 64 jaar oud en door iedereen verge ten, immers al in 1922. Daarna heeft dit wonderijke, met le gendes en mysteries omgeven zangersras zich binnen de Eu ropese muziekpraktijk niet meer laten horen. Poulencs aria werd ook niet geschreven voor een castraat, maar voor diens opvolger, de counterte- Het concert in Utrecht wordt mede georganiseerd in ver band met de verschijning van het boek 'Triomf en tragiek der castraten' van de Franse musicoloog Patrick Barbier. Barbier schreef een adembe nemende geschiedenis over de mannelijke sopranen uit de 17e en lf kind werden ontmand om zo hun stem hoog te houden, be leefden hun glorietijd gedu rende de Barok. Fascinerend In zijn boek geeft Barbier een fascinerend beeld van dit fe nomeen aan de hand van his torische bronnen en tal van pi kante, geestige en niet zelden verbijsterende anekdotes. De auteur laat ons kennismaken met de groten onder hen zoals de Farinelli's en de Caffarel- li's, die triomfen vierden aan de de Europese hoven en be langrijkste theaters. In hun hoogtijdagen werden de be roemde castraten door het pu bliek op handen gedragen. Niet alleen om „de volheid en engelachtige soepelheid" van hun stem, maar zeker ook door hun grillige, diva-achtige gedrag, dat sterke gelijkenis vertoonde met de grote ope- in dit moment. Barbier bepaalt zich echter niet uitsluitend tot de triomfen van de castraat. Zoals de titel al onthult, komen ook de tra gische en schrijnende kanten aan de orde van een medische ingreep omwille van de kunst die nooit meer ongedaan kon worden gemaakt. De castraat als eunuch in de oude Arabische hofcultuur een vertrouwd verschijnsel deed in de Europese muziek zijn intrede via Spanje, om in 1599 officieel te worden opge nomen in het pauselijk koor in Italië. De uitzonderlijke zang kwaliteiten van het ontmande kind werden vervolgens ge cultiveerd aan de conservato ria van met name Napels, die de bakermat vormden van onze huidige conservatoriumo pleiding. Lucratief veelvuldig aan de ingreep werden onderworpen. De cas traten vormden in Italië al snel een fel begeerde attractie, waar impresariaten en kerke lijke instellingen veel geld voor over hadden. Reden waarom de arme conservatoria zich zoveel moeiten getroost ten voor een zorgvuldige kweek van jonge castraten, terwijl de benodigde toestem ming voor de ingreep van de ouders werd verkregen met aanlokkelijke bedragen ineens of zelfs een aanzienlijk jaar geld. In Italië ontstond een lu cratieve handel in castraten, waarbij legale wegen zoveel mogelijk werden vermeden. anders dan om nen, ontstond 1 clandistiene praktijk, medische rede- r een bloeiende ontmannings- naast gediplo meerdp chirurgen ook de bar bier een belangrijke rol speel de. Het castreren was in de 17e eeuw een gecompliceerde ope ratie met grote risico's. Bij on zorgvuldigheid konden bloe dingen en infecties ontstaan met veelal dodelijke afloop. Schattingen over het sterftecij fer uit die tijd variëren van tien tot tachtig procent. Gelet op het gebrekkige peil van het medische instrumentarium in die tijd een aannemelijke schatting. Voor het behoud van de jongensstem was het, anders dan bij de eunuch, ab soluut noodzakelijk beide teel ballen te verwijderen. Een groot probleem vormde de verdoving. Als de jongen ge luk had kreeg hij een opium houdend drankje om de ergste pijn te verzachten. Maar meestal werden alleen de halsslagaders afgebonden ten einde de bloedcirculatie te on derbreken. Had het slachtoffer de ingreep overleefd, dan was de enge lachtige stem waarmee hem roem en fortuin in het voor uitzicht werden gesteld nog al lerminst gegarandeerd. Vele castraten haalden nooit het ge luid waarover zijn bewier- rookte voorbeelden Cafarelli of Antonio Bannieri beschik ten. De castraten behielden een zacht, jongensachtig uiter lijk, dat mede bijdroeg tot hun engelachtige, van de hemel ge zonden voorkomen. Maar te gelijkertijd had de ernstig ver stoorde hormoonhuishouding vaak borstgroei, corpulentie en een extreme lengte tot gevolg, niet zelden tot boven de twee meter. De psychische gevolgen van deze transformatie laten zich raden. Van vele beroemde castraten uit de 17e en 18e eeuw is bekend dat ze ernstige driftaanvallen konden krijgen Een jongen met lang blor haar gaat zitten op de tweezit bank, die voor het achterdoe LEIL met BMW-logo staat. Linlzich staan vier portretten n, misschien wel v*yOOT 10 van viw' lichtbakletters 1. woord COOP te vormen. DvILL jongen neemt de basgitaar, diHoog aan een versterker vastzit e mani speelt „poem poem poei vorie poem", dat ras overstem t wordt door Howling Wol blues 'Backdoor Man'. Tijdei naar: die vier minuten in de versite gr van 'the Doors' verschijnt Mi Boys rien Jongewaard. Hij is kaalmet geschoren, draagt zwarte kli VVS ren. „Skin" is op zijn voo .j hoofd geschreven. Als de muziek is weggestoi ven, vraagt hij: „Kun je ht horen? Dit is de stilte". DrMM( stilte keert pas terug nadat h wns zijn lange monoloog heeft a MMC gesloten, zijn verhaal over h< twee< leven, over acteren, over J11 gecor en Candy: „A Hard Day ploeg Night". nisch Jongewaard doet of hij hee pense gedronken en aan lager wal linzet geraakt. Hij jongleert met krege zelfkant, acteert agressie vat o maar kan ondanks zijn path( charc niet overtuigen met zijn slii ook 1 sende overslaande stem. Zij in d; pleidooi voor de witte huil score zijn fascinatie voor zijn stilett rust zijn macho-verhaal over bloe moei krijgt tegenwicht van idyll ter h sche monologen over adopti ten Hand in hand danst hij evei een s met de bassist, die zich rW de b een meisjeshemdje heeft gt mete transformeerd in een gelegei Hoog heidspartner. koell Wat mooi is aan 'A Hard Day boon Night', is de kwetsbaarheid ai straf: Jongewaard in een lange epi Alki loog blootlegt. Hij heeft onS Dan! het publiek, willen bereikei van van ons willen leren. Daafi aanv voor had hij alles over, mal Met het heeft niets geholpen. Zij: de t tekst lijkt de afsluiting va. thee zijn samenwerking met schrj om ver Rob de Graaf en de gro< punt Nieuw-West. Jongewaaij het speelt in 'A Hard Day's Nighj ploej in op een toekomst, die vofl bleel hem misschien weinig verar» niscl dering zal brengen. Ik betwi zijn. fel dat, na deze voorstellir van waarin Jongewaard de overli Albe den popdichter/zanger Jii Tol I Morrison aanroept („Jim kfl uitei haten, ik wil als Jim zij voor vrij!"), kan het alleen maar bq Roo ter worden voor deze acteu( De Zong zijn idool niet up t brer

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 12