(„Republieken hebben geen idee
wat onafhankelijkheid inhoudt"
ïFranz-Joseph Strauss in opspraak
BUITENLAND
H
Hippies
Proces tegen grens-
Yopo's zeer omstreden
Nagorno-Karabach wil onafhankelijk worden
4 geidae Gou/uwt
DINSDAG 3 SEPTEMBER 1991
landela pleit opnieuw
voor hongerstakers
PRETORIA ANC-leider Nelson Man-
lik s
verlenen aan drie extreem-rechtse
ilanken die al meer dan een maand
^^hongerstaking zijn. Mandela wil dat de
ereni-Pr'e' v°lgens ^em agenten zijnJ~
et afjationale veiligheidsdienst
toffeM
Zuid-
Jrika en van de veiligheidsdienst
'oekerM ^eSer- worden ontslagen van rechts-
ideliikrervo^ing omdat ze belangrijke informa-
'ie zouden kunnen verschaffen over in
ipdracht van de veiligheidsdiensten uit-
levoerde politieke aanslagen. De Klerk
djeeft geweigerd in te gaan op eerdere op-
tot ^un vrÜlabng. Bet Zuidafri-
Brazilianen onderzoeken
mishandeling Nederlandse
RIO DE JANEIRO Het hoofd-
kwartier van de politie in de Brazi
liaanse stad Belo Horizonte gaat
een uitgebreid onderzoek instellen
naar mogelijke mishandelingen
door politie-ambtenaren van een
Nederlandse vrouw.
De vrouw is een vrijwilligster die
zich in Belo Horizonte ontfermd
heeft over dakloze straatzwerver
tjes. Ze heeft bij de politie een
klacht ingediend, waarin ze be
weert door vier politiemannen te
zijn „geslagen en gemarteld" nadat
ze samen met negen andere leden
van een zendingsorganisatie was
opgepakt. Het incident zou zich af
gelopen zaterdag hebben voorge-
Kroatische moeders
kloppen aan bij EG
BRUSSEL Ruim duizend
Kroatische vrouwen, moeder of
echtgenote van dienstplichtige
soldaten in het Joegoslavische
leger, hebben gisteren voor het
EG-hoofdkwartier in Brussel
een stille optocht gehouden. Ze
eisten beëindiging van de vijan
delijkheden in hun land en de
demobilisering van het federale
leger. Volgens de vrouwen staan
„alle Joegoslavische moeders"
achter de protestactie die afgelo
pen donderdag in Belgrado ook
al honderden mensen op de
been bracht. Een delegatie van
zo'n vijftig vrouwen werd ont
vangen door het Europees Par
lement.
Staakt - het - vuren
op grens Kashmir
ISLAMABAD Pakistaanse en India
se militairen zijn een staakt-het-vuren
overeengekomen na enkele dagen van
gevechten op de grens van de Indiase
deelstaat Kashmir. De plaatselijke com
mandanten zullen elkaar spoedig ont
moeten om de spanningen in het gebied
te doen verminderen. Bij gevechten
tussen het Indiase leger en separatisti
sche moslims in verschillende dorpen
in Kashmir zijn tot nu toe zeker negen
tien doden gevallen. De troepen zetten
zondagavond in het district Pulwana
verschillende dorpen af, nadat ze had
den gehoord dat militante moslims zich
Doden bij rellen in
Zaïrese hoofdstad
KINSHASA In de Zaïrese hoofdstad
Kinshasa zijn politie en betogers giste
ren slaags geraakt. Een woordvoerder
van de Zaïrese oppositiepartij UDPS in
Brussel, Omar N'Kamba, meldde „tien
tallen doden". De rellen zouden zijn
veroorzaakt door de hoge kosten van
levensonderhoud. Volgens N'Kama
vielen de slachtoffers toen ordetroepen
hardhandig optraden tegen mensen die
barricaden hadden opgeworpen op weg
naar de universiteit. In de Zaïrese
hoofdstad heerst een gespannen toe
stand nadat twee weken geleden de of
ficiële dollarkoers werd aangepast aan
die op de zwarte markt. Daardoor zijn
brandstof en veel andere produkten
een stuk duurder geworden.
REST NOG ECONOMISCHE DWANG IN SOVJETUNIE
[MOSKOU De mislukte
itaatsgreep van twee we
geleden heeft van
iorbatsjov een ander
mens gemaakt. Hij geeft
zelf grif toe. Op de
buitengewone zitting van
uitgebreide Sovjet-
parlement in Moskou was
die andere president niet
langer de machtige spin,
die de afgevaardigden in
zijn web rolde en hen tot
gehoorzaamheid dwong.
Het democratische kamp is te
vreden. De conservatieven
schreeuwen uiteraard moord
brand en voeren aan dat
Gorbatsjov niets meer te ver
tellen heeft. „Wat we hier zien
jgreep van de ande
re kant", zegt afgevaardigde
Petroesjenko. „Gorbatsjovs
liedje is uit, hij danst alleen
nog maar naar het pijpen van
Jeltsin en Nazarbajev". Pe
troesjenko is een van de zwar
te kolonels, die leiding geven
aan de rechtse parlementaire
fractie Sojoez. Sojoez betekent
Unie en staat voor het streven
deze groep om de oude
Sovjetunie in stand te houden.
it ligt voor de hand dat de
>nsen van Sojoez de val van
junta met lede ogen hebben
aangezien.
In de wandelgangen van het
reusachtige Congrespaleis
geeft afgevaardigde Sobtsjak,
de democratische burgemees-
Leningrad die zijn stad
iteevast Sint Petersburg
geheel andere visie
op de situatie.
Sobtsjak: „Het is op de eerste
plaats zaak om te verijdelen
dat Petroesjenko, Alksnis en
anderen hier wraak gaan ne
men. We moeten voorkomen
dat de mislukte staatsgreep in
het parlement uitdraait op een
constitutionele coup".
Het argument dat een machts
wisseling via het parlement le
gaal is en dat een 'constitutio
nele coup' dus een tegenstrijdi
ge term is, wijst Sobtsjak van
de hand. „De samenzweerders
van twee weken geleden de
den alles om hun greep naar
de macht een legaal tintje te
geven. Zo hevelden ze de
macht over naar de vice-presi
dent, omdat de president ziek
zou zijn. Ze hoopten dat de
Opperste Sovjet hun actie later
zou goedkeuren, zodat het ge
heel met terugwerkende
kracht grondwettelijk zou
worden. Dat bedoel ik met een
constitutionele coup".
Ander land
Na de daverende overwinning
van de democraten op rechts is
de vraag gerechtvaardigd of
Gorbatsjov de touwtjes in han
den heeft danwel inderdaad
aan de touwtjes hangt. Deze
vraag laat zich moeilijk beant
woorden, omdat de president
na zijn gedwongen verblijf op
de Krim naar 'een ander land'
is teruggekeerd.
Uit dat land hebben zich drie
republieken, Estland, Letland
en Litouwen, volledig terugge
trokken. Hiertegen had Gor
batsjov zich altijd verzet, maar
na de erkenning van de Balti-
sche onafhankelijkheid door
het Rusland van Jeltsin met in
het kielzog een hele rits Euro
pese landen en de VS, kon hij
niets anders doen dan zich bij
de feiten neerleggen. In hoe
verre dit een nederlaag is voor
de Sovjet-president is nog
maar de vraag, want zijn
standpunt is bij tijd en wijle in
hoge mate afhankelijk geweest
van het rechtse kamp, naar
wiens pijpen hij regelmatig
danste. De vraag blijft, wie de
echte Gorbatsjov is.
Nu elf van de vijftien repu
blieken hebben besloten het
Kremlin de rug toe te keren, is
Gorbatsjov met de neus op de
werkelijkheid gedrukt: de tijd
van politieke dwang vanuit
het centrum is voorbij.
Wat overblijft is de economi
sche dwang. Sobtsjak: „Eerst
krijg je het proces van zelfbe
vestiging. Daarna gaan de
mensen nadenken wat ze met
hun onafhankelijkheid moeten
doen. Ik heb met veel leiders
van de republieken gesproken,
en die hebben maar een heel
vage voorstelling van wat on
afhankelijkheid eigenlijk is. Ze
beginnen langzaamaan te be
seffen dat ze het op eigen
houtje niet redden. Neem Ge
orgië. Daar hebben ze geen ei
gen elektriciteitsvoorziening.
Waar moeten de Georgiërs
hun olie vandaan halen? Die
FOTO: AP
hebben ze zelf niet. Ze zitten
nu met het probleem dat hun
republiek deze winter zonder
verwarming komt te zitten.
Daar zijn ze nu over na begon
nen te denken. We hadden
twee jaar geleden moeten afre
kenen met die 'nationale ro
mantiek', dan hadden we nu al
die problemen niet gehad".
Lossere Unie
Het is die economische afhan
kelijkheid die er in de nacht
van zondag op maandag voor
heeft gezorgd, dat de leiders
van tien republieken hun fiat
gaven aan Gorbatsjovs voor
stel voor een lossere Unie. Op
groffe wijze had Jeltsin bij
voorbaat voor wat extra druk
gezorgd, door met grenswijzi
gingen te dreigen.
De vraag is, wat in de nieuwe
Unie de rol van het nationale
parlement en de president zal
zijn. In het Kremlin gingen
gisteren al stemmen op, die
aangaven dat in een Unie van
soevereine staten een parle
ment volslagen overbodig is.
Gorbatsjovs hoofd gaat tijdens
de huidige parlementszitting
niet meer rollen. Met zijn
voorstel tot een nieuwe Unie
nam hij de agenda tijdens de
eerste zittingsdag in een ijze
ren greep. Niemand in de
Congreshal besteedde noe
menswaardige aandacht aan
het voorstel van een afgevaar
digde, om Gorbatsjov tot aftre
den te dwingen.
Toen Gorbatsjov zes jaar gele
den aan de macht kwam, zette
hij, en niemand anders, de
hervormingen in gang. Hij
heeft sindsdien vaak gas
moeten terugnemen, als hij
onder druk kwam van het
oude partij-apparaat.
De orthodoxe communisten
hebben zich inmiddels onher
stelbaar gediscrediteerd. Ter
wijl een zitting aan de gang
was, stonden buiten het Krem
lin demonstranten tegen de
partij te demonstreren. Op een
plakkaat stond: „De zwende
laars en usurpators bleken al
len communisten!". De partij
leider heeft de communisten
zelf buiten spel gezet en kan
nu naar hartelust hervormen.
Hij is daar ook ongeremd mee
bezig. Gorbatsjovs politieke
toekomst is echter onzeker, nu
hij definitief is ingehaald door
zijn eigen perestrojka.
door STEVO AKKERMAN
PRAAG Ik was ongeveer aan mijn veertigste
regel toe, toen 's morgens vroeg de stroom uitviel
en de column waaraan ik bezig was verdween in
een zwart gat. Omdat ook de telefoon dood was en
het water niet meer stroomde, verliet ik mijn huis
en ging naar Sla via voor een ontbijt met uitzicht
over de Moldau en de Burcht. Mooi, maar niet
mooi genoeg om de gedachte aan een verdwenen
tekst te verdrijven. Ik bleef het ergste vrezen en
toen ik terugkeerde naar het hok dat ik 'de
redactie' noem, bleek dat ook terecht. De computer
deed het weer, maar de column was weg en kwam
niet meer terug.
Het was een briljante column, dat verzeker ik u.
Maar bewijzen kan ik het niet, want nooit, nooit
wek ik weer de oorspronkelijke zinnen tot leven.
Het heeft geen zin het te proberen, ik weet dat ik
niet verder zal komen dan een slap aftreksel dat
de moeite van het lezen niet loont. Jammer, want
het ging over rechtse hippies, en dat is een leuk
onderwerp.
Ja, hier in Praag heb je rechtse hippies. Pavel is er
een van en hij was ook zo'n beetje de hoofdpersoon
van de column. Lang haar, baard, John Lennon-
bril, oorbel; wat wil je nog meer. Neemt hij je mee
de stad in, dan laat hij alle verleidelijke terrassen
en wijnhuizen links liggen, banjert geërgerd de
straatmuzikanten voorbij (iets mompelend over
hun gebrek aan vernieuwingsdrang) om je
uiteindelijk op het Oude Stadsplein een duistere
kelder in te duwen waar onder de visnetten een
jongeman in blote buik Jim Morrison staat na te
doen. Heel goed, vindt Pavel dat, en de nummers
van The Free (Allright now) en Led Zeppelin
(Since I've been loving you) zingt hij helemaal
mee. Zelf hoopt hij hier binnenkort ook met zijn
band te zullen optreden. Iets tussen underground
en rock, maar dan anders, dat zal het worden. Ik
heb beloofd te komen luisteren, want ik heb een
zwak voor hippies, als ze maar goed rechts zijn en
dat is Pavel.
In de verdwenen column gaf ik daar wat
voorbeelden van en ik geloof dat ik begon met dat
van Zuid-Afrika. Dat was toch eigenlijk zo'n gek
land nog niet, zei Pavel. De communistische
machthebbers in Tsjechoslowakije maakten er
vroeger altijd wel een groot nummer van in hun
propaganda, maar was het in werkelijkheid niet zo
dat de negers eigenlijk zelf om de apartheid
gevraagd hadden? Volgens mij wel, zei Pavel. En
in elk geval, zo stelde hij vast, deugt Mandela niet.
Want Mandela is een communist of een
communisten-vriend, maar dat is hetzelfde.
De andere voorbeelden gingen over Pavels
houding tegenover zigeuners (tegen), de doodstraf
(voor) en de vrouw (achter). Hebben de
Amsterdammers die hem deze zomer door de stad
zagen lopen zich mooi vergist toen ze dachten dat
deze hippie de boodschap van de flower-power, de
vrije sex en de creatieve baanloosheid kwam
brengen. Geen sprake van. De discipline, het gezin
en de vrije markt, dat zijn de leuzen van deze
hippie. Hij mag zich op de Dam de nodige hash
aangeschaft hebben en bij Kok's antiquariaat voor
geen geld enige titels van Marcuse, Habermas en
Foucault op de kop hebben getikt, intussen zou hij
het verdienen ere-lid te worden van de JOVD.
Hoe komt dat toch, vroeg ik mij in mijn column af
en bij wijze van verklaring opperde ik iets over
een reactie op veertig jaar communistische
dictatuur, iets over het vervallen van het ene in
het andere uiterste, dat natuurlijk van tijdelijke
aard zou zijn en moest worden gezien als
onvermijdelijk onderdeel van de verwerking van
het verleden. Zoiets, maar dan briljant
geformuleerd, dat verzeker ik u.
BONN „Franz-Joseph
Strauss was een belangrij-
spion voor de DDR".
Het socialistische Bonds-
id Andreas von Bü-
low heeft de afgelopen
dagen verwarring, onge
loof en boosheid veroor
zaakt met deze keiharde
beschuldiging aan het
adres van de 'laatste ko
ning van Beieren'.
Vooral in Beieren laaiden de
es hoog op. De kinderen
Strauss zochten de publiciteit
en de CSU de christende
mocratische Beierse zusterpar
tij van de CDU eist dat von
Bülow zijn excuses aanbiedt.
Von Bülow echter geeft geen
krimp. Gisteren nog herhaalde
ihij zijn beschuldigingen.
Franz-Joseph Strauss zou re
gelmatig bewust of naï
ef zijn mond voorbij heb
ben gepraat in de amicale ont
moetingen met Alexander
Sehalck-Golodkowski, eens de
belangrijkste deviezenver-
schaffer van de toenmalige
DDR-regering. Een vertrou
weling van Strauss zou in het
begin van de jaren '80 min
stens een keer per maand con
tact hebben gehad met
Schalck.
Von Bülow blijft beweren dat
Strauss bij herhaling uiterst
loslippig is geweest tegenover
zijn Oostduitse gast. Hij zou
hem volop informatie hebben
gegeven over binnenlandse
politieke en wapentechnische
ontwikkelingen. Schalck no
teerde alles zorgvuldig en de
poneerde zijn informatie op
het bureau van Erich Mielke,
het hoofd van de politieke po
litie van de DDR.
Begin vorig jaar vluchtte
Schalck naar het Westen, om
dat de Oostduitse grond hem
te heet werd onder de voeten.
In Beiefen werd hij gastvrij
onthaald, onder meer door het
vleesconcern Marz. Een van
de directeuren was een dikke
vriend van Strauss en een
soort vrijetijd-diplomaat voor
de Beierse regering. Schalck
woont sindsdien in een luxe,
romantische villa aan de Te-
gernsee voor het vrienden
prijsje van vier duizend mark
huur per maand.
De valse passen, waarop het
echtpaar Schalck-Golodkows-
ki op de meisjesnaam van me
vrouw Schalck naar het Wes
ten kon ontkomen, zouden zijn
verstrekt door de BND, de
Duitse veiligheidsdienst. Al
dan niet met medeweten van
de opeenvolgende staatssecre
tarissen op het Bundeskansle-
ramt in Bonn.
In het voormalige sjieke res
taurant Tulpenfeld, temidden
van de Bonner regeringsge
bouwen, zetelt sinds kort de
bijzondere Bondsdagcommis
sie, die opdracht heeft de
zaak-Schalck te klaren. Daar
worden nu dagelijks de stapels
dossiers binnengedragen.
Twee miljoen documenten;
tientallen meters ordners; het
hele doen en laten van de heer
Schalck. Maar alleen met be
hulp van de computer kunnen
de 26 commissieleden probe
ren op redelijke termijn door
de papierbrij heen te komen.
De bedoeling van het onder
zoek is om Schalck voor het
eerste het beste strafbare feit
voor de rechter te brengen.
Dat is tot nu toe niet gelukt,
ook al wordt de oud-Stasi-offi
cier van alles verdacht en be
schuldigd wat lelijk is. Hij zou
miljarden marken en andere
harde valuta van Oost naar
West en omgekeerd hebben
gejongleerd; hij zou in drugs
ën wapens gesmokkeld heb
ben; hij zou een gentleman-
kunstrover zijn en een ge
duchte spion.
Voor die laatste actitiveit is hij
dit weekeinde zeven uur lang
ondervraagd, en ook vandaag
zal Justitie hem aan de tand
voelen. Maar Schalck speelt de
heilige onschuld in persoon.
Hij beweert de DDR altijd
naar eer en geweten te hebben
gediend en nooit iets straf
baars te hebben begaan.
Het probleem voor de Duitse
justitie is dan ook Schalck te
moeten aanklagen voor iets
wat hij volgens Westduits
recht heeft misdaan. Dat
maakt de gezette Oostduitser
tot nu toe onkwetsbaar, nog
afgezien van de eventuele be
scherming van hogerhand.
Want de rol van de BND, de
veiligheidsdienst, is nog in ne
velen gehuld. In parlementai
re kringen wordt al over een
'politiek schandaal' gesproken,
als de veiligheidsdienst inder
daad op eigen houtje en tegen
de wil van Bonn in, Schalck
zou hebben geholpen.
DE AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB".
JAN VAN RIEBEECK IN ZUID-AFRIKA
Idoor
FRANS WIJNANDS
Met vertrokken gezicht wordt Andreas Kühnpast, een van de vier
grenswachten van de voormalige DDR, voor de rechtbank geleid.
FOTO: EPA
BERLIJN Onder grote be
langstelling is gisteren in Ber
lijn het eerste proces begonnen
tegen voormalige DDR-grens-
soldaten, die een landgenoot
bij zijn poging over de toen
nog overeind staande Berlijnse
Muur te ontsnappen, hebben
doodgeschoten.
Bijna een uur lang bleef de
aangeschoten vluchteling, de
20-jarige kelner Chris Geuf-
froy met langzaam verstikken
de stem om hulp roepen. De
mensen aan de West-kant van
de muur konden hem niet hel
pen; de Oostduitse grenspolitie
stak geen vinger naar het
doodbloedende slachtoffer uit.
Geuffroy staat te boek als het
laatste Muur-slachtoffer. Hij
stierf begin februari 1989.
Het proces tegen de vier solda
ten, in de leeftijd van 25 tot 27
jaar, is zeer omstrèden. Waar
om wel vier eenvoudige solda
ten voor de rechter brengen,
terwijl de verantwoordelijke
DDR-kopstukken nog steeds
vrijuit gaan?
De soldaten konden weten dat
het onvoorwaardelijke bevel
om te schieten niet klopte, zo
oordeelde eerder de hoogste
Berlijnse rechtbank. De verde
digers van de terechtstaande
militairen daarentegen voeren
aan dat de mannen slechts een
militair bevel hebben opge
volgd. Ze waren uiterst eenzij
dig voorgelicht, lazen geen
westerse kranten, kenden de
internationale verhoudingen
niet. Het is de vraag of de
mannen inderdaad aan het
eind van het vermoedelijk
twee maanden durende proces
veroordeeld zullen worden.
Aan de vooravond van het
proces hebben vier ex-DDR-
generaals een brief aan de
Bondsdag geschreven, waarin
ze verklaren het onjuist te vin
den dat vier eenvoudige solda
ten nu ter verantwoording
worden geroepen. Een van de
ondertekenaars, de luitenant-
generaal Karl Leonhardt, zegt
dat uiteindelijk de oud-staat-
schef Erich Honecker en de
minister van verdediging
Kessler verantwoordelijk zijn.
Conrad Schumann, de ex-
Vopo die dertig jaar geleden
tijdens de bouw van de Muur
met een sprong over het al uit
gerolde prikkeldraad van
Oost- naar West-Berlijn ont
snapte, is het hier roerend mee
eens. De foto van zijn vrij-
heidssprong werd in de hele
wereld afgedrukt. Schumann
heeft nooit spijt gehad van zijn
vlucht. Hij is nog altijd van
mening dat de DDR-kopstuk
ken als verantwoordelijken
voor de dodelijke schietbeve
len aan de Muur 'voorgoed
achter slot en grendel moeten'.
QN854 Commandeur van de scheepsherberg aan de Kaap.
Ja, maar zullen de Hoogmogende en Genereuze Heren Zeventien
van de Oost-Indische Compagnie Van Riebeeck als zodanig nog
willen aanstellen? Men heeft hem destijds ontslagen enKo
maan", zegt dan zijn vrouw, „wat je destijds hebt misdreven
Wordt je nu niet meer aangerekend, trouwens, hoevelen hebben
niet hetzelfde gedaan?" Robert Janszoon valt haar onmiddellijk
bij. „Jij bent de geschikste man voor die post", zegt hij; „geloot
mij, de heren hebben er al lang spijt van dat zij jou hebben laten
schieten". Van Riebeeck overwint zijn aarzeling en enkele dagen
later stuurt hij de heren van de Compagnie een uitvoerig rapport
over zijn bevindingen aan de Kaap. Hij wordt uitgenodigd voor
een bespreking en wanneer hij naar huis terugkeert heeft hij zijn
aanstelling tot commandeur ontvangenl
MOSKOU Armeniërs
in de omstreden enclave
Nagorno-Karabach (Azer
bajdzjan) en de raad van
het aangrenzende Azer-
bajdzjaanse Sjaoemjan-dis-
trict hebben gisteren ge
zamenlijk de Republiek
Nagorno-Karabach uitge
roepen in een poging on
afhankelijk te worden van
de republiek Azerbajdzjan
en mogelijk uiteindelijk
ook van de Sovjetunie.
Het gebied wordt
lijk bewoond door etnische Ar
meniërs, maar ligt in Azer
bajdzjan. Tussen de overwe
gend christelijke Armeniërs en
de islamitische Azerbajdzjanen
bestaan al eeuwenlang span
ningen. Drie jaar geleden ont
brandde er tussen hen een
strijd over het bestuur over
Nagorno-Karabach. „Het ont
staan van nieuwe omstandig
heden - het uitroepen van de
onafhankelijkheid van Azer
bajdzjan, hetgeen we verwel-
Komen - deed bezorgdheid be
staan binnen de autonome re
gio over de toekomst", aldus
het hoofd van de regionale
raad van Nagorno-Karabach.
sisch sprekende deel van Mol
davië dat aansluiting zoekt bij
Roemenië, heeft gisteren de
onafhankelijkheid uitgeroe
pen. De drie Baltische staten
hebben de erkenning door
Amerikaanse regering gisteren
opgevat als een langverwach
te, maar te late bevestiging
van hun onafhankelijkheid.
Bush ging over tot formele er
kenning nadat zijn Sovjet
ambtgenoot Gorbatsjov zondag
het zelfbeschikkingsrecht van
de republieken onderschreef.
In Tbilisi, de hoofdstad van de
republiek Georgië, zijn giste
ren ten minste vijf gewonden
gevallen nadat de politie het
vuur opende op zo'n 6.000 de
monstranten tegen de rege
ring. De demonstranten eisten
het aftreden van president
Zviad Gamsachoerdia en diens
regering, alsmede verkiezin
gen.
