Joods seminarium trekt
steeds meer studenten
n
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Tussen Keulen en Parijs
li
COMMENTAAR
EG twijfelt
ïi<
£gidóe6ou%a/nt
CcidaeSomant
zaterdag 31 augustus 1991
Vredeskaravaan door Joegoslavië
DEN HAAG -
september me
De vredeskaravaan valt in de week waarin iif Nederland IKV
en Pax Christi de vredesweek organiseren. Ongeveer duizend
vredesactivisten zullen met bussen vanuit het noorden en het
zuiden van het land reizen naar Sarajevo, waar een grote de
monstratie en een vredesconcert worden gehouden. Op hun
tocht naar de hoofdstad van Bosnië-Hercegovina zullen de acti
visten alle provincies en republieken aandoen, waar vervolgens
een drie uur durend programma zal worden afgewerkt. Zij ho
pen zo vredesactiviteiten in Joegoslavië te ondersteunen en
mensen aan te zetten hieraan mee te doen. De 'vredeskaravaan'
wordt georganiseerd door de 'Helsinki Citizens Assembly', een
internationale non-gouvernementele organisatie waarbij uit Ne
derland onder meer IKV en Pax Christi zijn betrokken. De ka
ravaan voert als leuzen mee: „Stop de oorlog nu" en „Vreedza
me oplossing door onderhandelingen". Ook vanuit Nederland
zullen er mensen aan de vredeskaravaan deelnemen, zo heeft
het IKV gezegd.
Kerken financieren distributie graan in Etiopië
Idoor
LÜTSEN KOOISTRA
Er is gene liaison zo
onwetend als die
tussen illusie en
onwetendheid.
OEGSTGEEST Europese,
Amerikaanse en Canadese
protestantse kerken hebben
gisteren in Oegstgeest besloten
de Etiopisch Orthodoxe Kerk
van Etiopië via de Wereldraad
van Kerken een bedrag te ge
ven van ongeveer 12,5 miljoen
gulden.
Ongeveer een kwart daarvan
wordt besteed aan distributie
middelen voor het graan dat
regeringen van andere landen
hebben toegezegd aan de 9,2
miljoen hongerende Etiopiërs.
De rest van het geld wordt ge
bruikt voor trainingsprogram
ma's van de kerk en voor
kleinschalige sociaal-economi
sche projecten.
Aartsbisschop Timotheos en
zijn rechterhand Haddis Tere-
fe vertelden gisteren op het
Zendingshuis in Oegstgeest,
waar de besprekingen met de
partners werden gevoerd, dat
„God zij dank de oorlog in ons
land is afgelopen", maar dat er
feitelijk een „nieuwe oorlog"
is: die tegen de honger van on
geveer driehonderdduizend
soldaten die uit het leger zijn
ontslagen na het tekenen van
de vrede. De meesten van hen
zijn afkomstig van het platte
land of werkten in de fabrie
ken voordat ze in het leger
gingen. Er zijn voor hen ech
ter nauwelijks arbeidsplaatsen
beschikbaar en ze krijgen ook
geen wedde meer. „Met eigen
ogen heb ik deze ex-soldaten
zien sterven aan de kant van
de weg", aldus aartsbisschop
Timotheos.
De synode van de Etiopische
Orthodoxe Kerk heeft deze
week de algemeen-secretaris
van de kerk vervangen, ver
telde de aartsbisschop. De
functionaris was benoemd
door de marxistische overheid
om de kerk te controleren. De
nieuwe regering heeft er in
toegestemd dat de synode van
de Etiopische Kerk voortaan
zelf iemand benoemt.
door MARINUS V.D. BERG
Kledingactie
Er is weer kledingactie voor
„merisen-in-nood" hadden de
kinderen in het weekend
gezegd. Het had haar in de oren
geklonken als een tip, ja haast
als een verwijt. Hoewel ze het
niet zo hadden gezegd. Het was
nu al vier jaar geleden. Ze had
de kleding van haar man nog
allemaal in de kast hangen. Ze
stond soms naar zijn pakken en
zijn jassen te kijken. Een diep
heimwee overviel haar. Nooit
zou hij ze meer dragen. Ze
vertelde maar niet aan haar
kinderen dat ze soms nog aan
zijn overhemd rook dat hij het
laatst gedragen had. Ze had het
niet gewassen om zo nog de
geur vast te houden. Het was
voor haar een intiem moment.
In de vrees dat anderen het raar
zouden vinden, vertelde ze dit
aan niemand. Ze kon nog geen
afstand doen van zijn kleding.
Ze had wel gehoord van andere
vrouwen die alles direct hadden
weggedaan. Die vrouwen
zeiden: „Er waren mensen die
zeiden dat je dat het best direct
kon doen, omdat het anders
steeds moeilijker zou worden".
Maar ze had ook wel gehoord
dat enkelen er spijt van hadden
dat ze niets hadden bewaard.
Het goedbedoelde advies van
anderen was toch een te snel
advies geweest. Diep in haar
hart voelde ze er nog niet veel
voor om kleding van haar man
nu de deur uit te doen. Toch had
de opmerking van haar
kinderen haar aan het twijfelen
gebracht. Was het niet vreemd
om nu nog die kleding vast te
willen houden? Het was nog iets
tastbaars van hem. Ze wist wel
dat hij niet zou terugkeren,
maar helemaal toegeven aan
dat definitieve van zijn
heengaan, deed haar zoveel
zeer. Ze merkte aan de
opmerking van haar kinderen
ook hoe onzeker ze was. De
kinderen hadden er nog aan
toegevoegd: „moeder, je moet
het natuurlijk zelf beslissen."
„Ja, dat is ook zo," had ze
gezegd. Maar haar „zelf" was
zo vol twijfel en verdriet. Ze
kende soms haar zelf niet terug.
Ze kon maar niet goed tot
besluiten komen. Vroeger had
ze haar man om te overleggen
en als ze er dan niet goed
uitkwam, dan gaf zijn woord
nogal eens de doorslag. Dat
had haar nooit gehinderd en er
waren ook voldoende zaken
waarin ze zelf goed wist wat ze
wilde. Ze kon niet van haar zelf
zeggen, dat ze onzelfstandig
was, maar nu ze er alleen voor
stond, was dat anders. De hele
avond en nacht had het haar
bezig gehouden. De volgende
ochtend nam ze haar besluit:
„Ik doe de winterkleding weg,
maar de zomerkleding laat ik
nog hangen". Ze pakte een
aantal plastic zakken en deed
daar de kleding in. Zorgvuldig
pakte ze alles in. Soms moest ze
even huilen. Het deed haar heel
wat. Er waren heel wat meer
mensen die kleding brachten op
het verzamelpunt bij de kerk.
Het was dezelfde kerk
vanwaaruit haar man was
begraven. Ze hoopte niemand
te spreken zodat ze stil haar
kleding bij de rest kon
neerzetten. Het was ook een
kleine begrafenis. Nadat ze de
kleding had weggebracht, ging
ze naar het kerkhof. Dat deed ze
vaak op bijzondere momenten.
Het hielp haar. Thuisgekomen
stond ze nog een hele tijd voor
de half-lege kast te kijken. Als
een donker-gat, maar soms
brak er licht door. Die avond
had ze het gevoel dat ze een
nieuwe stap had gemaakt op de
weg verder. De weg van haar
leven niet zonder het verlies,
maar met het verlies. Ik moet
haar'stap voor stap gaan, zei ze
en me niet laten overhaasten.
De kinderen hadden haar vrij
gelaten, maar toch geholpen.
Een selectie uit de columns
ven Marinue van den Berg is
onder de titel Zoekend
onderweg verschenen bij
uitgeverij Kok, Kampen. Prijs
14,90.
Het Waterlooplein, centrum van het Amsterdamse joodse leven voor de oorlog. foto: a
AMSTERDAM Het Ne
derlands Israëlietisch Se
minarium, voortgekomen
uit het Bet Midrasj Ets
Chajiem (leerhuis Boom
des Levens), is al twee
honderdvijftig jaar een
bolwerk van Joodse ken
nis. Het is niet alleen een
bolwerk van Tora-studie,
maar ook van kennis over
de praktijk, bijvoorbeeld
ethische kwesties, aldus
rabbijn mr. drs. R. Evers,
die deze week officieel als
rector werd geïnstalleerd.
Leren als onderdeel van het
leven, daar gaat het volgens
Rav Evers in het Jodendom
om. Daarom betreurt hij de
ontwikkeling in het Westers
Jodendom waar de rabbijne
nopleiding werd geïnstitutio
naliseerd. Daardoor kwam die
ook afgescheiden van het da
gelijks leven te staan. Vroeger
leerden leken en rabbijnen sa
men op de jesjiwa (Talmoed
school). Mensen die zin had
den om rabbijn te worden,
werden er dan uit geplukt en
liepen een poos met een rab
bijn mee.
Evers is van mening dat het
Seminarium in Amsterdam na
de oorlog de oorspronkelijke
functie van jesjiwa voor een
deel heeft teruggekregen. On
der opperrabbijn A. Schuster,
de eerste na-oorlogse rector,
was het niveau hoog, maar
bleef het aantal studenten be
scheiden. Evers, die vanaf
1981 aan het Seminarium is
verbonden, heeft zich vooral
ingespannen de drempel van
het Seminarium te verlagen.
Waren er tien jaar geleden nog
maar twintig leerlingen, nu
zijn er ruim 120. Verder be
schikt het Seminarium sinds
1982 over een eigen behuizing,
dat echter nu al weer te klein
Het Seminarium heeft de laat
ste tien jaar een veel sterkere
identiteit gekregen, aldus Rav
Evers. Hoewel steeds meer or
thodoxen naar rechts opschui
ven, is het Seminarium „het
laatste instituut van het mid
den" gebleven. Dat sluit aan
bij het Nederlandse Jodendom
dat altijd een Jodendom van
het midden is geweest.
Toch geniet het Seminarium
het vertrouwen van de ultra
orthodoxen. Vooraanstaande
personen uit die kring beho
ren tot het docentencorps ter
wijl er ook nogal wat ultra-or
thodoxe studenten zijn. Het
Seminarium is een brug tussen
een minder orthodoxe en een
zeer orthodoxe beleving, van
het Jodendom, zegt Evers.
Hoewel het ledental van de
Joodse Gemeenten door ver
grijzing en emigratie naar Is
raël lichtelijk achteruit gaat,
heeft Evers vertrouwen in de
toekomst van het Nederlandse
Jodendom. Niet alleen komen
er heel veel kinderen bij, maar
ook is er sprake van kwaliti-
tieve groei: er is steeds meer
kennis van het Jodendom.
Evers schrijft deze groeiende
bewustwording van de joodse
identiteit toe aan een 'terug
naar de wortels'-tendens en
aan het bestaan van de staat
Israël. Voor de oorlog hebben
veel joden hun jood-zijn weg
gedrukt. Daar is dank zij de
staat Israël veel minder sprake
Toch zijn in Nederland, vooral
in Amsterdam, veel Joden
geen lid van een Joodse Ge
meente. Amsterdam, met naar
schatting 10- tot 15.000 joden,
is geen joodse stad meer. Daar
entegen „zindert" het joodse
leven in een stad als Antwer
pen, waar ongeveer 6.000 jo
den wonen. Die hebben zich
ook veel minder aangepast,
wat betreft kleding, taal, ge
bruiken en opleiding. Veel
van hen, zelf of van oorsprong
afkomstig uit Rusland, spre
ken nog steeds geen Neder
lands maar uitsluitend Jid
disch.
De geschiedenis van het Ne
derlandse Jodendom is een ge
schiedenis va
„Een duidelijk gevaar," aldus
Rav Evers. „Maar het houden
van de vele voorschriften is
nooit een offer. Als je dat in
liefde en met vreugde doet, is
het een bron van inspiratie."
Het Seminarium leidt onder
meer op tot drie rangen van
godsdienstonderwijzer en tot
drie rabbinale rangen. Veel
aandacht wordt besteed aan
een gedegen kennis van het
Hebreeuws. Voor voorzangers
is dat absoluut noodzakelijk.
Veel docenten volgen zelf ook
nog lessen.
Vrouwen werden al voor de
oorlog tot het Seminarium toe
gelaten. Bepaalde onderdelen
van de rabbijnenopleiding zijn
echter alleen toegankelijk
De laatste jaren wordt veel
aandacht geschonken aan vra
gen uit medische hoek (zie-
kenhuishalacha). Rav Evers
geeft zelf de cursus joodse
ethiek en geneeskunde die be
stemd is voor artsen en ande
ren die belast zijn met de
(geestelijke) gezondheid van
patiënten.
De lessen Gemara (een onder
deel van de Talmoed) worden
bij oud-opperrabbijn M. Just
aan huis gegeven „in verband
met de omvangrijke litera
tuur", meldt de studiegids. Het
Boek en de boeken - zij spelen
een belangrijke rol in het Jo
dendom.
Beraad kerken
over rol in
Europa na '92
BRUSSEL De kerken
in Europa moeten met het
oog op 1992 serieus gaan
nadenken over de politie
ke en economische gevol
gen van de eenwording
van de Europese gemeen
schap. Dit zegt de Vla
ming Marc Lenders, stu
diesecretaris van de Euro
pese Oecumenische Com
missie voor Kerk en Sa
menleving. Deze organi
seert volgende week in
Brussel een beraad waar
vertegenwoordigers van
kerken zich bezinnen op
hun toekomstige rol in
Europa.
„De Europese kerken hebben
over het algemeen heel weinig
zicht op wat zich binnen de
Europese Gemeenschap af
speelt", zegt hij. De commissie,
met zeven man vertegenwoor
digd in Brussel en Straatsburg,
houdt van 3 tot 6 september
een eerste beraad om verande
ring in deze passieve kerkelij
ke houding te brengen. Zij
werd eind jaren zeventig opge
richt door protestantse lidker
ken en enkele raden van ker
ken in de EG-landen. In Ne
derland wordt de commissie
gesteund door de Gerefor
meerde Kerken in Nederland
en de Raad van Kerken.
Met name bij de Rooms-Ka-
tholieke Kerk constateert
Lenders „een weifelende hou
ding ten aanzien van de Euro
pese Gemeenschap". Het Vati-
caan ziet de EG als „bron van
de secularisatie" en legt daar
om alle nadruk op de herevan
gelisatie van Europa.
De meeste protestantse kerken
en ook de Oecumenische Com
missie zien daarentegen tal
van uitdagingen in de nieuwe
ontwikkelingen. Het jaar 1992
dwingt de kerken tot een her
bezinning op hbn eigen rol in
de samenleving. En ook over
de kerk-staat verhouding
moeten zij hun gedachten la
ten gaan.
Lenders benadrukt dat zijn
commissie zich riiet met ge
loofsvragen inlaat, maar ziet
ook wel in dat het rooms-ka-
tholieke pleidooi voor her-
evangelisatie veel gevolgen
voor zijn eigen werkterrein
heeft. „Met haar programma
voor herevangelisatie grijpt de
RK kerk terug naar het con
cept van het oude christelijk
Europa". Hij vindt dat dat niet
meer kan: „We leven in een
wereld die geseculariseerd is,
en daar moeten we mee leren
Dat is volgens Lenders beter
dan het uit de sloot halen van
oude koeien, waartoe ook
protestantse kerkleiders,
eerder deze week in Basel bij
een, zich lieten verleiden. Hij
vond dat de protestanten zich
daar „defensief" opstelden te
genover de RK Kerk. Daar
door dreigen ze opnieuw in
een oud debat verstrikt te ra
ken", aldus Lenders.
Tussen Keulen en Parijs leidt
de weg naar Rome. De laatste
stelling waarover de afgevaar
digden van het convent van
christelijk-sociale organisaties
op hun conferentie deze week
in Doorn konden discussiëren
- namelijk hun rol in het Eu
ropa van na 1992 - was duide
lijk provocerend bedoeld. In
het kinderliedje is er immers
sprake van de weg naar Rome
die tussen Keulen en Parijs
ligt. Met andere woorden:
moet Rome nu het richtsnoer
zijn voor de toekomstige socia
le vormgeving van Europa
(het onderwerp waarvoor de
vakbondsafgevaardigden en
vertegenwoordigers van werk-
fevers bijeen waren)? Dat
leef uiteraard in dit gezel
schap niet onweersproken. Er
meldde zich een protestantse
deelnemer die vond dat wan
neer die weg al bewandeld
moet worden deze in ieder ge
val via Genève, symbool van
de Reformatie, dient te gaan.
Nu is het overduidelijk dat de
aanzetten voor de Europese
eenwording na de oorlog af
komstig waren van katholie
ken. Steevast vallen dan de
namen van De Gasperi, Schu
mann, Adenauer. Woordvoer
ders van deze gedachte waren
in Nederland onder andere tot
het katholicisme bekeerde so
cialisten als H. Brugmans en
de uit Oostenrijk afkomstige
K.J. Hahn. De laatste heeft
van zijn inspanningen en er
varingen op dit punt op heel
aardige wijze verslag gedaan
in zijn in 1984 verschenen
boekje Standplaats Europa,
memoires van een christen-de
mocraat.
Noodzakelijk om op dit vlak
bezig te zijn was natuurlijk
een „algemene", grensover
schrijdende instelling en dat
sierde deze katholieken in een
tijd waarin bijvoorbeeld de so
cialisten wel iets anders aan
hun hoofd hadden dan Euro
pese aspiraties.
Maar dat is nu allemaal radi
caal veranderd. In Brussel zijn
het zeker niet meer katholieke
idealisten maar vooral techno
craten en nuchtere realisten
die de toon zetten, hoewel er
altijd weer uitzonderingen zijn
die de regel bevestigen zoals
de voorzitter van de Europese
Commissie, Jacques Delors
(die overigens van ziin katho
lieke overtuiging zeker geen
echt geloofsartikel maakt).
Het opvallende is dat voorzo
ver er in Nederland vanuit
duidelijk christelijke hoek op
de Europese ontwikkelingen
wordt gereageerd dit heel dui
delijk protestanten zijn. Zij la
ten zich door een ethos luiden
dat totaal verschilt van wat
katholieken destijds bezielde.
Zij zetten in feite een oude tra
ditie van wantrouwen jegens
de EG voort en wellicht is dat
waar het de toekomstige socia
le vormgeving van Europa be
treft tot op grote hoogte ook
wel terecht. Op dat punt is er
nog bijzonder weinig geregeld.
Er is weliswaar op instigatie
van Mitterrand een zeer wel
luidend sociaal handvest opge
steld maar dat moet heel dui
delijk nog handen en voeten
krijgen. De CNV'ers die op de
conventsconferentie in Doorn
het woord voerden, zagen
niets in regelgeving door de
Europese Commissie als het
gaat om onderhandelingen
tussen werknemers en werk
gevers. Hier wil men het liefst
souverein in eigen kring blij
ven. Het opmerkelijke was dat
de christelijke werkgevers
zich op de conferentie in dit
pleidooi konden vinden.
Toch was dat zeker niet het
enige geluid dat op deze confe
rentie opklonk. De Rotterdam
se hoogleraar A. C. Zijderveld
die zich vorig najaar bij het
tienjarig bestaan van die partij
ideoloog had opge-
A. C. Zijderveld
worpen, hield ook nu een
spraakmakende beschouwing
en wel over „Europa's ver
scheidenheid en eenheid".
Niet alleen botste toen zijn
verhaal duidelijk met de vige
rende CDA-ideologie waarin
de bijbel als richtsnoer, de
evangelische inspiratie als uit
gangspunt van politiek hande
len wordt gezien. Ook nu was
het contrast met meer prote
stantse opvattingen die in de
officiële uitgangspunten van
het CDA duidelijk domineren,
opvallend. Europa's eigenheid
fundeerde hij met een beroep
op de Engelse dichter en den
ker T. S. Eliot opnieuw op het
christendom. Gemeenschappe
lijke waarden - en in zijn lijn
doorredenerend ook dus een
de EG volhardt in haar houding van 'hou mij tegen ol
doe iets'. Ook na de speciale vergadering van de twaalf
ministers van buitenlandse zaken in Brussel over de toesta
in Kroatië kwam zij niet verder dan een dreigement
even loos is als alle vorige dreigementen. Het nieuwe 'i
matum' luidt dat er voor morgen een werkelijk staakt-]
vuren onder supervisie van EG-waarnemers tot stand
bracht moet worden en dat de republieken moeten antwo
den op het aanbod van de EG een vredesconferentie te
den. Zo niet dan 'moet internationale actie overwogen w
den', aldus de EG-ministers.
bv;
FRECl
ibtena
ibo ve
erheid
gezon
:rk op
•f llen ki
E (repen
Amster
het ge:
tember
h Irijven
rkonde
te ver\
GlSTEREN stemden de federale regering van Joegosla
en een aantal deelrepublieken, waaronder Kroatië
nië-Hercegovina, in met de EG-voorstellen. Maar de Set
sche president Slobodan Milosevic blijft grote bedenkinj
houden tegen een rol van de EG in de crisis. De EG
de VS hebben de druk op Servië nu opgevoerd. Waaruit
te overwegen 'internationale actie' bestaat, blijft compleet
het vage. De ministers wilden alleen kwijt dat erkenn
van de Sloveense en Kroatische onafhankelijkheid op
moment niet aan de orde is.
;>11
I
>r
1 aul ko
:n ha
ongre:
ar in t
le og<
wil
soci
Het is niet verwonderlijk dat Belgrado zich tot
nig of niets heeft aangetrokken van dergelijke militante
In Belgrado beseft men maar al te goed dat de EG, int
hopeloos verdeeld over de Joegoslavische kwestie, slechts
machteloze gebaren in staat is. Pas wanneer de tegenpa
zelf het licht op groen zet, durft de EG over te gaan tot
den. De houding van de EG ten aanzien van de Baltis
landen bewijst dat ten overvloede. De meeste EG-lanca'
hebben de annexatie van de Baltische landen ten gevcfar
van het misdadige Hitler-Stalinpact nooit erkend. De
landen erkennen alle ook het zelfbeschikkingsrecht der •«-
keren. Alle zijn zij voor de vrijheid, de democratie, de rep*
ten van de mens. Maar geen enkel EG-land heeft het
waagd de - volgens de democratische regels van het spe]
gekondigde - onafhankelijkheid van de Baltische landei
erkennen. Het kleine IJsland moest de eer van het Wesf'
redden. Toen ten slotte Moskou zelf zijn zegen gaf aa
onafhankelijkheid van de Baltische landen, klopten de
landen zich op de borst en pochten dat zij altijd al vooi
onafhankelijkheid van de Baltische landen geweest warek
DAARDOOR wordt een mentaliteit blootgelegd. In de v
terse denkwijze hebben de staten voorrang. Aan het beh
van de staat wordt alles ondergeschikt gemaakt: de vrijh
de democratie, de rechten van de mens. Veel protest h(d<
men immers nooit gehoord bij de bloedige acties van
Sovjet-leger in Azerbajdzjan, Georgië en Litouwen. Veel
test heeft men evenmin gehoord bij de aanvallen van he
derale Joegoslavische leger tegen Slovenië en Kroatië,
ook nu nog houdt men de fictie van de Joegoslavische s
in stand. In Den Haag, Brussel en de andere hoofdste
hebben de EG-technocraten en ministers de ijdele hoop
niet opgegeven dat de Joegoslavische staat kan worden
houden. Ook nu, nadat de staatsgreep in Moskou mislukte
leiding in Belgrado zich blootgegeven heeft als bestaande
het Westen vijandig gezinde communisten.
WAT moet er nog gebeuren om de EG de ogen te open
Wanneer Van der Broek c.s., zoals in het geval van de Ba
sche landen, willen wachten op het fiat van Belj
zij nog lang kunnen wachten. Wanneer de EG niet wil,
er maar één weg open, namelijk dat de afzonderlijke land
overgaan tot de onmiddellijke erkenning van Slovenië
Kroatië.
foto: sp
gemeenschappelijke sociale po
litiek - kunnen we vinden in
het christendom. Daar hebben
we in feite allemaal deel aan.
In een bepaald opzicht herin
nerde deze „katholieke" bena
dering aan het perspectief dat
de paus jegens Europa koes
tert. Deze noemde hij evenwel
niet. Weliswaar zag de agnost
Zijderveld, blijkens zijn bijdra
ge aan het debat, wel in dat
het voortbestaan van het
christendom afhangt van de
(vitaliteit van) de christelijke
kerk waar de paus voor staat.
Maar daarmee is hij uiteraard
nog geen gelovige kerkganger.
Dat maakt zijn positie lichte
lijk schizofreen, een schizofre
nie die hij overigens met velen
deelt.
ilpr in
;k, kor
luiten c
ingrepe
arige
•rfcsrechti
ach
]anne
rzitter
beraad
(cing va
gevoel*
iet poli
amenst
btest
ütguni
HAA
•organ i
eniging
Uitgave-
Kantoor:
Telefoon:
Westerpers b
Apothe'
071 -1:
Apothekersdijk 34, l
Telefoon-
Postadres:
Directeur/hoofdrec
Adjunct-hoofdreda
Chef-redacteur: G
Secre
Koopmansstr;
070-3190 93:
070-3906 717
Postbus 9. 2501 CA Den Haag
it 9, 2288 BC Rijswijk
(tel. 070 - 3190 808) L. van Koot.
4 046 of 071 -144 047): R Kleijn (chef), I
e (tel: 070-3190 815):
Haersma Buma, A. van Holstein,
- Voorbij. R. de Roo, drs K Veraar
(man (chef), P. Alleblas, D. Dijkhui:
drs R. Koldenhof, M. Kroft, T. Pieters.
Sport Leiden e.o. (tel. 071 -144 049): K van
Binnen- en buitenland, financiën en econom
A. van Rijn (chef), W Bunschoten, drs. C. va
E. Huisman, H. Jansen, drs. J. van Leeuwen
Sport algemeen (tel. 070 - 3190 826): F. Wer
D. Kiers, R Langeveld, drs H.-F. Ruijl
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834) G. Ansems (coordinator), B. Jansma, H. f
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L. Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse
Opmaak (tel 070 - 3190 831): Ch Bels (chef), A. de Bruijn,
5r, H. Nieuwmans, H. S<
(tel. 070 -3190 819): T. Kors.
Courant maakt verder gebruik v
1 Hermans, J. Hofmeester, C
I: S. Akkerman (Praag),
n den Bergh (Peking), drs. H. Botje (Tunis), A. Courant (Athene)
R. Hasselerharm (Johannesburg), T. Heard (Kaapstad), drs. A. Heering (Roi
1. van Huèt (Parijs), M de Koninck (Washington), H. Kuitert (Nieuw Delhi),
Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs. R. Vunderink (Moskou),
V Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona),
Wijnands (Bonn), J Wijnen (Brussel)
Nil
DE
srm, s
Markc
