Machtshonger Jeltsin
ïodig om unie te redden
Partijblad waait met
nieuw bewind mee
BUITENLAND
oge inzet Gorbatsjov
nieuwe verzoeken
zonderli jk bekijken
Leiders
China in
piepzak
tSouoont
WOENSDAG 28 AUGUSTUS 1991
in nbassade te druk
ieteipt eigen problemen
al-schiet ,s
Dgenaam jg(
r
door
bedoel*
lit Wape )U]
rukwape hi
tn Mun%
gepakt)
ieft de
len al
•oden.
'MOSKOU De Nederlandse
ide in Moskou heeft vorige week
de eerste dagen van de staatsgreep
groep Nederlandse toeris-
helpen in contact te komen met be-
familieleden thuis,
iderlandse toeristen die met reis-or-
Perestrojka op de zondag voor
n Moskou neerstreken, wilden
uisfront per gezamenlijke fax be-
goede gezondheid ver-
ien.
bij de Nederlandse ambassade voi
w e geen gehoor. Personeelsleden vé
e ïbassade hadden het te druk met h
Djiten van hun eigen familieleden,
horen.
Coupplegers: jaren
cel of doodstraf
MOSKOU De plegers van
de staatsgreep in de Sovjetunie
hangt tussen tien jaar gevan
genisstraf en de doodstraf bo
ven het hoofd.
De coupplegers worden aange
klaagd krachtens artikel 64
van het wetboek van straf
recht, dat „verraad van het
vaderland" betreft.
Op beschuldiging van het
complot zijn onder anderen
gevangen genomen ex-pre
mier Pavlov, vice-president
Janajev, KGB-chef Krjoets-
jkov en minister van defensie
Spion Blake niet
bang in Moskou
MOSKOU George Blake, de Sovjet
spion die in 1966 uit een Britse gevange
nis ontsnapte en sindsdien in de Sovjet
unie woont, zegt niet bang te zijn dat hij
aan Groot-Brittannië zal worden uitge
leverd nu de Sovjet-regering en de top
van de KGB ingrijpend zijn gewijzigd.
Het plaatsvervangend hoofd van de
KGB zou hebben aangekondigd dat de
zaak van Blake opnieuw moet worden
bezien. "Ik weet zeker dat dat onzin is"
reageerde Blake vanuit Moskou in een
interview met het Britse televisiestation
ITN. „Ik voel me net zo veilig als vroe
ger". Toen dubbelspion Blake in 1966
ontsnapte, had hij nog 37 jaar gevange
nisstraf te goed.
„Onafhankelijkheid van
Baltische staten niet mogelijk'
LEIDEN De Baltische staten kunnen volgens het
Sovjetrecht niet onafhankelijk zijn, zegt professor
F.J.M. Feldbrugge.
Leiden constateert: „Ze hebben geen referendum gehouden
volgens de bepalingen in de wet, die voorschrijven dat twee
derde van de bevolking voor onafhankelijkheid moet zijn".
Deze bepalingen stammen uit april vorig jaar, toen Gorba
tsjov het voor de republieken in de praktijk mogelijk wilde
maken zich af te scheiden. Die mogelijkheid bestond voor die
tijd slechts op papier. Maar de Baltische staten keurden de
bepalingen af, omdat in staten met een voornamelijk Russi
sche bevolking, deze de onafhankelijkheid dan kon tegen
houden.
Liberaal Jakovlev
hoofd televisie
MOSKOU Jegor Jakovlev, hoofdredac
teur van het liberale weekblad Moskou
Nieuws dat zeven maanden geleden op de
voorpagina Michail Gorbatsjov opriep af te
treden, is gisteren door de Sovjet-president
benoemd tot hoofd van de centrale Sovjet
televisie. Jakovlev volgt Leonid Kravtsjen-
ko op die door Boris Jeltsin was ontslagen,
omdat de centrale televisie tijdens de staats
greep alleen het officiële standpunt van de
coupplegers weergaf. Jakovlev, een histori
cus, werd aan het begin van de glasnost in
1986 hoofdredacteur van Moskou Nieuws.
Hij vormde het weekblad om van een rege-
rings-propaganda-orgaan voor buitenlandse
lezers tot een eerlijke krant die ook onder
Sovjets zeer populair is.
Vrij
rechtbar
eren gei
-n bij
twoord
19 janu
Rijswijk
choten.
5 VUNDERINK
omd
den ir
ïsport
n zou he
in de po
speculati
/raakactf.
ee illegi
naast z
laten v<
verdach
liatrisch
ieter Ba
id-1
daar
v
KOU Na zijn da-
ide overwinning op
nta lijkt de Russische
dent Jeltsin een on-
fjingbare machtshon-
hebben. Zijn minis-
hebben in opdracht
de door Gorbatsjov
ichtigde Russische
lilajev voorlopig
zïonomie en financiën
ejde totale Sovjetunie
zich toe getrokken.
inde van de Russische
•esident Roetskoj eist
nd dat Gorbatsjov alleen
•apens mag gebruiken
k Jeltsin bereid is op de
te drukken. Bovendien
de witte reus uit Siberië
grenzen van rebel-
•ublieken te gaan sleute-
r nog iemand die Jelt-
stoppen?
neningen zijn verdeeld,
irtient Nazarbajev van het
stoffenrijke Kazachstan,
keer zo groot is als Ne-
d en ruim 17 miljoen in-
5 telt, maakt zich zorgen
en dreigende Russische
inieersing in het Kremlin,
rbajev staat in zijn be-
heid niet alleen. In hoog
lopen republieken weg
im een week geleden
ap van
ter de
p 2 juli
intig ji
verdach
'ol dat
KOU Michail Gorba-
ïeeft gisteren zijn politic
als president
liqi iji
at mei
>teld.
te verkig
t Doeden
Hagenat,
•dachte
niet
op
novembfcru
blijken,
pbd i
lijken
>elblo<
3
iek
*.y
nog een handtekening wilden
zetten onder Gorbatsjovs nieu
we Unieverdrag. Ook zij wor
den afgeschrikt door het hau
taine gedrag van de zegevie
rende Russische Federatie. Bo
vendien grijpen zij, nu de Sov
jet-moloch sterft, de kans i
leek: onafhankelijkheid.
President Akajev van Kyrgyz-
stan zei niet te geloven dat
Jeltsin bezig is het afgeschud
de communistische juk te ver
vangen door een Russische
dictatuur. Akajev heeft onge
twijfeld gelijk. De van nature
autoritaire Jeltsin schept er
genoegen in zich met krachti
ge persoonlijkheden te omrin
gen en luistert daadwerkelijk
naar hen. Daarvan getuigt het
feit dat hij, kennelijk geïn
strueerd door pr-adviseurs,
zijn taalgebruik heeft weten te
zuiveren van kreten als 'ik
herhaal nogmaals' en andere
pleonasmen waarmee het lexi
con van Sovjet-politici door
spekt is. De voormalige bank
werker uit de Oeral trekt op
met intelligente democraten
van het type Stankevitsj, de
voormalige loco-burgemeester
van Moskou, die wars zijn van
dictatuur.
Samen redden
In feite probeert Jeltsin de
Sovjetunie te redden. Samen
met zijn voormalige aartsri
vaal Gorbatsjov wil hij de 'Bal
kanisering' van zijn land zien
te voorkomen. De Sovjet-pre
sident, wiens positie na de
mislukte staatsgreep van een
week geleden danig verzwakt
is en die een heroïsch gevecht
levert om te overlevep, ziet
het lijk van de ontbonden Sov
jetunie al drijven. Het land
moet een defensie en een eco
nomie houden, aldus Gorba
tsjov, anders dreigt een ramp
voor het volk.
Jeltsins dreigement om de
grenzen van Kazachstan en de
ekraïne in Russisch voordeel
te verleggen ter bescherming
van de grote Russische min
derheden in deze republieken,
moeten we dan ook zien in het
licht van diens poging om de
Unie te redden. Ook de op
merking van de Kazachstaan-
se president dat er dan oorlog
dreigt, is retoriek in het poli
tieke woordenspel, al neemt
president Akajev van Kyrgyz-
stan in dit verband de
woorden 'Derde Wereldoorlog'
in de mond.
Ook achter de Russische eis
medezeggenschap op kern-
wapengebied steekt een rede
lijke gedachte. Tijdens Gor
batsjovs detentie op de Krim
legden de samenzweerders
hun hand op diens gecodeerde
machinerie die het gebruik
van kernwapens mogelijk
maakt. Parlementslid en Ame-
rika-kenner Arbatov beweert
dat de wereld geboft heeft,
want de avonturiers die de
macht hadden gegrepen, had
den de bom kunnen gebrui
ken.
Om herhaling te voorkomen
eist Jeltsins Rusland nu mede
zeggenschap over het kernar
senaal van de hele Sovjetunie.
Als de twee presidenten alle
bei toestemming moeten geven
voor het gebruik van kernwa
pens, neemt het risico van
misbruik af.
Misschien gaat de Russische
eis tot medezeggenschap niet
eens ver genoeg. In de Kauka-
sus en andere gebieden waar
etnische gebieden conflicten
woeden, zouden terroristen
plutonium kunnen bemachti
gen en het in hun hoofd kun
nen halen met deze uiterst gif
tige stof waterreservoirs te
vergiftigen. Toch geloven wa
pendeskundigen dat het groot
ste gevaar schuilt in de situatie
waarin losgebroken republie
ken eigenmachtig de knop in
kunnen drukken. Ter voorko
ming van een dergelijk scena
rio zou Rusland er goed aan
doen alle kernwapens naar het
eigen gebied over te brengen.
De Russische vice-president
Roetskoj brengt hier als be
zwaar tegen in dat in dat geval
het ontstaan van een nieuw
Russisch imperium dreigt.
Misschien wordt het nu tijd
om het valse stokpaardje van
de voormalige Sovjetleider
Brezjnev voor een kernwapen-
vrije wereld van stal te halen.
I Hij kan het
nog niet gelo
ven dat hij vrij
is. Vorige
week zat hij
nog als poli
tieke gevan
gene in de
J Loekjanov-
gevangenis in
Kiev en nu
wordt hij door
zijn vrienden
als een vrij
man over
straat gedra
gen. Direct
nadat de Oe
kraïne zich
onafhankelijk
had ver
klaard, open
den de
gevangenis
sen hun deu
ren voor alle
politieke ge
vangenen.
foto:epa
e*tunie verbonden
t (j van <<nip Tn
b;nde
'tieuw unieverdrag
te ondertekenen.
een fundamen-
ernieuwde unie. Als die
stand komt, stap ik
Zichtbaar geëmotioneerd
hij hier aan toe: „Het
gevaar bestaat dat de
iteenvalt".
itsjov bezwoer de afge-
'*den, zich bewust te zijn
in verantwoordelijkheid
:ichzelf en de mensheid
supermacht als de Sov-
uit elkaar valt. „We
het recht niet, een fout
sn". In een verwijzing
de mislukte staatsgreep
van vorige week zei Gorba
tsjov: „Doen alsof die niets
voorstelde is geen beleid, maar
alles weggooien wat bereikt is,
zou een politieke fout zijn.
Men komt nergens als men de
unie nu ontmantelt". Met de
presidenten van Rusland, Ka
zachstan en Kirgizië had hij
overeenstemming bereikt over
de opvatting dat men de Sov
jetunie als federatie van soeve
reine staten fundamenteel
moet vernieuwen. „We
moeten een centrum scheppen
waaraan vooral de kleine re
publieken behoefte hebben",
aldus Gorbatjsov. „Maar het is
uitgesloten de grenzen te wij
zigen".
Gorbatsjov hield de mogelijk
heid open dat in de republie
ken nationale gardes komen,
parallel aan een eenheidsleger
op federaal niveau.
•t de ad^ (Vervolg van de voorpagina)
;enverh( SEL De EG-ministers van buitenlandse zaken komen
>elangrij jdag 6 september opnieuw bijeen. Dan ook zijn hun colle-
i o\jit de drie Baltische republieken welkom, in Brussel, zodat
huidige onafhankeliikheidstoernee door Europa nog even
zien te rekken. Half september is er vervolgens in Ne-
nog eens een heuse top vai) Europese regeringsleiders.
»1 yjet-president Gorbatsjov en de Russische leider Jeltsin
tnodiging voor een van beide bijeenkomsten krijgen is nog
verp van discussie, meldde Van den -Broek. Vertegen-
igers uit andere Sovjet-republieken die hunkeren naar
ndigheid zijn in elk geval nog niet welkom. De EG-minis-
lelden gisteren, dat elke onafhankelijkheidsverklaring de
•e|ride tijd apart bekeken zal worden. „We zullen overleg blij-
oeren om als Europese Gemeenschap met een unaniem
naar buiten te kunnen komen", aldus Van den Broek,
atitter Delors van de Europese Commissie maakte gisteren
ijk, dat de Baltische staten ook op financiële hulp mogen
en. De federale regering van Tsjechoslowakije zal morgen
et parlement voorstellen de Baltische staten te erkennen.
Moldaviërs enthousiast
Zeker 200.000 enthousiaste mensen hebben gisteren in de Mol-
davische hoofdstad Kishinev betoogd voor de onafhankelijkheid,
die het parlement later op de dag uitriep. Moldavië is de zevende
Sovjet-republiek die zich afscheidt van Moskou.
foto: epa
MOSKOU Een week
geleden was het dagblad
Sovjetskaja Rossija nog
een geduchte macht in de
Sovjetunie, een donderen
de heraut van de beproef
de en getoetste zekerhe
den van het communisme.
Nu, zes dagen nadat Boris
Jeltsin de krant stillegde
omdat de redactie de
machtsgreep had ge
steund, hebben de
echoënde gangen en de
tot op de draad versleten
vloerbedekking iets deso
laats.
Het scherpe zelfvertrouwen
waarmee de krant Boris Jelt
sin placht aan te vallen en
Gorbatsjov placht te waar
schuwen ontbrak maandag bij
de bijeenkomst van de hon
derd werknemers van de
krant. Het personeel kwam
met de verklaring dat de op
positie van de krant tegen de
coup ongeëvenaard was. Als
de krant de verklaringen van
de samenzweerders had gepu
bliceerd dan was dat op bevel
van hogerhand. In ieder geval
kon de krant niet worden be
schuldigd van 'aanzetting tot
onconstitutionele activiteiten'
- de reden die Jeltsin opgaf
voor het sluiten van de Sov
jetskaja en veel andere dagbla
den, waaronder de Pravda.
Sovjetskaja Rossija was het or
gaan van de conservatieve
Russische tak van de Commu
nistische Partij, een ander in
stituut dat door Jeltsin is opge
heven. De krant werd, evenals
bijna alle grote kranten in het
land, gedrukt door uitgeverij
Pravda. Tot het afgelopen
weekend, toen Gorbatsjov be
vel gaf tot de inbeslagname
van partij-eigendommen, was
het uitgeversconcern een van
de paarlen in de communisti
sche kroon. Gisteren hakten
arbeiders nonchalant de mar
meren naamborden weg.
Boetvaardig
In hun verklaring roepen de
boetvaardige werknemers
Gorbatsjov en Jeltsin op hun
verzoek in overweging te ne
men om de krant te herope
nen onder beheer van de jour
nalisten. Er is echter een ont
moedigde blik in de uitpuilen
de waterige ogen van Alek-
sandr Ryabov, redacteur van
het 'partijnieuws' in de krant,
die suggereert dat hij er wei
nig vertrouwen in heeft dat
het angstbeeld van de werk
loosheid afgewend kan wor
den. Wanneer je Ryabov en
zijn collega's ontmoet word je
er automatisch aan herinnerd
hoe het communisme het gees
telijk universum van talloze,
door armoede getroffen gezin
nen in ver afgelegen en verge
ten oorden heeft geschapen.
Het gaf nog enige zin aan hun
beproevingen.
„Wil je praten over privile
ges?", zegt Ryabov, een corpu
lente, getekende man die er
ouder uitziet dan zijn 38 jaar.
„Ik woon al twee jaar in hotel
kamers sinds ik van mijn
vrouw ben gescheiden. Mijn
kleren en de paar andere din
gen die ik bezit, zitten in een
paar koffers die ik bij een col
lega in Vladivostok heb ach
tergelaten. En op dit moment
bevinden ze zich in een ge
bouw dat is afgesloten omdat
het van de partij is. Of kijk
naar onze correspondent in
Stavropol hij woont in een
arbeiderspension, heeft maar
een kamer".
De journalist zelf is opgegroeid
in Üdmurtia ten oosten van de
Oeral. Hij was het vijf en
twintigste kind van een boer
die geboren was in 1886 en na
de Eerste Wereldoorlog sym
pathiseerde met de bolsjewie
ken. Hij sloot zich in 1931 aan
bij een kolchoze - volgens zijn
zoon zonder ooit te begrijpen
waarom mensen honger moes
ten lijden terwijl het graan dat
ze verbouwden werd wegge
haald.
Noch de jaren dertig, noch de
gebeurtenissen van afgelopen
week hebben het vertrouwen
van de journalist in het com
munisme kunnen doen wan
kelen. Het is een „wetenschap
pelijke methode om de ont
wikkelingen Van de geschiede
nis te begrijpen", meent hij, en
een baken van hoop voor die
genen die verlangen naar een
een „stabiel morgen en een
eerlijk gisteren".
(c) The Times
AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB".
JAN VAN RIEBEECK IN ZUID-AFRIKA
Lokkertje
Afrikai
lijdt
rolgens P
tij reagef
•ling e
ictiviteifj
Slovo
openbi
9 van Riebeeck brengt het spoedig tot opperkoopman
jdient voor de Compagnie bijna twee millioenl En dat hij
Sbhzelf handel drijft.... dat zal de heren in Batavia wel be
gijn en ofschoon het feitelijk verboden is, zullen ze hem dit
iel niet kwalijk nemen. Maar dan ontvangt Van Riebeeck
dag een brief van de gouverneur-generaal. De Com-
I een voorbeeld stellen en hij wordt.... ontslagen. Ach,
Stokstijf en met
een brede glimlach
blijven Gorbatsjov
en Jeltsin staan
terwijl het Moskou-
se verkeer langs
raast en het winke
lende publiek bijna
tegen hen opbotst.
Nu het nog onzeker
is wie het in de
Sovjetunie voor het
zeggen krijgt, grijpt
menigeen de kans
met de kartonnen
Sovjet-president of
Russische presi
de heren weten niet, welk een voortreffelijke kracht zij zich laten pfnf?o£_te
ontglippen. In Batavia wordt Van Riebeeck, ondanks alles, zeer kertje yoor d0 tQe_
hoffelijk ontvangen en uitgeleide gedaan, wanneer hij op 2 de-
cember 1647 aan boord van „De Coningh van Polen" de thuis- "|or Moskovie-
reis aanvaardt. Na een jarenlang verblijf in de tropen zal hij dus t0n
nu eindelijk zijn vaderland terugzien. B foto: epa
PEKING In een week
tijd is de sfeer in Peking
radicaal omgeslagen.
Heerste er aanvankelijk
angst bij de Chinese be
volking toen de coup in
de Sovjetunie net begon
nen was, nu haalt men op
gelucht adem en zijn het
juist de leiders die zich
zorgen maken.
Zeker toen ze hadden gezien
dat de beramers van de coup
waaronder Chinavriend
Jazov, de Russische minister
van defensie het onderspit
moesten delven. De veteraan-
journalist Willy Wo Lap Lam
citeerde Deng Xiaoping, de 87-
jarige patriarch: „Als Jeltsin
erin slaagt om de Communisti
sche Partij uit de Sovjetunie
weg te bannen, zal China het
enige belangrijke land zijn dat
't socialisme nog volgt. Wat
moeten we dan doen?"
Tijdens een rumoerig banket
in het deftige Peking Interna
tional Hotel aan de boulevard
van de Eeuwige Vrede werden
gisteravond de glazen i
China", merkt Li Langfen,
een 33-jarige Chinese intellec
tueel, op. „Binnen twee jaar
verwacht ik dat het roer ook
hier om zal gaan. Maar het zal
bloedig zijn. Het zal verschrik
kelijk zijn. Maar daarna zal
het beter worden".
Velen in Peking delen zijn
mening. En hoewel het hier
nog niet tot openlijke vormen
van protest is gekomen, is de
politiebewaking duidelijk ver
scherpt. „Ze zijn bang, daar in
Zhongnanhai (het regerings
centrum). Maar ze kunnen
niets doen. Er is nu niets meer
wat het Chinese volk kan te
genhouden", aldus Li.
Superioriteit
Actie van de Chinese Commu
nistische Partij liet echter niet
lang op zich wachten. Vanaf
vandaag moeten alle werkne
mers in staatsbedrijven zes da
gen lang naar bijeenkomsten
van hun werkeenheid, waarop
hoogstwaarschijnlijk de supe
rioriteit van het socialisme zal
worden besproken. Het voor
spel was gisterochtend al te le
zen in het Volksdagblad, het
officiële orgaan van de staat.
Daarin werd het 'Nieuwe Ima
go' yan de leidende kaderle
den werd omschreven. „Lei
dende kaderleden moeten een
goed image vestigen", aldus de
dat is nu juist het vasthouden
aan en toepassen van het mar
xisme, leninisme en 'denken
van Mao Zedong". Men waar
schuwt tegen het proces van
de 'vreedzame omwenteling'
(waarmee de ondergang van
het communisme wordt aange
duid) en 'bourgeois liberalis
me' (waarmee alle slechte wes
terse invloeden worden aange
duid).
Vooralsnog heerst er in China
een relatieve stabiliteit, een
toestand die sinds het neer
slaan van de studentenbewe
ging op het Plein van de He
melse Vrede in juni 1989 door
middel van zware repressie
werd bereikt. Zoals vanouds
zal de grootste bedreiging ech
ter weer komen vanuit de
kringen der intelligentsia in
de steden. Maar ook vanuit de
randgebieden die aan de gren
zen met de Sovjetunie.
Vice-president Wang Zhen,
die van 16 tot 24 augustus een
inspectietocht maakte door
Xinjiang (een voornamelijk
door moslims bewoond auto
noom gebied dat aan Tadjikis
tan en Kazachstan in de Sov
jetunie grenst) riep „alle Chi
nese nationaliteiten en ook het
leger op om zich te scharen
rond de Communistische Par
tij". Vorig jaar nog werd in
deze provincie een anti-rege
ringsopstand van Sji'itische
moslims neergeslagen die een
onafhankelijke republiek wil
den vormen. Chinese afschei
dingsbewegingen zullen onge
twijfeld een nieuwe impuls
krijgen nu de meeste westerse
landen aanstalten maken om
de onafhankelijkheid van de
Baltische republieken te er
kennen.
Het wordt buigen of barsten
voor de orthodoxe leiders in
Peking, die verbeten volhou
den dat de gebeurtenissen in
de Sovjetunie een 'interne
aangelegenheid' zijn. Voorlo
pig echter gaat China in de
woorden van regeringswoord
voerder Yuan Mu gisteroch
tend op een speciale perscon
ferentie „door op de weg
die werd gekozen door het
Chinese volk. de weg van soci
alisme met Chinese karakter
trekken".
Geen kr£
18.00 en 19.00 u
14.00 en 15.00 i
122248 en uw krant wprdt nog dezélf
telefoonnr. 071-
