„sovjetunie is
erug bij af
YS even verward als Sovjetunie
is
ÏÏaisa sinds
'pup ziek
AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB".
BUITENLAND
Nog altijd lange rij
voor graf van Lenin
Yolk i
geweten
kwijt
voornaa
•ijsdalinggKOu j
de verjnestreken. 1
Met enkele
heeft presi-
iafistiscïjt Gorbatsjov, gedwon-
uiteindi door de omstandighe-
nu, en omgepraat door
klaard if teruggekeerde rech-
ichaiieGPand Jakovlev- afgelo-
zaterdag de Oktober-
iolutie van 1917 onge
in gemaakt.
Er zijSovjetunie hopen dat hier-
in? een einde is gekomen aan
waanzinnige economische,
rgen intake en sociale experi-
(rijsstijgi11 dat onder de naam mar-
*roei v^'kninisme bijna 74 jaar
'is dui<Murd heeft. Wat het ver-
rgen in['ëen van mensenlevens be
het s1' kunnen de bolsjewieken
Dit typpakkelijk met de nazi's
oor warjkjveren- 'Sorry', staat dan
an consi °P een plakkaat bij een
e prijz^idbeeld van Karl Marx
manier'1" bet Bolsjoj Theater,
door mter niet iedereen is blij. Op
i gigantjdag dat honderdduizenden
Me^kovieten de drie slachtof-
kan 5 van de coup als helden
pen bel grave droegen, was de 37-
kt, en a6e fabrieksarbeider Sergej
leven. Pov naar bet Mausoleum op
e Sovje|)*0de Plein gekomen. Hij
gen infofc zijn dochter Katja,
*lf, en zoon Zjenja, dertien,
n laten zien. Zijn kinde
ren waren vrolijk, maar Sergej
was helemaal kapot van de op
heffing van zijn geliefde partij.
„Gorbatsjov is een smerige
verrader!", snikt de arbeider
bijna uit. Zijn idealen zijn ver
vlogen. Zijn ogen drukken
wanhoop uit.
Wat heeft de acht samen
zweerders tot hun daad ge
bracht? De Russische president
Jeltsin en burgemeester Popov
van Moskou komen met het
zelfde antwoord. De orthodoxe
communisten zagen dat her
vormers en Gorbatsjov het
eens waren over het Uniever
drag, dat de verhoudingen tus
sen het Kremlin en de afzon
derlijke republieken regelt, en
begrepen dat zij buiten spel
werden gezet. Ten einde raad
besloten zij met geweld in te
grijpen.
Hoe ver zij bereid waren te
gaan, blijkt uit plannen die
Jeltsin onder ogen zijn geko
men: de anti-terroristische
KGB-ploeg 'Alfa' 'moest dins
dagavond het Witte Huis van
Rusland bestormen en Jeltsin
met elf anderen arresteren of
likwideren. Ploegen moesten
het plein ervoor 'schoon ve
gen', wat volgens de Russische
president duizenden mensen
het leven zou hebben gekost.
'Kormoesjka'
Geschokt door de trouweloos
heid van zijn partij gelastte
Gorbatsjov dit weekeinde de
ontbinding van het leiding ge
vende centraal partijcomité.
Als president droeg hij, als
klap op de vuurpijl, de gebou
wen en andere bezittingen van
de partij aan de plaatselijke
Sovjets. De partij is dood.
Probleem is echter dat in de
provincie van dit onmetelijke
land de partijchef vaak ook de
voorzitter van de Sovjet is.
Partijleider Ivan Ivanov is dus
verplicht de partijbezittingen
aan Sovjet-voorzitter Ivan Iva
nov over te dragen. De appa-
ratsjiki blijven dus zitten waar
ze zitten en verroeren zich
niet. Hun 'kormoesjka', hun
'voederbak', geven ze zo maar
niet op. 'Kormoesjka', zo
noemt de bevolking spottend
de positie van de naar steek
penningen hongerende partij
bonzen met hun privileges.
Jeltsin is binnen dit systeem
groot geworden en onderkent
het probleem. Hij heeft dan
ook snel vertegenwoordigers
benoemd die hem in belangrij
ke gebieden als Volgagrad,
Kemerov en Tjoemen gaan
vertegenwoordigen. Móóie zet
van de witte reus uit de Oeral,
die zich gedraagt als de tsaar
met diens gouverneurs. Maar
in het land van de lage inko
mens kan hun positie licht
ontaarden in een nieuwe 'kor
moesjka'.
Medeplichtig
„Gorbatsjov? Die is alleen
Onder luid gejuich haalt een hoogwerker het beeld van Yakov Sverdvolvsk, vriend van Lenin en een van de oprichters van de
Sovjetunie, in Moskou van zijn sokkel. Sinds de mislukking van de staatsgreep is er in het land een ware beeldenstorm losgebroken.
FOTO: EPA
maar afgetreden als algemeen
partijsecretaris om zijn reputa
tie te redden", zegt Anastania
Vol, een beeldschone Moskou-
se conservatorium-studente
van twintig jaar. Zij was gis
termiddag bij het Witte Huis
niet de enige bezoeker die er
stellig van overtuigd was dat
de Sovjet-president medeplich
tig is aan de staatsgreep.
„Het zijn heus niet de tiendui
zenden Moskovietén rond het
parlementsgebouw geweest
waardoor de coup is mislukt",
verzekert Andrej Jadenski,
een 29-jarige arts uit Kiev.
„De staatsgreep is enkel en al
leen mislukt, omdat de zaak zo
luizig georganiseerd was". An
drej gelooft niet dat Gorbatjov
in het complot zat, maar vindt
wel dat hij verantwoordelijk
is. De president had zijn mede
werkers zelf gekozen en zijn
ogen gesloten gehouden voor
alle vorige couppogingen.
Veel Moskovieten geloven
echter dat Gorbatsjov vanzelf
zal verdwijnen. De ene na de
andere republiek scheidt zich
af van de Sovjetunie, tot de 54
miljoen zielen tellende Oe-
kraine toe. Binnenkort is al
leen Rusland nog over en, zo
redeneren ze in Moskou, onze
republiek heeft geen twee pre
sidenten nodig.
De nachtmerrie is voorbij,
maar het gevaar nog niet. Er
hoeft maar een tank van ka
zerne tot kazerne te rijden, of
het paniekerige publiek slaat
alarm en begint weer barrica
des op te werpen, zoals gister
middag even gebeurde bij het
Witte Huis. Dat gevaar zal
groeien als de bevolking zich
bedrogen ziet in haar onrealis
tische verwachting dat radica
le economische hervormingen
snel tot volle winkelschappen
zullen leiden.
Bijna 74 jaar lang is de Sovjet
burgers voorgehouden dat je
de economie naar wens kunt
kneden. Zij denken, economen
incluis, dat je problemen kunt
oplossen door decreten uit te
vaardigen, wat even absurd is
als aids uitbannen door het bij
de wet te verbieden.
Rusland is terug bij af. Met
vallen en opstaan zal het land
met zijn achterlijke bevolking
wijs moeten worden. De tijd
dringt. Als deel 2 van de pere
strojka binnen enkele maan
den geen materiële vruchten
afwerpt, zullen velen gaan
hunkeren naar een nieuwe
harde hand. Met alle gevaren
vandien.
Lenin beschreef de partij die
hij stichtte als de „Wijsheid, de
Eer, het Geweten van onze
tijd" een eretitel die zijn
opvolgers koesterden. Dat ge
weten had nooit grote proble
men met bloedvergieten dat in
zijn naam bedreven werd tij
dens de hardste zuiveringen
van Stalin De Communisti
sche Partij was de Sovjetunie.
Ze schiep het land. greep in
1917 de macht in Rusland en
slokte andere republieken uit
het oude tsaristische rijk op.
Een meedogenloze „Rode Ter
reur" schoof tegenstanders en
zelfs bondgenoten terzijde.
De beginselen die ontleend
waren aan de Duitse filosoof
Karl Marx werden als onver
anderlijk beschouwd. Alle, of
bijna alle. eigendom was in
staatshanden. Particulier ei
gendom werd met uiterste arg
waan bekeken.
Tientallen jaren lang bepaalde
de partij de regering, industrie,
cultuur en het denken van het
land. Er was geen levenssfeer
die niet beïnvloed en gedomi
neerd werd door de machtige
partijcellen. De partij had be
langstelling voor de vraag met
wie een communist het bed
deelde alsmede voor dier of
diens ideologische opvattingen.
Een goede schrijver die niet
wilde buigen voor de opvat
ting die de partij had van
waarheid of geschiedenis ver
kommerde in vergetelheid of
kon zijn werk op zijn best in
het buitenland publiceren.
Terwijl de partij zei de belan
gen van de werkende klassen
te hehartigen en een groot
aantal arbeiders in haar offi
ciële organen had, zette ze een
systeem van uitgebreide voor
rechten op voor een regerende
„Partitocratie". Limousines,
buitenhuizen, appartementen
en goed voedsel vielen toe aan
de leiders.
De in 1903 op samenzweerde
rige wijze tot stand gekomen
bolsjevistische partij wierp
haar mantel van geheimzin
nigheid nooit helemaal van
zich af. ook niet in de tijd van
de perestrojka. Het verraad
van de leiders kwam als een
bittere slag voor Gorbatsjov.
afhan!
(restai
taxicl
zaken.
5) zijn
de
'Si *1
cl
e" zijjjsKOU Raisa Gorba-
de vrouw van Sovjet-
'jn gedfeident Michail Gorbatsjov,
z™,arsinds de mislukte staats-
■moedigjp van vorige week ziek, zo
•f^hJft een Presidentiële woord-
iistischjrcjer gisteren gezegd. Op de
atuuigg 0f het waar is jat Zy
e ervo^r een hartaanval was ge
ko[fen gaf Gorbatsjovs voor-
Kun^mste woordvoerder Vitali
1 tViaten^° êeen antwoord,
plaats.lgens het Amerikaanse tele-
e intla|e.station ABC heeft de
isische premier Ivan Sila-
t0en hij Raisa Gorbatsjov
t Mf na de C0UP za2- gezeid
nVr zi;i gedeelteüjk verlamd
und^ en siechts met moeite kon
jken. Dat zou er op wijzen
°epubirij een attack bad 8ehad.
bedrfltsin weigert
ielgCeTd liderseheiding
ze i]
ISKOU President Boris
sin van Rusland heeft gis-
kopenn een aanbod van Michail
il niet [batsjov afgeslagen om te
een vilden benoemd tot 'Held van
ieggen{5ovjetunie, de hoogste on-
de rtScheiding. De Sovjet-presi-
comnt wilde Jeltsin daarmee be-
brutoen voor zijn rol in het neer-
10 pran van de staatsgreep. „Jelt-
.5 pro wees het aanbod catego-
en mih van de hand, omdat hij
els ben mening is dat het afslaan
int eerj de coup een overwinnig is
nie gel het volk. De helden zijn
op de barricaden ston-
aldus de Russische tele-
Afscheid
Een banier met
de kleuren van de
traditionele
Russische vlag
werd zaterdag
meegedragen in
de begrafenis
stoet van de drie
slachtoffers die
vorige week
vielen bij de
mislukte
staatsgreep in
Moskou. Tijdens
de plechtigheid
zijn de drie ten
overstaan van
duizenden
rouwenden door
Boris Jeltsin
uitgeroepen tot
„redders van
Rusland", terwijl
een sombere
Michail
Gorbatsjov hun
postuum de titel
verleende van
„helden van de
Sovjetunie", de
hoogste Sovjet
onderscheiding
voor burgers.
„Wij zeggen
vaarwel aan onze
helden, onze
verdedigers en
redders", aldus
Jeltsin, die was
omringt door
lijfwachten. Veel
aanwezigen
droegen
gigantische
zwartomrande
foto's van de
slachtoffers mee.
FOTO: AFP
JAN VAN RIEBEECK IN ZUID-AFRIKA
!847 De reis gaat niet rechtstreeks naar Dcima, want eerst
p de „Lillo" de haven van Tonkin, een vazalstaat van China,
nen, waar de Oost-Indische Compagnie ook een loge heeft,
ovskwi hier uit wordt vooral zijde verscheept naar Japan, het voor
van 4mste handelsartikel, waarmee de Hollanders in Decima te-
ht kunnen. Het is een onrustige tijd in China en verscheidene
llanders worden hier aan boord gebracht, die door de Chine
zen zijn mishandeld. Hier zal Van Rïebeeck enige dagen moeten
blijven om zijn eerste handelscontacten te leggen. „Kijk goed
uit", waarschuwt Robert Janszoon hem, „ik vertrouw die gele
mannen voor geen duit. Ga voorzichtig te werk. Als je het handig
aanlegt, kun je hier een fortuin verdienen". Een week later gaat
de „Lillo" onder zeil voor de overtocht naar Decima.
WASHINGTON In
Washington heerste gis
teravond ongerustheid
over de vraag of de kolos
sale kernwapenmacht van
de Sovjetunie in verant
woordelijke handen is.
Ook na de terugkeer van Gor
batsjov in diens functie van
president van de Sovjetunie en
opperbevelhebber van het
Sovjet-leger, is voor het Penta
gon onduidelijk gebleven wie
het feitelijke commando heeft
over de Sovjet-atoommacht.
De regering-Bush heeft sedert
de coup in Moskou van een
week geleden geprobeerd zo
min mogelijk aandacht te ves
tigen op het nucleaire veilig
heidsaspect van de machts
strijd in de Sovjetunie. Maar
geconfronteerd met steeds
dwingender vragen in de
Amerikaanse media moest een
hakkelende nationale veilig
heidsadviseur Brent Scowcroft
gisteravond publiekelijk er
kennen dat „ik niet zeker
weet of wij tot in de details
weten" wie thans in de andere
supermogendheid de vinger
aan de nucleaire trekker heeft.
Eerder was al duidelijk gewor
den dat vorige week geduren
de Gorbatsjovs isolement de
codes voor het lanceren van
kernwapens in de illegale han
den van de coupplegers te
recht waren gekomen. De
Amerikaanse nucleaire strijd
krachten zijn sedertdien onof
ficieel in verhoogde staat van
paraatheid gebracht.
Gisteravond bestond in Was
hington de indruk dat Gorba
tsjov of Russisch president Bo
ris Jeltsin, of mogelijk beiden,
de Sovjet-kernmacht controle
ren. Maar de onzekerheid
daarover laat volgens een ana
list in de Amerikaanse hoofd
stad tevens de mogelijkheid
open dat „een of andere dwa
lende Russische generaal"
over de codes beschikt. Op
grond van satellietwaarnemin
gen en onderschepte militaire
communicatie in de Sovjetunie
kan de Amerikaanse regering
verzekeren dat „tot dusverre
op nucleair gebied geen enkele
verontrustende activiteit heeft
plaatsgehad in de Sovjetunie".
Dat neemt niet weg dat het ge
brek aan inzicht in het strate
gische commando 'aan de an-
Op de tijdens zijn gevangenschap in het geheim opgenomen
videoband wijst Gorbatsjov alle beweringen dat hij ziek zou zijn
van de hand. Met deze band wilde Gorbatsjov de waarheid van
zijn gevangenschap wereldkundig maken, mocht de putsch luk-
dere kant' een uiterst onge
makkelijke situatie vormt voor
de hoogst verantwoordelijken
in de VS voor de nationale
veiligheid.
Behalve de onmiddellijke
'atoomknopkwestie' is er voor
de Amerikaanse regering ook
de verwarrende vraag of sa
men met de politieke en
staatsrechtelijke ineenstorting
van de Sovjetunie, ook het
Sovjet-leger langs grenzen van
de afzonderlijke republieken
uiteen zal vallen. „Ontstaan er
meerdere onafhankelijke nu
cleaire mogendheden in wat
nu nog de Sovjetunie heet? We
weten het niet. En we hebben
nog geen idee wat zo'n situatie
zou betekenen voor de VS en
voor Europa", aldus een zegs
man gisteren van het Ameri
kaanse ministerie van buiten
landse zaken.
De jongste 'Russische revolu
tie' heeft trouwens talloze po
tentiële gevolgen waar de
Amerikaanse regering totaal
niet op voorbereid is. De va
kantievierende president Bush
had het hele afgelopen week
einde dan ook grote moeite om
enigszins adequaat te blijven
reageren op de ontwikkelin
gen. Critici menen dat Bush
door zijn natuurlijke voorzich
tigheid de kans mist om een
westerse leidersrol op zich te
nemen, hetgeen onder meer
zou blijken uit zijn weigering
de onafhankelijkeheid van de
Baltische staten nu reeds vol
ledig te erkennen.
Anderen menen dat Bush niet
anders kan dan afwachten,
teneinde met name te voorko
men dat conservatieve krach
ten in de Sovjetunie onder het
mom dat 'buitenlandse inmen
ging' moet worden gestopt, een
tweede staatsgreep uitvoeren.
Kansen
In de onmiddellijke praktijk
doet zich voor Washington het
probleem voor 'met wie eerst',
met Gorbatsjov of Jeltsin of
met ook andere leiders van re
publieken, afspraken te ma
ken over een keur van militai
re, politieke en economische
aangelegenheden.
„De vraag is inderdaad wie de
Sovjetunie thans bestuurt. Be
halve maatregelen ter invoe
ring van een vrije markt is
ook snel duidelijkheid vereist
over de formele verdeling van
het gezag. Ook dat laatste is
voor de VS een voorwaarde
om tot verdergaande economi
sche hulp over te gaan", aldus
gisteren minister van buiten
landse zaken Baker.
De Amerikaanse samenleving
is tot op zekere hoogte het
spiegelbeeld van de traditiona-
le Sovjetunie en de „verande
ringen in de spiegel kunnen
volgens historicus James Mi-
chener, „ook voor de VS een
revolutie betekenen".
Tot de nieuwe vraagstukken
en kansen waarvoor de VS
zich in aanleg geplaatst zien
behoren:
Een vergaande afbraak van
het militair-industriële Ameri
kaanse complex, voor het ge
val democratische Sovjet-sta-
ten eveneens hun defensie-ap
paraat goeddeels afschaffen.
Verdere terugtrekking van
Amerikaanse troepen uit Eu
ropa.
De opstelling van een 'Mars-
hall-plan', samen met West-
Europa, voor de economische
opbouw van de Sovjetunie. De
nadruk in het hulpprogramma
lijkt te gaan liggen op VS-
overheidsgaranties voor parti
culiere investeringen in de
Sovjetunie.
De val van Fidel Castro en
de 'bevrijding' van Cuba, nu
alle Sovjet-hulp aan dat land
lijkt te zullen wegvallen.
Verder is het optimisme in de
VS groot over het slagen van
een vredesconferentie in het
Midden-Oosten en over het
spoedig vrijkomen van de gij
zelaars in Libanon. En sommi
gen voorzien 'details' als het
diplomatiek pikante verschijn
sel dat Sovjet-diplomaten die
in het buitenland gedurende
enkele dagen de coupplegers
hebben gediend, niet naar de
Sovjetunie zullen willen terug
keren en politiek asiel zullen
vragen in westerse landen.
Nostalgie
Ten slotte is er sprake van on-
zekerheid binnen de Ameri
kaanse regering over de waar
achtige democratische gezind
heid van de nieuwe grote
machthebber, Boris Jeltsin,
over diens impulsieve regeer-
stijl en over de vraag of Jeltsin
de afscheiding van met name
economisch vitale Sovjet-repu
blieken als de Oekraine zal
dulden.
„Tot nog toe zijn de gebeurte
nissen reden tot grote voldoe
ning in Amerika. Maar het
duizelingwekkende tempo
geeft er ook iets angstaanja
gends aan voor 's werelds eni
ge echte supermogendheid.
Sommigen hier denken al met
nostalgie terug aan de episode-
Gorbatsjov, toen alles nog
overzichtelijk was. Als iets
aangenaam is voor een super
macht. dan is het stabiliteit. En
die wordt thans node gemist",
aldus bekende gisteravond een
naaste medewerker van presi
dent Bush.
•echt chieven van KGB
n Z-Abeslag genomen
De regt
rdig stei
fvoerpnd)'werknemers uit Vilnius verbergen hun gezich-
iti Ijwanneer ze uit hun hoofdkantoor komen. Net
In de andere Sovjet-republieken zijn ook in Li-
krant Itfen a"e KBG-activiteiten dit weekend met on-
VolefPe"^ke in9an9 stopgezet. Tevens heeft Boris
fin als president van de Russische Federatie
P p^vjdecreet opdracht gegeven alle archieven van
p (Communistische Partij en van de geheime
I °^jst KGB die op Russisch grondgebied zijn opge-
h sc t in besla9 te nemen- De inbeslagname moet
Klerk vfkomen dat delen van het arch'ef worden ver-
c -i fed om sporen van het verleden uit te wissen.
MAANDAG 26 AUGUSTUS 1991
Gorbatsjovs maarschalk
pleegt zelfmoord
MOSKOU Maarschalk Sergej Achromejev,
voormalig chef-staf van de Sovjetstrijdkrachten
en de persoonlijke militaire adviseur van presi
dent Michail Gorbatsjov, heeft een einde aan
zijn leven gemaakt. Hij is, volgens een presi
dentiële woordvoerder, zaterdag levenloos in
zijn appartement aangetroffen. Er zijn geen be
richten dat Achromejev, die in december 1989
werd benoemd tot presidentiële adviseur, be
trokken zou zijn geweest bij de mislukte putsch
van vorige week. Achromejev is de tweede
hooggeplaatse regeringfunctionaris die in de
nasleep van de turbulente ontwikkelingen van
de afgelopen week zichzelf van het leven be
roofde. Eerder pleegde minister van binnen
landse Boris Pugo, een van de acht coupplegers,
zelfmoord om aan arrestatie te ontkomen.
MOSKOU Duizenden Sovjet-burgers hebben gisteren weer
in een lange rij staan wachten om het mausoleum van Lenin
op het Rode Plein te bezoeken uit angst dat er met Lenins
stoffelijke resten hetzelfde zal gebeuren als met die van ande
re helden: de grond in. Afgelopen juni stelde de burgemeester
van Leningrad voor om Lenin te begraven naast zijn moeder
en zuster, zoals hij vlak voor zijn dood had gevraagd. Na ge
tuige te zijn geweest van de verwoesting van verscheidene
monumenten lijkt het erop dat sommige inwoners de verdere
ontwikkelingen in de Sovjetunie niet willen afwachten. Het is
goed mogelijk dat Lenin. die sinds zijn dood in 1924 opge
baard ligt, morgen ergens anders wordt begraven, menen
sommige wachtenden. „Ik kom mijn laatste eer betuigen",
zegt een van hen, een oorlogsveteraan. „Niets is meer heilig
in dit land".
MOSKOU De Communisti
sche Partij van de Sovjetunie,
die in feite in één avond opge
doekt is door president Michail
Gorbatsjov, heeft de bevolking
van de Sovjetunie zeventig
jaar lang met terreur en on
derdrukking in haar greep ge
houden.
