Archeon
onvoltooid verleden tijd
nalë
Verliefd op
de jukebox
R ZATERDAG 24 AUGUSTUS 1991 PAGINA 27
icteeSl WETENSCHAPPELIJK EN COMMERCIEEL THEMAPARK IN ALPHEN
k hun ee
te zaak
zeg
aanvra
vild wil
de erva
kunnei
de erva
:t snodi
den. Zi
is opge-
aart slaj
vel vast
ftcentra
igevochl
i is ee
te door*
eerd ee^
Van he,
tiks heb
ifter na
is te prj
perimer.
erlengei
om tiej
pad. Ht
ct en hi
elijk klei
langs d
den bied
ltijd voll
Valk-ra
Schipht
5 leuk gt
>poor va
t Amstei
i 1981 d
Ierland i
ek is ha
hthoekijj
aim ero|
men mei
i te zie
e intusse
a vallen]
zoeken
d. Op d
in bij d
■coppels
tal vakai
menighei
"piatq
kkigen. 2
dagen i
Dracht. 3
1 dan hu
Directeur G.F.
IJzereef voor de
maquette van het
Archeon.
FOTO:
STEPHEN
EVENHUIS
De wereld van gisteren vandaag beleven', is voorlopig het motto van het nog te bouwen Archeon
tijd wandel je zo de Middeleeuwen binnen.
ven die ooit door de zogenaamde trech-
terbekervolken in Drenthe zijn achterge
laten. „We laten een exemplaar zien dat
bedekt is door gras, zoals oorspronkelijk
het geval was. Maar we tonen ook de
kale hunebedden zoals wij ze kennen".
De stenen moeten uit Noorwegen en De
nemarken worden aangevoerd, want
'onze' hunebedstenen vallen onder de
Monumentenwet en mogen nauwelijks
aangeraakt worden, laat staan verhuisd
naar het Archeon.
Romeinen
Alphen was ooit een Romeinse nederzet
ting onder de naam Albiniana. Ook het
nabijgelegen Zwammerdam had vroeger
een eigen castellum, oftewel fort. „Al
phen is de enige gemeente met twee Ro
meinse forten", vertelt een trotse IJze
reef. Zwammerdam werd in de jaren ze
ventig beroemd door de opgraving van
zes Romeinse schepen. „We willen via
het ministerie van WVC proberen deze
schepen in het Archeon ten toon te stel
len, want het is zonde wanneer er niets
mee gedaan wordt".
De schepen worden in ieder geval nage
bouwd, als aardige vaar-attractie. „Dit
nabouwen is trouwens handwerk en dat
kun je niet zomaar opdragen aan een
aannemer. We hebben daarom contacten
met de bouwers van 'de Batavia', een
schip van de Oost-Indische Compagnie
dat momenteel in Lelystad wordt nage
bouwd".
IJzereef wijst op de maquette. „Het Ro
meinse amphitheater moet het centrale
ontmoetingspunt van het Archeon wor
den, waar de bezoekers zich na afloop
van de dag kunnen verzamelen". Hij
sluit niet uit dat hier in de toekomst
opera's en dramaspelen uitgevoerd zul
len worden. „De muziek zal dan natuur
lijk onversterkt zijn, hoewel de akoestiek
niet optimaal is. Dat komt omdat we de
ronding van het theater niet helemaal
kunnen voltooien. Dat is te duur". Het
duurste project van het Archeon wordt
het Romeinse badhuis. Een gigantisch,
complex van 45 bij 45 meter, compleet
met sauna, stoombad en massage-gele
genheden.
De vaderlandse geschiedenis eindigt in
het Archeon bij 1300 na Christus. „Deze
grens is heel bewust getrokken, omdat de
bestaande musea het hierna van ons
overnemen. We wilden als slotattractie
een Middeleeuws kasteel nabouwen,
maar bij nader inzien hebben we hier
toch maar van afgezien, omdat er nog
genoeg in Nederland te vinden zijn".
Samensmelting
Om het onderscheid tussen heden en
verleden zo groot mogelijk te maken
wordt het hoofdgebouw ultramodern. In
de filmzaal kan men audio-visueel de
'oerknal' nog eens beleven. Belangrijk
vindt IJzereef ook dat de bezoeker voor
gelicht wordt op zijn 'reis door de tijd'.
„Het moet een park zijn waar je wat
kunt leren, niet een lachertje voor arche
ologen. Al de reconstructies zijn weten
schappelijk verantwoord. Ze zijn alle
maal nagebouwd volgens de gegevens
van Nederlandse opgravingen". Uitzon
dering is de mammoetgrot, die de entree
vormt van de prehistorische route. „Die
grotten bestonden in ons land niet en
daarom hebben we de gegevens uit het
buitenland moeten halen"
i. Via een zijpaadje van de Romeinse
FOTO: PR
Toch kan hij er niet onder uit dat het
park attracties moet bevatten, wil er pu
bliek komen. „Het moet een samensmel
ting zijn van commercie en wetenschap.
We zijn tenslotte een onderneming en
we willen dat het geld opbrengt. De we
tenschap staat voorop, maar de invulling
moet daarom zo optimaal mogelijk wor
den". Hij doelt onder andere op het aan
bieden van souvenirs en cursussen. „En
historische maaltijden. Zo zijn ons veel
kookboeken uit de Romeinse tijd over
geleverd en kunnen we bijvoorbeeld een
everzwijn serveren". Waarbij het heel
goed mogelijk is dat een magnetron ge
bruikt wordt, ergens in een klein hoekje.
..Want het is niet zo, dat alles in het Ar
cheon authentiek is, dat red je financieel
Publiek
De verwachtingen omtrent het bezoe
kersaantal liggen hoog. „Het moet moge
lijk zijn dat er tussen de 750.000 en één
miljoen mensen per jaar de poort passe
ren. Dit moeten dan vooral jongeren
met een hogere opleiding zijn en zestig
plussers, zo bleek uit een onlangs gehou
den onderzoek van het Nederlandse Re
search Instituut voor Recreatie en Toe
risme (NRIT). „We richten ons niet spe
ciaal op de massa dagjesmensen. Onze
attracties zijn kleinschalig en een kloos
ter bijvoorbeeld is al gauw vol". De
drukte die de Vereniging van Recreatie-
ondernemers in Nederland (Recron) in
de startfase maakte, begreep hij dan ook
niet zo goed. „Ze vreesten broodnijd en
betitelden ons als 'al bij voorbaat histo
rie'. We zullen best wel wat dagjesmen
sen van ze afpikken, maar ik zie ons niet
?n zijn p<
als we mi
stonden'
jk gaat h
er ook h
i onderwi
meisje d
i ons hel
terwijl t
'e reed d|
;rdeeld d
t "tk hlALPHEN AAN DEN RIJN Aan
n met e|/en hunebedbouwer vragen of je
och nietfkan meehelpen met het rollen van
lend dat [de loodzware keien. Of Romeinen
jqngeri gadeslaan die een amphitheater
1 kT ecjb°uwen langs rijksweg 11. Het kan
heel hanbinnenkort allemaal. In Alphen
t elkaar aan den Rijn is onlangs de eerste
steen gelegd van een project dat
t zetten vonder de naam Archeon de ge-
rinestatioschiecienis in zal gaan. Archeon is
laa ee"n (een themapark met archeologische
Jederlandreconstruct'es °P ware grootte- Een
nheid is gprehistorische nederzetting, een
oit een ÏRomeins badhuis en een Middel-
moet mqeeuws klooster met eigen 'bewo
ners', dit alles moet de nieuwste at-
tractie van Nederland worden.
ir heeft ö-Maar het wordt géén pretpark. Het
7it met pidraait allemaal om de authenticiteit",
nenrie daze8t G F- IJzereef, één van de directeu-
oor gebruren van Archeon Beheer BV. „We zitten
1 schriifvllclaarom n°g een beetje met de vraag of
Die is n)onze medewerkers een bril mogen dra-
'sie met e£en een sigaret mogen roken. Deze
van papilc'.'n&en va"en natuurlijk buiten de histo-
■esplank £'sche sfeer".
ter eroo^r 's duidelijk nagedacht over de ïnvul-
de acht?'nf» van de zestig hectare in de Alphense
•hoeken Kerk en Zanen, vlak bij Boskoop.
'1 rechtop™el vreemd, want er is met de aanleg
zeventig miljoen gulden gemoeid. Met
de eerste fase dan, want fase twee valt
nog niet te overzien. Die gaat pas in als
het Archeon in '94 al lang en breed geo-
t ottens bend is. „Het leuke is dat er dan gewoon
om via floorgebouwd wordt aan het park, zodat
voorkom^ aanwezige bezoekers de oermensen
:htigste stf*0 akkers zien bewerken, of de Midde
lt kuni)eeuwers een klooster zien bouwen",
"niet, omMet recht onvoltooid verleden tijd dus.
aanwijzing-Er bestaan veel historische parken in
zijn venfe wereld. Het unieke van het Archeon
le stoel fln vergelijking met bijvoorbeeld het Pare
Asterix bij Parijs of het Flevopark is
orlichtingpehter dat we niet slechts een bepaalde
g inzien periode belichten, maar de hele bewo-
oorde wrfmgs6eschiedenis van een land. Juist
lan voor <>mdat het zo'n nieuw gegeven is moet
over slec?et rustig aangepakt worden". Een recla-
in ervan, "necampagne zit daarom nog volop in de
naar de sl>en. Als voorlopig motto is gekozen
los van zifoor 'De wereld van gisteren vandaag
aamshoud^leven'.
n zo'n gr(
s valprie tijdvakken
die denkt;
uist voor frehistorie, Romeinse tijd en Middel-
;t praatjejeuwen zijn de drie tijdvakken waar het
arbij geefjllemaal om draait in het park. „Dit zijn
nlijke praje hoofdonderdelen van de Nederlandse
>lek zelf', leschiedenis zoals je ze in alle archeolo-
flinke maische boeken terugvindt", vervolgt IJze-
r zijn tieneef. „Het is trouwens niet zo dat de drie
dan 500 lijdvakken strikt gescheiden gehouden
ebben melrorden. Dat kun je de moderne bezoe-
die let opier niet meer aandoen. Het wordt moge-
lar kan ik ijk om gewoon via een zijpaadje van de
fomeinse tijd de Middeleeuwen binnen
rijst het e wandelen". De begroeiing in het Ar-
st wellichtpeon, zo'n dertig hectare, moet er zorg
een leuke loor dragen dat een hunebed gescheiden
maar ik lrordt van een amphitheater, en een her-
nijn plankjerg van een klooster",
i het werkn de prehistorische hoek vindt een be-
el theraptoeker een nederzetting, akkers en be
ad om voofraafplaatsen. Het Archeon kan natuur
lik niet om de hunebedden heen, de gra-
echt als een bedreiging voor hen. We
zijn eerder aanvullend".
Tien jaar geleden kwam het idee op om,
in navolging van het nagebouwde dorpje
uit de Ijzertijd in het Deense Lejre, een
zelfde initiatief in ons land te ontplooi
en, maar dan op grotere schaal. „Het
project heeft veel voeten in de aarde ge
had. Maar dat is bij elk grootschalig pro
ject dat je in de Randstad wilt starten.
Toch zijn we altijd door de bezwaren
heengekomen. We hebben eigenlijk al
leen maar kritiek gekregen op de neven
effecten van het plan. nooit op het idee
zelf'. Dat het idee aansloeg blijkt onder
andere uit de gemeentelijke en provinci
ale subsidies en uit de financiering door
de AMRO-bank.
De kritiek op het Archeon betrof vooral
het feit dat de betreffende hectaren ooit
door de gemeente waren aangewezen als
bestemming voor twaalfhonderd wonin
gen. Het is nog maar de vraag of Alphen
nog ruimte over heeft om de woningen
alsnog ergens neer te zetten. „Ooit komt
er een einde aan de bouwtaak van de ge
meente. Dat komt nu iets eerder".
Ook moest er een milieu-effectenrapport
door het Archeon worden opgesteld. Eén
blik op de maquette maakt duidelijk
waarom. Er is een ruimte beschikbaar
gemaakt voor zo'n 2300 heilige koeien.
..Maar we willen het openbaar vervoer
stimuleren en daarom komt er een kilo
meter lang monorail, een soort hangende
tram, tussen het station en het Archeon.
Deze investering is duur ja, maar de ex
ploitatie niet. want alles gaat volautoma
tisch en er is geen bestuurder nodig".
Filmindustrie
Het Archeon biedt enorm veel mogelijk
heden. „We willen ieder jaar inspelen op
een thema dat dan actueel is. Discuswer
pen op een Romeins sportveld lijkt mij
bijvoorbeeld geen slecht idee tijdens de
Olympische Spelen".
Het historisch erf biedt schoolklassen de
mogelijkheid eens echt kennis te maken
met de geschiedenis. „Ze kunnen zelf
opgravingen doen, potten bakken en we
ven. Het erf wordt begin volgend jaar als
eerste attractie geopend voor het publiek
en het is voor ons een mooie gelegen
heid om proef te draaien". De grote ge
bouwen. zoals het castellum, kunnen
verhuurd worden voor congressen, par
tijen en overnachtingen. De boerderijen,
de tempel, het klooster en het amphithe
ater vormen een prima decor voor film
producties en documentaires. „We heb
ben er met de bekabeling van het park al
rekening mee gehouden dat een reporta
gewagen bij elke attractie kan komen".
Bizons en elanden
Op de vraag of IJzereef niet bang is dat
het Archeon een ééndagsvlieg is, een at
tractie waar alle mensen maar één keer
op afkomen, volgt even een stilte. „We
proberen herhalingsbezoekers te krijgen
en dat kan alleen door aansluiting te
zoeken bij andere interessegebieden.
Daarom ligt het in de bedoeling dat het
Archeon ook een soort dierentuin wordt.
Oude diersoorten kunnen dan in hun ei
gen tijdvak rondlopen. In de prehistorie
zetten we een computergestuurd model
neer van een dinosaurus, maar we heb
ben ook echte dieren op het oog. Zo is er
al een oeros leruggefokt en kunnen we
bizons en elanden kopen van Zweedse
dierentuinen".
Idoor
MARCEL DE JONG
In de jaren vijftig was de gang naar
het café snel gemaakt. Daar stond
de jukebox, daar waren de platen -
van Buddy Holly, Elvis Presley,
The Andrew Sisters enzovoort -
en daar was de gezelligheid. Maar
met de komst van de compact-disc,
eind jaren zeventig, zetten steeds
meer caféhouders de jukebox in de
kelder of op zolder. De kolossale
platenkast paste niet meer in het
interieur van de kroegen.
Maar sinds het midden van de jaren
tachtig is er sprake van een revival.
De smaak van de 'fifties' is voor een
grote groep weer gemeengoed, hoe
wel de rock 'n roll niet meer het ima
go heeft van weleer.
Het is tegenwoordig niet eenvoudig
om een Wurlitzer, Seeburg, AMI of
Rock-Ola - de bekendste merken ju
keboxen - op de kop te tikken. Wie
er een wil aanschaffen kan in Neder
land terecht bij vijf importeurs. In
het Friese Molkwerum 'doet' Johan
Dekker met zijn vrouw Joke de juke
boxen naast zijn antiekhandel. Al
thans de jukeboxen die tot 1962 in
produktie waren. Want de apparaten
die daarna gemaakt zijn, laten geen
draaiende platen meer zien en zijn in
Dekkers ogen geen echte jukeboxen
meer. De kasten die dat predikaat
wel verdienen, staan bij hem te koop
voor prijzen tussen de 3000 en
25.000.
Sinds drie jaar volgen de liefhebbers
van jukeboxen dezelfde route. „Ik
kwam met een jukebox thuis waar ik
op slag verliefd op was geworden. Ie
dereen die langskwam was enthou
siast, dus kocht ik er nog één. Toen
waren we verloren. Ik besloot er één
in de winkel te zetten, die was zo
weg". Voordat Dekker het goed en
wel besefte, zat hij in het vliegtuig
naar de Verenigde Staten om nog
meer jukeboxen op te halen.
Dekker praat enthousiast over typen
als de Wurlitzer 1100, de Rock-Ola
met Cadillac-vleugels of de 'wasma
chine'. Deze laatste, een Seeburg uit
1946, heet in Amerika zelfs 'vuilnis
bak' en heeft die bijnamen te danken
aan zijn aparte vorm. Toch kwam
vanaf het begin in 1928 tot in de ja
ren zeventig elk jaar een nieuw type
uit. „Net als bij de auto's", aldus Dek
ker.
Spaarzaam
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd
het ritme van de producenten onderbro
ken. Slechts spaarzaam verscheen er een
nieuwe uitvoering. Reden waarom een
exemplaar uit die periode van uitzonder
lijke waarde is. Dekker verhaalt van een
Wurlitzer 950 die in het midden van de
VS opdook. „In eerste instantie ging hij
van de hand voor 4000 dollar. Daarna
werd hij in een korte periode nog een
paar keer doorverkocht en uiteindelijk
werd een Nederlander eigenaar voor
40.000 dollar. Die verkocht hem aan ie
mand uit Parijs voor een onbekend be
drag. Het is de top in de kringen van de
jukeboxwereld. Er zijn er in 1942 maar
3000 van gemaakt".
De jukeboxen uit de jaren veertig zijn
kleurrijk, vooral de Wurlitzers die ont
worpen zijn door Paul Fuller. „Er kun
nen niet veel platen in, maar dat was in
de jaren veertig ook niet het belangrijk
ste. Het ging om het uiterlijk van de
kast; de muziek - op 78 toeren - was
ondergeschikt".
In de jaren vijftig nam het aantal platen
snel toe. De modellen kregen een strak
kere vorm en een capaciteit van tussen
de honderd en tweehonderd verschillen
de liedjes. Inmiddels waren de 45-toe-
rensingles verschenen.
De jaren vijftig vormen de tijd van Joke
Dekker. Net als de fabrikanten uit die
tijd vindt ze de muziek het belangrijkst.
Ze struint stad en land af op zoek naar
platen uit haar favoriete periode. Daar
door kan het echtpaar Dekker een kast
altijd voorzien van gave, originele exem
plaren afleveren.
Joke Dekker opent de klep van de 'was
machine'. Een Seeburg uit 1946.
FOTO: FRANS ANDRINGA
fieidóe Sowotit'
