Rusland, arme, op hol geslagen schoonheid. CeidóeSomant BUITENLAND Kleindochter Gorbatsjov hield zich nog het best ;>v< MOSKOU Achteraf ge zien hield kleindochter Anastasiya zich nog het best tijdens de driedaagse 'gijzeling', aldus 'opa' Mi- chail Gorbatsjov. „Ze snapte er niets van, ze rende op en neer en wilde naar het strand maar dat kon de laatste dagen niet meer". Michail Gorbatsjov had giste ren, tijdens zijn eerste perscon ferentie na het heroveren van zijn vrijheid en macht, moeite de juiste woorden te vinden. Woorden om te omschrijven hoe zijn vrouw en dochter er aan toe waren gedurende de 'gijzeling' in de vakantiewo ning op de Krim. Vrouw Raisa en dochter Irina hebben het heel zwaar gehad, aldus Gor batsjov. „Gisteren dachten wij dat we nou ja het is moei lijk. Ik denk dat iedereen het begrijpt". De mislukte coup had hem duidelijk aangepakt. Met re gelmaat nam hij pauzes om ge concentreerd te blijven. Hij zei te hopen dat de gebeurtenissen van de afgelopen dagen zich nooit zullen herhalen. Strijdbaar was hij wel. „Ik wijk nooit voor chantage", zei hij met een ernstig gezicht. In zijn vakantieverblijf kort na de mislukking van de coup verklaarde hij tegen een cor respondent van The Guardian liever zelfmoord te hebben willen plegen dan samen te werken met de coupleiders. Gorbatsjov zei toen dat hij wel onder grote druk stond om het op een akkoordje te gooien met de coupleiders. „We had den te maken met wat we zon der overdrijving een anti-con stitutionele staatsgreep door reactionaire krachten kunnen noemen Mensen die ik be noemd had, in wie ik ver trouwde, bleken niet alleen deelnemer maar ook organisa tor (van de coup) te zijn", stak hij gisteren tijdens de perscon ferentie de hand in eigen boe zem. Hij zei „meer fouten ge maakt te hebben". Oude radio De opgeluchte president had ook tijd voor grappen en grol len. Gorbatsjov zei dat hij een reeks gelukstelegrammen had ontvangen. „De felicitaties kwamen van leiders in de hele wereld. Maar er waren geen felicitaties bij van Saddam Hu- sayn, kolonel Gaddafi en Ru- biks", voegde hij er aan toe, waarop de zaal in de lach schoot. Saddam Husayn (Irak) en kolonel Muammar Gaddafi (Libië) steunden het Comité van Acht nadat die Gorbatsjov maandag op een zijspoor had den gezet Rubiks is de eerste- secretaris van de communisti sche partij van Letland die loyaal is aan Moskou en fel ge kant tegen de perestrojka. Met „een oudradiotoestel" bleef de afgezette Sovjet-leider tijdens de gijzeling op de hoog te van wat er in de wereld ge beurd. Medewerkers vonden het toestel in de datsja en zet ten er op goed geluk een an tenne op, waarop het nieuws binnenstroomde van westerse radiostations „vooral de BBC en later ook Radio Liberty en de Voice of America". Gorbatsjov zei argwaan gekre gen te hebben, toen zonder aankondiging vooraf zondag middag kort voor 5 uur een delegatie aankwam bij zijn vil la. „Op dat moment merkte ik dat geen van de telefoons het deed en besefte ik dat het om een ongebruikelijk soort ver gadering ging". Hierop lichtte hij zijn gezin in. „We weten al lemaal hoe het eerder met fa milieleden afgelopen is in der gelijke gevallen. Er kan van alles gebeuren", aldus Gorba tsjov. De delegatie stelde hem een ultimatum namens een niet nader aangeduid comité, en zei dat hij al zijn bevoegdheden moest overdragen aan vice- president Janajev. „Ik zei hun dat alleen mensen die zelf moord willen, het totalitaire stelsel kunnen herinvoeren. Zeg dat maar tegen hen die jullie hierheen gestuurd heb ben", aldus Gorbatsjov. Hij zei dat hij alle besluiten van het comité voor de nood toestand ongedaan te hebben gemaakt. Tegen de deelnemers aan de staatsgreep loopt een onderzoek door Sovjet- en Russische rechters. Hij zei zijn uiterste best te zullen doen om de communistische partij te zuiveren van reactionaire krachten. „Ik ben het niet eens met met hen die de partij als een reactionaire kracht be schouwen. Ik ken duizenden mensen, en hier zitten er een aantal, die echte democraten zijn en aanhangers van de pe restrojka". Hij bedankte de bevolking. „De mensen zijn dapper ge worden". aldus Gorbatsjov. De mensen in Rusland zijn de machtsfactor geweest, die de „krachten van de reactie weerstaan" hebben. Hij prees ook Boris Jeltsin voor het aan zich trekken van extra be voegdheden. Gorbatsjov zei dat er geen heksenjacht moet komen na de mislukte staatsgreeppoging. „We moeten niet doen zoals in het verleden gebeurde. We moeten alles beslissen binnen het kader van onze democra tie, op basis van de wet". Gorbatsjov: „Van Saddam Husayn en Gaddafi heb ik geen gelukstelegram gekregen" Jelena Bonner, de weduwe van de eind 1989 overleden dissident en kerngeleer de Andrej Sacharov, voerde vanaf het begin van de jaren zeventig samen met haar man strijd voor de naleving van de mensenrechten in de Sovjetunie. Net als Sacharov enkele jaren eerder, werd Bonner in 1984 veroordeeld tot vijf jaar verbanning naar de stad Gorki. Een jaar na het aan de macht komen van Michail Gorbatsjov in 1985, kreeg het echtpaar toestemming naar Moskou terug te ke ren. Sindsdien geldt Jelena Bonner als een luis in de pels van Gorbatsjov, wiens perestrojka-politiek zij zeer kritisch volgt. Afgelopen dinsdag riep zij de be volking van de Sovjetunie op verzet te plegen tegen de coupplegers. Het is nacht. Sinds het begin van de coup, afgelopen maan dag, zijn 41 uren verstreken. Het gevoel van verbijstering is verdwenen. Het heeft plaats gemaakt voor ongerustheid en in weerwil daarvan ook voor de hoop, dat het grote Rus land, die arme, op hol geslagen schoonheid, eindelijk wakker wordt. En dat eindelijk die be weging begint, haar werkelij ke beweging in de richting van de normale geschiedenis, de hedendaagse wereld tege moet. Dus, wie heeft deze coup ge pleegd - het gaat niet om de namen, die kent u immers al. Wat de personen betreft zijn het allemaal voortbrengselen, vergeeft u mij mijn taalge bruik, klootzakken, van de KGB. Het is het militair-in dustrieel complex, de structu ren, die dat complex onder houden en die het zelf onder houdt. De legertop en het zich erbij aansluitende comité voor staatsveiligheid, is KGB, met zijn betrouwbare jongere broer, de 'Zwarte Baretten'. Waar zijn ze mee begonnen? Zoals altijd met bedrog: de president is ziek en de vice- president haast zich, hem te vervangen. Op de pers-confe rentie zit hij met trillende handen te liegen zonder rood te worden onder het gelach van de aanwezigen in de zaal. Hij zegt, dat de president, die de afgelopen jaren zoveel ge werkt heeft, rust en medische behandeling nodig heeft. In het voor Rusland onvergetelij ke jaar 1937 spraken ze zo over de gearresteerden - „hij rust uit". Bedrog ook, is de verklaring van het staatscomité voor de noodtoestand (je moet zo'n naam maar verzinnen), dat de eerste zorg van dit achttal de „voortdurende groei van de welstand van de werkenden" zal zijn. Dat is de leuze, waarmee wij ons met het hele land voortdu rend bewogen hebben naar eerst relatieve, en vervolgens totale verpaupering. Wat moet een burger van ons land doen, wanneer hij iets dergelijks hoort? Huilen? Lachen? In ie der geval: begrijpen, dat je ei gen regering je voor een vol slagen idioot houdt. En aange zien je een idioot bent, wordt alles je naar je eigen niveau opgedist: alle partijen behalve hun eigen moeten verboden worden, bijeenkomsten en de monstraties, en stakingen eveneens. Een tv-programma. dat van henzelf. Alle radiosta tions moeten dicht. Zoals ze in het oude Rusland zeiden: „alle begin is moeilijk". Vlugschrift En dan belt Zjaboronkov van Moskovskije Novosti me. Hij heeft dringend een vlugschrift nodig: een oproep aan de sol daten en hun moeders. Ik schrijf en dicteer. Ze zeggen dat ik het goed gedaan heb, maar bij mij blijft geen tekst haftgen. Vervolgens onophou delijk telefoontjes van over de hele wereld - interview, in terview, interview. De hele nacht. En zo zal het de volgen de etmalen blijven. Japan, Frankrijk, Denemarken, Ita lië, VS. Ik, tegen de hele we reld, dat de putsch begonnen is, maar nog niet afgelopen, haast u niet hen te erkennen. Het schijnt dat miin roep iets in beweging gezet heeft. Maar het interview met Kozy- rev - de minister van buiten landse zaken van de Russische Federatie - die „de mogelij- heid van het vormen van een regering in ballingschap niet uitsluit", slaat alles. Daar zal je 't hebben, de Here God heeft ze het verstand ontnomen! De Opperste Sovjet had allang het besluit moeten nemen dat onze volksafgevaardigden niet zo met het buitenland in de weer moesten zijn, maar ten minste toestemming zouden moeten vragen. Het heeft mij gewoon woedend gemaakt, dat in die dagen, toen ze al be zorgd waren in verband met de aanstaande ondertekening van het Unieverdrag, twee maal een tweetal afgevaardig den (van de unie en van de re publiek) een uitnodiging aan vaardden om lezingen te ge ven in de Sacharov-universi- teit. Ik zelf bijvoorbeeld neem die uitnodigingen niet aan, ik ben van mening dat ik niet het recht heb in dergelijke tijden het land te verlaten! V rijheid 's Avonds, vlak nadat alle jon ge vrienden naar het Witte Huis (het parlementsgebouw van de Russische Federatie - red.) vertrokken zijn, ging ik onafgebroken met het tele foonboekje in de hand bellen - allemaal naar het Witte Huis. Vanuit Leningrad wordt zon der ophouden gebeld. Daar wordt ook gelogen. Jarov en Sjerbakov zijn helemaal geen lid geworden van het zelfbe noemde putsch-comité aldaar. Tien minuten voor midder nacht dring ik tot de omroep 'Vrijheid' door. Zij zijn erin ge slaagd de ether in te komen. In het algemeen met uitzonde ring van een paar blunders heeft 'Vrijheid' geweldig werk gedaan en kan het, mét de Moskovieten gerekend worden tot degenen die Rusland gered hebben. De twintigste augustus is er om 12 uur een bijeen komst. Terwijl ik daar naar. toe klauterde (de auto van het tijdschrift 'Ogonjok' moest mij bij de barricade afzetten), kreeg ik een aanval van hart kloppingen. Daarna trad ik naar voren. Een zee van men sen onder het balkon. Geen enkel bekend gezicht, en toch allemaal eigen mensen! Ze be groetten me met landurig ap plaus, uiteraard niet mij, maar de herinnering aan Andrej. Ik wind me zelden op als ik moet spreken. Maar deze keer was ik bijna tot tranen bewogen. Net als bij de Nobelprijs-le zing, toen ik de namen van de gewetensgevangenen opsomde. Vertrouwen Ik was ongerust, maar het ver trouwen, dat de putsch zou doodlopen, verloor ik geen moment, hoewel de onrust in de tweede nacht voortdurend toenam, en er bovendien gedu rende die nacht niemand van de onzen opbelde vanuit het Witte Huis. Later zeiden ze, dat ze niet voorbij de verdedi gingslinie hadden kunnen ko- Tegen de avond kwamen de berichten, het één nog interes santer dan het ander. Pavlov was ziek geworden. Zijn plaatsvervanger was op zijn post benoemd. Achromeev trad af, naar het schijnt ook om gezondheidsredenen. Moi- seyev heeft het bevel over het leger. Niemand weet, waar Kijoetsjkov is. Misschien in een bunker zoals eens de 'ftlh- rer'? Het is opmerkelijk, dat de dag daarvoor juist deze drie op de persconferentie van de coup-plegers ontbraken. En dan, tegen het einde van de dag, de verklaring van Loek- janov, afgelegd tegenover een groep volksafgevaardigen, dat deze coup door Gorbatsjov ge organiseerd zou zijn. Onmiddellijk duikt die vreem de zin van Sjevardnadze, uit gesproken tijdens de bijeen komst, weer op in mijn geheu gen: als Gorbatsjov bij de coup betrokken is, is hij een verra der. In het Russisch, vooral in gesproken taal, klinkt de aan voegende wijs - al die „als- en", „indiens", „misschiens" - zo weinig bepaald, dat je er soms niet direct aandacht aan schenkt. Nu pas dringt de be tekenis van die zin tot mij door. Dat Gorbatsjov qua karakter een verrader is, is natuurlijk geen nieuws. Een deel van zijn levensweg, die aan de ogen van de wereld voorbijgegaan is, onderscheidt zich door zijn verraad van hen, die zich in de diverse stadia van zijn schitterende politieke loop baan in zijn nabijheid bevon den. En als kind was hij al nauwelijks anders, als puoer, als jong Komsomol-lid, en ver volgens als succesvol partij functionaris. Maar zo erg? Dan is hij werkelijk de man van de Vandaag heb ik op de bijeen komst over Gorbatsjov gespro ken. Ik heb altijd geschreven en gesproken over zijn daden, die mij verkeerd leken, of over zijn al even gevaarlijke nietsdoen. Dat is mijn recht als burger en kiezer. En als vrij mens. Maar hij is mijn wettig gekozen president (hoewel het mij ook niet aanstaat, wanneer niet het volk de president kiest). En geen enkele junta (nota bene helemaal door hemzelf uitgekozen, allemaal evenzeer zijn persoonlijke be schermers!) heeft het recht hem te berechten, te arreste ren, te ontslaan! En nu is het middernacht. God geve dat we deze nacht overle ven. Wij, dat wil zeggen Rus land. Wij, dat wil zeggen Mos kou, want het lot van staats grepen en revoluties wordt al tijd in de hoofstad bepaald. En de belangrijkste wij, dat zijn al die mensen, die zich rond het Witte Huis, verzameld hebben, klaar om met hun blote han den en met hun eigen leven, Rusland, hun eigen toekomst te verdedigen. Toekomst Jelena Sacharov-Bonner se krant (die niet in papieren Pavlov-roebels betaalt). Hoe moet ik het toch allemaal uit leggen? Misschien door alle mogelijke varianten van onze toekomst te ontleden. De eerste. De coup loopt op niets uit. Maar Gorbatsjov heeft er geen deel aan gehad. Dan roepen we Gorbatsjov ter verantwoording voor al zijn vergissingen, omdat juist die geleid hebben tot wat er is ge beurd. En vervolgens wordt er een nieuw Unieverdrag geslo ten, zoals dat hoort tussen soe vereine staten. We zullen de weg inslaan in naar werkelijke hervormingen. En wellicht zullen we met het hele volk volgens een nog toekomstige grondwet Gorbatsjov tot presi dent kiezen. Mooi toch? Een happy end. De tweede variant. Dat uit vaagsel, de nieuwe junta, neemt vandaag stormender hand het Witte Huis in. En Gorbatsjov, die het spel be dacht heeft, hebben ze niet langer nodig. Ze vermoorden hem. Op het geweten van ons land zal net zo'n smet komen, als op dat van Roemenië. Nee, niet net zo een, want onze ge schiedenis is een grote bloed vlek, nieuwe kun je nergens meer kwijt. En Gorbatsjov is ook geen Ceaucescu. Hij heeft een onbetwistbare weldaad verricht - hij is erin geslaagd een land van totale angst om te vormen in een land van on verschrokkenheid, zij het geen totale. En als hij niet zo'n laffe politicus was, dan zou hij het ook de weg van werkelijke veranderingen op kunnen stu- Poolse variant Vanuit de variant, dat de junta overwint, is het nog eenvoudi ger om over de toekomst te oordelen (wat alle westerse commentatören dan ook al doen). Iemand zegt dat de jun ta niet lang zal regeren, 'n jaar, misschien nog éen, dat zij niet in staat zal zijn het land te voeden en te kleden. Honge roproeren, stakingen en natio nale tegenstellingen zullen haar opnieuw in de richting van hervormingen dwingen. FOTO: UPI Anderen beweren, dat de Poolse variant op zal treden, voor een jaar of acht, tien. Weer anderen - en laat onze toekomst koud, dat is immers een interne aangelegenheid - hopen, dat de junta al haar in ternationale verplichtingen na zal komen. En zijzelf? Zij zul len de junta voeden. Natuur lijk niet meteen. Pas na inlei dend getreur over Gorbatsjov. En inderdaad, wat moet het Westen doen? In ieder geval niet oorlog voeren met een grote atoommacht, die haar ei gen volk niet kan voeden. Voeren met een lepeltje, dan valt er wel iets voor het volk af. En de ogen sluiten voor het feit, dat de hoofdzaak bij het militair-industrieel complex terechtkomt. Iedere specialist kiest zich naar eigen wens één van deze varianten en schrijft een gron dig artikel, dat hij kracht bij zet met vele en volstrekt se rieuze argumenten van histo rische, politieke, economische, etnografische en zelfs morele aard. Hen doet dat geen pijn. Voor hen is het interessant. Irak was interessant, daarna de Koerden. Gisteren nog Joe goslavië. En nu wij. Correct Ook ik zou trouwens prima in staat zijn een degelijk artikel volgens welke variant dan ook te schrijven. Ik zou mijn brood om zo te zeggen niet voor niets eten. Maar ik wil het niet. En nu doe ik het dan correct. Alles verloopt volgens de slechtst denkbare variant. Het is een uur in de nacht. De mi litaire voertuigen zijn het Wit te Huis genaderd. Nog niet vlakbij. Maar ze schieten. De monstranten hebben twee voertuigen in brand gestoken. Daaromheen zijn enkele slachtoffers. Ergens anders is iemand door een tank verplet terd. Drie of vier mensen zijn door toevallige schoten ge dood. Moskou haalt Vilnius in qua aantal slachtoffers. Twee uur 's nachts. De Voice of America vertelt, dat Gorba tsjov niets met het complot te maken heeft. Zij hadden dat ergens vandaan, maar de bron van die informatie konden ze niet geven. Vanuit het Witte Huis werd meegedeeld, dat ze een lan ding op het dak van het ge bouw verwachtten. Nu lijkt het weer wat stiller. Silajev is naar Sverdlovsk gevlogen om een regering in ballingschap te vormen. Jeltsin, Chazboelatov, Popov, Loezjkov zitten in een bunker. Daar zitten ook Sje vardnadze en de zojuist uit Pa rijs aangekomen Rostropovitsj. Ach, Gode zij dank, een leven de ziel - hij moet bij zijn va derland zijn. De afgevaardig den hebben zich in de verga derzaal verzameld. Roetskoj heeft gezegd, dat ieder die dat wil kan gaan, maar dat zij die een wapen bezitten naar de begane grond moeten gaan en zich tot de laatste patroon ver dedigen. 'n Deel van de afge vaardigden gaat naar de men sen op straat om hen te over reden weg te gaan, opdat er niet nog meer slachtoffers val len. Allen gedragen zich voor beeldig, onze eerste door ons zelf gekozen afgevaardigden en onze Moskovieten, die hen te hulp gekomen zijn. Bijna een eeuw geleden, tijdens de door Rusland verloren Rus- sisch-Japanse oorlog is een liedje ontstaan over de matro zen, die hun graf vonden op de bodem van de zee: „Onze dappere 'Viking' geeft zich niet over aan de vijand, nie mand vraagt om genade." Slapen Mijn buren en mijn dochter komen thuis, zij hebben de nacht binnen de omsingeling doorgebracht om het Witte Huis te verdedigen. Er waren geen negen slachtoffers, maar vijf. Later heeft de radio het over zeven. Ze hebben Sje vardnadze gezien. Ron uur of drie ging hij naa om te slapen. Maar het pijler vraag wat voor 'slaper Lt m< Midc ld c kc Jbië >n te Het parlementsgebouw van de Russische Federatie, ofwel het Witte Huis van Moskou, tijdens de coup het bastion van de Jeltsin aanhangers. was. Ik denk, dat er in IV deze nacht niemand Sommigen verdedigden ren wachtten. Acht uur ochtend. Twee etmalen het begin van de coup. Vecht het derde etmaal ons brejddel 21 Augustus. Drieent jaar geleden weerkl vanaf het Wroclaw-ple^"^ Praag over de hele werf woorden „Wij zijn met weest met ons." Vandaa halen wij vanuit Moskc?rêer Rusland en de hele v, roege „Wij zijn met jullie, wee P°k' ons." Óp verzoek van Iet de stelt Krjoetsjkov hem vo'iog men naar Gorbatsjov teSinds gen. Er volgt een vergar >mges van de Opperste Sovjet \pal'ge Russische Federatie. Zij and t ben besloten, dat RoetskfUijks lajev en een aantal afgé'euws digden zullen gaan, sameKan G de pers. De mededeling |izend binnen, dat de samenz>n de ders (alle acht) uit Mran L vertrokken zijn in de ri#nd d van het vliegveld Vno^e rej Jeltsin heeft de Rusflkorr KGB bevolen ze vast tJders den! Voor het eerst in rrw/de ven zeg ik: „KGB, 'n °n werk". f naar Euforie ji£ Tien over drie: Reuter 1 in c dat ze alle acht aangehtyn vc zijn! Bij het Witte Huis loden, het gejubel van de Moslh ver ten, van hen die deze i Yass Rusland en onze toekomflat df red hebben. Nu kan ik ih hu zonder emotie mijn a voor schrijven. Maar ik kan sjevolg alles opsommen, dat ni^n de daan is. bevri; Er is opgeroepen tot stimatij maar de arbeiders-brifiO m die het Witte Huis moest$ bew schermen (en niet mfc niet Moskovieten), zijn niet ga econ niseerd. En het verliespalest: mensenlevens had verrfideel: kunnen worden. Vele den na Vilnius had het Huis nog geen eigen telebï00 en radiostation. De aarze. troepen hadden niet uitbl6< kou weggestuurd hoeven den - wanneer ze ron< Witte Huis gelegerd zouden de Moskovieten h de loop van die twintigst gustus tot betrouwbare v digers opgevoed hebben En wat moeten we erva gen, dat zelfs de omgevin het Witte Huis niet van voorzien was, en het nie gelijk was je tot de mens de naderende militaire!' wenden anders dan vl« het gebouw zelf. Bec Moskou. Maar ik ben ban we nu allen in euforie rrjgeld" voerd worden. Er kan soevereiniteit bestaan zi sind: leger en andere machtsstif „ot ren. Vandaag de dag k; geen soevereiniteit be'unisi zonder massamedia, in hqn zonder de tv. Abacadabra En de hoofdstad van een^. kan niet de hoofdstad i een andere staat zijn, wa^j de eerste staat deel uitm Het is tijd een eind te itJ aan dat hele soevere abacadabra, wanneer een speelbal in handen] een volgende junta worden. Zo! Alweer nieuws! nisch vanuit het Witte I Ze zijn niet gepakt. Zq weggevlogen, men zegt 1 de Krim. Waarom? Om f Gorbatsjov te zeggen: vej ons, we zijn een beetje I geweest? Of om hem, als f vanaf het begin bij dwingen de waarheid tej tellen? Maar misschien helemaal niet naar de gevlogen, maar naar BagH Dat ligt tenslotte ook uP zuiden! heefl Nu is het half vijf 's mid Over de Russische radio I kendgemaakt, dat om vijP het de uitzendingen van de F sche televisie beginnen. ,£OU •he'p bij 1 I) Is h

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 6