Dit is een paradetank zonder munitie'
luitse hereniging toch niet te snel
Russische gast is bang
paspoort kwijt te raken
BUITENLAND
Nieuwe leiders
in Kremlin niet
zeker van leger
Buitenlanders worden gewoon land uitgezet"
i isicUcSoivumt
DINSDAG 20 AUGUSTUS 1991
7-
jANS WIJNANDS
jrVjN Vandaag of morgen
Jen bondskanselier Hel-
Kohl en Michail Gorba-
met elkaar bellen. Zo
i het een dag of wat gele-
nog afgesproken, toen
Ie regeringsleiders vanuit
I vakantieverblijven met
^ar telefoneerden.
ien op de Krim, de ander op
vaste stek aan de zoet-romanti-
i Wolfgang See in het Salzbur-
Land. „We vonden dat er wel
wat zaken waren om verder te be
spreken", zei Helmut Kohl gister
middag in Bonn.
Kohl is geen man die met zijn emo
ties te koop loopt, kwaadheid uitge
zonderd. Maar gisteren leek de on
genaakbare kanselier aangeslagen
door het nieuws van de afzetting
en de arrestatie van zijn ambtge
noot. Ze zijn in de loop der jaren
goede maatjes geworden. „Laten
we niet vergeten dat uitgerekend
wij Duitsers Michail Gorbatsjov
heel veel dank verschuldigd zijn",
aldus Kohl, doelend op de Duitse
hereniging. „Ik denk nu een jaar
terug. Toen de critici om het hardst
riepen dat de hereniging veel te
snel ging. Misschien dat ze nu zo
fair zijn om hun ongelijk te erken
nen", aldus Kohl.
De bondskanselier is niet de enige
Duitser - in West en Oost - die
achteraf razend dankbaar is dat de
historische kans die Gorbatsjov
toen bood, met beide handen is ge
grepen.
Bij de debatten in de Bondsdag in
april van dit jaar over de omvang
rijke vriendschaps- en samenwer
kingsverdragen tussen de Sovjetu
nie en de Bondsrepubliek, zei de
minister van buitenlandse zaken,
Genscher, woordelijk: „We weten
welke betekenis de politiek van
president Gorbatsjov voor de ont
wikkeling van Europa en de we
reld heeft. Goede nabuurschap en
vertrouwen vormden de basis van
de historische akkoorden". Logisch,
dat heel politiek Duitsland -
Bondsdagbreed - gisteren de lof
trompet over Gorbatsjov stak.
De nieuwe situatie in de Sovjetunie
betekent overigens een tegenvaller
voor de industrie en het bedrijfs
leven in de nieuwe oostelijke deel
staten van de Bondsrepubliek. Ter
wijl de 'oude' Bondsrepubliek aan
de Sovjetunie een middelmatige
handelspartner heeft, drijven met
name grote Oostduitse onderne
mingen voornamelijk op hun Sov-
jetrussische afzetmarkt, met name
de scheepsbouw, de (landbouw)
machinebouw en een deel van de
consumptie-industrie.
Bondskanselier Helmut Kohl
186 70 )B VUNDERINK
SKOU De Mosko
len zijn op de dag van
jtaatsgreep de straat op
kan, waar ze duidelijk
I afkeer lieten blijken
I de nieuwe regering
[rmee ze door het leger
de KGB zijn opgeza-
>chet!", schreeuwt een
]lende vrouw, die haar ge-
vuist heft naar een aan-
tanks op zo'n 150 meter
1 het 'Witte Huis'. Zo heet
p volksmond het grote ge-
w van Jeltsins Russische
pment, ten westen van de
iweg rond het centrum van
epen hebben eerder op de
)lag het Rode Plein afge-
Op het Manegeplein, even
en het Kremlin, houdt het
liek wèl vrij toegang. Bij
hidwestelijke oprijlaan van
Kremlin staan tanks. Vita-
Lroetov, een 25-jarige soft-
e-ingenieur, staat er
tdschuddend bij. „Vrese-
1 Vreselijk!", zegt hij. Hij
rde het nieuws van de
tsgreep tijdens het ontbijt,
liet van schrik zijn lepel
en. „Ik hoop dat het bui
and alle betrekkingen met
Kremlin verbreekt, ook de
imatieke", zegt hij.
Sovjet-regering is niet
Het is niets anders dan
fascistisch regime", voegt
aan toe. Hij is bang dat
enzen weer dicht gaan,
aagt zijn echte achter-
te veranderen. „Nie-
weet wat er morgen ge-
legt hij uit. Hij hoopt
de bevolking gehoor geeft
de oproep van de Russi-
president Jeltsin tot een
staking.
ima kerels'
s één uur 's middags,
de Manege, tegen een
rgrond van rood-zwarte,
steigers gedrapeerde doe-
de tekst 'Afghaanse
log', blokkeren trolleybus-
de doorgang van tanks en
•rvoertuigen die richting
Plein rijden. Een grote
Sovjet-soldaten kregen i
menigte trotseert niet alleen
de regen, maar ook het de
monstratieverbod dat het en
kele uren oude regime heeft
aangekondigd. Er klinkt luid
gejoel als een enorme legert
ruck probeert zich tussen de
bussen door te wringen. On
verschrokken mannen openen
de motorkap en grissen de
bougies eruit. „Molodtsy! Mo-
lodtsy!", roept een juichende
groep mensen die op het dak
van een trolleybus is geklom
men. Hun kreet betekent zo
iets als 'Prima, kerels! Prima,
kerels!'
„Zijn jullie niet bang?", vraag
ik aan een jong echtpaar dat
het tafereel gadeslaat. De
vrouw, op een typisch Russi
sche manier zwaar opgemaakt,
glimlacht. „Interessant juist!",
zegt ze. Haar ogen schitteren.
Een oudere man, even verder
op, lijkt veel minder geamu
seerd. Aleksej Sjandar laat zijn
handen zien: ze trillen. Hij is
61 jaar geleden in een Russisch
gezin geboren dat toen hij een
half jaar oud was naar Austra-
Moskou te maken met furieuze demonstranten, die hen uit hun tanks wilden sleuren. FOTO: EPA
voertuig blijkt plotseling verzetten door middel
witte krijtletters een tekst
lië emigreerde. Deze week
vindt in Moskou het 'Congres
van Landgenoten'plaats,
waaraan Russen uit de hele
wereld deelnemen. Het leger
en de KGB hebben hun land
genoten wel een heel speciaal
welkom bereid.
Regen
Het begint harder te regenen
en de mensen zoeken beschut
ting. Een verkeersagent laat
het publiek in zijn hokje schui
len. „Kom maar binnen", zegt
hij tegen twee buitenlandse
correspondenten. „Ik heb jul
lie hier liever dan hen daar".
Hij wijst op de soldaten.
Soldaten van de langs de Ma
nege gestrande colonne lijken
nauwelijks te weten wat ze
daar doen. Een jonge officier
kijkt welhaast verontschuldi
gend terwijl hij het publiek
met zachte hand wegduwt:
„Alsjeblieft, maakt u de weg
vrij. Zo kunnen we er toch
niet langs?"
Ook op de tanks en pantser
wagens klimmen mannen. Op
te staan: 'Schande aan het
Sovjet-leger!'. Op een ander
staat: 'Sleep Jazov voor het ge
recht!' Jazov is de minister
van defensie en lid van het
acht man tellende Staatscomi-
té voor de Noodtoestand.
Op gevels van gebouwen be
ginnen fotokopieën te ver
schijnen van een verklaring,
ondertekend door Jeltsin, Sila-
jev en Chasboelatov, respectie
velijk de president, premier en
vice-president van de repu
bliek Rusland.
'Aan de burgers van Rusland',
zo begint het in kleine letter
tjes getypte pamflet. 'In de
nacht van 18 op 19 augustus
1991 is de wettig gekozen Pre
sident van het land afgezet.
Met welke redenen die afzet
ting ook wordt omkleed, wij
hebben hier te maken met een
rechtse, reactionaire en on
grondwettelijke omwenteling'.
Verderop roepen Jeltsin en de
zijnen het Russische volk op
zich tegen de 'putschisten' te
algemene staking.
Jonge officier
Rond half vijf heeft zich bij
het Witte Huis een grote me
nigte verzameld. In luttele mi
nuten werpen activisten barri
caden op, die de Kalininpros-
pekt, een grote verkeersader
van Moskous centrum naar
het westen, versperren. Beton
blokken en staal moeten voor
komen dat de tanks oprukken
tot aan de muren van het par
lementsgebouw. Even verder
op heeft het publiek grote sta
len kabels die bestemd zijn
voor de produktie van gewa
pend beton, tussen de wielen
van tanks gestoken.
„Kun je nu nog wegrijden",
vraagt iemand aan een luite
nant op zijn tank. De jonge of
ficier lacht. „Ik weet het niet,
ik heb het nog niet gepro
beerd."
„Had ie gisteren gedacht dat
het zo n interessante dag zou
worden?"
De luitenant hoorde
gen vroeg pas dat hij naar
Moskou moest. Een man uit
het publiek reikt hem een
pamflet met Jeltsins oproep
aan. Hij leest het en steekt het
in zijn zak. Als een vrouw
hem vraagt het bevel tot schie
ten te negeren, haalt hij zijn
schouders op. „Dit is een para
detank; we hebben geen muni
tie. Bovendien voer ik geen
oorlog tegen mijn eigen volk".
„Waarom ben je hier dan toch
gekomen?", repliceert de
vrouw. Maar daar heeft de of
ficier geen weerwoord op.
In de Tverskajastraat, de voor
malige Gorkistraat, zijn de
deuren van het telegraafge-
bouw gesloten. Binnen hangen
petten en uniformen. De be
zetting van communicatiecen
tra maakt deel uit van het sce
nario dat de legerleiding ken
nelijk klaar had liggen.
Geen politie
In tegenstelling tot de grote
demonstratie van 28 maart dit
jaar is er nauwelijks politie op
de been. Ook het leger treedt
niet op, het is alleen maar aan
wezig. Het leven gaat zijn ge
wone gangetje. De metro
werkt zoals het hoort en alle
plaatsen in de hoofdstad zijn te
bereiken. De tanks staan er
wat verloren bij. De indruk
die je krijgt is er een van tota
le chaos, en onwillekeurig
denk je: zou de staatsgreep
kunnen mislukken?
Mensen bieden ijsjes en brood
aan, om te laten merken dat ze
niets tegen de soldaten zelf
hebben. „Die jongens zijn ook
maar gestuurd", hoor je hier
en daar.
„Prima werk! Dit is de enige
manier om orde op zaken te
stellen", zegt een man tegen
een tanksoldaat. De man is, tot
verontwaardiging van omstan
ders, zichtbaar ingenomen met
de jongste politieke ontwikke
lingen. Een groepje oude oor
logsveteranen raakt biina
slaags in een geschil over net
nut van de operatie in het
Kremlin. Anders dan bij eer
dere demonstraties zijn er
geen spandoeken te zien met
teksten die tegen Gorbatsjov
gericht zijn. Toch is overdui
delijk dat de demonstranten
honderdmaal liever hem heb
ben dan de kliek die nu aan de
macht is.
over aardappelteelt, waren onthutst
MARKELO Sergey
Gromov pakt het Rus-
sisch-Engels woordenboek
erbij. Hij wijst op de En
gelse vertaling van het
Russische woord dat hij
heeft opgezocht om aan te
geven wat op dit moment
zijn gedachten over zijn
eigen toekomst zijn:
„mist". Het is duidelijk
dat hij absoluut niet meer
weet waaraan hij toe is.
Maar eigenlijk had hij dat
niet eens hoeven zeggen.
De gedachten van de 27-jarige
musicus zijn bij zijn vrouw en
kind, die momenteel in zijn
woonplaats Minsk, de hoofd
stad van Wit-Rusland, verblij
ven. Nadat het nieuws rond de
staatsgreep tegen Sovjet-presi
dent Gorbatsjov bekend werd,
heeft hij telefonisch contact
met zijn wederhelft gehad. Het
heeft hem er niet vrolijker op
gemaakt: de schappen van de
winkels in Minsk, die vorige
week nog goed gevuld waren,
bleken leeg te zijn en de elec-
triciteit was uitgevallen.
Gromov baseert zijn pessimis
me ook op de geschiedenis.
Een kleine dertig jaar geleden,
toen Chroestsjov net als Gor
batsjov nu het veld moest rui
men voor conservatieve com
munisten, raakten zijn ouders
hun paspoorten kwijt. Hij ver
wacht dat hem nu hetzelfde
boven het hoofd hangt. „En
zonder paspoort ben ik nie
mand", aldus Gromov, die zich
tot nu toe als musicus met
name in het buitenland profi
leerde. Sergey Gromov ver
blijft samen met de 25-jarige
student electro-techniek Vla
dimir Yashnovski in Neder
land om als tolk op te treden
bij het uitwisselingsbezoek dat
een viertal Russische artsen en
een aantal kinderen momen
teel op uitnodiging van 'Comi
té Markelo helpt Wit Rusland'
aan Nederland brengen.
De 35 Russische aardappelspe
cialisten die twee weken lang
een cursus over de aardappel
teelt in Dronten volgen, rea
geerden ook erg terneergesla
gen over de laatste ontwikke
lingen in hun vaderland. Ze
zijn allemaal „down", aldus
Hans Geling, export-manager
bij de aardappelcoöperatie
Agrico uit Emmeloord. De spe-
GENERAAL BERKHOF
DEN HAAG „Er is
maar één middel om de
nieuwe machthebbers in
de Sovjetunie aan het
wankelen te brengen en
dat is een algemene sta
king. Boris Jeltsin kon
ook niets anders doen
dan daartoe oproepen.
Als-ie was gaan bakke
leien, had hij het grandi
oos verloren".
Generaal b.d. Berkhof
vraagt zich af hoe effectief
zo'n staking zal zijn. „Ik
weet niet of de bevolking
het aandurft. Maar gaan ze
staken, dan gaat het er om
hoe effectief het leger is om
daar een eind aan te maken.
De mensen die de macht
hebben overgenomen heb
ben wel alle instrumenten
van de macht in handen,
maar het leger is net zo ver
deeld als de politiek. Dus
volledig zeker van hun zaak
kunnen de leiders niet zijn".
„De staatsgreep is wel zéér
zorgvuldig voorbereid. Dat
blijkt onder meer uit het feit
dat de troepen die nu in
Moskou zitten uit Wit-Rus
land komen. Maar tevens
zegt dat iets over de proble
men die de machthebbers
hebben met het leger, want
die troepen komen dus wel
van ver. Het Kremlin weet
niet goed waar het aan toe is
met het leger, weet niet
waarop het kan rekenen. Er
zijn progressieve eenheden
in het leger en de leider
daarvan is weliswaar gear
resteerd, maar hij heeft geen
duidelijke achterban. In de
Baltische staten komt bijna
niemand meer op voor mili
taire dienst, dat zegt toch
wel iets. Het enige waar de
leiders op kunnen terugval
len zijn de KGB, de para
chutisten en een speciale
groep die onder de verant
woordelijkheid van de mi
nister van binnenlandse za
ken staat. Verder is het een
kwestie van gokken".
Martelaar
Volgens Berkhof is het veel
zeggend dat Jeltsin niet is
gearresteerd. „Men is onge
twijfeld bang dat hij dan een
soort martelaar zou worden.
Jeltsin is immers de personi
ficatie van alle mensen die
een zekere vorm van demo
cratie willen, ook de mensen
in het leger. Het vijfspan dat
nu in het Kremlin zetelt
staat model voor de groep
die liever rust en orde heeft
alsmede volle schappen in
wel zéér zorgvul-
de winkels. Ik denk dat ze
erop rekenen dat de bevol
king en het leger toch over
wegend ook volle schappen
willen en niet massaal ach
ter Jelstin zal gaan staan".
Ook als de nieuwe leiders
straks stevig in het zadel zit
ten, zal hun macht niet abso
luut zijn, meent Berkhof.
„De Sovjetunie kan zich niet
meer afsluiten. Het land
heeft hulp vart het Westen
nodig, en ook al wil men
misschien terug naar de
oude situatie, het kan een
voudig niet meer. Gek ge
noeg zou het voor het Wes
ten nog het beste zijn als de
coup slaagt, want dan zitten
aan. Je weet dan precies
waar je aan toe bent".
Berkhof heeft-herhaaldelijk
gezegd dat het Westen, in
clusief Nederland, zijn de
fensie niet te snel moest aan
passen aan de veranderin
gen in het Oostblok. Pas na
de eeuwwisseling kon daar
mee worden begonnen. „De
Defensienota over de herin
richting van de krijgsmacht
is zonde geweest van de bo
men die het papier ervoor
moesten leveren. Zolang er
in het voormalige Oost-
Duitsland nog een Russisch
leger zit van 300.000 man,
moet het Westen niets vast
leggen. Natuurlijk, dat leger
is veel groter geweest, en de
bevoorrading ervan moet
vooral door Polen en dat
gaat nu niet zo soepeitjes
meer, dat weet ik ook wel.
Maar het probleem is dat we
niet kunnen overzien wat er
allemaal mis kan gaan. Deze
omwenteling heeft dat weer
eens bewezen".
Berkhof heeft onder andere
naam gemaakt door zijn
kennis over inlichtingen
diensten. Gelooft hij dat die
hier een rol hebben ge
speeld? „Absoluut niet. Gor
batsjov ging naar zijn vakan
tieadres; wat zouden de in
lichtingendiensten dan ge
weten moeten hebben? De
plannen zijn via de gangbare
kanalen in het leger overge
bracht. Heel simpel, net zo
als ze dat in Hitler-Duitsland
deden, met enveloppen
waarop staat dat de inhoud
geheim is en niet mag wor
den geopend. En met codes
natuurlijk, die op het uur U
bekend zijn gemaakt".
Denkt Berkhof ten slotte dat
de Sovjetunie weer een ge
vaar voor de wereldvrede
kan gaan betekenen? „Dat
lijkt me bijna uitgesloten. Er
zou dan wel erg veel mis
moeten gaan. De Sovjetunie
is moreel niet meer. één ge
heel. Men is verdeeld en dat
is voor andere landen altijd
veel minder gevaarlijk".
EANNETTE VAN LEEUWEN
zullen het
len en de
i laten verval-
her en der
t bero
g bijzi
totale
KLM
18,60,
20
jTHOVEN De tele-
n zwijgt, de telex prut
wat, maar het fel be-
irde contact met Mos-
of Leningrad blijft
Wat er na het afzetten
Gorbatsjov gaat ge-
tren met de Nederland-
toeristen die op vakan-
zijn in de Sovjetunie is
onbekend.
miliar
Koni:
iljoen
ndelde
de 2.41
enigszi >t
ivondl
ïs zelfs
daar maakt Karei van
v deren, directeur van Pere-
)jka Reizen in Bilthoven,
nog de minste zorgen
land als de
tunie in zo'n geval doet is
tekijkers, dus buitenlan-
het land uitzetten. Ze
:h je,
uit de hotels plukken
een speciale vlucht met Aero-
flot terug te sturen. Want de
normale dienstregeling geldt
dan niet meer". Via het reis
bureau van Van Gelderen ver
blijven er momenteel 84 Ne
derlanders in de Sovjetunie.
Bang dat de Nederlanders iets
zal overkomen, is Van Gelde
ren allerminst. „Bang zou ik
alleen zijn als het op een bur
geroorlog zou uitdraaien. En
dat is wel het laatste wat ik
verwacht. De Russen kennen
de, zullen ze in hun huizen
kruipen en rustig afwachten".
Veel meer dan gissen kan Van
Gelderen nog niet doen voor
dat hij contact heeft gehad met
zijn agenten in Moskou en
Leningrad. Maar dat de coup
bijzonder ongelegen komt, is
duidelijk. „Het is zeer frustre
rend. De reizen naar de Sov
jetunie zaten net in de lift.
Steeds meer mensen wilden er
een kijkje gaan nemen, maar
dat komt nu allemaal op losse
schroeven te staan".
Na de gebeurtenissen van gis
teren, toen het einde van de
perestrojka werd afgekondigd,
is de naam Perestrojka Reizen
welhaast historisch geworden.
Voorlopig peinst Van Gelde-
de
veranderen. „Er wordt zoveel
gezegd en geroepen", zegt hij
nuchter. „Het is in het belang
van niemand de perestrojka af
te schaffen, en zeker niet in
het belang van de Sovjetunie.
Want dan is het afgelopen met
de investeringen van het bui
tenland en worden alle kredie
ten opgezegd".
„Kegeltjes omverwerpen heeft
ANVR: reizen gaan voorlopig door
DEN HAAG De georganiseerde reizen naar Sovjet-bestem
mingen gaan voorlopig gewoon door. Volgens de vereniging van
reisorganisatoren is er voorlopig geen aanleiding om op dit mo
ment reizen te annuleren of vervroegd te beëindigen. Dit is de
conclusie uit een overleg van de ANVR met het ministerie van
buitenlandse zaken, zusterorganisaties en touroperators. Het mi
nisterie geeft nog geen reisadvies. Er zijn momenteel zo'n 250
300 toeristen in georganiseerd verband in de Sovjetunie of on
derweg er naar toe, aldus de ANVR-woordvoerder.
altijd gekund in de vorige situ
aties", vervolgt Van Gelderen.
„Maar nu is er wel degelijk
wat veranderd". Hoewel hij
het allemaal niet zo somber in
ziet, raadt Van Gelderen ie
dereen alleen al vanwege de
reistechnische problemen af
nu naar de Sovjetunie te ver
trekken. Mensen die van plan
waren die kant uit te gaan, ad
viseert hij contact op te nemen
met hun verzekeringsmaat
schappij. Mogelijk kunnen ze
gebruik maken van de annule
ringsverzekering, veronder
stelt hij.
Tot nu toe heeft Perestrojka
Reizen nog geen afmeldingen
binnen. „Maar dat komt door
dat we deze week geen dienst
hebben op de Sovjetunie. Voor
volgende week maandag staat
er wel een reis geboekt. Of die
doorgaat kan ik nu nog niet
zeggen".
Blokkeren
n en tienduizenden inwoners van Moskou blokkeren de weg tegenover het Nationaal Hotel,
te voorkomen dat tanks en andere militaire voertuigen het Rode Plein bereiken.
FOTO: AP
