pparatsjik Janajev is „een arme donder"
Comité wil
Sovjetunie
'redden'
ïarxistische
aviken op
de
oersen Amsterdamse
urs scherp gedaald
BUITENLAND
Voorhoeve: „Ontspanning komt in gevaar"
Verraste Bush blijft
op vakantie-adres
is idócSomant
c steeds
aatsgre
evens
morgei
nwoor
Sovje
iorgen
i het
an bet\
;ingen
jkhede
it wori
aan bi
Faber
>p kort
i reize
open.
ERDAM Dadelijk na de opening van de effectenbeurs
sterdam daalden vanochtend de koersen van de hoofd-
i scherp. Over een beursbreed front zakten de aandelen-
gemiddeld 4 procent met uitschieters tot bijna 7 procent
oor Philips. Akzo zakte meteen ruim 5 weg tot 115,20,
verloor ƒ4,50 op 157,80, Philips ƒ2,40 op 33,40, Ko-
Olie 3,20 op 155,20 en KLM 1,70 tot 28,80. Na de
g trad hier en daar een licht herstel op. Ook in het bui-
zakten de koersen weg. In verband met de gevolgen
ontwikkelingen in de Sovjetunie voor de koersvorming
de het beursbestuur vanochtend maatregelen aan om te
koersfluctuaties te voorkomen. Als de afwijking van een
voorgestelde koers ten opzichte van de vorige koers gro-
dan f2,- zouden gedurende minimaal 15 minuten geen
en dus geen transacties tot stand kunnen komen.
Joris Voorhoeve.
MAANDAG 19 AUGUSTUS 1991
DEN HAAG De gebeurtenis
sen in de Sovjetunie dreigen ern
stige gevolgen te hebben voor het
ontspannen klimaat dat de laatste
jaren tussen de supermachten
Verenigde Staten en Sovjetunnie
is ontstaan.
Dit zegt dr ir. Joris Voorhoeve, oud-
VVD-kamerlid, nu directeur van het
Instituut voor internationale betrek
kingen 'Clingendael' in een bezorgde
reactie op het afzetten van Gorbatsjov
en de vermoedelijke val van Boris Jelt-
sin.
,,Ik ben er heel erg van geschrokken.
Dit is een buitengewoon ernstige situa
tie die geweldige gevolgen kan hebben,
niet alleen voor de Sovjetunie zelf
maar ook voor de wereldpolitiek", al
dus Voorhoeve. „De kans is groot dat in
de Sovjetunie de oude krachten weer
geheel de overhand krijgen, waardoor
het daar weer de kant van een dicta
tuur op gaat. Dat wordt dan een uiterst
bizarre situatie, want de Sovjetunie zal
niet meer kunnen rekenen op steun
van haar voormalige satellietstaten. De
revolutie van 1989 in de andere Oosteu-
ropese landen is niet meer ongedaan te
maken. Dat zullen de nieuwe Sovjet
leiders ook niet proberen, want dan
krijgen ze miljoenen vrijheidslievende
burgers en de rest van de wereld tegen
zich. Dus mocht men weer in de rich
ting van een dictatuur neigen, dan
komt het land geheel geïsoleerd te
staan".
Volgens Voorhoeve is het met toevallig
dat uitgerekend nu de reactionaire
krachten in de Sovjetunie zich zo
krachtig hebben gemanifesteerd. „Deze
week zou het Unieverdrag worden ge
tekend, wat de economische macht van
de afzonderlijke republieken zoU ver
sterken en de invloed van de commu
nistische partij verder zou doen afne
men. Voor veel mensen uit de oude
garde is dat een schrikbeeld".
Grote zorgen maakt Voorhoeve zich
over de vraag hoe het verder moet met
de wapenbeheersingsakkoorden
START en INF. die door de Sovjetunie
nog niet zijn geratificeerd. „Als het in
de Sovjetunie echt helemaal de foute
kant opgaat zijn we wat die wapenak
koorden betreft weer bijna terug bij
af". „Zeer problematisch" noemt hij
ook het feit dat er in de voormalige
DDR nog altijd 350.000 Sovjet-soldaten
zijn gelegerd „Ik heb geen idee wat
daarmee zal gebeuren, maar ik houd
m'n hart vast".
<*r*T
MOSKOU Van Genna
di Janajev hadden maar
weinigen gehoord voor hij
in december vorig jaar
werd gekozen tot vice-
president van de Sovjetu
nie. Hij was voor veel
Sovjet-burgers een partij
apparatsjik. Als vice-presi
dent kwam hij nauwelijks
in de publiciteit. Met de
machtsovername komt
aan de „onbekendheid"
een eind.
Over zijn functie als tweede
man binnen de partij zei hij
onlangs in Der Spiegel: „Ik
zou een arme donder zijn, als
ik alle volmachten van Gorba
tsjov in handen zou krijgen,
omdat ik dan te veel te doen
zou hebben. De positie van
machtigste man past mij niet
zo".
De benoeming van Janajev
werd in december goedge
keurd door het Congres van
Volksafgevaardigden. Gorba
tsjov moest al zijn overredings
kracht gebruiken om Janajev
benoemd te krijgen via een
tweede ronde. Zo bezien volgt
hij zijn mentor op. „Ik wil ie
mand aan mijn zijde die ik
kan vertrouwen", verklaarde
een grimmig kijkende Gorba
tsjov tot de afgevaardigden na
de eerste stemronde.
Veel afgevaardigden waren
het niet eens met de keuze
voor weer een partijbaas uit de
centrale bureaucratie.
Janajev beloofde campagne te
voeren „met legale democrati
sche methoden door onder de
burgers respect voor de wet te
wekken tegen de politieke
bacchannalen en nihilisme in
het land". Zijn verkiezing tot
vice-president kwam geduren
de dezelfde bijeenkomst waar
de voormalige minister van
buitenlandse zaken Eduard
Sjevardnadze zijn aftreden
aankondigde en waarschuwde
voor een aanstaande dictatuur.
Janajev heeft steeds gezegd
niet te geloven in de aanstaan
de dictatuur.
Illusie
Hij werd slechts zelden op de
televisie gezien en van zijn op
merkingen werd slechts spora
disch melding gemaakt. De ge
registreerde uitspraken en da
den van de vice-president ge
ven niet de indruk dat hij het
hervormingsprogramma van
Gorbatsjov zal voortzetten.
Onlangs gaf hij het Duitse blad
Der Spiegel een interview
over de toestand in zijn land.
Hij leverde toen forse kritiek
op de perestrojka: „Toen men
in 1985 de perestrojka van bo
venaf invoerde, werd het na
gelaten om de partij psycholo
gisch en sociaal-politiek hierop
voor te bereiden De chirurg
Gorbatsjov heeft de zieke op
de operatietafel bevolen en
vervolgens de buikholte open
gesneden in de vaste overtui
ging dat het zou gaan om een
zieke blinde darm. Plotseling
blijkt het om iets veel ernsti-
gers te gaan. In het begin heb
ben we het volk de illusie
voorgehouden dat al de wan
toestanden binnen twee, drie
jaar verdwenen zouden zijn
Maar er bestaan geen wonde
ren in de politiek of in de eco
nomie".
Janajev verklaarde de terug
val van het communisme als
volgt: „Nu nemen we afscheid
van de illusies. De man op de
straat geeft hierbij onvermij
delijk de partij de schuld en
daarom gaat het slecht met de
autoriteit van de partij".
Janajew ziet grote gevaren in
het anarchisme en het Trots-
kisme, dat kunnen ontstaan in
de huidige onzekere sociale si
tuatie. „Wanneer we geen pas
send sociaal systeem vinden
bij de overgang naar de
markteconomie en wanneer
het ons niet lukt deze sociale
processen in toom te houden,
wordt de toestand zeer ernstig.
Dan hebben we rond de jaar
wisseling ook nog eens dertig
miljoen werklozen. Dat is soci
ale dynamiet, die elk moment
tot ontploffing komen kan".
„Politieke en militaire zeker
heid zijn ondenkbaar zonder
economische zekerheid. Wat
moet er van Europa worden,
als het bij ons tot een sociale
explosie komt? Als de vluchte
lingenstroom zich uitstort over
Westeuropa0"
Zelf-hulp
Volgens hem is buitenlandse
financiële ondersteuning nodig
als „hulp bij onze zelf-hulp".
„We hebben het niet in ons
bloed om economisch nuttig te
werken. We hebben überhaupt
geen economische structuren
voor de veredeling en de ver
koop van onze landbouwpro
ducten. Onze wegen en spoor
wegen zijn volledig verloe
derd". Janajev noemde zich
een „aanhanger van de meest
vergaande privatisering".
Hij heeft zich in de acht maan
den dat hij vice-president was
voornamelijk bezig gehouden
met het begroeten van buiten
landse leiders Een van de be
langrijkste publieke optredens
van Janajev was het begroeten
van de Amerikaanse president
George Bush in juli tijdens
diens bezoek aan de Sovjetu
nie voor de ondertekening van
het Start-verdrag.
De etnische Rus Janajev is lid
van het Volkscongres en van
de nationale Opperste Sovjet.
Ook is hij lid van het Politbu
ro. dat de leiding heeft over
het centraal comité van de
Communistische Partij van de
Sovjetunie. Janajev is een ge
promoveerd historicus en ju-
De huidige leider studeerde in
1959 af aan het Landbouw
kundig instituut van de stad
Gorki en behaalde in 1967 een
juridische graad van het Juri
dische Correspondentie Insti
tuut van de gehele unie.
Na zijn afstuderen werkte Ja
najev als ingenieur in Gorki
waarna hij vrijwillig ging wer
ken voor de communistische
jeugdorganisatie, de Komso
mol. In de vroege jaren '70
ging hij naar Moskou om voor
zitter te worden van het Sov
jet-comité van jeugdorganisa
ties, een organisatie die de
banden met buitenlandse
(communistische) jeugdorgani
saties onderhoudt. Tegelijker-
tijd schreef hij zijn proefschrift
over internationale jeugdbe
wegingen.
Janajev diende later zes jaar
als vice-voorzitter van de Sov-
jet-vriensehapsorganisatie, een
instantie die de contacten tus
sen buitenlanders en de Sov
jet-staat onderhoudt. Later
kreeg hij een functie bij de
Komsomol en in 1989 werd hij
voorzitter van de officiële Sov
jet-vakbond. In juli van dat
jaar werd hij na een zuivering
in het Politburo gekozen.
(Vervolg van de voorpagina)
MOSKOU „Er zijn ex
tremistische krachten
naar boven gekomen die
pogen de Sovjetunie te li
quideren, de staat te ont
mantelen en tegen elke
prijs de macht te grijpen.
De uitslag van het natio
nale referendum over de
eenheid van het vader
land wordt met voeten ge
treden. Om die reden
neemt het „comité voor de
noodtoestand de verant
woordelijkheid voor de
toekomst van het vader
land op zich en verklaart
het zich vastbesloten de
ernstigste maatregelen om
de staat en de samenle
ving zo snel mogelijk uit
de crisis te brengen", zo
verklaarde het „comité
voor de noodtoestand" in
Moskou.
Het comité bestaat behalve uit
het driemanschap Janajev (54),
Pavlov en Baklanov uit de ge
neraals Vladimir Krioetsjkov,
hoofd van de geheime dienst
KGB, Boris Pugo, minister
van binnenlandse zaken,
mevr. V. Starodoebtsev, presi
dent van de unie van landbou
wers van de Sovjetunie, A. Ti-
ziakov, president van de orga
nisatie van staatsondernemin
gen (bouw, verkeer en com
municatie) en maarschalk
Dmitri Jazov, minister van de-
„Alle macht in het land is voor
de duur van de periode van
zes maanden overgedragen
aan het comité voor de nood
toestand", aldus TASS. Zonder
gebieden te noemen waarvoor
de noodtoestand geldt zei het
comité in een verklaring dat
de noodtoestand is ingesteld
„teneinde de diepe en wijdver
breide crisis te overwinnen, de
politieke, interetnische en de
confrontatie tussen burgers, de
chaos en anarchie die het le
ven en de veiligheid van de
burgers van de Sovjetunie be
dreigen, alsmede de soeverei
niteit, territoriale integriteit en
de vrijheid en onafhankelijk
heid van ons vaderland".
Kort na de verklaring van
TASS over Gorbatsjov sprak
radio Moskou van een „fataal
gevaar" dat de Sovjetunie be
dreigt, zonder dat de radio
daar nader op inging.
„Er hangt een fataal gevaar
boven de Sovjetunie...het land
is onbestuurbaar geworden",
aldus de radio.
Een woordvoerster van de ra
dicale president Boris Jeltsin
noemde de vervanging van
president Michail Gorbatsjov
een idiote daad ,„Dit is een
coup. Wat anders?", zei zij.
„We moeten niet in paniek ra
ken. Dit is een daad van mon
strueuze Russische idiotie".
Jeltsin was gisteren uit Alma
Ata teruggekeerd naar Mos
kou, waar hij met de president
van Kazachstan, Noersoeltan
Nasarbajev, een verdrag had
gesloten over samenwerking
tussen beide republieken. Rus
land en Kazachstan zouden
morgen met Oezbekistan als
eerste republieken het nieuwe
Unieverdrag voor de Sovjetu
nie, dat de betrekkingen regelt
tussen de republieken en het
centrum, ondertekenen.
De Sovjet-radio onderbrak zijn
normale programma vanmor
gen om serieuze muziek uit te
zenden en elk half uur werd
de aankondiging van het co
mité voor de noodtoestand om
geroepen. Dé televisie toonde
op alle kanalen volksdansen
en een film.
In de opstandige republiek re
publiek Litouwen werden
vanochtend geen buitengewo
ne troepenbewegingen in de
hoofdstad Vilnius opgemerkt.
Radio 'Echo van Moskou' in de
Sovjethoofdstad, waar progres
sieven de meerderheid hebben
in de gemeenteraad, werd di
rect vanaf de bekendmaking
van de vervanging van Gorba
tsjov gestoord. Later stroom
den volgens gemeentefunctio
narissen agenten van de gehei
me dienst KGB het gebouw in
en gelastten het personeel te
vertrekken.
Terugtrekking troepen gaat door
BERLIJN De terugtrekking van de Sovjet-troepen uit het
oostelijk deel van Duitsland, de voormalige DDR, gaat door vol
gens schema ondanks het afzetten van president Gorbatsjov, zo
heeft een militaire woordvoerder in Moskou verklaard In dit
deel van Duitsland zijn nog altijd 330.000 Sovjet-troepen gele
gerd. Die zullen, als er niet alsnog verandering in komt, in 1994
allen zijn teruggehaald. De oproep van het Comité voor de
Noodtoestand in 'Moskou is aan de Westelijke Legergroep mee
gedeeld „De eenheden van de Westelijke Legergroep bevinden
zich in hun kazernes", zo werd gezegd. Het personeel „vervult
zijn taken volgens plan"
WASHINGTON/BONN De
Amerikaanse president Geor
ge Bush is verrast over berich
ten als zou Sovjet-president
Michail Gorbatsjov zijn ver
vangen door zijn vice-premier
Gennadi Janajev.
Bush verklaarde de situatie in
de Sovjetunie nauwgezet te
volgen. Hij verblijft momen
teel in zijn buitenverblijf in
Kennebunkport (Maine) en is
nog niet voornemens zijn va
kantie te onderbreken.
Waarnemers meldden dat
Bush op generlei wijze is inge
licht over een mogelijk op
handen zijnde machtswisse
ling. Medewerkers van Bush
reageerden sceptisch op het
bericht als zou het met Gor-
batsjovs gezondheid slecht zijn
gesteld. Bush heeft Gorbatsjov
op 30 juli in Moskou ontmoet
en toen verkeerde de Sovjet-
president in goede gezondheid.
Parijs liet via een verklaring
van het ministerie van buiten
landse zaken weten de moge
lijke vervanging van Gorba
tsjov van zeker zo groot belang
te vinden als de afkondiging
van de noodtoestand in de
Sovjetunie. De Franse rege
ring kondigde aan de besluiten
van de nieuwe machthebbers
in Moskou op nationaal en in
ternationaal gebied nauwgezet
te volgen.
De Duitse minister van bui
tenlandse zaken Hans-Dietrich
Genscher brak vandaag zijn
vakantie af en is naar Bonn
teruggekeerd om de situatie in
de Sovjetunie te bespreken.
Bonn toonde zich duidelijk
verrast over de machtswisse
ling in Moskou.
De Britse regering verklaarde
dat de vervanging van Gorba
tsjov een verontrustende ont
wikkeling is met vergaande
gevolgen voor de Oost-West-
verhoudingen en de wereld
vrede. Een woordvoerster van
het ministerie van buitenland
se zaken zei dat „de klok
wordt teruggedraaid" in de
Sovjetunie.
De Japanse regering stelde in
een reactie eerst overleg te
plegen met de Verenigde Sta
ten alvorens met een officiële
reactie te komen.
De Belgische regering reageer
de afwachtend op de berichten
vanuit Moskou. Seoul reageer
de met ontzetting op het opzij-
schuiven van Gorbatsjov.
DU Michail Ser-
sj Gorbatsjov (60),
nnacht aan de kant
geschoven, bracht in
nd tot dusverre in-
ïde politieke veran-
en en een revolutie
buitenlandse poli-
m de Sovjetunie te-
n de afgelopen tijd liep
i zijn beleid gericht op
pjka (hervorming) en
t (openheid) in de sa-
ing steeds vaker tegen
kkig verzet van mar
ie haviken op. Terwijl
ongekend populair in
'esten werd door zijn
'oor beëindiging van de
Oorlog, bracht zijn bin
ds beleid het land tot op
d van de economische
en politieke ineenstor-
Ja zes jaar perestrojka en
vrijheden, waarvan
id gedurende tientallen
'an dictatuur in de Sov-
ook maar had kunnen
kreeg zijn populariteit
meer te lijden onder de
Itekorten, etnische
k zulleingen en de toer om de
oeven i lie de moderne tijd in te
t toei
on in t< re partijman Gorbatsjov
rassenderwijze aan de macht
door zijn benoeming als secre
taris-generaal van de commu
nistische partij. Maar het
duurde tot 25 mei 1989 voordat
hij van het partijcongres grote
re uitvoerende bevoegdheden
kreeg voor de duur van vijf
jaar.
Op 15 maart vorig jaar werd
hij tot president van de Sovjet
unie gekozen in het kader van
het bij een nieuwe grondwet
ingevoerde presidentiële sy
steem in de Sovjetunie. Op 10
juli werd hij tevens herkozen
als secretaris-generaal van de
communistische partij.
De man, die in 1990 de Nobel
prijs voor de vrede kreeg voor
zijn sleutelrol in de ontspan
ning tussen Oost en West erf
de liberalisering in Oost-Euro
pa, werd op 2 maart 1931 gebo
ren in een boerengezin in Pri-
volnjog in de Kaukasus. Hij
studeerde rechten aan de uni
versiteit van Moskou, waar hij
zijn vrouw Raisa ontmoette. In
1952 trouwden zij en trad Gor
batsjov toe de partij.
Gorbatsjovs partijcarrière be
gon in 1955 in zijn eigen dis
trict Stavropol, waar hij ka
derlid werd van de plaatselijke
jeugdbeweging Komsomol. In
1970 werd hij eerste secretaris
in dit gebied en maakte in die
functie vele reizen naar het
lie
it afk
°^é"cl I Dan beginnen de moeizame onderhandelingen tussen
rste Ka ezanten van de gouverneur-generaal en de vorstin over de
rote pu jkheden om handel te drijven. Jan van Riebeeck ontpopt
ai ma|s een voortreffelijk diplomaat en de vorstin van Atjeh, die
nooit v (jjjj kostbare geschenk, dat haar is toebedeeld, bewon-
zo ingenomen met dit bezoek, dat zij de vreemde heren
Gewoon als hij was om overal
in de landen die hij bezocht
zich onder het volk te begeven,
werd Gorbatsjov hier verge
zeld van zijn echtgenote Raisa
in 1989 ook enthousiast be
groet door inwoners van Bonn.
FOTO: AP
aan Konstantin Tsjernenko om
Joeri Andropov op te volgen,
maar Gorbatsjov werd de
'nummer twee' van het
bewind, om op 11 maart 1985
uiteindelijk de macht over het
land over te nemen.
JAN VAN RIEBEECK IN ZUID-AFRIKA
een prachtige mantel laat omhangen, versierd met drie gouden
ringen. (Nog altijd komen de ringen voor in het wapen van de
familie Van Riebeek). Langzamerhand wordt het gesprek nu min
der stroef. Pieter Soury is verheugd, dat deze eerste onderne
ming al direct zo goed van stapel loopt en hij krijgt vooral ach
ting voor de talenten van zijn secretaris, Jan van Riebeeck.
Westen, vooral Frankrijk en
de toenmalige Bondsrepubliek
Duitsland.
In 1978, Gorbatsjov was toen
47, werd hij benoemd in het
secretariaat van het Centraal
Comité van de partij en was
daar speciaal belast met land
bouw. Daarna schoot zijn car
rière als een raket omhoog: in
1979 kandidaatlid van het Po
litburo het voornaamste be
leidsbepalende orgaan van de
partij en in 1,980 volwaar
dig lid met volledig stemrecht.
In 1984 gaf mén de voorkeur
