Vrouwen vragen in kerk om andere taal
iel
ld
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
Notre Dame
Vreemde lotgevallen van de evolutie
li
£eidóe(EWicwit
zaterdag 17 augustus
Helft hervormden maakt
zich af van Kerkbalans
LEIDSCHENDAM Bijna de helft van de hervormde bijdra
gers aan 'Kerkbalans', namelijk 48,6 procent van degenen die dit
jaar een bedrag hebben toegezegd, betaalt hoogstens honderd
gulden. Dit is gebleken uit een nader onderzoek van de grootte
van de bijdrage in 227 hervormde gemeenten. De hervormde,
commissie geldwerving bericht in haar verslag aan de synode
dat veel gemeenteleden menen met een klein bedrag te kunnen
volstaan: 16,2 geeft hooguit 25; een percentage van 13,6
draagt tussen de 25 en 50 bij; 5,8 voor tussen de 50 en 75
en 13,0 voor tussen de 75 en 100. Bedragen tussen de 500
en 2000 worden geschonken door 10,8 van de leden. Het me
rendeel van deze hogere bijdragen komt - en dat is niet verwon
derlijk, vindt de commissie - van de belijdende leden. In de
groei van het resultaat over de afgelopen jaren constateert de
commissie een 'afvlakking'. De stijging bij Kerkbalans 1991 be
draagt 0,8
Paus: Hongaarse kerk nog onder druk Vrije dag
■pO'7'T>T'DO/-VTl* T>T l1:1J _l"l
Geveinsde eenvoud is
een verfijnde vorm
van bedrog.
La Rochefoucauld
ESZTERGOM Paus Johannes
Paulus II heeft gisteren tijdens
zijn eerste mis in Hongarije herin
nerd aan de „zware beproevin
gen" die de Hongaarse kerk onder
het communisme heeft moeten
doorstaan. Hij prees kardinaal
Joszef Mindszenty als een man
die zijn trouw aan Christus en zijn
vaderland „op een schitterende
manier" heeft bewezen. Op het
plein voor de kathedraal van Esz-
tergom erkende de paus dat de
kerk zich nog altijd in een „on
aangename situatie" bevindt en
dat „vele wonden nog niet zijn ge
heeld". De paus verwees naar de
kerkvervolging onder het com
munisme die het priesters onmo
gelijk maakte „hun pastorale taak
uit te oefenen en de gemeente der
gelovigen bijeen te roepen". Bo
vendien werden de vrouwelijke
religieuzen uit hun huis of insti
tuut verdreven. „Doorwaakte
nachten, honger en dorst, koude
en naaktheidwas het lot van
vele priesters en religieuzen, zei
de paus met een verwijzing naar
een uitspraak van de apostel Pau
lus. De paus noemde in het bijzon
der „de door mij beminde en hoog
gewaardeerde kardinaal" Minds
zenty, die in 1949 op valse be
schuldigingen tot levenslang werd
veroordeeld en na de Hongaarse
opstand van 1956 vijftien jaar
noodgedwongen in cie Ameri
kaanse ambassade in Budapest
verbleef. Voor de eucharistievie
ring bad de paus bij het graf van
Mindszenty in de crypte van de
kathedraal.
COMMENTAAR
UTRECHT De
meeste bisdomsecre
tariaten waren op 15
augustus, feest van
Maria Tenhemelopne
ming, gesloten. Zo
was het in Rotterdam,
in Den Bosch en in
Breda. Om deze dag
passend te vieren die
nen de gelovigen vrij
te zijn, zo is immers
de overtuiging van de
bisschoppen. Het se
cretariaat van de RK
kerkprovincie en van
het aartsbisdom
werkten echter ge
woon door...
door MARINUS V.D BERG
Tijdens mijn vakantie was ik in
de gelegenheid om op één dag
twee beroemde kerkgebouwen
te bezoeken in Parijs. In de
ochtend bezocht ik de Notre
Dame. Nog onverwacht zag ik
haar liggen aan de Seine.
Onmiddellijk was ik onder de
indruk. Ik voelde het aan mijn
manier van lopen. „De Notre
Dame", zei ik tegen mezelf,
„loop je niet zomaar binnen".
Je gaat, om niet te zeggen:
schrijdt naar binnen. Het
buitenaanzicht alleen al gaf mij
een gevoel van terughoudende
schroom. Ik nam er de tijd voor
om dichterbij de ingang te
komen en liet me niet storen
door hen die voor de dagelijkse
broodwinning ook een heilige
zaak trouwens - kaarten
probeerden te verkopen. Toen
ik over de drempel was gegaan,
de indrukwekkende deuren
voorbij, tekende ik mezelf
spontaan - van binnenuit - met
het teken van het kruis. Ik kan
me geen kerk herinneren waar
ik dit gebaar zo vrij van
binnenuit maakte. Ook niet in
de Sint-Pieter, jaren geleden. Ik
vatte een spontane liefde op
voor deze kerk. Ook Jan Brusse
in zijn gids over Parijs blijkt niet
anders te kunnen dan haar een
loflied toe te zingen. Heel de
sfeer van de kerk is een sfeer
van licht, uitnodigende
openheid, hoop en warmte.
Opvallend vond ik de
biechtplaats: er stond:
„confessiones//dialogue". Je
hoefde er niet een donker hokje
binnen te gaan om op de knieën
te vallen, maar je kon gaan
zitten en in gesprek gaan met
een aanwezige priester. Je kon
ook het gezicht/gelaat van de
priester zien! Ook werd ik
getroffen door de bronzen
altaartafel. Ik spreek zelf graag
over: „De Tafel van de Liefde".
In de Notre Dame zijn er
menselijke gestalten afgebeeld,
die de Tafel ondersteunen. Het
zijn mensen die het Verhaal van
de Liefde menselijk doorgeven.
Zo heel anders was voor mij
diezelfde dag de Sacré Coeur,
daarboven op de heuvel. In
zoveel kortere tijd gebouwd.
Zeker het uitzicht over Parijs is
mooi, maar ik schrok toen ik
binnenkwam. De duisternis
overviel me, de strengheid en
de protserigheid. Ik voelde hier
macht en bazerigheid. Het was
alsof ik in een typisch
mannelijke vesting was
binnengekomen. Je kon er ook
biechten, maar alleen op de
knieën en de prieser verborgen
achter de tralies. „Kan hier
bevrijding en heelwording van
de mens ontvangen worden?,
„vroeg ik me af. De Sacré
Coeur, toegewijd aan het
Allerheiligste Hart, is
gigantisch, maar ze heeft mijn
gelovige gevoelens eerder
beschadigd dan gevoed. Ik
voelde hier geweld. Zo anders
dan in de Notre Dame. Het was
die dag of ik twee opvattingen
over kerk-zijn ontmoette. De
eenzijdig mannelijke,
autoritaire kerk, die niet
kwetsbaar zijn menselijke
gezicht durft te tonen en de
dialogisch vrouwelijke kerk die
ontvankelijk is en kwetsbaar
durft te zijn. Als Ik dit zo zeg
gaat het niet om anderen,
buiten mezelf. Het gaat
allereerst om mezelf. De twee
kerken houden me een spiegel
voor: wie wil ik zijn? Hoe vat ik
mijn pastoraat op? Kijk ik op
anderen neer? Durf ik mijn
eigen kwetsbaarheid te laten
zien? Ben ik bereid om steeds
weer in dialoog te gaan of
verschans ik me achter
zogenaamde waarheden? Het
bezoek aan deze twee kerken in
Parijs, liet me veel zien van het
hedendaagse zoeken van de
Kerk die het hart van de
mensen zoekt. Ik merkte
hoezeer ik gevoelig ben voor
het dialogische en aan de Notre
Dame een warme herinnering
overhoud. De kerk die vrouwen
even hooghoudt als mannenl
AMERSFOORT Het
opnemen van een op fe
ministische wijze herzien
'Onze Vader' in de gebe
den- en liederenboeken in
de Nederlandse kerken is
voor veel vrouwen nog
ver weg klinkende toe
komstmuziek. Op korte
termijn is niet te verwach
ten dat het voorbeeld van
het gebedenboek van de
Anglicaanse Kerk, waarbij
de gelovigen gesuggereerd
worden in één adem tot
God als onze Vader en
onze Moeder te bidden,
nagevolgd zal worden. Zo
ver is de officiële discussie
over de vernieuwing van
de liturgie in ons land nog
lang niet. Maar geleidelijk
aan groeit wel het besef in
veel kerkgenootschappen
dat er iets gedaan moet
worden aan het vaak
'vrouwonvriendelijke' ka
rakter van de liturgie en
eredienst.
Daarbij concentreert zich de
discussie op het zich bewust
worden van wat genoemd
wordt 'inclusieve' taal tegen
over het gebruik van 'exclu
sieve' taal. Want bij 'exclusief'
taalgebruik worden vrouwen
uitgesloten, niet benoemd en
verzwegen, en daardoor on
zichtbaar gemaakt.
Taal is niet alleen een commu
nicatiemiddel, maar ook een
machtsmiddel, stelt de enige
tijd geleden verschenen Toe
rustingsbrochure 'Dochters en
zonen van God' vast. Die bro
chure over „inclusief taalge
bruik in de kerk" is een uitga
ve van het Centrum voor Edu
catie van de Nederlandse Her-,
vormde Kerk en het Toerus
tingscentrum van de Gerefor
meerde Kerken in Nederland.
„Met taal kun je beelden op
roepen die macht over ande
ren uitoefenen. Je kunt er
mensen mee verkleinen, zoals
vrouwtjes, oudjes, zwartjes. Je
kunt het beeld van de ander
vastleggen door middel van
een standaardbeeld. Je kunt ze
Denise Dijk: „De bijbelse rijkdom aan Godsbeelden is veel groter
dan alleen God als Koning, Vader, Heer."
FOTO: KOOS SMID
met taal ook onzichtbaar ma
ken. Bijvoorbeeld door hij of
hem te schrijven, als je men
sen in het algemeen, dus ook
vrouwen bedoelt. In de kerk,
hebben we daar een handje
van, door broeders te zeggen
als we broeders en zusters be
doelen". Waar het om gaat is
het bewust stilstaan bij het
taalgebruik, ook in de liturgie,
gebeden, gezangen en in de
verkondiging. Dan zul je ook
de ervaring opdoen dat taal
een instrument tot verande
ring is. „Hoe dan ook, de kunst
is om onze woorden en beel
den zo te kiezen, dat ze men
sen niet kleineren of onzicht
baar maken, maar juist ruimte
geven. Dan blijkt taal een
machtig middel tot bevrijding
te zijn".
Radicale voorstellen
Het vrouwonvriendelijke ka
rakter van de taal in de ker
ken is een discussie die dwars
door alle kerken heen loopt,
zoals ook de feministische the
ologie vrouwen uit alle kerken
raakt. In september zal de Ka
tholieke Raad voor Kerk en
Samenleving en de Unie van
Nederlandse Katholieke Vrour
wenbeweging, het rapport 'n
vrouwvriendelijke liturgie in
rooms-katholieke kerk' publi
ceren. Het verzoek om zo'n
rapport komt van de Neder
landse bisschoppen naar aan
leiding van het Landelijk Pas
toraal Overleg in Noordwij-
kerhout in 1986, waarin er
kend werd dat bepaalde aspec
ten van de liturgische vormge
ving voor met name vrouwen
vragen oproepen. Blijkens een
reeds uitgelekt voorontwerp is
het te verwachten dat het rap
port een reeks radicale voor
stellen en aanbevelingen zal
doen waardoor vrouwen zich
beter kunnen herkennen in de
liturgie en het exclusief man
nelijk taalgebruik in de RK
Kerk wordt vermeden. Ook
zal in het najaar onder verant
woordelijkheid van het Depu-
taatschap Gemeenteopbouw
van de Gereformeerde Ker
ken een boekje over vrouw,
taal en liturgie verschijnen,
waarin gepleit wordt voor in-
cluisief taalgebruik in de litur
gie. Het is geschreven door
drie vrouwelijke gereformeer
de predikanten en Denise
Dijk, docente theologische
vrouwenstudies in Kampen.
Te weinig herkenning
Tot voor kort voelden vrou
wen zich mede aangesproken,
wanneer bijvoorbeeld de ge
meente met 'broeders', 'zonen
Gods' wordt aangesproken,
maar de laatste jaren groeit er
een kentering. Vrouwen her
kennen zichzelf te weinig in
de 'gewone' kerkdienst, en or
ganiseren themadiensten voor
de gemeente en parochie. An
deren organiseren vrouwen
vieringen, zoals in de Martini-
kapel in Groningen en in di
verse studentenkerken. In die
diensten en nieuwe vormen
wordt als vanzelf ook op een
andere wijze over en tot God
gesproken, gezongen en gebe
den.
Een andere taal over God, ook
voor vrouwen te verstaan, die
ook recht doet aan de het bij
belse spreken, al moet dat wel
onder het patriarchale stof
vandaan gehaald worden. De
nise Dijk: „Er worden in de
bijbel ook andere beelden ge
bruikt om menselijke ervarin
gen met God te verwoorden.
Niet alleen God als Vader, Ko
ning en Heer. De bijbelse rijk
dom aan beelden is veel groter
dan men doet voorkomen".
Moeiteloos kan Denise Dijk
een paar van die andere bij
belse Godsbeelden noemen.
God als Iemand die in barens
nood verkeert, Iemand die een
kind de borst geeft. Niet be
paald een mannelijke eigen
schap, merkt ze nuchter op. Of
Ook onder de meeste gelovi
gen is de evolutieleer na lange
tijd verworpen te zijn gemeen
goed geworden. Niemand ge
looft meer dat de bijbelse ver
halen het feitelijk relaas be
helzen van de wording van de
wereld en de schepping van de
mens, ook al kunnen die ver
halen waarden of lessen bevat
ten waar mensen wat aan heb
ben. De vanzelfsprekendheid
waarmee de evolutieleer
wordt aanvaard kan er echter
toe leiden dat vergeten wordt
dat ook die evolutieleer slechts
een hypothese is, een theorie
die steeds weer opnieuw ge
toetst moet worden.
De laatste die daarin belangrij
ke veranderingen aanbrengt is
de Amerikaanse Harvardpro-
fessor Stephen Jay Gould, spe
cialist in de evolutieleer, de
geologie en de biologie. In een
nieuw boek, Wonderbaarlijk
leven, gaat hij een belangrijke
stap verder. Van de bestaande
evolutietheorie laat hij eigen
lijk weinig heel of liever van
het onderliggende idee waar-'
mee die evolutieleer altijd is
gepresenteerd: dat er in de
ontwikkeling van het leven
een welbewuste vooruitgang is
terug te vinden, dat het hogere
leven zich onontkoombaar
moest ontwikkelen uit lagere
levensvormen en dat de mens
het stralend eindpunt van die
evolutie is.
Dat de mens het meest ont
wikkelde wezen is dat er in de
kosmos te vinden is ontkent
hij niet, alleen het had alle
maal heel anders kunnen lo
pen. Dat de mens op aarde is
verschenen is volgens hem het
toevallige resultaat van de dui
zend en een mogelijke scena
rio's die de geschiedenis van
het leven heeft kunnen door
lopen.
Om die toevalligheid, die con
tingentie zoals hij haar noemt,
te illustreren, knoopt Gould
aan bij een film van Frank
Capra uit 1946, It's a wonder
ful life - de titel van zijn eigen
boek is daar trouwens op geïn
spireerd. Een sympathieke,
kleine ondernemer, George,
gaat failliet en wil zelfmoord
plegen. Dan verschijnt plotse
ling zijn engelbewaarder om
hem van dat voornemen af te
brengen. Die laat hem zien
hoe de wereld er uit gezien
zou hebben als hij er niet ge
weest was. Het stadje waarin
hij woont, leeft naar het pijpen
van de gierige bankier tegen
wie George het opnam. Zijn
vrouw is ongetrouwd gebleven
en verzuurd. Zijn broer die hij
heeft gered uit het water is
verdronken en heeft als sol
daat een ramp met een schip
waarbij honderd man omkwa
men niet kunnen voorkomen.
De boodschap van de filmma
ker is duidelijk: elk bestaan
hoe schijnbaar onbetekenend
ook, verandert de loop van de
geschiedenis. Deze „contingen
tie" is nu volgens Gould ook
de rode draad die door de ge
schiedenis van het leven heen
loopt.
Om zijn opvattingen te staven
baseert Gould zich op het
werk van een aantal andere
paleontologen die in detail het
zogenaamde rif van Burgess in
Canada hebben bestudeerd.
Dit bevat een zeer grote verza
meling fossielen die in zeer
goede staat bewaard zijn geble
ven. Onder paleontologen
wordt, zo blijkt, aan dit rif in
de buurt van British Colum
bia, een enorme betekenis toe
gekend. In het rif zijn een
groot aantal sporen van leven
de wezens ontdekt waarvan
het bijzondere is dat zij een
anatomie bezitten die geen en
kele verwantschap bezit met
de bestaande anatomieën.
Het Rif van Burgess werd al in
de jaren^twintig ontdekt, maar
volgen^/Gould heeft men het
bijzondere van de daar gevon
den fossielen toen niet inge
zien. Ze zijn echter volgens
Gould van uitzonderlijk be
lang. Ze dateren namelijk uit
de periode waarin het meer
cellige leven een zeer grote
vlucht nam, iets waarvoor een
aannemelijke verklaring tot
nu toe ontbreekt. Dat gebeur
de toen de aarde al zo'n vier
miljard jaar bestond. Uit die
eerste periode zijn slechts een
cellige levensmechanismen be
kend. Dan ontstaan meercelli
ge wezens die gekenmerkt
worden door een groot aantal
uiteenlopende anatomieën, wel
zo'n twintig soorten. Van al
die anatomieën zijn er slechts
enkele tot ons gekomen. Waar
zijn al die anderen gebleven?
Gould vermoedt dat ze zijn
verdwenen door de grote na
tuurrampen die de aarde heb
ben getroffen. In de laatste
vier miljard jaar zijn er naar
ziin schatting zeker zo'n vier
oi vijf van die kolossale ram
pen geweest, bijvoorbeeld me
teorietenregens die geleid heb
ben tot vernietiging van de
soorten. Bij de eerste zouden
zo'n 96 procent van de soorten
zijn verdwenen. Van alle fos
sielen die in het Rif van Bur
gess zijn gevonden is er slechts
een die een anatomie vertoont,
het Pikaia-diertje waarvan de
anatomie correspondeert met
die van de mens. Hoe voor de
hand had het gelegen als ook
dit diertje het loodje had ge
legd, aldus Gould.
Maar ook in latere fasen van
de evolutie is de uiteindelijke
ontwikkeling van het leven
geconditioneerd door rampen
en andere toevalllige factoren
van buiten af. De verdwijning
van de dinosaurussen wijt hij
eveneens aan een natuurlijke
ramp. Dat zij langzamerhand
zijn uitgestorven omdat zij niet
langer aangepast waren aan
hun natuurlijke omgeving zo
als vaak is aangenomen, ver
werpt Gould: op het moment
dat zij verdwenen, zijn zo'n
vijftig procent van de zeedie
ren verdwenen. Dat kan al
leen maar het gevolg geweest
zijn van een ramp, een meteo
rieteninslag van buitenaf.
Het gevolg van de verdwijning
van de dinosaurussen is ge
weest dat de kleinere zoogdie-
Een van de meest vreemde fossielen uit het Rif van Burgess, Hal-
lucigenia gedoopt.
TEKENING: MARIANNE COLLINS
ren zich hebben kunnen ont
wikkelen waaruit de mens
kon ontstaan.
Maar ook dit laatste lag weer
bij lange na niet voor de hand.
Zoogdieren hebben miljoenen
jaren bestaan zonder dat zij
een bewustzijn ontwikkelden.
Alleen de primaten, de aap-
achtigen (waartoe de auteur de
mensen gemakshalve ook re
kent) hebben die kans gehad.
De conclusies van Gould zijn
zonder meer een aanslag op
het gevoel van eigenwaarde
dat wij als mensen hebben. Hij
schrijft: „Het leven is geen
ladder van voorspelbare voor
uitgang, maar een wijd vertak
te struik, die voortdurend
wordt gesnoeid door de mee
dogenloze man met de zeis".
De mens is een zijtakje van de
struik en niet het eindpunt
van de boom zoals we ons de
ontwikkeling van het leven
steeds hebben voorgesteld.
Waarom zijn wij zo gehecht
aan deze ordening van het le
ven waarvan de mens het eind
is? Daarop antwoordt Gould:
„Ze geven voedsel aan onze
hoop op een universum dat
voor ons een intrinsieke bete
kenis heeft. De meeste my
then en oude wetenschappelij
ke verklaringen van de wes
terse cultuur doen deze „diep
ste wens" ook in vervulling
gaan.
Het boek van Gould is bijzon
der helder en leesbaar ge
schreven, ook al ontkomt hij
uiteraard niet aan het gebrek
van vaktermen. Toch is het
hem er steeds om te doen on
nodig jargon te vermijden. Hij
zegt dat hij welbewust wil
staan in een traditie van we
tenschappers die schrijven op
een manier die een ontwik
keld publiek kan begrijpen.
In een vraaggesprek met het
Franse weekblad L'Express
zei Gould onlangs dat er na de
ontdekkingen van het Rif van
Burgess ons twee houdingen
overblijven. Ofwel, aldus
Gould, houden we wanhopig
vast aan het idee van een we
reld die een specifieke zin
heeft en zoeken troost we in
verhalen die niet blijken te
kloppen. De andere houding is
volgens hem het slechte
nieuws te aanvaarden. Aan
ons een zin te geven (overi
gens te midden van alle raad
sels, waarvan het grootste: hoe
het leven kon onstaan, nog ge
heel onbeantwoord blijft) en
wel op die terreinen van het
leven waar wij in vrijheid én
verantwoordelijkheid kunnen
handelen.
N.a.v. Stephen Jay Gould: Het
wonderbaarlijke leven. Over
toeval en evolutie. Uitgave
Contact. Prijs45,--
Eigen boezem
trui:
God wordt er vergeleken als
iemand die tranen droogt, de
kleren van de kinderen
maakt, een vrouw die een
munt kwijt is en terugvindt.
God kan in de liturgie en ver
kondiging ook in meer 'neu
trale' beelden ter sprake ge
bracht worden: God als vuur,
water, rots, wolk. Wel zal er
steeds een gevoel van afstand,
van respect en het perspectief
van de zwakken in het spre
ken over God naar voren die
nen te komen, aldus Denise
Dijk. „Je kunt God niet in je
broekzak steken en zomaar
naar je eigen beeld toesnijden.
Als je gelooft dat God oproept
tot vrede en liefderijke ge
rechtigheid, zijn dat grenzen
in het spreken over God, die je
met andere christenen deelt."
Het verwoorden van Gods
beelden blijft overigens een
subtiele aangelegenheid, vindt
de feministisch theologe. Want
moet je een kind dat seksueel
misbruikt door zijn vader is
confronteren met God als de
Zorgzame Vader? Of een
vrouw, die als dochter de ver
stikkende liefde van haar
moeder heeft moeten onder
gaan, met God als een Lieve
Moeder?
Tot een verandering van het
Onze Vader in 'Onze Vader en
Moeder' is Denise Dijk in haar
brochure nog niet gekomen.
„Je moet ook voorzichtig zijn
en niet meteen alles op zijn
kop zetten. De mensen in de
gemeentes moeten het ook
mee kunnen maken." Ook de
hervormde en gereformeerde
Toerustingsbrochure, bedoeld
om te gebruiken in gespreks
groepen, gaat nog niet zover.
Wel wordt voorzichtig de sug
gestie opgeworpen of God ook
niet het beste benoemd kan
worden met vrouwelijke beel
den. „Want waarom God op
sluiten in een mannelijk
keurslijf? We zouden toch. best
eens kunnen denken aan God
als moeder, als vriend(in), als
liefste?"
Paula van Cuilenburg e.a.,
Dochters en Zonen van God.
Inclusief taalgebruik in de
kerk. Serie Toerusting,
Boekencentrum Den Haag,
1991. Prijs 5,50.
De brochure van het Depu-
taatschap Gemeenteopbouw
van de GKN over vrouw, taal
en liturgie verschijnt in het
najaar bij uitgeverij Narratio
in Gorinchem.
ht
appar
jflithoti
Er staat een huis in brand. Maar de omstanders
niet, ze roepen alleen 'Brand!'. Zo is het ook met de ^stig w
dereen schreeuwt moord en brand over het toegenon^g^rijfs
tal arbeidsongeschikten, maar veel animo om de bluswerk
open te draaien en het vuur met vastberadenheid tefin Nijn
den is er nog niet. Het kabinet teruggefloten dj dit zie.
woedende vakbeweging en PvdA-achterban ^et e€
zer dagen opnieuw met het wao-dossier, en het is n<| i^egei
de vraag of daar veel van verwacht mag worden. e ais Co
jenhuis
Er zijn maar weinig politici met enig realiteitsbesef £j^nS
ven te beweren dat een nieuw wao-plan, dat in drief3
miljard gulden op moet leveren, voor iedereen pijnT
zijn. Vandaar dat PvdA-partijvoorzitter Sint de afgelojJ)B(
gen uitgebreid heeft gewaarschuwd dat ook het nieuw
stel 'scherpe kantjes' zal hebben.
Rest de vraag hoe dat nieuwe voorstel er uit moil 1
zien. Een recent rapport van de Sociale Verzekering\^tt..
werpt wat dat betreft een verhelderend licht op de zaj
omstotelijk wordt in de SVR-nota aangetoond dat di
heid zélf het uit de hand gelopen beroep op de wai
veroorzaakt. IC
de SVR constateert dat dat het aantal arbeidsongesj
in de industrie tussen 1980 en 1990 met zestien procerl
stegen. Dat lijkt veel, maar het cijfer verbleekt als
de groei van het aantal arbeidsongeschikte ambtv
wordt gelegd: plus honderd vijf tig procent! Vooral in F t
derwijs blijkt de werkdruk (door alle bezuinigingenf1 0IF
zijn opgelopen dat veel leerkrachten vroegtijdig moefr^ ni
haken. Ook het ziekteverzuim een andere indicatf c 81
(on)gezonde werkomstandigheden ligt bij de ofri
schrikbarend hoog. De SVR registreert een verzuim v*
derhalf keer zo hoog ligt als bij het particuliere bedrijfpP^
A.NDERS dan in de 'marktsector' is bij de rijksoverh?jng Vj
Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds verantwoordelijk birji
de preventie, begeleiding en reïntegratie van 'invalid^ dis<
tenaren. Deze bureaucratische moloch in Heerlen looje}jng
ter vreselijk achter de feiten aan. Onlangs nog bleek fodbo'
ambtenaar die al drie jaar ziek was, nog steeds niet v
keurd. disci
jteld b
het zou het kabinet sieren als het wat meer de h*
eigen boezem stak en minder met een beschuldigende i
naar sociale partners (werkgevers en werknemers) wein«
fatsoenlijk personeelsbeleid, reorganisatie van het AjMfcfJ
eindelijk meer helderheid over de operatie Grote EffiSa®
(die duizenden ambtenaren al maandenlang uit hur Hoge,
houdt) lijkt ons meteen al geboden. 'geiu.gsd
GEZIEN het relatief groot aantal jongeren en hoger oj^^j
den dat de laatste jaren vanwege psychische klachten tor Econo
wao-situatie belandt, kan het ook verstandig zijn schefavo^dot
kijken naar de 'instroom'. Moeten de voorwaarden w^eeuoe
der men een wao-uitkering kan verkrijgen niet veell student,
per? Wordt het niet eens tijd dat de uitvoeringsinstan^ ^a/
vrijd worden van het verlammende toezicht door 1
mers- en werkgeversorganisaties?
Met een beetje geluk komt het kabinet volgende wei
een plan dat in elk geval de pijn wat eerlijker verdeef"
de wao'ers die nu ten onrechte van de regeling gebruiggj^i
ken en de werkgevers die daar con amore aan hebber
gewerkt. De kans dat de vakbeweging daarop zijmrr 7"
herfst' zal afblazen is vermoedelijk klein. Voor de Pvdi¥ t
te hopen dat de partij dan nog genoeg zelfvertrouwen* i
om zich niet door opstandige bonden in de oppositierol
ten jagen.
CeidócSouocmt
Westerpers bv (maakt deel uit van Sijthoff Pers bv).
Apothekersdijk 34, Leiden.
071 -122 244.
071 -134 941
Postbus 112300 AA Leiden.
Uitgave:
Kantoor
Telefoon:
Telefax:
Postadres:
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9. 2288 BC Rijswijk.
Telefoon: 070-3190 933.
Telefax: 070-3906 717
Postadres: Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur: J Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers.
Chef-redacteur: G -J. Onvlee.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel. 070 - 3190 808): L van Koot
047): R. Kleijn (chef), M.prem
[iets
Herpen (chef). F. Buurman, ,en le
ep t
Sport Leiden e.o. (tel 071 - 144 049) K. van Kesteren. aet a<
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel: 070 - 3190 815): verlc
A. van Rijn (chef), W. Bunschoten, drs. C. van Haersma Buma, A. van Holsteiijpp
E. Huisman, H Jansen, drs. J. van Leeuwen - Voorbij, R. de Roo, drs. K. Vera;
ivan f
ha A
ëraad
an de
iet w,
van
e
Sport algemeen (tel. 070 - 3190 826): F. Werkman (chef), P. Alleblas, D. Dijkhu
D. Kiers, R Langeveld, drs. H.-F. Ruijl. prei
p va:
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834): G. Ansems (coördinator), B. Jansma. H. Piët joverl
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L. Kooistra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pieterse. Proble
|nt da!
Opmaak (tel: 070 - 3190 831): Ch Bels (chef), A de Bruijn,
B. Hermans, J. Hofmeester, C de Kier, H. Nieuwmans, H. Schneider
Redactie-secretaresse (tel. 070 - 3190 819): T. Kors.
Courant maakt verder gebruik
Pieterse.
Diekstra, L. Hejj en l
n te ze
op, v
sl samenwerkingsverband van negen regionale kranfen in Nederla/bende
tieigie ue algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs. K. Swiers en M. va\yei k
Ven De parlementaire redactie bestaat uit R in 't Hout (chef), H. Bijleveld, D'
land, P. Koopman, D van Rietschoten en K. van Wees net
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus; traags
- de volgende correspondenten in het buitenland: S. Akkerman (Praag), ren sti
drs. D J. van den Bergh (Peking), drs. H. Botje (Tunis), A. Courant (Athene)j,pnfia
R. Hasselerharm (Johannesburg), T. Heard (Kaapstad), drs. A. Heering (Rof,
B. van Huët (Parijs), M. de Konlnck (Washington), H. Kuitert (Nieuw Delhi), h°ew
F. Llndenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs. R. Vunderink (Mosko|Lubbi
W. Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgradoirake
F. Wijnands (èonn). J. Wijnen (Brussel) nsdag
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertalroot d
Kublicatierechten van The Times en The Sunday Times of London. Vertaalster,n
I. de Cocq. P
Nabezorging
Telefoon 071 -122 248 op ma. t/m v
15.00 uur.
n 08.30 tot 17.00 uur.
n 18.00 tot 19.00 uur. op za. v
SP/
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand 25,70
per kwartaal 76,60
per jaar 294,30
Bij betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal 78,60
per jaar 299,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 - 122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 -134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 - 3902
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
2*
