„Eigenlijk wil
iedereen uit
Albanië weg"
JteidóatSowumU
Het was de Italiaanse televisie
die de laatste stroom van Al
banese vluchtelingen op gang
bracht en het is dezelfde tele
visie die de Albanezen nu
moet doen besluiten in hun
geruïneerde land te blijven.
Want ze zijn een teveel voor
Italië en een gemis voor Alba
nië. In het straatarme land
wonen nog geen drie miljoen
inwoners. Alle handen zijn
nodig om het weer op te bou
wen. Maar de motivatie, de
kennis en het geld ontbreekt
om Albanië weer leefbaar te
maken. Het ontredderde
Oost-Duitsland werd aan de
hand genomen door West,
maar wie helpt Albanië op
weg?
De hitte en de dorst worden veel Albanese vluchtelingen die door de Italiaanse politie in het Victoria-stadion te Bari verzameldzijn, te veel.
GRONINGEN - Hangend onder
aan een trein richting België, hun
voeten vastgebonden aan een
draaistel, probeerden twee jonge
Albanezen deze week de hel van
Bari in Italië te ontvluchten. Acht
uur lang hingen ze tussen leven en
dood, op de vlucht voor honger en
ellende, op zoek naar de vervulling
van schone beloften.
„Ik kan het me levendig voorstellen dat
Albanezen hun leven wagen om hun
land te ontvluchten", zegt voorzitter
Marja van Dorp van de Vereniging Ne-
derland-Albaniê. Zij is onlangs terugge
keerd van een hulptransport naar Alba
nië en hoopt volgende maand een lading
medicijnen naar de hoofdstad Tirana te
brengen. „Op televisie zijn beelden te
zien van westerse luxe en vertellen poli
tici over de vooruitgang. Maar in Alba
nië is een gebrek aan alles: medicijnen,
voedsel, kleding, grondstoffen. Veel fa
brieken liggen al maanden stil omdat er
geen grondstoffen worden aangevoerd.
Want Albanië heeft geen geld om pro-
dukten in te voeren. Het land heeft al
leen schulden: vierhonderd miljoen dol
lar".
En dus hangen de mannen overdag op
straat of praten in het café bij een kopje
koffie over de ellende en proberen vrou
wen voedsel te bemachtigen. „Een Alba
nees verdient slechts een gulden per dag
en dan kan hij nog niets kopen. Vrou
wen gaan erop uit om nog wat etenswa
ren te ritselen. Ze staan uren in de rij
voor een bijna lege winkel. Als je een
maal aan de beurt bent, is de kans groot
dat er niets meer is. Er zijn geen aardap
pelen, melk, eieren, vlees, koffie en rijst.
Er is zelfs nauwelijks brood te krijgen.
We hebben daar bijna elke dag tomaten
gegeten".
En de situatie wordt alleen maar slech
ter. De veestapel is de afgelopen maan
den ingekrompen van 170.000 tot
10.000 stuks en de graanschuren zijn bij
na leeg. De EG heeft toegezegd Albanië
50.000 ton graan te sturen, maar dat
lijkt een doekje voor het bloeden. „Er is
niets ingezaaid, dus er valt straks ook
niets te oogsten. Komende winter wordt
echt een ramp voor Albanië", voorspelt
Van Dorp.
Zonder schoenen en in gescheurde kle
ding slenteren Albanezen door de straten
van Tirana. In afwachting van betere tij
den. Of een gebaar, zoals het hulptran
sport vanuit Nederland. Toen de wester
se vrachtwagen het terrein van het cen
trum van Moeder Theresa opdraaide,
werd de wagen bestormd door Albane
zen. „Bedelende kinderen en mensen die
proberen van alles los te krijgen. Ook
door te stelen. De kleding stond opgesla
gen op een bewaakte parkeerplaats, maar
desondanks werden er zakken openge
sneden en kledingstukken gestolen".
Voortdurend worden westerlingen be
laagd door bedelende kinderen en men
sen die vragen of ze mee mogen, maakt
niet uit waar naar toe, als ze meer weg
kunnen uit het hopeloze Albanië. Van
Dorp: „Eigenlijk wil iedereen er weg.
Maar als iedereen wegloopt komt er he
lemaal niets van het land terecht".
Bij de eerste exodus, in maart, zijn onge
veer 20.000 Albanezen naar Italië ge
vlucht. De opvang van de vluchtelingen
heeft Italië meer dan 200 miljoen gulden
gekost. De nieuwe golf immigranten van
vorige week werd Italië te veel. Omdat
ze sinds de omwenteling in Albanië geen
politieke vluchtelingen meer zijn, maar
puur economische, komen ze niet in
aanmerking voor asiel en mogen ze niet
blijven. De meesten van de ongeveer
17.000 vluchtelingen werden vastgehou
den in het sportstadion van de Zuiditali-
aanse havenstad Bari en per vliegtuig
weer teruggestuurd. De beelden van de
overvolle boten naar Bari en het hard
vochtige optreden van de Italiaanse poli
tiemensen en militairen hebben voor
veel beroering gezorgd in West-Europa
en wellicht ook in Albanië, waar de be
volking Italiaanse televisieprogramma's
kan ontvangen. Het waren mede de beel
den van weelde en luxe die veel jonge
Albanezen hadden doen besluiten de
boot te nemen naar Italië. Eenmaal in
het beloofde land werden ze opgesloten
in een snikheet sportstadion en droog
den ze haast uit. Opstandelingen vonden
een meedogenloze Italiaanse politie te
genover zich. Woede, ontreddering en
desillusie waren van de Albanese gezich
ten af te lezen. Ook deze beelden waren
afgelopen dagen op de weinige Albanese
televisies te zien. Van Dorp hoopt dat ze
de bevolking ervan doordringen dat
vluchten weinig zin heeft. „Het zijn uit
gerekend de sterkste,meest onderne
mende mensen die vluchten: veel jonge
mannen. Wat achterblijft kan het land
helemaal niet opbouwen".
De stroom vluchtelingen verplicht ook
de EG zich te beraden over de proble
matiek in Albanië. Maandag kondigde
de EG aan ruim 4,6 miljoen extra nood
hulp aan Albanië te geven, waarmee het
totaal dit jaar komt op ongeveer tien
miljoen gulden. Italië heeft Albanië toe
gezegd voor ruim tweehonderd miljoen
gulden aan voedingsmiddelen en medi
camenten te leveren. Maar met alleen
noodhulp komt het land er niet. Andere
Oosteuropese landen hebben al laten
zien dat een plan-economie van bijna
een halve eeuw communistische over
heersing niet van de ene op de andere
dag kan worden veranderd in een vrije
markteconomie. Door de schok en de
verwarring van de omwenteling ligt de
produktie in Albanië nagenoeg stil en is
de distributie van goederen totaal ontre
geld. De nieuwe regering heeft democra
tische en economische hervormingen
aangekondigd maar er is geen kennis of
geld om de plannen uit te voeren. „Alba
nië heeft alleen schulden en bijna elke
vorm van management of particulier
initiatief ontbreekt", aldus Van Dorp.
Binnenkort kunnen de Albanezen kennis
maken met particulier initiatief als in
Tirana de eerste Nederlandse handelaren
in tweedehands auto's arriveren. Kort
daarna volgt het hulptransport van de
Vereniging Nederland-Albanië. De vere
niging heeft de krap vijftig leden opge
roepen Nederlandse ziekenhuizen te vra
gen om medicamenten. „Bijna alles is
welkom. Zelfs aspirientjes zijn amper te
krijgen in Albanië".
In Albanië is inmiddels ook een vereni
ging Albanië-Nederland opgericht. De
verenigingen hebben geen politieke doel
stellingen, maar zijn opgericht voor cul
turele uitwisseling. „Eigenlijk is er al
heel veel veranderd in Albanië. In no
vember durfde nog bijna niemand mij
aan te spreken en afgelopen maand de
den de mensen niet anders. In het En
gels nota bene. Ik heb altijd gedacht dat
ze daar helemaal geen Engels konden".
Van Dorp is reisleidster en bezoekt Al
banië sinds 1984. „Toen mocht je met ook
niemand praten en niet van de groep^Het
weg. Er waren voortdurend twee Albane
se begeleiders bij en de ene moest op d<
andere letten. Het aantal verklikkers wai
één op één. Iedereen was bang voor el
kaar, ook ouders voor hun kinderen en
andersom. Nu zijn de mensen veel los
ser en gemakkelijker. Er is heel wat ver
beterd. Over twintig, dertig jaar kan Al
banië een echt vakantieland zijn. Want
het heeft veel bezienswaardigheden,
prachtige stranden en een ongerepte na
tuur".
KOZLODUY - Er zijn vreemde
dingen te zien langs dit stuk van de
rivier: kikkers met twee koppen en
konijnen die op katten lijken. De
plaatselijke dierenarts uit een dorp
je bij Kozloduy, aan de Bulgaarse
zijde van de Donau, is de tel kwijt
geraakt van de misvormde schapen
en veulens die hij te zien heeft ge
kregen. Er is duidelijk iets hele
maal mis.
Dit soort verhalen steekt altijd de kop
op in de omgeving van kerncentrales.
De medische wereld in West en Oost
doet onderzoek naar de samenhang tus
sen kerncentrales en leukemie. Ook de
eventuele samenhang met miskramen
wordt onder de loep genomen; deze kun
nen wijzen op genetische afwijkingen.
Het is een manier om door de sfeer van
geheimhouding te breken waarmee kern
energie wordt omringd.
Er waren echter bijzonder goede redenen
om het stilzwijgen te bewaren over Ko
zloduy. Zelfs net Internationale Bureau
voor Kernenergie in Genève geeft toe
dat de centrale een groot risico vormt en
dat de situatie er alleen maar erger op
wordt. Het Bureau heeft verscheidene
kerncentrales in Oost-Europa geïnspec
teerd, met name centrales als die in Ko
zloduy met reactoren van 440 megawatt
van de eerste generatie, de dinosaurus
van de kernenergie. In Duitsland is een
vergelijkbare centrale in Greifswald ge
sloten, die zelfs veiliger was dan die in
Kozloduy. De Bulgaren hopen de afge
dankte technologie van Greifswald te
kunnen overnemen.
Bulgaarse milieu-activisten (onder de
noemer 'eco-glasnost') zeggen dat een
tweede Tsjernobyl ophanden is en zij
hebben goede redenen om dit te geloven.
Vanaf 1974 zijn er officieel 18 inciden
ten geregistreerd. Plaatselijke technici
zeggen echter dat er veel meer storingen
zijn geweest, vooral met de hoofdunit,
een reactor van 1000 megawatt die als
nummer vijf bekend staat.
Elders in de centrale werd negen jaar ge
leden een ernstig radioactief lek geregi
streerd als gevolg van defecte veilig
heidskleppen. In 1986 waren er proble
men met het voedingswatersysteem.
Volgende de ontstelde technici werden
de defecte reactoren niet eens stilgelegd
voor reparatie.
De activisten zeggen dat het waterkoe
lingssysteem - een van de zwakke pun
ten van Tsjernobyl - fouten vertoont
die fatale gevolgen kunnen hebben. De
buizen zijn te nauw en de druk neemt te
snel toe. Hoewel de vier reactoren van
Zelfs het Internationale Bureau voor Kernenergie in Genève geeft toe dat de kerncentrale in Kozloduy een groot risico vormt
en dat de situatie er alleen maar erger op wordt. FOTO: AF
440 megawatt gebruik maken van het
zelfde watersysteem, is er geen automati
sche afsluiting mogelijk in geval van ca
lamiteit. Tot overmaat van ramp is de
centrale van Kozloduy gebouwd in eèn
seismische zone: eerder deze maand
werd Roemenië opgeschrikt door een
aardbeving.
Achteloos
Kozloduy heeft evenveel charme en ar
chitecturale flair als de Berlijnse Muur.
Soldaten van het ministerie van binnen
landse zaken schooien met losgeknoopte
uniformjasjes, hun geweer achteloos
over de schouder geslingerd, door de
woesternij van roestend schroot. Ze be
waken geen militair, maar een politiek
geheim: een geheim van onbekwaam
heid, van roekeloosheid, van energiepro-
duktie tegen elke prijs.
Veertig procent van de elektriciteit in
Bulgarije wordt in Kozloduy opgewekt
en wannneer de hele centrale gesloten
zou worden - of zelfs alleen de twee
oudste reactoren, zoals de Bulgaarse
vice-premier Alexander Tomov heeft be
loofd - zou dit de economie ernstig ont
wrichten. Het risico van een nieuwe
Tsjernobyl-explosie moet worden afge
wogen tegen de mogelijkheid van een
economische ineenstorting. Tot dusver
hebben de noden van de economie het
gewonnen en de risico's worden verhuld:
staatsgeheim.
Zelfs de werknemers in de centrale wa:
ren niet op de hoogte. Zij wonen in een
complex (compleet met speelplaats voor
de kinderen) in de buurt van de centrale.
„Ten gerieve van de werknemers", aldus
de dienstregeling van de speciale buslijn
tussen het wooncomplex en de centrale:
in 20 minuten ben je thuis na de och
tenddienst. De woningen bevinden zich
nog dichter bij de centrale dan de flats
waar de werknemers van Tsjernobyl
woonden.
Na de ramp in Tsjernobyl in 1986 deed
het regime van Todor Zjivkov al het
mogelijke om het nieuws verborgen te
houden: de gezinnen van de leden van
het Centraal Comité werden op de hoog
te gesteld, maar de gewone bevolking
werd in het ongewisse gelaten.
„We kregen bevel niets te zeggen in het
openbaar", aldus Tsvetan Boucher,
hoofd van de afdeling kernfysica van de
universiteit van Sofia. „Maar de regering
wist absoluut wat er aan de hand was.
want dat vertelden we". Het was zaak
niet alleen de Bulgaren te misleiden,
maar ook de Roemenen aan de overkant
van de Donau. De Roemenen willen
meer openheid over Kolozduy en lobby
en zelfs voor de sluiting van de centrale.
Tot dit jaar werd dit door de Bulgaren
afgedaan als arrogante bemoeizucht.
Grijsgroene mist
De rivier die de lange grens vormt tus
sen Bulgarije en Roemenië scheidt in de
herfst een grijsgroene mist af die een
goede metafoor is voor de ondoorzichti
ge, soms giftige betrekkingen tussen de
twee landen. Onder het communistische
bewind waren de buurlanden min of
meer verplicht de wrijvingen aan de
grens te verminderen. Hiervoor was het
soms nodig de waarheid te verbergen.
Had Bulgarije in 1986 toegegeven dat
Kozloduy zich in dezelfde aftandse staat
bevond als Tsjernobyl, dan zou dit een
reeks eisen van Nicolae Ceausescu heb
ben ontketend.
De Roemenen hebben van hun kant ver
schrikkelijke dingen gedaan met de Bul
gaarse haven Ruse verder stroomaf
waarts. Dit gemoedelijke koopmansstad
je aan de Donau wordt aangetast dooi
de chloordampen van de Roemeense
chemische fabrieken in Giurgiu aan de
overzijde van de rivier. De negentiende-
eeuwse gevels van de villa's in Ruse zijn
er ernstig door aangetast. In februari
1989 probeerde Grisja Filipov, toenma
lig premier van Bulgarije, de plaatselijke
bevolking te kalmeren. Hij verzekerde
dat de dampen onschadelijk waren. Nie
mand geloofde hem. De cijfers, die toen
nog geheim werden gehouden, zijn nu
algemeen bekend: ademhalingsziekten
zijn de afgelopen elf jaar met 75 procent
toegenomen in Ruse en ongeveer 65 pro
cent van de 190.000 inwoners van de
havenstad wordt behandeld voor adem
halingsproblemen.
Bespioneren
De regeringen van Bulgarije en Roeme
niè bespioneren elkaar al jaren. Ceauses
cu was gefascineerd door de banden tus
sen de Bulgaarse geheime dienst en de
KGB. De Bulgaren hadden op hun beun
bevel gekregen van Moskou om alle ver
dachte activiteiten in Roemenië na te
gaan, waaronder het nucleaire program
ma van het land.
De grootste geheimen van het commu
nistische tijdperk hebben echter geen
verband met internationaal terrorisme
of de wapenhandel, maar met economi
sche blunders. De post-communistischf
staten worden ondanks al hun rijke na
tuurlijke bronnen geconfronteerd mei
ernstige energieproblemen. Zij zijn af
hankelijk gemaakt van goedkope Sovjet
olie en die vloeit nu niet meer.
Het is ook onbegrijpelijk dat de commu
nistische planners destijds enorme ver
kwistende projecten gingen bouwen en
waarom ze de energieverspilling van d<
zware industrie bleven toestaan. Dezi
technocraten hebben meer dan wie ooi
bijgedragen tot de ineenstorting van di
centrale planeconomie en zo tot de va
van het communistische bewind
Oost-Europa.
Misschien zou het Westen, voorda
schulden kwijtgescholden gaan wordei
in ruil voor de sluiting van Kozloduy
het spoor van deze technocraten moetei
volgen. Wellicht zijn zij nog steeds ver
antwoordelijk voor het economisch be
leid.
(c) The Time
