'Sociale kwestie'verdeelt organisaties
Het
licht
reikt
naar
ieder
mens
rVc
CcicUcSounant
GEESTELIJK LEVEN OPINIE
COMMENTAAR «de
ZIEN EN GELOVEN
Fundamentele keuze
1
CeidóeSouta/rtt
ZATERDAG 3 AUGUSTUS j
Twee bisschoppen naar Europese synode
UTRECHT Kardinaal dr. A.J. Simonis en bisschop J.G. ter
Schure nemen eind dit jaar namens de Nederlandse bisschop-
fmconferentie deel aan de bijzondere bisschoppensynode over
uropa.
Kardinaal Simonis heeft namens de Nederlandse bisschoppen
conferentie zitting in de Raad van Europese Bisschoppenconfe
renties (CCEE). Bisschop Ter Schure heeft zijn uitverkiezing te
danken aan het feit dat hij in de jaren zestig als lid van het
hoofdbestuur van de congregatie der salesianen vaak in Oost-
Europa verbleef.
Het Vaticaan heeft bepaald dat Nederland net als onder meer
Griekenland, Litouwen en België twee bisschoppen naar de sy
node mag sturen. De meeste deelnemers komen uit Tsjechoslo-
wakije, Joegoslavië en Polen: zes per land. Uit Duitsland, Roe
menië, Frankrijk, Spanje, Italië en Hongarije worden vier deel
nemers verwacht.
Aan de beraadslagingen nemen ook 15 vertegenwoordigers deel
van de Konferentie van Europese Kerken, waarin orthodoxe,
anglicaanse en protestantse kerken samenwerken. Daarnaast
nodigde de paus onlangs de patriarch van de Russisch-Ortho-
doxe Kerk. Aleksej II, uit.
Christelijk alcoholvrij recreatieoord blijft bestaan
Bij de meeste
succesmensen is het
succes groter dan de
menselijkheid
Daphne du Maurier
APELDOORN De
Stoppelberg blijft voortbe
staan als alcoholvrij recre
atie- en vormingscentrum.
De eigenaar -de Christelijke
Beweging voor Drankbestrij
ding (CBD) - verkoopt het bui
tencentrum in Beekbergen per
1 september aan het beheer
dersechtpaar voor circa
500.000 gulden.
Verkoop van het christelijke
recreatiecentrum op de vrije
markt zou volgens CBD-be-
stuurslid H. Ploeger zo'n één
twee ton meer opleveren. Dat
de CBD toch de voorkeur
geeft aan het beheerdersecht
paar hangt samen met de ga
rantie dat het centrum alco
holvrij blijft. De beheerders
zetten zich daarvoor in, een
markt-gerichte exploitant zou
zeer waarschijnlijk de drank
verkoop toestaan.
In april kondigde de CBD de
verkoop van De Stoppelberg
aan. De noodzakelijk geachte
nieuwbouw van de uit 1931
stammende conversatiezaal
komt neer op een investering
van vijf ton. Teveel voor een
rendabele exploitatie, conclu
deerde de CBD. De CBD heeft
al jaren moeite met de margi
nale financiële resultaten van
het
Als
recreatiecentrum,
christelijk alcoholvrij buiten
centrum is De Stoppelberg
niet in staat dezelfde hoeveel
heden bezoekers te trekken als
een modaal vankantie-oord.
De voorgenomen sluiting riep
met name bij trouwe Stoppel-
berggangers de nodige teleur
stelling op. Ook het beheer
dersechtpaar Van der Schaaf
was niet verrukt over het idee
ruim twaalf jaar beheerders-
werk en inzet op te geven.
Overleg tussen de CBD en de
beheerders leidde uiteindelijk
tot verkoop. Jaarlijks boekt De
Stoppelberg circa 9000 over
nachtingen.
nest)
BASISDOCUMENT 'BEDREIGDE VERANTWOORDELIJKHEID' KRIJGT SCHERPE KRITIEK
door MARINUS V.D BERG
LIED
Wie niet al te haastig het
station van Eindhoven
binnengaat, ziet daar een
opvallend kunstwerk dat er in
voor- en zijgevel is
aangebracht. Het kunstwerk
laat de menselijke levensloop
zien. Begin en einde van het
leven. Je ziet de kindertijd,
de schooltijd, de tijd van
liefhebben en werken, de tijd
van balans opmaken en tot
slot zie je de muze. Je ziet
iemand op een harp spelen.
Je ziet iemand die schildert
en een beeldhouwer. Onder
het kunstwerk zijn de
woorden gebeiteld van A.
Roland Holst: „Wie zich zijn
eigen weg baant door de
wereld, hoort in het leven
eens zijn eigen lied."
Het is om velerlei redenen
een verrassend kunstwerk
die de reizigers, de-mens
onder-weg hier te zien krijgt.
Hier op deze plaats van gaan
en komen, van op reis gaan
en thuiskomen. Soms heeft
een mens op zijn levensreis
oponthoud. Soms keert een
mens teleurgesteld en
vermoeid terug.
Je kunt onderweg
opgehouden worden door de
levensvraag: waartoe dient al
mijn reizen? Wat is de zin
van mijn onrustig heen en
weer trekken? De mens
wordt soms opgehouden
door de vraag: wie ben ik? Je
zoekt naar de weg die jouw
weg is. Er zijn immers zoveel
richtingen, zoveel sporen.
Welke spoor brengt je het
ware geluk en welk spoor is
doodlopend? Het station is
een goede plaats voor
levensbezinning. Er zijn vele
loketten waar je reisbiljetten
kunt kopen, maar er is geen
loket voor een enkele reis
levensgeluk. De weg naar het
levensgeluk moet je zelf
banen. Wie die weg baant
door de wereld, de moeite en
de pijn niet uit de weg gaat,
die zal eens zijn eigen lied
horen. Zo belooft de dichter.
Opvallend is het einde van
het kunstwerk: de ouderdom
is er niet voorgesteld als
neergang, als een zinloos
einde, maar het leven eindigt
in de Muze: in het Goddelijk
Lied. Alsof de beeldhouwer
de reizende mens wil
bemoedigen: je reist niet
voor niets, maar je bent op
weg naar het geluk.
Aan dit beeldhouwwerk
moest ik weer denken toen ik
onlangs een prachtig
geschenk kreeg, een ets
gemaakt door Yvonne
Borgers. De ets is een
zogenaamde geluksmandala.
Een mandala is een cirkel. Ze
vindt haar oorsprong in India.
Een mandala vertelt een
levensgeschiedenis. Er zijn
meerdere symbolen in
verwerkt, zoals 'handen die
je dragen, die je steunen.'
Maar ook planten en vissen.
In het midden van de
mandala die ik ontving is een
ying//yang. Ze symboliseert
dat ieder leven licht en
donker komt. Soms ben je in
het donker en zie je het licht
niet. Dan weer ben je in het
licht en is het donker er als
een schaduw.
Wat mij bijzonder trof in deze
mandala was de muziekbalk
met noten. Ze deed me direct
denken aan de woorden van
Roland Holst. Je zoekt soms
in je leven naar de zuivere
tonen voor je eigen leven. Je
stemt je zelf en je wilt jezelf
afstemmen op wat zuiver en
gped is. Je wordt gevoeliger
voor de valse tonen. Zo
ontdek je het lied dat bij jou
past en dat jij zingen mag en
kunt op jouw levensweg. De
kunstwerken versterken mijn
vertrouwen dat de Schepper
de grondtonen voor een lied
heeft gelegd in ieders hart.
Je krijgt het alleen te horen
als je leeft.
„Wie leeft die maakt zijn
eigen lied, wie niet leeft
verstaat het niet." (H.
Oosterhuis)
UTRECHT Behalve de
actuele discussie over de
WAO, die een grote ver
deeldheid in politiek en
organisaties laat zien,
wordt er een ander ge
sprek gevoerd, namelijk
die over de 'sociale kwes
tie'.
Naar aanleiding van de her
denking van het eerste Sociale
Congres van Abraham Kuyper
in 1891 en het verschijnen van
de sociale encycliek 'Rerum
Novarum' wordt in november
een cristelijk sociaal congres
gehouden en uit de voorberei
dingen daarop blijkt hoe ver
deeld christenen anno 1991
zijn over bijvoorbeeld de vraag
wat als de kern van de sociale
kwestie gezien moet worden.
Het CDA en het Nederland
Christelijk Werkgeversver
bond kunnen zich zeer
vinden in het basisdocument
'Bedreigde Verantwoordelijk
heid' voor het Christelijk Soci
aal Congres dit najaar, maar
de FNV, het CNV, het Con
vent van Christen Vrouwen,
het DISK, evenals de Raad
van Kerken en de Gerefor
meerde Synode hebben scher
pe kritiek geformuleerd op het
discussiestuk. Dat blijkt uit de
reacties (een lijvige bundel
van 380 pagina's) die de Stich
ting 1991 ontvangen heeft op
het document dat moet dienen
als basis voor het congres, dat
in Doorn zal worden gehou
den.
Onmacht
Centraal in het basisdocument
staat de gedachte dat door pro
cessen van schaalvergroting,
technocratisering en burocrati-
sering de persoonlijke verant
woordelijkheid van de mens
ernstig bedreigd wordt.
De onmacht van overheden bij
het oplossen van sociale pro
blemen, de verzwakking van
het maatschappelijk midden
veld, de enorme invloed van
de technologie en de commer
cialisering van tal van levens
gebieden hebben vele nieuwe
vragen doen ontstaan. Meer en
meer zal er een bè^oep moeten
worden gedaan op de persoon
lijke verantwoordelijkheid van
de mens in plaats van zich te
goed Moderne technologie doet veel vragen ontstaan
verschuilen achter zijn collec
tieve verantwoordelijkheid.
Als kern van de sociale kwes
ties (milieu, armoede) in onze
tijd noemt het discussiestuk de
toerekening van verantwoor
delijkheid. „Mensen en groe
pen veroorzaken wel allerlei
toestanden, maar de toereke
ning daarvan en het verant
woordelijk stellen daarvoor
blijft achterwege."
Christelijk-sociale bezinning
zou daarom moeten liggen in
het „opsporen vaii situaties
waarin personen en organisa
ties ten onrechte geen verant
woordelijkheid dragen of wil
len dragen voor de gevolgen
van hun eigen handelen."
Daarvoor is een diepgravende
analyse nodig van de plaats
van personen in ons ingewik
kelde bestel van produktie en
consumptie. Erkend moet wor
den dat er een oorzakelijk ver
band is tussen handeling en
gevolg op het vlak van pro
duktie en consumptie. En die
erkenning moet gevolgen heb
ben voor de morele en maat
schappelijke „aansprakelijk
heid of aanspreekbaarheid"
van personen, aldus het basis
document.
Eenzijdig
Deze formulering heeft naast
instemming (Wetenschappelijk
I FOTO: DIJKSTRA
Instituut van het CDA, r.k.
bisschoppen, NCW) forse kri
tiek opgeroepen. Vooral de
vakbeweging heeft zich ern
stig gestoord aan de eenzijdige
oproep aan werknemers om
verantwoordelijkheid te dra
gen.
Volgens de FNV, die zich van
wege het voormalige NKV ook
als een drager van het christe
lijke sociale erfgoed be
schouwt, heeft het basisdocu
ment van de Stichting 1991 „te
weinig oog voor de voorwaar
den en instrumenten die nodig
zijn om de verantwoordelijk
heid, waartoe men opgeroepen
wordt, te kunnen beleven en
waarmaken."
De FNV protesteert daarbij
met klem tegen de eenzijdige
belangstelling in het discussie
stuk voor de werknemers, als
het gaat om verantwoordelijk
handelen in produktie en con
sumptie. „Werkgevers worden
nergens duidelijk op hun ver
antwoordelijkheid aangespro
ken, tenzij via voorzichtige
pleidooien meer accent te ge
ven aan zeggenschap van
werknemers.
De grootste Nederlandse vak
centrale tekent er overigens
bij aan dat de opstellers van
het discussiestuk onvoldoende
blijk geven van de veelvor
migheid van 'christelijk-soci-
aal denken' en onkritisch aan
het feit voorbijgaan, dat „met
een beroep op Bijbel en chris
tendom, zowel (zeer) conserva
tieve als (zeer) progressieve
denkbeelden zijn en worden
uitgedragen in onze samenle
ving."
Ook het Christelijk Nationaal
Vakverbond reageerde met
een gelijksoortige kritiek op
het in haar ogen „te sombere"
discussiestuk voor het Christe
lijk Sociaal Congres. Volgens
het CNV doet het stuk het
voorkomen alsof maatschappe
lijke ontwikkelingen niet te
beïnvloeden zijn. Onvoldoende
wordt in het basisdocument
onderkend dat mensen niet al
tijd in staat gesteld worden om
verantwoordelijkheid te dra
gen. Dat geldt zowel voor
mensen zonder werk als voor
werknemers.
Kerken
En de kerken? Zij kijken voor
al naar de internationale di
mensie (armoede in de derde
wereld) van het sociale vraag
stuk en de gegroeide tweede
ling in de Nederlandse samen
leving. Niet het afwentelen
van verantwoordelijkheid is
het sociale vraagstuk van deze
tijd, stelde de Dienst in de In
dustriële Samenleving vanwe
ge de Kerken (DISK), maar
nog steeds het arbeidsvraag
stuk, en wel dat van de afge
schreven, uitgestoten, en inva
lide geworden arbeidskracht,
getuige de toenemende twee
deling tussen mensen met en
zonder betaalde baan. Afwen
teling van verantwoordelijk
heid is „maar zijdelings de
kern van de sociale problema
tiek", aldus het algemëen be
stuur van de reformatorische
en katholieke bedrijfspastores,
verenigd in het DISK. „Voor
de massa's onder de streep -in
de derde wereld en in de mar
ges van de rijke wereld- zitten
het slachtoffer zijn, bestaan-
sonzekerheid, honger, armoe
de en oorlog aanzienlijk dich
ter bij de kern dan bedreigde
verantwoordelijkheid. Een
verantwoordelijkheid die deze
massa's meestal niet hebben,
nipt wordt gegund en niet
kunnen hebben."
Dat is een opvatting waarbij
de synode van de Gerefor
meerde Kerken in Nederland
zich kan aansluiten. „Ook kan
er theologisch wel 's een be
paald zicht zijn, dat overeen-
Het is al een heel oude
manier van zeggen: 'God
is licht'.
In de psalmen komt die om
schrijving al voor ('God is mijn
licht en heil', ps. 27), in het
Credo wordt God aangeduid
als 'licht uit licht', kerkvader
Augustinus maakt overvloedig
gebruik van het beeld van het
licht en ook voor de heilige
Bernardus van Clervaux is
'licht' een centraal begrip in
zijn geloofsopvatting. De uit
werking van dat laatste is tot
op de dag van vandaag zicht
baar in kerken die zijn ge
bouwd door de Cisterciënzers,
de orde die door de twaalfde
eeuwse Bernardus zo tot bloei
kwam. Als correctie op de Ro
maanse kerken met hun klei
ne ramen en schemerig inte
rieur, ontwikkelde zich een
bouwstijl met hoog geplaatste
ramen. De Abdijkerk in Loos
duinen, die gebouwd werd als
kapel van een Cisterciënzer
vrouwenklooster, is een voor
beeld van zo'n kerk waar het
'hoge licht' naar binnen
stroomt en waar de gelovigen
zo God kunnen ervaren.
De hervormde emeritus-predi
kant ds. W.E. den Hertog uit
Loosduinen, die jarenlang be
zig is met de (bouwgeschiede
nis van de Abdijkerk, voelt
zich op bijzondere wijze ver
want met Bernardus' visie en
datgene wat door zijn ideeën is
voortgebracht.
Bernardus bekritiseerde de
weelde waarin vele kloosters
leefden en de overdadig ver
sierde interieurs van de ker
ken. Hij bepleitte soberheid
waardoor de aandacht niet
wordt afgeleid van waar het
om gaat, namelijk de verkon
diging van het Woord. Van
daar de kale muren en het so
bere interieur.
Zulke opvattingen spreken ds.
Den Hertog als reformatorisch
theoloog natuurlijk aan, maar
er is meer. En dat is het licht
waarover Bernardus het zo na-
99
Ds. Den Hertog in de Abdijkerk
drukkelijk heeft.
Ds. Den Hertog (die van 1946
tot 1968 aan hervormd Loos
duinen verbonden was): „Die
manier van spreken over God
als licht is voor mij veelzeg
gend. Ik heb in de jaren vijftig
mogen samenwerken met de
architect K.L. Sijmons bij de
bouw van de Adventkerk, in
de wijk Morgenstond. Sijmons
had speciale opvattingen over
de sfeer van het kerkgebouw,
over de protestantse mystiek
die „midden in het heldere
licht van het leven wil blij
ven". Vandaar zijn uitgespro
ken opvattingen over ramen
en licht in de kerk. In de mys
tiek gaat het uiteindelijk om
de ontmoeting met God en bij
Sijmons bepaalde het licht als
het ware die ontmoetings
plaats. Zonder dat hij het wist,
sprak hij toen in de geest van
Bernardus. Die had vele eeu-
I FOTO: STEPHEN EVENHUIS
wen daarvoor eigenlijk in de
zelfde richting gedacht".
Tegenover de Romaanse ker
ken waarin de mensen moes
ten 'opgaan' om God in de sa
cramenten te ontmoeten, spre
ken de Cisterciënzers juist
over het blijven staan op de ei
gen, aangewezen plek. Het
licht komt vanuit de hoogte
naar de mensen toe de ruimte
binnen en bestraalt hen, ze
RECHT
sterft
komt met het sociologische
zicht, dat er zich nog steeds
een tweedeling in de samenle
ving voordoet van 'have's' en
'have nots's' (misschien iets
anders gedefiniëerd en niet
louter economisch) waarvan
de opheffing, evenals in de vo
rige eeuw, niet zonder klasse-
strijd zal kunnen verlopen."
Het beroep op de persoonlijke
verantwoordelijkheid zou wel
eens kunnen liggen aan het
feit dat de opstellers van het
basisdocument zelf tot een „ge
vestigd establishment" beho
ren, merkt de synode tussen
neus en lippen door op.
Samenhangen
De Raad van Kerken in Ne
derland wijst met name op de
internationale aspecten van de
sociale kwestie: de internatio
nale armoede, de nauwe sa
menhang tussen de omvangrij
ke en ernstige armoede in
Azië en Afrika, de milieude
gradatie en de westerse le
vensstijl en het in de gangbare
economie gehanteerde wel
vaartsbegrip. Daar zou het vol
gens de Raad van Kerken in
het Christelijk Sociaal Congres
om moeten gaan. „Ontwikke
lingssamenwerking en bestrij
ding van armoede, ondervoe
ding en ellende in de landen
van de Derde Wereld kunnen
niet meer van de sociale agen
da voor de toekomst van chris
tenen en vele anderen worden
afgedacht", meent ook de Ka
tholieke Raad voor Kerk en
Samenleving.
Dat de Stichting 1991, onder
wiens auspiciën het Christe-
lijk-Sociaal Congres wordt ge
organiseerd, zich de kritiek
enigszins ter harte heeft geno
men, blijkt uit de voorlopige
opzet van het meerdaagse con
gres. Weliswaar wordt vastge
houden aan de centrale ge
dachte van de toerekening van
verantwoordelijkheid bij over
heid, organisaties in het maat
schappelijk middenveld en de
mens, maar concreet worden
vier „belangrijke sociale
vraagstukken" aangewezen: de
ontwikkeling van de derde
wereld, menselijke arbeid,
leefmilieu en sociale zeker
heid. En omdat er tussen
werkgevers en werknemers
wel eens ernstige verschillen
van inzicht kunnen bestaan, is
er in het programma een spe
ciale plaats ingeruimd voor de
visie uit hun kringen.
w
16 1 T
worden er eigenlijk in opgeno
men. En soms vindt dan de
mystieke ervaring plaats van
de verening met God, door het
opgenomen worden in het
licht.
Ds. Den Hertog: „Ik heb studie
gemaakt van de Cisterciënzer
kerk- en kloosterbouw en ik
ben daardoor steeds bewuster
naar 'licht gaan zien'. Laatst
liepen mijn vrouw en ik in
Ockenburgh en toen zagen we
plotseling de stralen van de
avondzon die langs de stam
men het bos in scheen. Op dat
ogenblik 'zie' je hoe wonder
baarlijk mooi dat licht is en
begrijp je hoe de ervaring van
het licht mensen 'omhoog' kan
brengen. In het bos geldt dat
des te sterker. Want de eerste
Cisterciënzers kloosters wer
den gesticht midden in de wil
dernis. Er werd een open plek
gekapt waar de zonnestra
len konden komen en daar
werd het klooster gebouwd".
In de loop der jaren heeft ds.
Den Hertog een speciale bin
ding met de Abdijkerk gekre
gen. De wetenschap dat eeu
wen lang zoveel mensen in die
ruimte het licht konden ont
vangen, voedt die band. Voor
al het besef hoe in de tijd voor
de Reformatie de nonnen van
het Cisterciënzer klooster dag
en nacht hun gebeden hebben
gezegd en de psalmen hebben
gezongen.
Ds. Den Hertog preekt regel
matig in de Abdijkerk. Na zo
veel jaren predikantschap is
het „iedere keer toch weer iets
bijzonders om in deze eeuwen
oude kerk tussen de mensen
door naar voren te lopen om te
getuigen van het goddelijk
licht dat nog altijd neerdaalt
en reikt naar ieder mens".
Dit is het derde artikel in een
serie over mensen die vertel
len over hun geloofservaring
naar aanleiding van een
(kunst)voorwerp in een kerk
gebouw. De eerdere afleverin
gen stonden in de krant van
27 juli en 31 juli.
Zagreb en Belgrado beginnen vertrouwde bestemn
ter Van den Broek en zijn Luxemburgse en Portugese cfht^ew:
zich gedwongen een poging te wagen het wankelende jsthesier
werk, dat eens de republiek Joegoslavië was, voor totarborgt
storting te behoeden. Maar bij elke nieuwe missie rï"nf>- D<
vraag steeds sterker wat er nog te redden valt en wel/ctijkvo<
lossing nog mogelijk is om het einde te vermijden dat Lhesist
een wel voelde aankomen, maar niet in overweging Qetafels>
te nemen: een totale oorlog tussen Serviërs en Kroateir het ir
llsysteei
De beslissing van de Kroatische president Franjo Tu^
alle burgers te mobiliseren om de inval van Servischep yrpy
niks en federale troepen in Slavenië af te slaan, is het z|AA A A
ste fatale keerpunt. Zagreb had al vaak gewaarschuw
het leger plannen had voor een invasie om, onder heil
van steun aan de Servische minderheid, de zo lang jl
streerde dromen van een Groot-Servië te realiseren.
Iedereen wist dat de haviken rond de Servische 1
Slobodan Milosevic enkel het beste moment afwachtte
toe te slaan. Kennelijk achten zij dat nu aangebroken,
in het machtsvacuüm dat in Belgrado is ontstaan, is
mand die hen kan tegenhouden. De federale presidei"
Kroaat Stipe Mesic, staat volkomen geïsoleerd. Formeel
ook opperbevelhebber van de strijdkrachten, maar hij30r
geen enkele controle over de generaals. De federale regESSEL
van premier Ante Markovic is even machteloos. Tijderl
overleg in Brussel kon hij de EG-ministers overtuigew -p.^
een nieuwe missie van de trojka en de noodzaak meer f
nemers te sturen. De EG ziet in Markovic nog altijd de^ ov<
gesprekspartner, maar de cruciale vraag is hoe sterk hii
op het thuisfront en wie zijn gezag nog wil erkennen, ^j^in
t-x van
DE Europese bemiddeling heeft niet kunnen verhing een
dat de crisis in een stroomversnelling is geraakt. He^ster^
koord van Brioni kon even de schijn ophouden, maar ur gin(
delijk is de EG onmachtig gebleken een ernstige oplosskh^ng
vinden. De nieuwe missie van de trojka wordt mede dajeer er
de zwaarste test voor de efficiëntie en geloofwaardigheiyerian,
de Europese diplomatie. ,jng
ïoudeli
1 OT dusver was de Europese bemiddeling er vooral o
richt tijd te winnen om de verschillende partijen toe teëe"s
zelf een oplossing uit te werken. Telkens opnieuw blijkf
ter dat die partijen, en vooral Serviërs en Kroaten, ge^r ^an
meer hebben om te praten en dat betekent dat de Euwe roi
de rest van de internationale gemeenschap gedwongental leid
den de fundamentele keuze te maken tussen het zelfbes1"1"- Dit
kingsrecht van volkeren en het in stand houden van na
tionale staten. De feiten kunnen enigszins helpen bij diR^ftie^
ze. Kan er nog gesproken worden van een land JoegO!p)aaroil
als de Slovenen zich al de facto hebben afgescheiden 0 zwijn*
Kroaten er onder geen enkele voorwaarde nog willen b jaren
ren?
jvoede
DlE keuze kan niet alleen worden gemaakt door de E(gtichtii
heeft trouwens niet de middelen om een eventuele beslieer wij*
ten gunste van Kroatische onafhankelijkheid af te dwii het ov<
Het enige forum dat een geloofwaardige oplossing kar Jaêers
dwingen wil het zelf geloofwaardig zijn is de e"
rentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. M?nen 81
dan een jaar geleden ondertekenden alle Europese landf
de Verenigde Staten in Parijs het Charter voor een
Europa, dat de relaties op het oude continent een stevig*-'^''*
sis moest geven. De Joegoslavische crisis wordt de eerste
te test of Europa in staat is aan een vreedzame toekon
werken. Het zou pijnlijk zijn te moeten vaststellen da
Charter in plaats van een nieuw begin alleen het einde
van wat de „democratische omwenteling" werd genoen
Uitgave:
Kantoor:
Telefoon-
Telefax:
Postadres:
Westerpers bv (maakt deel uit v
Apothekersdijk 34, Leiden.
071 - 122 244.
071 - 134 941
Postbus 11, 2300 AA Leiden.
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk.
Telefoon: 070 - 3190 933.
Telefax: 070-3906 717.
Postadres: Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Directeur/hoofdredacteur: J. Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers.
Chef-redacteur: G.- J. Onvlee.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel. 070 - 3190 808): L. van Koot.
Omgeving Leiden (tel. 071 - 144 048): K. van Herpen (chef). F. Buurman,
een
landige
noeuvre
i bestelv
i een firr
nd-
zetmact
i de ram
i sloot.
'd de be
rijkswec
nnicken
ir Volen
ïls
rs. R. Koldenhof, M. Kroft, T. Pieters.
i. (tel. 071 - 144 049): K. v
lat de
tuffeur
Janks dt
urfout t<
uw bleet
Binnen- en buitenland, financiën en economie (tel: 070 - 3190 815):
A. van Rijn (chef), W. Bunschoten, drs. C. van Haersma Buma, A. van Holsq vak.
E. Huisman, H. Jansen, drs. J. van Leeuwen - Voorbij, R. de Roo, drs. K. V«
FO"
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834): G. Ansems (coördinator). B. Jansma, H.
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): L. Koolstra, drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef), S. Evenhuis, S. Pleterse.
(tel. 070 - 3190 819): T. Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten v
ASTER
J-zieke
t minii
_e Stichting P
redactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten In Nedtegkun*
en België. De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn drs. K. Swlers,
M. van de Ven. De parlementaire redactie bestaat uit R. In 't Hout (chef). Fdë 111
leveld, D. Hofland, P. Koopman, D. van Rietschoten en K. van Wees. g van
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus;
- de volgende correspondenten In het buitenland: S. Akkerman (Praag), in cue.
drs. D. J. van den Bergh (Peking), drs. H. Botje (Tunis), A. Courant (Atheilgn VO
R. Hasselerharm (Johannesburg), T. Heard (Kaapstad), drs. A. Heerlng (R -. --i_
B. van Huët (Parijs). M. de Koninck (Washington), H. Kuitert (Nieuw DelhlTKeilJK
F. Lindenkamp (Sao Paulo), R. Simons (Londen), drs. R. Vunderlnk (Moslpn
W. Werkman (Jeruzalem), E. Winkels (Barcelona), G. van Wijland (Belgrai
F. Wijnands (Bonn), J. Wijnen (Brussel).
ASP/
Nabezorging
Telefoon: 071 - 122 248 op ma.
tot 15.00 uur.
Abonnementsprijzen (Inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling:
per maand
per kwartaal
i 18.00 tot 19.00
25,70
76,60
294,30
299,30
e worden voldaan.
Bij betaling per acceptgirokaart:
per kwartaal
per jaar
Het abonnementsgeld dient vooruit
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 - 122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk 070 -
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
