Hóe zegt u?
I
■Ceulóc Sou/temt"
Hoe belangrijk is een fami
lienaam? Wat is de gevoels
waarde ervan? En wanneer
is een naam werkelijk hin
derlijk? Voor de vaderland
se psychologen een onder
zoeksterrein dat nog braak
ligt. Niemand die er iets
over kan zeggen, behalve de
mensen die er echt dagelijks
mee te maken hebben. Van
daar deze verkenning, een
inleiding in de 'existentiële'
betekenis van de achter
naam. Vaak maar één
woord. Door sommigen ge
koesterd en vereerd. Door
anderen ten diepste veraf
schuwd.
DE
KWELLING
VAN
EEN
'VERKEERDE'
NAAM
CLARISSE BUMA en WIM BUNSCHOTEN
DEN HAAG De badmeester
riep de kleine jongen naar voren
die zenuwachtig op z'n beurt had
staan wachten. Sybe's dag kon
niet meer stuk. Hij had het ge
haald: z'n eerste zwemdiploma!
„Wil Sybe Poepjes naar voren ko
men", schalde het door het
zwembad in Workum. De toe
schouwers joelden. En Sybe stond
daar maar te staan, het schaam
rood op de kaken. „Toen ik dat
zag, kwam bij mij het idee op
onze familienaam te veranderen",
zegt de vader van Sybe een jaar
of twintig later. Van Palmhoven
is nu de naam.
„Zelf was ik al min of meer immuun ge
worden voor al die flauwe grappen. Je
raakt eraan gewend. Toen ik nog Poepjes
heette, werden we misschien wel dertig
of veertig keer per jaar in het holst van
de nacht uit bed gebeld. Wildvreemde
mensen maakten zogenaamd leuke op
merkingen. Wat stinkt het hier, poeper-
depoep - dat soort dingen. En dat wen
de niet. Ik had er schoon genoeg van".
Geen wonder dat veel families met de
zelfde achternaam voor een geheim tele
foonnummer kiezen of het naambordje
van de deur halen. Ook in Makkum,
waar de naam Poepjes veelvuldig voor-
i komt. Maar dat betekent niet dat de fa
milie Van Palmhoven altijd evenveel be
grip ontmoet als de naamswijziging ter
sprake komt. De drastische maatregel
werd Sybe's vader soms zelfs kwalijk ge
nomen door mensen met dezelfde ach
ternaam. „Maar zij hadden kennelijk het
lef niet", zegt Van Palmhoven. „Het
veranderen van je naam is toch een hele
ingreep. Uiteindelijk besloten we dat als
Sybe, onze oudste zoon, naar de havo
zou gaan, de familienaam veranderd
moest zijn".
„Mijn ouders hebben het mij nooit kwa
lijk genomen. Mijn moeder zei: 'ik wou
dat ik het had gedaan'. En mijn vader,
die best trots is op zijn naam - hij is de
zoon van een bekende Friese schaatsen
rijder - steunde ons volledig. Achteraf
gezien zijn we héél erg blij dat we het
hebben gedaan. Ook de kinderen. Ik heb
een heel fijn gezin en ook wanneer we
onze oude naam hadden gehouden, zou
den we ons niet uit het veld hebben la
ten slaan. Maar het was dan toch moei
lijker geweest. Toen wij onze naam wij
zigden kon dat nog kosteloos. Maar zelfs
als het vijfduizend gulden had gekost,
had ik het nog gedaan".
Armetierig
De meeste mensen zitten er hun leven
lang aan vast. Maar onder bepaalde,
strikt geregelde voorwaarden, zijn veran
deringen mogelijk. Wie zijn naam wil
veranderen omdat deze „niet mooi
klinkt" kan het wel vergeten. Er moet
meer aan de hand zijn.
In ruim 92 procent van de naamswijzi
gingen zijn zaken als echtscheiding de
aanleiding (de 'in de steek gelaten' moe
der wil niet langer dat haar kind de
naam van de 'verdwenen' echtgenoot
draagt). In de overige gevallen gaat het
vooral om mensen met bespottelijke na
men, die ook nog eens moeten aantonen
dat ze er last van hebben. Alleen dan
kan een mens er raison van 500 gul
den) vanaf.
Een uitzondering vormen de De Jongen,
de De Vriezen, de Jansens (de top-3) en
andere veelvoorkomende namen. De
functie van de naam is immers om men
sen uit elkaar te houden. Bij bovenge
noemde namen is het 'onderscheidend
vermogen' verdwenen. Het is namelijk
treurig gesteld met de hoeveelheid Ne
derlandse familienamen. Het zijn er on
geveer 200.000. Dat is armetierig in ver
gelijking tot het buitenland. Justitie -
dat departement gaat nou eenmaal over
het onderwerp - zou dus graag zien dat
het namenbestand een wat bonter beeld
te zien geeft.
Voor wie toestemming heeft gekregen
zijn oude naam vaarwel te zeggen, ont
staat meteen weer een probleem. Hij
moet een naam kiezen die tot dan toe
niet bestond. Bovendien moet het geheel
Nederlands klinken. Het kiezen schijnt
nogal moeilijk te zijn. De mensen zoe
ken zich een ongeluk. „Maar soms blijkt
het ook verrassend simpel te zijn", zegt
J. Koopman, hoofd van de afdeling bur
gerlijke staat van het ministerie van jus
titie, de man die de aanvragen op zijn
bureau krijgt. „Een man wilde voortaan
Twentenaar heten. Dat klinkt alledaags,
maar de naam bleek inderdaad nog met
te bestaan. Overigens gebeurt het niet
vaak dat een Jansen zijn naam wil
schrappen. Ze zijn er toch aan gehecht.
Je gooit niet zomaar een naam over
boord die hele generaties bloedverwan
ten hebben gevoerd".
Schade
Terug naar de bespottelijkheid van na
men. Het begon allemaal met Napoleon,
die het in zijn hoofd haalde dat iedereen
een familienaam moest hebben. En die
man lustten we niet. Dus noemde de een
zich uit protest Naaktgeboren en de an
der Suikerbuik. Het zou vanzelf wel
overgaan. Maar het ging niet over. De
namen bleven bestaan.
De heer Neus daarentegen heeft zo op
het eerste gezicht geen reden tot veran
dering. „Tenzij hij toevallig een enorme
haak heeft. Dan werkt de naam associa
tief en is het hinderlijk. Hetzelfde doet
zich voor met de architect Rothuizen. In
de uitoefening van zijn beroep onder
vond hij schade van zijn naam", aldus
Koopman (justitie). Rothuizen veran
derde zijn naam in Rotshuizen. Die ene
letter maakt een wereld van verschil.
Rothuizen klinkt bouwvallig, terwijl
Rotshuizen ineens een vrij degelijke in
druk maakt".
Rotshuizen, inmiddels overleden, heeft
zijn naam al lang voor de oorlog veran
derd. Zijn zoon, ook architect, was jong
in die dagen en kan zich weinig van de
omwenteling herinneren. Maar voor
hem had het niet gehoeven. „Het heeft
eigenlijk alleen maar vervelende reacties
opgeleverd. Op vergaderingen en zo den
ken ze dat ik het gedaan heb. Dat moet
ik dan gaan rechtzetten". Ir. Rotshuizen
jr. had even lief Rothuizen geheten. Hij
gelooft niet dat de naam zijn werk als ar
chitect negatief zou hebben beïnvloed.
Overigens had Rotshuizen sr. zijn naam
niet kunnen veranderen als hij toevallig
kruidenier was geweest. In dat geval kan
hij niet aantonen dat de naam hem
schaadt.
Bij ogenschijnlijk doodgewone namen
kan het kortom grondig in het honderd
lopen. Namen waar op het eerste gezicht
weinig aan mankeert worden absurd en
kel en alleen door het beroep waarin de
drager ervan toevallig verzeild is ge
raakt. Het is vaak de tegenstelling die
het zo lastig maakt. Toch zijn er genoeg
personen die alles desondanks bij het
oude laten.
Homerisch gelach
De heer Krot is nog steeds aannemer in
Amsterdam. De heer Snoep is tandarts
te Leiden en uitgerekend die frisse Alge
mene Spaarbank voor Nederland ('rente
zonder bijsmaak') wordt geleid door di
recteur Boef.
Benno Baksteen heeft als kind misschien
flauwe opmerkingen moeten slikken van
vriendjes waarmee hij ging zwemmen,
maar dat ging vanzelf over. Toen hij als
volwassen kerel voorzitter werd van de
Vereniging van Nederlandse Verkeers
vliegers was het weer raak. „Met Bak-
Niet zelden kiezen mensen met ongerijmde namen voor een geheim telefoonnummer of halen ze het naambordje van
de deur. FOTO: sp
steen de lucht in? Mij niet gezien". Bak
steen, in het dagelijks leven gezagvoer
der bij de KLM: „Als kind ben ik er het
meeste mee geplaagd. Maar als je daar
doorheen bent, heb je het ergste gehad.
Inderdaad, ik kreeg opmerkingen naar
m'n hoofd als ik naar het zwembad ging.
Maar nu als gezagvoerder heeft het ei
genlijk wel voordelen. De passagiers ver
geten je naam nooit, dat is wel aardig. Je
komt in het vliegtuig mensen tegen die
zeggen: 'hé wat leuk, vijf jaar geleden
heb ik ook met u gevlogen'. Aan de an
dere kant zullen ze het ook nooit verge
ten als je eens een wat stevige landing
uitvoert, maar dat gebeurt gelukkig zel
den. Met name tijdens chartervluchten
is het altijd lachen geblazen als de purser
de mensen welkom heet en de naam van
gezagvoerder Baksteen noemt. Maar la
chen is gezond. En nooit heeft iemand in
paniek het vliegtuig verlaten".
„Het zijn altijd standaardgrapjes die je
te horen krijgt. De mensen maken zo'n
grap voor de eerste keer, maar ik heb het
intussen al duizend keer gehoord. Origi
neel is het nooit. Ik doe vriendelijk mee,
maar ik registreer het niet echt meer.
Ook als kind heb ik er overigens nooit
echt last van gehad. Ik ga er niet onder
gebukt, integendeel. De één kan het nu
eenmaal beter verdragen dan de ander.
Ik weet dat de naam voor sommige fa
milieleden wel een last is geweest".
Baksteen peinst er dus niet over zijn
naam te veranderen. En ook die andere
familieleden hebben dat niet gedaan.
„Een naam heeft een eigen achtergrond
en geschiedenis. Niet dat onze familie
nou zo'n roemrijke traditie heeft, maar
door je naam zomaar te veranderen gooi
je die traditie toch weg. De naam komt
van het Duitse Bachstein. In Nederland
werd dat eerst Backstein en uiteindelijk
Baksteen".
Namen kunnen ook vreemd uitpakken
als ze juist van toepassing zijn op het
beroep van de persoon. Zo is de heer
Splinter timmerman, Kwast schilder,
Plasman uroloog en Moraal officier van
justitie. En het beheer van zwembad
Overbosch kan de gemeente Den Haag
met een gerust hart overlaten aan mana
ger Waterreus. „Ik krijg altijd heel veel
opmerkingen over mijn naam. Maar leu
ke opmerkingen. Altijd sympathiek.
'Toepasselijker kan het niet', zeggen de
mensen. Ach ja, ik pas me een beetje
aan, luidt dan mijn reactie. Ik heb het
nooit als storend ervaren".
Wegpoetsen
Het aantal verzoeken tot naamswijziging
dat jaarlijks in behandeling wordt geno
men is gestegen van 2600 in 1985 tot
3300 in 1990. In de eerste twee kwarta
len van dit jaar zijn al 2000 verzoeken
in behandeling genomen. Dat ligt niet
aan de mensen met bespottelijke namen.
Het overgrote deel van de verzoeken
komt van moeders die gescheiden zijn.
Zij willen niet dat hun kinderen voor de
rest van hun leven opgezadeld worden
met de naam van de ex-echtgenoot.
Moeders naam of de naam van haar
nieuwe partner komt er dan voor in de
plaats.
„Een naam is veel belangrijker dan me
nigeen zo denkt", weet Koopman. Het
valt de vader lang niet altijd even ge
makkelijk in te stemmen. „De naam is
het enige dat me nog aan het kind bindt,
hoor je dan. Een familienaam schept
toch een soort mystieke band".
De moeder moet aan een aantal voor
waarden voldoen. Zoals de eis dat zij het
kind minstens drie jaar heeft verzorgd
sinds het verbreken van de echteüjke re
latie. Die termijn is gesteld om te voor
komen dat binnen de kortste keren weer
de behoefte aan naamswijziging zou ont
staan. Kortom, alleen in een 'stabiele
opvoedingssituatie' is naamswijziging
mogelijk. Kinderen die achttien jaar zijn
kunnen nog één keer terug. Koopman:
„Dan blijkt dat de vader helemaal niet
zo'n kwaaie pier is. Hij is een aardige
vent. De scherpe kantjes zijn er vanaf en
het kind kiest dan soms toch voor de
oorspronkelijke achternaam".
Koopman weet intussen door al die vele,
uiteenlopende verzoeken - die „soms
geschreven op toiletpapier, en op witte
vlakken in advertentiefolders" binnen
komen - dat een naam een ware obses
sie kan worden. „Vader was de bekende
huistiran, of pleegde incest. Dat kan zo
problematisch zijn, dat het dragen van
de naam van de vader een handicap
vormt om op de bank bij de psychiater
te herstellen van het aangedane leed.
Ook dan is naamsverandering mogelijk.
Dat er sprake is van schade moet wel
aangetoond worden. Soms komen men
sen binnen met vage verklaringen van
psychiaters. Als we meer informatie wil
len, horen we er op een gegeven moment
niets meer van. Aan de andere kant krij
gen we ook rapportages binnen waar de
honden geen brood van lusten".
ILLUSTRATIE: CORIEN de
Ander gevoelig punt: de combi
voor- en achternaam. Menigeen v
zich af waar sommige ouders hun
stand hebben zitten. Aan de achten
valt weliswaar niet te tornen, maai
kon het dan gebeuren dat de ouden
de heer Mies uit Amsterdam hun
uitgerekend Ko noemden?
„Heel eenvoudig", zegt Ko Mies.
naam is familietraditie. Ik ben naar
grootvader genoemd. Die heette ooi
Mijn vaders naam is Jacques. Maai
de namen zijn afkomstig van Jaci
Als ik later een zoon krijg, word
weer Jacques genoemd".
Mies neemt zijn ouders dan ook
kwalijk; hij is trouwens ook hele
niet ontevreden over zijn naam. St
nog, hij ziet eigenlijk alleen maar !L
delen. „Natuurlijk wordt er wel lac
gereageerd. Soms denken mensen c i/ri
hen in de maling neem. Dat zijn rvE
vooral mensen die zelf een gekke i [Of
hebben. Zij stellen zich dan bijvoor
als eerste voor en ik reageer dan me
Mies. Maar om nou te zeggen 'hi
lijk', nee, dat is die naam niet. Mt
gebruik je ook slechts je voornaam,
achternaam. Alleen bij het voorsl
zeg ik mijn naam voluit".
„Vroeger werd ik er trouwens ook
mee gepest. Ik kom van het plattere:
Voor mijn klasgenoten was ik gei
Ko. Pas in de zesde klas werden er
het eerst opmerkingen over mijn inu
gemaakt, toen we een aantal ni ,ve
woorden moesten leren, waaronde ag
woord 'komisch'. Daarvoor had re
nooit iemand van dat woord geh(W(
Nee, ik zie eigenlijk alleen positieve
ten. Mijn naam is vaak al snel bel
zonder dat de mensen mij kennen,
maar naar jullie zelf. Jullie hadden
nelijk ook al van mijn naam geh
zonder te weten wie ik was. Dat mo
dus zien uit te buiten. Alleen weet il
niet precies hoe".
Hinderlijk
Min of meer vergelijkbaar zijn de
ringen van Mona Toet, die als arts i
zaam is in het Wilhelminakinderzif
huis in Utrecht. Ook hier is het jui
combinatie van een op zichzelf ge
voor- en achternaam die lacherige
ties oproept. Het begon allemaal
Mona op de lagere school zat. Zuh
brikant CMC-Melkunie in Wo<
zocht een nieuwe merknaam oml
toetjes aan de man te brengen. Tal
namen passeerden de revue. Het
'Mona'. De grappen bleven natui
niet uit. Zeker niet toen de nieuwe i
werd begeleid door een intensieve i
mecampagne op tv waarin showm
Ted de Braak mensen vroeg een M
toetje na te doen. Na een paar jaar
Mona dat de zuivelfabrikant maar
moest weten dat 'Mona Toet' oo
werkelijkheid bestond. Ze schreef
brief en niet lang daarna stond eei p»
functionaris op de stoep. Mona
„Hij wilde controleren of ik ech
heette en kwam vervolgens met 151 i
cuses waarom ze juist die naam ha
gekozen. Leuke bijkomstigheid was
dat de hele school op een Monat'
werd getrakteerd. Ook deed men de
zegging dat de woorden Mona en 1
niet meer achter elkaar zouden wo
gezet in een reclame".
Het contact met de zuivelfabrikant 1
overigens nog een vervolg. Mona nf1"1
een tijdje vakantiewerk doen op de
ling administratie. „Een heel leukf
drijf. Maar de meeste mensen w
niet geloven dat ik zo heette". J
Mona Toet heeft absoluut geen ll
wogen haar voornaam te verandp
„In mijn beroep word ik er dagee
mee geconfronteerd, want ik stel nya]
tijd voor met mijn voor- en achterni jj
En natuurlijk maken de kinderen iil
ziekenhuis er ook grappen over. f 1
hangt er heel erg van af hoe je er v
mee omgaat. Ik ervaar mijn naamlni
als hinderlijk. Het enige wat ik hir
lijk vind is dat mensen steeds maar
vragen of het niet hinderlijk is".
