„Hoeveel mensen weten wat de
verdienste was van Sylvius?"
Geverfde eieren op 5 december en een cactus als kerstboom
ZATEEDA^nULU99^AGINA|
KNAW PLEIT VOOR SERIE BOEKEN OVER NEDERLANDSE GELEERDEN
Idoor
ERIK HUISMAN
ROTTERDAM - Het is hoog tijd
dat er een serie boeken komt over
vroegere Nederlandse geleerden en
hun baanbrekende werk. De com
missie Geesteswetenschappen van
de Koninklijke Nederlandse Aca
demie van Wetenschappen
(KNAW) heeft hiertoe een lijst van
veertig wetenschappers opgesteld
en ter aanbeveling aan de Acade
mie voorgelegd. Aanleiding voor
het uitbrengen van de serie is, dat
veel baanbrekend Nederlands we
tenschappelijk werk van vroeger
nog recht overeind staat en de veel
gehoorde klacht dat Nederland
maar knap slordig omspringt met
zijn cultureel erfgoed.
„Als ik Buchmesse zeg, hoef ik verder
het verhaal over de problemen met de
presentatie van Nederland bij een bui
tenlands publiek niet meer te vertellen",
zegt prof. dr. W. FrijhofT. Hij is voorzit
ter van de commissie Geestesweten
schappen en in het dagelijks leven hoog
leraar maatschappijgeschiedenis aan de
Erasmus Universiteit Rotterdam. „Een
deel van de klacht is het omgaan met
onze vroegere wetenschappers. Neder
land heeft in het verleden op weten
schappelijk gebied heel veel voorgesteld.
Maar veel wetenschappers en hun werk
zijn vergeten. Of bijna vergeten".
De voorbeelden ervan staan op de
straatnaambordjes. Met enig geluk staat
onder de straatnaam dat de betreffende
persoon bijvoorbeeld een 17e eeuwse ge
neeskundige was. Maar ontelbare Neder
landers zullen niet weten wat de ver
dienste was van Franciscus de le Boë
Sylvius. Of van de 18e eeuwse filosoof
Frans Hemsterhuis.
Verkopen
Het is niet gek dat het advies uit de
hoek van de KNAW komt. Een van de
taken van de Academie is het 'verkopen'
van de Nederlandse wetenschappen aan
een breed publiek.
„We willen met de serie laten zien we
als Nederlanders in de wetenschappen
wat voorstelden. Op de tweede plaats
willen we de werken voor een breed pu
bliek toegankelijk maken. Veel vroeger
werk is geschreven in het Latijn, het
Frans en het Nederlands. Voor buiten
landers is het in het Nederlands geschre
ven materiaal niet te gebruiken, voor ve
len is in het Latijn en Frans geschreven
werk ontoegankelijk. Ten derde, veel
werk van vroegere wetenschappers is ge
publiceerd in media waarvan exempla
ren heel zeldzaam zijn. De oplagen wa
ren klein en veel uitgaven zijn moeilijk
te traceren. Nu moet dus iedereen stad
en land afreizen, veel bibliotheken af
voor de originele teksten. Dan rijst de
gedachte: waarom de zaak niet bijeen
zetten?"
Dus, was de conclusie, er moet een reeks
teksten in boekvorm komen in het Ne
derlands met een vertaling in het Engels
De commissie Geesteswetenschappen wil dat er van Sylvius tien disputaties over fysiolo
gie en koortsleer worden uitgegeven.
om het internationaal toegankelijk te
maken. Het gaat alleen om puur weten
schap, niet om literatuur, hoe interessant
dat materiaal ook is.
De selectie van de wetenschappers en de
opnieuw uit te geven teksten was geen
gemakkelijke klus. Er blijken in het ver
leden nogal wat Nederlanders op briljan
te, baanbrekende wijze aan het werk te
zijn geweest. „Dus we hebben ons afge
vraagd: hoe kiezen we een zodanige
reeks betekenisvolle wetenschappers, dat
we de hele bloeiende Nederlandse we
tenschap uit het verleden dekken en
waarvan het werk toen baanbrekend was
en ook nu nog wetenschappelijke waarde
heeft". Uiteindelijk is een lijst van niet
minder dan veertig namen overgeble
ven. Een lijst waarop bijvoorbeeld Hugo
de Groot, Spinoza, Canisius en Boerhaa-
ve ontbreken. Van baanbreker Stevin
prijkt maar één luttele tekst op de lijst.
De redenen daarvoor zijn duidelijk: het
Grotius-instituut staat er borg voor dat
de wetenschappelijke nalatenschap van
Hugo de Groot in brede kring bekend
blijft, mede door uitgaven van zijn werk.
Ook de teksten van Boerhaave en Stevin
zijn voorhanden, net als die van Eras
mus. Voor het werk van de laatste is de
Erasmus-commissie actief.
Overschot
Wel op de 'verlanglijst' staan onder
meer Frisius, Cornelius Henrix Hoen en
Gerard Blasius. Frisius was een zestien
de eeuws medicus en astronoom, die de
grondslag legde voor de wiskundige
aardrijkskunde. Hij ontwierp astronomi
sche instrumenten en beschreef de prin
cipes van cartografie door driehoeksme
ting. Cornelius Henrix Hoen verwierp in
zijn Avondsmaalbrief de rooms-katho-
lieke leer van de transsubstantiatie, het
overgaan van brood en wijn in lichaam
en bloed van Christus. Dat maakte in
Spinoza's werk moet begrijpelijker wor
den door uitgifte van een bundel geschrif
ten van personen die in discussie hebben
gestaan met Spinoza.
ternationaal nogal wat los. Blasius, eén
17e eeuwse anatoom, verwierf faam
door vergelijkend anatomisch onder
zoek.
De wetenschappers zijn verdeeld over
vier groepen van vakgebieden: 1) na
tuurkunde, 2) geneeskunde, 3) staatkun
de en rechtswetenschappen en 4) lette
ren, wijsbegeerte en godgeleerdheid. Er
blijkt er een 'overschot' aan natuurwe
tenschappers te staan op de lijst van de
commissie, terwijl het aan praktische
wetenschappers ook bepaald niet ont
breekt. Frijhoff: „Maar we blonken in de
loop van de eeuwen dan ook uit in de
natuurwetenschappen en we zijn met
onze molens en waterwerken een tame-
ijk praktisch volk. Goed voorbeeld is
Antonie van Leeuwenhoek". Die zat in
het lakenbedrijf, waar hij kwaliteit van
het linnen keurde met een dradenteller,
waarin een lensje zat. Hij was kritisch en
razend nieuwsgierig. Dus hij verbeterde
de kwaliteit van de belabberde lensjes en
ging onder zijn lensjes, die hij verwerkte
in de eerste microscopen, allerlei 'diert-
gens' bekijken. Van zijn ontdekkingen
deed hij verslag aan 'echte' biologen.
Een vrouw
Er staat één vrouw op de lijst: Anna Ma
ria van Schuurman. Ze legde in 1641 in
een geschrift de basis voor de intellec
tuele emancipatie van de vrouw.
Met de 19e en 20e eeuw kwam de com
missie een beetje in problemen. „In die
eeuwen wordt de wetenschap steeds in-
ternationaler, minder individueel. Ook
is moeilijk aan te geven wat zal beklij
ven van het recente wetenschappelijke
TROPENJAREN VOOR NEDERLANDSE KINDEREN
DEN HAAG - Opgroeien in Ne
derland is moeilijk genoeg, maar
veel Nederlandse kinderen maken
ongevraagd heuse tropenjaren.
Jaarlijks besluiten enkele honder
den echtparen op verzoek van een
werkgever naar het buitenland te
vertrekken om daar met hun
kroost een nieuw bestaan op te
bouwen.
„Het is moeilijk de invloed van een
langdurig buitenlands verblijf op de ont
wikkeling van kinderen in te schatten",
vertelt Emmy Kunst (51) uit Ubbingen.
Ze is één van de auteurs van het boekje
'Opgroeien in het buitenland', dat on
langs is uitgebracht in opdracht van het
Koninklijk Instituut voor de Tropen
(KIT). Emmy Kunst zal nooit vergeten
wat voor gevoel van vrijheid het gaf in
een vreemd land een gezin te onderhou
den. „We hadden een cactus als kerst
boom. Met Sinterklaas verfden we de ei
eren, wat deed het ertoe?"
Een Nederlands gezin in de tropen, dat
lijkt vragen om problemen bij de opvoe
ding. Een kind levert per slot van reke
ning zijn vertrouwde wereldje in voor de
avontuurzucht van zijn ouders. Emmy
Kunst, die zelf jarenlang met haar kinde
ren haar man is gevolgd bij zijn plaatsin
gen in Thailand en Kenya, licht toe:
„Het is heel erg belangrijk welke drijf
veren ouders hebben om naar het bui
tenland te vertrekken. Idealistische ou
ders bijvoorbeeld die de Derde Wereld
vooruit willen helpen, laten zich niet
gauw door tegenslagen weerhouden.
Maar het gevaar zit er in dat ze de aan
passingsproblemen van de kinderen weg
wuiven. Zijn de ouders carrièrejagers,
dan zijn ze door de sociale verplichtin
gen vaak van huis en worden de kinde
ren min of meer aan hun lot overgela
ten. In beide gevallen zou het kind dus
de dupe zijn".
Ouders kunnen het verdriet van een
kind door een verhuizing niet vermij
den, maar ze kunnen het kind wel hel
pen en opvangen. Kunst benadrukt dat
de ouders ook goed aan elkaar moeten
denken. „Mensen lopen bij uitzending
een enorm risico als hun relatie niet
goed is. Hoewel een modelgezin niet be
staat, kun je toch wel zeggen dat er bin
nen ieder uitgezonden gezin een veel in
tensiever contact ontstaat. Maar tegelij
kertijd moet iedereen in zichzelf de aan
passingsprocessen verwerken. De basis
van een relatie moet dus stevig zijn".
De schrijfster vervolgt: „Je hoort vaak
dat kinderen jong en plooibaar zijn,
maar niet alle kinderen blijken even
flexibel te zijn. Het ene kind vindt zijn
draai in een ander land sneller dan het
andere. Dit hangt af van de aard van het
kind, het aantal broertjes en zusjes, de
kinderen in de buurt en het moment in
de levenscyclus van het gezin".
Hoe jonger het gezin, hoe groter de kans
op een geslaagde uitzending, schat
Emmy Kunst. „Bovendien is het zo dat
bij oudere kinderen hun stem gaat mee
tellen bij de vraag of het gezin wel of
niet naar het buitenland moet gaan".
Omdat dit voor de ouders de keuze be
moeilijkt hebben sommige werkgevers
de keus zelf al gemaakt. Een bedrijf als
Shell heeft als beleid dat in principe al
leen gezinnen met kinderen onder de
middelbare-schoolleeftijd uitgezonden
worden.
Partner
Momenteel zitten er ruim zeshonderd
duizend Nederlanders in den vreemde.
Een deel van hen is na overleg met hun
werkgever geplaatst in die gebieden waar
het bedrijf hen nodig heeft, als pionnen
op een schaakbord. Toch beseffen be
drijven steeds meer dat een succesvolle
uitzending niet alleen een kwestie is van
strategie. De meeste uitzendingen mis
lukken doordat de wederhelft van de
'expatriate' niet kan aarden in het gast
land. Vooral de partners van diplomaten
hebben vaak een goede opleiding en wil
len in het nieuwe land een carrière op
bouwen, hoewel dit daar misschien hele
maal niet gebruikelijk is. „De partner
Nederlandse kinderen volgen i
kan dan lang de schijn ophouden dat de
uitzending prima bevalt, maar op een
gegeven moment ontstaat er toch irrita
tie en ruzie", vat Emmy Kunst de erva
ringen samen.
De kosten die ontstaan door het vroeg
tijdig terugkeren van een uitgezonden
gezin zijn vele keren groter dan de kos
ten om terugkeer te voorkomen. Eén
van de bedrijven die dit nu gaan inzien,
is Shell. „Shell heeft permanent zo'n
1750 Nederlanders in het buitenland uit
staan", vertelt woordvoerder N. Obolon-
sky. „Voor hen verrichten we momen
teel een studie naar de arbeidsmogelijk
heden voor de partner. In sommige lan
den krijgt alleen de man een werkver
gunning. De vrouw mag dan wel mee,
maar mag geen arbeid verrichten. Vroe
ger accepteerden we dit automatisch, nu
zoeken we naar mogelijkheden voor de
partner om toch werk te kunnen verrich-
Onzekerheden
Politieke instabiliteit, aardbevingen en
overstromingen vormen slechts een klei
ne greep uit de talloze rampjes die de ex
patriate en aanhang kunnen overkomen
in een tropisch gastland. „In de tijd dat
ik in Thailand was zijn er een paar
staatsgrepen geweest. Als je er vlakbij zit
is het gelukkig heel wat minder gevaar
lijk dan het in Nederland in de kranten
lijkt", stelt Emmy Kunst eventuele toe
komstige expatriates gerust.
Maar ze kan niet ontkennen, dat bij het
langer worden van de schaduwen de cri
minaliteit de kop opsteekt. „Om diefstal
te voorkomen hebben veel huizen tralies
voor de ramen. Ook zijn vele huizen
ommuurd en worden bewaakt door spe
ciaal personeel".
Er vinden in de tropen ook veel auto
ongelukken plaats. Deels komt dit door
de lage eisen die veel autoriteiten aan
een rijbewijsbezitter stellen. Maar het is
volgens Emmy Kunst ook de gewoonste
zaak van de wereld dat men in die war
me landen achter het stuur kruipt met
een borrel op. „Kinderen moeten uit
oogpunt van veiligheid dus vaak kort ge
houden worden. Ze kijken op van de
vrijheid die ze in Nederland weer heb
ben, als ze met de fiets overal alleen
naar toe kunnen".
Uit eigen ervaring weet de co-acteur van
'Opgroeien in het buitenland' dat een
uitgezonden gezin een gezonde dosis re
lativeringsvermogen moet hebben,
's Lands eigenaardigheden kunnen wes
terse ogen openen maar ook verblinden.
„Je hebt humor nodig om een uitzen
ding te volbrengen. Bijvoorbeeld, als ze
in Thailand afspraken niet nakomen,
kan dat te maken hebben met het feit
dat ze geen 'nee' willen zeggen. Wanneer
je in zulke gevallen boos wordt verlies je
alle respect. Je moet er maar om lachen.
Het is niet voor niets dat Thailand 'Het
Land van de Glimlach' genoemd
wordt", aldus Kunst.
Terugkomst
„Eigenlijk is de terugkeer in Nederland
het moeilijkst", vervolgt ze. „Vrienden
uit Kenya schreven mij laatst dat ik in
de brieven aan hen steeds laat weten 'dat
ik al aardig aan het wennen ben'. Ik
schijn dat al in zes brieven achter elkaar
geschreven te hebben".
Bij terugkomst in Nederland blijkt het
voor zowel ouders als kinderen niet mee
te vallen om weer in het Hollandse le
ven te stappen. In 'Opgroeien in het bui
tenland' wordt het voorbeeld genoemd
van kinderen die in het gastland op in
ternationale scholen hebben gezeten.
Daar hebben ze vaak het Amerikaanse
systeem aangeleerd van 'vinger opsteken
bij het weten van een vraag'. In de Ne
derlandse klas komt dit erg ambitieus
over en kinderen kunnen hiermee gepest
r
pinr
lasn
worden. Hun klasgenoten interesseflalf
zich ook vaak niet voor de 'vreemwier
ling'. „Als een kind wat wil verteljoos
over zijn buitenlandse ervaringen, dek
de klas al heel gauw: 'Daar heb je hG.
weer met zijn verhalen". p J
Gelukkig is de aansluiting met het Ij
derlandse schoolsysteem beter. Volg|
een onderzoek zouden 'buitenland-kl
deren' zelfs betere cijfers halen en bral
zijn dan hun klasgenootjes. „GelukfJlli
blijken de meeste Nederlandse lel
krachten rekening te houden met de
schakeling van een tropische leshut ns
een Hollands klaslokaal. Sommige lep01
ren geven een tijdlang geen cijfers
een kind in het begin niet te ontmoeude.
gen", aldus Kunst. bgel
Sgt
jaks
Ivoren toren
naa
„Het zou zo mooi zijn als alle gezinioba
met een rijkere belevingswereld zou( e|0.
terugkeren naar Nederland. De andi.
cultuur wordt wel gezien, maar vi
slechts vanuit de ivoren toren van e0X(
toerist". Zelf had Emmy Kunst in Thhee:
land en Kenya een jaar of drie nodig ©on
de toeristenblik kwijt te raken en est(
gastland goed te leren kennen. „1 een
helpt wanneer je iemand in die
neemt. Tijdens mijn verblijf in BangL
was mijn bediende Sumalee een eclre k
gids voor me, die me wegwijs maakte ocjr
de Thaise cultuur". Sumalee wooi
met haar kinderen in bij het gezin Ku
en hoorde er in feite helemaal bij. I?n
was dan ook vanzelfsprekend dat Em f>ar'
Kunst bij haar vertrek voor een nieade!
gezin zorgde waar Sumalee kon gal?001
werken. 'an2
„Zonder bediende lijkt de kans aanzi '0r£
lijk groter om in een isolement te rak f
Vooral in landen met een koloniaal vfen 1
leden hebben de meeste mensen iL
echt de neiging vrienden te worden ih->
buitenlanders. Kenya, een oude Bnr-5
kolonie, viel mij wat dit betreft bitter
gen. Dat is een soort Zuid-Afrika, m oxc
dan zonder wetten. Gelukkig staat teg 'pre
over deze discriminatie dat Nederl U Ja
ders over de grens altijd gauw vrien<Jr z>
met elkaar worden". aar
ïyeueriunuers zijn uittju een prumiscn vuns. geweest, /tmunie vun L.eeuwennoeK, uw
der van de microscoop, is daar een goed voorbeeld van.
werk, wat grote doorbraken zullen blij
ken te zijn".
De commissie is verder gegaan dan de
lijst met namen. Er is een prioriteiten
lijst van twaalf gemaakt. „Die lijst is ge
maakt, omdat we op korte termijn iets
gerealiseerd willen zien. Het is een lijst
van het beste werk waarop bovendien
het meest wordt gewacht. Verder dekt
dit twaalftal de periode vanaf de middel
eeuwen mooi en vormt uitgave van het
werk van deze twaalf een fraaie reeks
boeken. Daarvoor is in de wereld zeker
belangstelling".
Er is in het advies al aangegeven welke
teksten van de 'genomineerde' weten
schappers in aanmerking komen voor
opname in de reeks uit te geven boeken.
Het gaat om hele teksten, geen bloemle
zingen uit werken van de wetenschap
pers. Uitzondering is een bundel be
schrijvingen van technische uitvindin
gen. Voorbeelden zijn turfgraven, mo
lentechniek en zeevaartkunde.
Het is een ambitieus project. In principe
komt er een boek per wetenschapper.
Voor elk boek wordt de tekst of worden
de teksten ingeleid. Verder moeten de
teksten worden voorzien van voetnoten
om de toegankelijkheid te vergroten.
„Van sommige wetenschappers vonden
we zoveel werk interessant, dat er meer
dere boeken nodig zullen zijn. Aan de
andere kant kun je er niet omheen het
werk van de theologen Arminius, Coma
rus en Voetius te bundelen in één deel.
Die drie voerden in de 17e eeuw een
theologisch debat dat grote invloed had
op interpretaties van het calvinisme in
Nederland en invloed had in het buiten
land. Hun bijdragen kun je niet los van
elkaar zien.
De boeken zullen niet goedkoop z
Gerekend moet worden op een kost
post van minstens honderd gulden. „1
is aan de Academie de zaak betaalb
ia aan uc niauciuic uc z.aan uciaaiu u
te houden als het idee wordt uil
voerd", meent Frijhoff. De ontwikke
van een deel kost één tot twee en
halve ton. „Bij een dergelijke uitgi
moet je niet denken aan een oplage
100.000 stuks. We mikken op 750
1000 exemplaren per boek. De si
wordt voornamelijk gemaakt voor gi
wetenschappelijke bibliotheken en in
tuten in de wereld. Dat is een beper^'
markt, veel bibliotheken in Azië en A|
ka hebben waarschijnlijk geen geld
deze uitgave".
Volgens hem is het wel de bedoeling
de serie leidt tot 'offspring'. „Voor
bruik op universiteiten en door parti
lieren hoop en verwacht ik dat er pa|
backs zullen worden uitgebracht met
voorbeeld de Engelse tekst".
De slegte
Of het geopperde plan ooit werkelijkhg -
wordt is onzeker. „Je weet hoe het if-'-
dit soort plannen gaat. Er wordt
sleuteld en het is afhankelijk van
prioriteit die het krijgt bij de Acaden
Bang voor een flop is Frijhoff n
„Nee, bij De Slegte belandt een serie -
deze niet. Tevoren is duidelijk dat
dergelijk project nooit rendabel zal z J»,.
Er wordt op gerekend dat een groot r
van de oplage niet al bij intekening
zijn verkocht en geruime tijd moet v,,
den opgeslagen. Als er na tien jaar
een boek tien exemplaren zijn verkocn
wordt er echt geen opkoper gebeld
de rest af te nemen".
:hoc
•arti
pa[
Êeidóc Gou/io/nt
