Wanhoop en
-ferdriet om
yaderland en
liuiseli ikheid
n principe is iedereen tot moord in staat
Crowded House uit
goede hout gesneden
Herinneringen van een gouden kind
ia DEKEN EN PLATEN
fjtidwQowuvnt
VRIJDAG 28 JUNI 1991 PAGINA 9
NAPPE ROMAN FREEK DE JONGE
nu tJ
de Jonge: 'Neerlands Bloed'.
j ïve De Harmonie. Prijs 34,90.
in di 1
itriji
i widen in het nieuwe boek
je i Freek de Jonge, een echte
nt an ditmaal, staat een para-
n j; die structureel vrij los van
j verhaal van het boek staat,
in de klassieke roman
Havelaar' het verhaal
'Saidjah en Adinda' ook
s't; >en „losse" manier ergens
jndoor stond. De overeen-
niet toevallig. Deze
bel in 'Neerlands bloed' is
verhaal van een man, die
jdië tijdens de oorlog vast
een Jappenkamp,
•n keiharde manier wordt
3meIthema vrijheid, onvrijheid
j ezag daar aan de orde ge-
Ogenschijnlijk staat deze
ide geheel los van de ro-
ga, die een beeld geeft van
duintwikkeling van een Ne-
deeandse jongeman, met de
i Wouter. Of Kees. En dat
dieok een heel literair gege-
'Neerlands bloed' van Freek
de Jonge is dus een klassieke
,,Bildung"-roman. De geschie
denis van een kind dat op
groeit en zijn eigen persoon
lijkheid ontwikkelt. Het kind
waar het in dit verhaal om
gaat heet Wouter Pieterse.
Maar hij wil graag Kees heten.
De verwijzing naar een ander
beroemd boek 'Kees de Jon
gen', van Theo Thijssen, is vol
op aanwezig in het verhaal.
Twee beroemde jongetjes uit
de Nederlandse literatuur, die
veel overeenkomsten hebben.
Ze vinden allebei in hun fan
tasie veel meer geluk dan in
de werkelijkheid van hun
nogal droevige leven.
Deze Wouter Pieterse staat
erop Kees te heten. Hij is de
zoon van een leraar Neder
lands in Goes, die graag wil
promoveren op de problema
tiek van de dichter Achter
berg. Die vader is misschien
het grootste probleem in het
leven van dit kind. De man
heeft het zo moelijk omdat hij
zich mislukt voelt in alle op
zichten. Hij kan niet tegen zijn
De auteur leest voor uit eigen werk.
werk op, zijn leerlingen pesten
hem meedogenloos, hij praat
niet zijn vrouw alleen maar
over zelfmoord. Tot het zover
De buren zijn ook merkwaar
dig. Dokter Havelaar en zijn
zoon Max. Max is het idool
van Wouter (Kees). Eerst om
dat hij zo prachtig kan voet
ballen, maar als een tegenstan
der zijn been in stukken
schopt, houdt dat op. Dan is er
de muziek, later zijn er de Mo
lukse akties, waar Max bij be
trokken zou zijn, want hij is
een Indische jongen, die met
zijn vader of zijn voogd, de bu
ren van de familie Pieterse, in
Nederland is terechtgekomen.
Achterberg
Literatuur speelt op een merk
waardige, maar heel boeiende
manier een grote rol in 'Neer
lands bloed'. Zo komt het
werk van Achterberg en de
problematiek die daarin onder
woorden is gebracht, steeds
opnieuw naar boven, als weer
spiegeling van de conflict-situ
atie waarin het gezin Pieterse,
vader, moeder en Wouter, zich
bevindt. Tot de dood erop
volgt.
Zo speelt Multatuli's 'Max Ha
velaar' natuurlijk een rol bij
de personages, die de buren
zijn van de Pieterses. Zoals
Multatuli zijn alter ego in de
figuur Max Havelaar ideali
seert, doet Wouter dat ten op
zichte van Max in dit verhaal.
FOTO: SP
Hoe slecht het met die Indi
sche jongen ook verder gaat en
hoe moeilijk de man die al dan
niet zijn vader is ook met zijn
buren overweg kan.
Freek de Jonge heeft met
'Neerlands bloed' een prachti
ge roman gemaakt vol heldere
en rake beschrijvingen en ty
peringen. Met veel spannings
opbouw en vooral ook met
veel wijsheid. Het centrale
verhaal over de ware vrijheid
van de mens is in dit opzicht
dan ook van grote betekenis.
[NNAAR GOUDEN STROP RENÉ APPEL:
Brakke grappen in
Het Groot Faxboek
Albert Gilissen en Paul Olden: 'Het
Groot Faxboek'. Uitgave Novella
Amersfoort. Prijs 14,90.
tenl R0EN KUYPERS
nalfTERDAM „Het is
leuk dat de recensen-
grd vinden dat het ver-
di l tussen literateur met
grote 'L' en die uit het
aadgenre bij auteurs
ik wegvalt, maar in
iraktijk is de thriller,
etective, de roman po-
r enzovoorts voor de
■rkundigen iets min-
vaardigs.
misdaadauteur krijgt geen
additioneel honorarium,
reis- of werkbeurs. Toen
Krabbés roman 'Het Gou-
ei' verscheen, van nota
een gerespecteerd literair
jver, meenden sommigen
dat hij geen recht meer
ip de gebruikelijke dui-
gulden additioneel hono-
ii, omdat het boek te
iend was".
Appel prijst zich geluk-
lat hij niet van het schrij-
hoeft te leven, hoewel hij
door het toekennen
de Gouden Strop voor zijn
n 'De Derde Persoon' een
ledrag van tienduizend
in ontving en zijn boeken
rhand zoveel succes heb-
lat het geld dat hij ervoor
angt nu ook niet bepaald
irwaarlozen is.
Wetenschapper
dagen in de week werkt
i-jarige schrijver en taal-
ïschapper als weten-
ipelijk onderzoeker en
Idocent aan de universi-
'an Amsterdam, waar hij
voornamelijk bezighoudt
het inderzoek naar de
erwerving van het Ne-
inds door kinderen van
jnlandse afkomst,
laast publiceerde hij
zijn bekroonde roman
de verhalenbundel 'Op
to' (1991) en de roman
(1989). Zijn debuutro-
'Handicap', verscheen,
zijn ander werk, in
bij uitgeverij Bert Bak-
„Toen vorig jaar de hoogleraar
onder wie ik werkte opstapte,
verwachtte iedereen dat ik als
hoofddocent hem zou opvol-
- gen. Ik heb echter niet naar
die functie gesolliciteerd, om
dat een hoogleraarschap je ze
ven dagen in de week opslokt
en dan zou er geen tijd meer
overblijven voor de litera-
Appel is een toegankelijk man,
die praat met een licht West-
Fries accent. Hij schrijft geen
misdaadromans in de gebrui
kelijke zin van het woord. Pri-
vé-detectives a la Philip Mar
lowe of commissarissen als
Maigret komen in zijn boeken
niet voor. De politiemensen
die de moord moeten oplossen
zijn niet meer dan bijfiguren.
De moorden op zich zijn er
niet minder ernstig om.
„Wat mij in de misdaad boeit
is de vorm. Een verhaal kun je
grofweg in drie dimensies on
derverdelen: de plot, de stijl en
de visie, zeg maar dat wat de
auteur aan interessants over
pyschologie, socioloische of an
dere thema's te zeggen heeft.
In een misdaadroman moet die
plot nu juist ijzersterk zijn. Het
Gedisciplineerd
„Je kunt er niet maar op los
ouwehoeren, maar je moet ge
disciplineerd schrijven. Daar
om koos ik voor die specifieke
vorm. Al die vaste hoofdfigu
ren, zoals spionnen en recher
cheurs vind ik echter beper
kend. Als ik het verhaal van
uit een privé-detective zou
schrijven, ben ik min of meer
gedwongen een klassieke who-
done-it te construeren.
Hetzelfde geldt voor een com
missaris als centrale figuur.
Bovendien moet ik dan nog
die hele santekraam van dat
politiewerk navertellen. Ik
ben een groot bewonderaar
van Raymond Chandler, maar
zelf schrijf ik toch liever iets
anders. Mij interesseren niet
zozeer de gebeurtenissen in
het verhaal, alswel de span
ningen die de personages heb
ben te verwerken".
In Appels romans en verhalen
zijn het gewone mensen die
moorden begaan. Ze hebben
hun goede en slechte kanten,
maar zouden onder normale
omstandigheden een ander
geen kwaad doen. Juist die
omstandigheden zetten hen
echter tot de ultieme misdaad
aan.
In 'De Derde Persoon' bijvoor
beeld wordt de apothekers-as
sistente Magda Koopmans let
terlijk en figuurlijk belaagd
door haar ex-minnaar Freek
Witteveen. De saaie, maar
vasthoudende gemeenteambte
naar laat zich door haar niet
afschepen, posteert zich elke
dag voor haar flat en laat geen
mogelijkheid onbenut haar
aan te spreken.
Het al bijna even saaie, gere
formeerde meisje verandert
daardoor langzaam maar zeker
in een zenuwwrak, voor wie
de dood van Freek op den
duur de enige uitweg lijkt.
Maar, zoals in elke misdaadro
man, pas dan beginnen de ver
wikkelingen en problemen
goed.
,,Ik denk dat in principe ieder
een tot moord in staat is. Als je
mensen maar lang genoeg trei
tert, als je ze maar ver genoeg
in het nauw drijft, wordt de
vriendelijkste mens een killer.
Het beschrijven van dat pro-
loopt inderdaad lekker,
ineast Frans Rasker heeft
tijd geleden een optie ge
in op 'De Derde Persoon'
in Duitse uitgeverij geeft
voijn vertaling uit. Als het zo
ze >aat zou ik misschien in-
aad ooit beroepsschrijver
len worden, maar ik weet
1 dat ik nooit uitsluitend
het schrijven zal kiezen,
je financieel van het
ring ven afhankelijk bent,
'rijll t het een moeten. Je bent
nog gedwongen elke dag zo
de I pagina's te produceren en
:ou mijn boeken iets gefor-
s geven. Een verhaal
rijpen. Ook als je zelden
loit aantekeningen maakt,
ik, en een roman vooral
ir de tekstverwerker ont-
ben je er overdag onbe-
toch vaak mee bezig,
ziê kan niet als je voortdu
P1 thuis zit. Daarom ben ik
articdat ik op de universiteit
s de c, zogezegd in het volle le
ve' ita, waar ik ook mijn idee-
de* pdoe. Omgekeerd zou ik
ids fer ook nooit het schrijven
|n opgeven ten behoeve
een universitaire loop-
René Appel: „Mij interesseren niet zozeer de gebeurtenissen in het verhaal, alswel de spanningen
die de personages hebben te verwerken".
FOTO: SP
ces, hoe iemand langzaam
maar zeker tot een, al dan niet
geplande, moord komt, be
schouw ik als de kern van
mijn schrijven".
A-moreel
„In dit opzicht worden mijn
romans nogal eens vergeleken
met die van de Amerikaanse
schrijfster Patricia Highsmith.
Ik geef toe dat er wel degelijk
een overeenkomst tussen onze
boeken bestaat, maar ik vind
haar toch te a-moreel. Zij
vindt het onderscheid tussen
goed en kwaad absoluut onbe
langrijk.
In haar Ripley-romans be
schrijft ze zelfs een man die in
koelen bloede enkele moorden
begaat en dan zo dat de lezer
toch sympathie voor hem
voelt. Zover ga ik niet. Ten
eerste begaan mijn personages
vaker een crime-passionel of
doden ze iemand per ongeluk
en ten tweede wil ik toch dat
mijn daders gestraft worden".
In 'De Derde Persoon' wordt
een junk een van de moorden
in de schoenen geschoven. Hij
is volkomen onschuldig, maar
hij heeft wel iemand anders
ongelukkig geslagen en moet
toch terecht boeten. Ik mag
dan wel geloven dat zowel
goede als slechte mensen tot
moord in staat zijn, niaar ik
ben wel moralistisch. Daarom
houd ik ook meer van de boe
ken van de Engelse triller
schrijfster Ruth Rendel, die
dat ook heeft".
Het ontbreken van de geijkte
hoofdpersonen uit misdaadro
mans en het belang hechten
aan innerlijke ontwikkeling in
plaats van aan uiterlijke ge
beurtenissen zijn niet de enige
aspecten waarin de romans
van Appel verschillen van die
van collega's, ook zijn werk
wijze is anders.
Schandalen
„Thomas Ross en Jef Geer-
aerts halen hun inspiratie al
tijd uit internationale schanda
len en zoeken zo'n zaak dan
ook tot op de bodem uit. Ze
doen dat heel gedegen en wer
ken met enorme schema's
waarin het hele boek eigenlijk
al van tevoren vaststaat. Ik
heb een broertje dood aan die
uitgebreide reserach.
Misschien omdat ik op de uni
versiteit al zoveel onderzoek
moet verrichten. Als ik ga
schrijven heb ik slechts een al
gemeen plan hoe het verhaal
moet lopen. In wezen schrijft
het vanzelf. Personages die
aanvankelijk een bijrolletje
vervulden worden plotseling
zeer belangrijk en andere ver
dwijnen weer".
„Toch controleer ik wel aller
lei kleinigheden en dan blij
ken soms de gekste dingen
juist zeer realistisch beschre
ven te zijn. Omdat Magda in
een apotheek werkt, besloot ik
het manuscript te laten lezen
door iemand die wist hoe het
er in zo'n winkel aan toegaat.
Een scène, waarin een patserig
type achthonderd gulden wil
neertellen om zonder recept
toch aan een bepaald medicijn
te komen, heb ik volledig uit
mijn duim gezogen. 'Dat zal hij
wel schrappen', dacht ik en
net dat bleek recht uit de
praktijk gegrepen te zijn. Soms
ben ik bang dat die moorden
die ik beschrijf ook veel le
vensechter blijken te zijn dan
ik dacht".
Boeken en tijdschriften die
zich bezighouden met eigen
tijdse technische ontwikkelin
gen die bestemd zijn voor het
grote publiek hebben nog al
eens de onhebbelijke eigen
schap zich te laten teisteren
door overmatig gebruik van
meestal onbenullige cartoons,
die je niet zelden 'schuin' zou
kunnen noemen.
Bekend op dit gebied zijn de
vele publikaties op het gebied
van 'personal' en spelcompu
ters en de daarbij behorende
programma's. Een nieuw feno
meen is de (tele)fax, de com
municatieservice waarmee je
brieven, tekeningen, notities
en andere schriftelijke uitin
gen kunt overseinen. Ook dit
medium is razendsnel gemeen
goed geworden, en het onver
mijdelijke js dan ook geschied:
we kunnen de uitgave signale
ren van 'Het Groot Faxboek',
een faxmoppenboek met grap
pen en grollen voor faxgebrui-
Ook hier is de humorgraad,
zacht gezegd, bedenkelijk. De
tekst is gesteld in een tenen-
krullende lolligheid. De hoofd
stuktitels ('Happy faxer', 'Fax
loops', 'Dikfaxer', 'Striptease-
fax', 'Monkey business',
'Laxeerfax' en 'Contactfax')
geven een aardige indicatie
van het vettige gegrinnik
waarmee de samenstellers on
getwijfeld aan het werk ge
weest zijn. Faxofielep die van
brakke humor houden kunnen
anderhalf tientje in dit werkje
steken, en beschikken dan
over een groot aantal 'faxklare
grappen', waarmee ze andere
faxbezitters kunnen bestoken.
Idoor
GERT MEIJER
De derde cd 'Woodface' van
het Australische Crowded
House is in meerdere opzich
ten een heel bijzondere. Het
betekent immers de hereni
ging van de broertjes Neil en
Tim Finn. Voor het eerst na
lange tijd zijn de harmonieu
ze stemmen van de Finnetjes
weer een album lang in hun
volle glorie te bewonderen.
Het uiteindelijke resultaat is
ronduit schitterend.
De laatste jaren werd steeds
duidelijker dat een familie
reünie nauwelijks kon uit
blijven. Nadat de kunstzin
nige escapades van Split
Enz, met een hoofdrol voor
Neil en Tim, hun beste tijd
hadden gehad en de band
ontbonden werd kwam de
solo-carrière van Tim Finn
moeizaam op gang. Neil's
Crowded House deed het iets
beter dankzij de hitsingle
'Don't Dream It's Over'. Tim
werkte zijdelings mee aan
Crowded House's tweede al
bum, Neil deed hetzelfde op
Tim's derde. Vorig jaar be
gonnen ze weer samen lied
jes te schrijven en die her
nieuwde samenwerking
bleek al snel een succes.
Producer Mitchell Froom
(de laatste jaren ook bekend
vanwege zijn bemoeienissen
met Elvis Costello) zag het
ook weer helemaal zitten
met Crowded House. En dat
'Woodface' onder een geluk
kig gesternte geboren is,
wordt dan ook snel duide
lijk. Die houten kop ten
spijt.
De veertien liedjes zijn be
trekkelijk eenvoudig en di
rect van opzet, maar juist
daarin schuilt de innemende
schoonheid. Neil en Tim
Finn blijken nog steeds een
pracht van een melodie te
kunnen schrijven. De arran
gementen zijn wat minder
Beatles-achtig dan voorheen
(hoewel, 'Four Seasons In
One Day' is de uitzondering
die de regel bevestigt), maar
het pakkende karakter zijn
ze daarmee niet kwijtge
raakt. Meeslepende ballads,
walsjes en het wat strakkere
werk volgen elkaar op, zon
der ook maar één moment te
vervelen. Crowded House
voert je mee in een pracht
van een droom, die pas
wreed verstoord wordt als je
de cd-speler na het laatste
nummer niet direct uitzet.
Luister maar.
De zesde studio-cd 'Holidays
In Eden' van Marillion
maakt pas goed duidelijk,
waarom de wegen van de
band en diens voormalige
zanger Fish wel moesten
scheiden. Waar het door
Fish aangeleverde materiaal
bol stond van de spanning
dankzij knap gestructureer
de melodielijnen en tempo
wisselingen, heeft Marillion-
nieuwe stijl nu definitief ge
kozen voor de meest rechte
weg naar het grote publiek.
'Holidays In Eden' levert
derhalve niet zozeer het be
loofde vakantieparadijs, als
wel een verzameling tame
lijk voorspelbare rockliedjes,
waarbij zelfs het af en toe te
rugkeren naar het Marillion-
stramien ('Waiting To Hap
pen', '100 Nights') niet kan
verhullen dat de band crea
tief gezien op dood spoor zit.
En, vooral, een man als Fish
mist. Op 'Season's End' wist
Steve Hogarth nog goed mee
te komen, maar het gebrek
aan emotie doet hem nu toch
bij z'n voorganger verble-
Patrick Rondat
Patrick Rondat is een klas
siek geschoolde rockgitarist
en op zijn tweede cd 'Rape
Of The Earth' geeft hij een
opmerkelijk staaltje van zijn
virtuositeit weg. Rondat
slaagt er zo te horen vrijwel
moeiteloos in om met zijn
ESP een soort van muzikale
regenboog te bewandelen:
hij draait zijn hand niet om
voor de moeilijkste technie
ken en weet er bovendien
altijd een innemende melo
die uit te slepen. Gesteund
door een bassist en een
drummer gaat hij soms flink
tekeer ('Barbarians At The
Gate', 'Burn Out'), maar de
spanning is ook voelbaar in
nummers van meer atmosfe
rische aard, zoals in het
meeslepende 'The Last Wha
le'. Rondat's voorliefde voor
het werk van zijn landge
noot Django Reinhardt uit
zich in diens cover 'Nuages'
en om te voorkomen dat een
volledig overdonderde luis
teraar achterblijft is er de
akoestische afsluiter 'World
Of Silence'. Er zijn meer be
gaafde gitaristen, maar wie
zich al eerder heeft laten
meevoeren door het instru
mentale vakmanschap van
mensen als Steve Vai en Joe
Satriani is bij Patrick Ron
dat aan het juiste adres.
Marillion... zonder Fish creatief op dood spoor...
Jean-Paul Franssens: 'Een gouden
kind'. Uitgeverij De Harmonie. Prijs:
27,50
De in Groningen geboren
schrijver Jean-Paul Franssens
is een veelzijdig mens. Behalve
als schrijver manifesteerde hij
zich de afgelopen jaren ook als
dichter en schilder, en wat be
treft zijn schrijverschap richt
hij zich niet tot een beperkt
aantal thema's of onderwer
pen. Iedere roman van hem is
weer totaal anders dan voor
gaande werken. Dat geldt zeer
zeker ook voor zijn nieuwe:
'Een gouden kind', volgens de
achterflap van het boek zijn
'eerste autobiografische ro
man'.
Het is maar goed dat 'Een gou
den kind' Franssens' eerste au
tobiografische roman is, want
zijn vorige roman, 'Vriend
dood', werd geschreven vanuit
de ogen van een lustmoorde
naar. In deze knap geschreven
roman worden heel wat kelen
van jonge vrouwen op een
gruwelijke en bloedstollende
manier opengesneden. Frans
sens baseerde dit onderwerp
op de realiteit van een misda
diger die in de twintiger en
dertiger jaren met zijn acties
in Düsseldorf een ware paniek
onder de bevolking veroor
zaakte.
De stof voor 'Een gouden
kind' putte Franssens zoals ge
zegd uit zijn eigen levenserva
ringen, maar het is natuurlijk
moeilijk te bepalen in hoever
re de roman daadwerkelijk au
tobiografisch is. Literatuur
heeft immers strikt genomen
niets met de werkelijkheid te
maken. Een boek blijft altijd
fictie.'
Wat vooral opvalt aan 'Een
gouden kind' is de knappe
structuur van de roman. De
vijftienjarige Jean-Paul wordt
geopereerd aan zijn hoofd, en
terwijl de doktoren bezig zijn
om in zijn schedel te boren (de
reden waarom hij slechts
plaatselijk is verdoofd wordt
niet duidelijk gemaakt) komen
allerlei flarden van herinne
ringen en associaties bij de jon
gen naar boven.
Het is begrijpelijk waarom hij
plotseling aan allerlei gebeur
tenissen uit zijn jeugd moet
denken; hij weet niet precies
wat er met zijn hoofd wordt
uitgespookt en probeert uit
pure angst zijn gedachten af te
leiden. De structuur van de ro
man bestaat uit de wisselwer
king tussen het 'nu' van de
jongen (namelijk het moment
van de operatie) en deze her
inneringen.
Landverrader
Centraal in deze herinnerin
gen staat de houding van zijn
ouders tijdens de Tweede We
reldoorlog. De vader bouwde
bunkers voor de Duitse bezet
ters en kwam na de oorlog te
recht in een internerings
kamp. T)e jongen wordt door
zijn omgeving ook bestempeld
als landverrader - het trieste
gegeven dat sommige mensen
hun frustraties of onmacht op
een kind afreageren is op een
prachtige en treffende manier
in 'Een gouden kind' ver
werkt. De jongen voelt zich
hierdoor schuldig en weet
maar al te goed dat zijn vader
'fout' is geweest, maar tegelij
kertijd houdt hij ook nog
steeds van hem.
De liefde die de jongen voor
zijn moeder voelt is echter
groter. Zijn gevoelens komen
tegen het einde van de roman
tot een climax, wanneer hij
naast haar kruipt om op de di
van te gaan 'slapen'.
'Een gouden kind' is een
prachtige korte roman, ge
schreven in een eerlijke en so
bere stijl. Laten we hopen dat
er nog veel meer autobiogra
fisch proza van Franssens ver
schijnt. Het begin van de ro
man, waaruit in een soort pro
loog blijkt dat de moeder over
leed toen de jongen zeventien
was, doet vermoeden dat er in
ieder geval een vervolg op
'Een gouden kind' zal komen.
