„Priesters
worstelen
met dezelfde
problemen als andere mensen"
Spaanse justitie
machteloos tegen
Peruaanse bende
li
£cidóc0otvtont
„Het enige dat je altijd hoort en leest over het celibaat, is
dat mensen er vreselijke problemen mee hebben. Deze
mensen treden dan uit het priesterambt en komen vervol
gens met hun problemen in de openbaarheid. Zij zijn ech
ter niet per se representatief voor de beroepsgroep. Mijn
onderzoek is in zoverre uniek, dat het de eerste keer is dat
de 'doorsnee-priester' daarover aan het woord komt", zegt
Anke Hoenkamp-Bisschops (39), schrijfster van het boek
'Celibaat; varianten van beleving'.
ANKE HOENKAMP EN HAAR
ONDERZOEK NAAR HET CELIBAAT
ZATERDAG 22 JUNI 1991 PAGINA
Anke Hoenkamp beschrijft een door haar gevoerd psychologisch onderzoek naar celibaat en geestelijke gezondheid.
voorproefje van haar promotie-onderzoek, dat ze in 1992 hoopt af te ronden. FOTO: JAN V
NIJMEGEN - Ongetwijfeld is geen
kerkelijk onderwerp zo onbe
spreekbaar gemaakt als het celi
baat. In de jaren zestig, temidden
van alle maatschappelijke verande
ringen, leek ook de celibataire ver
plichting op losse schroeven te ko
men staan. Paus Paulus VI kapte
echter alle discussies af en hield
vast aan een koppeling van celibaat
en priesterschap. Internationaal be
zien staat het celibaat nu weer vol
op in de belangstelling. Uniek in de
vernieuwde discussie is het boek
van Anke Hoenkamp.
Anke Hoenkamp beschrijft een door
haar gevoerd psychologisch onderzoek
naar celibaat en geestelijke gezondheid.
Het boek is een voorproefje van haar
promotie-onderzoek, dat ze in 1992
hoopt af te ronden.
De celibaatsverplichting komt er op neer
dat een priester, op straffe van ontzet
ting uit zijn ambt, niet mag trouwen en
zich dient te onthouden van seksuele ge
dragingen. „Maar", zegt Hoenkamp,
„het grote probleem met het celibaat
was: hoe krijg je het onderzocht? Want
het is een taboe-onderwerp en boven
dien raakt het rechtstreeks aan de hiërar
chie van de katholieke kerk".
Voor haar onderzoek naar de celibaats
verplichting heeft Hoenkamp een diep
gaand interview-onderzoek verricht on
der seculiere priesters die werkzaam zijn
in het basis-pastoraat. Van de vijftig be
naderde priesters hebben vier en twintig
hun medewerking verleend.
De geïnterviewde priesters heeft zij inge
deeld in drie groepen. De eerste groep
(zes ondervraagden) kiest er bewust voor
om de celibaatsverplichting naast zich
neer te leggen. Zij onderhouden allen
een LAT-relatie. De tweede groep pries
ters (eveneens zes ondervraagden) kiest
bewust voor het celibaat, omdat dit
spoort met hun persoonlijke levenswijze.
De laatste groep kan niet tot een duide
lijke keuze komen en probeert - met
wisselend succes - aan de celibaatsver
plichting te voldoen.
Hoenkamp: „De groepsindeling lijkt ta
melijk zwart-wit, maar dat is toch niet
het geval. Van de meeste priesters was
gewoon duidelijk in welke groep ze
thuishoorden. Toch is er ook in mijn on
derzoek een groot grijs vlak, en dat
wordt gevormd door de priesters die niet
tot een duidelijke keuze kunnen ko
men".
Model
Aan de hand van de interviews heeft
Hoenkamp een model ontwikkeld dat
verklaart onder welke omstandigheden
het mogelijk is het celibaat positief te be
leven. De belangrijkste voorwaarde hier
voor is, dat men de vrije keuze heeft of.
heeft gehad bij de beslissing voor het ce
libaat. Aan deze voorwaarde wordt al
leen voldaan door de groep priesters die
bewust kiest voor het celibaat. Hoen
kamp: „Gerekend naar het moment van
de beslissing zich te laten wijden, is deze
groep emotioneel het meest evenwichtig
en volgroeid en in zekere zin het meest
principieel. Wat ik echter niet met stel
ligheid kan zeggen, is of deze groep in de
toekomst altijd trouw zal blijven aan
haar keuze".
Het motief tot het kiezen voor het pries
terschap speelt een belangrijke rol bij het
naleven van het celibaat. „Als je voor
het priesterschap kiest, omdat je je er
met hart en ziel voor wilt en kunt inzet
ten, schiet er vaak geen tijd over voor
relaties en speelt de celibataire verplich
ting nauwelijks een rol. Priesters die ech
ter voor het werk hebben gekozen van
wege bijvoorbeeld de status, hebben veel
meer moeite met het celibaat. Daarbij
komt dat er veel priesters zijn die geen
echte vriendschap kunnen beleven waar
in ze zichzelf kunnen zijn. Voor die
groep is het op den duur vreselijk moei
lijk om het leven alleen vol te houden
en vast te houden aan het celibaat".
Het moge duidelijk zijn dat de proble
men met het celibaat niet uit de lucht
zijn komen vallen. „De celibataire ver
plichting is vanaf het moment dat die
ingesteld werd in 1137, altijd min of
meer problematisch geweest. Maar zon
der de moderne media werden eventuele
problemen niet algemeen bekend. Bo
vendien stond de pastoor vroeger op een
voetstuk, kreeg hij veel warmte van de
parochianen en maakten status en aan
zien het celibataire leven een stuk draag
lijker. Nu is dat allemaal veranderd. De
pastoor is van zijn voetstuk gevallen en
staat in plaats van boven de mensen, te
midden van de parochianen. Hij staat
bloot aan kritiek, en dat maakt het er
niet gemakkelijker op".
Meditatie
Anke Hoenkamp studeerde Nederlands
en cultuur- en godsdienstpsychologie in
Nijmegen. „Ik ben katholiek opgevoed,
zoals dat in Limburg ging. Maar tijdens
mijn schooltijd ging ik kritisch naden
ken en vond ik religie eigenlijk maar
kwatsch. Tijdens mijn studie heb ik de
waarde van de religie herontdekt. Ik
hield me toen veel bezig met oosterse
yoga en meditatie. Dat heeft me veel ge
daan en ik heb ontdekt dat veel dingen
die wij in de katholieke kerk in de jaren
zestig en zeventig hadden weggegooid,
toch heel waardevol zijn".
Hoenkamps onderzoek werd gesubsi
dieerd door het Katholiek Studiecen
trum voor Geestelijke Volksgezondheid.
Eind 1982 kwam ze „bij toeval" in het
project terecht. „Ik ben geïnteresseerd in
mensen, maar ik zou er nooit opgeko
men zijn om het celibaat te gaan onder
zoeken".
Gevoelslaag
Over haar onderzoek zegt ze heel stellig:
„Ik vind het voornamelijk heel leuk. Het
heeft alles te maken met hoe mensen in
elkaar zitten. Ik heb ontdekt dat pries
ters eigenlijk helemaal niet ver van mij
af staan. Zij worstelen met dezelfde
emotionele problemen en angsten als an
dere mensen". Zij benadrukt dat niet ie
dereen zo positief staat tegenover haar
onderzoek. „Mijn gewroet in het celibaat
is voor sommigen bedreigend. Veel van
mijn collega's aan de Universiteit voor
Theologie en Pastoraat in Heerlen zijn
priesters. Zij vonden het aanvankelijk
raar waar ik mee bezig was. Nu mijn
boekje er is, reageren ze wel positief. Ik
constateer een algemene opluchting over
de nuancering die ik heb aangebracht.
Toch heb ik wel eens, hoe leuk ik het
ook vind, in een fase gezeten waarin ik
onbedoeld tegen allerlei zere benen aan
schopte en daar ook de gevolgen vanf
merkte". Hartgrondig: „Toen heb ik het
wel eens vervloekt".
„In de gesprekken die mijn onderzoeks-
begeleider Nico Vendrik en ik samen
hebben gevoerd voor het onderzoek,
hebben priesters dingen gezegd die ze
nooit eerder aan iemand hadden verteld.
Ten eerste kwam dat doordat we zijn be
gonnen bij de kinderjaren. Dat schept
een vertrouwelijke sfeer; de gevoelslaag
komt naar boven en het rationele ge
praat verdwijnt. Die sfeer hebben we ge
durende het hele contact vast kunnen
houden. Ten tweede hebben wij duide
lijk laten merken dat we accepterend te
genover de priesters stonden. Dat heeft
hen zeker geholpen het achterste van
hun tong te laten zien. Ten slotte was de
combinatie van ons als interviewers
goed gekozen. Het was de tegenstelling
oud-jong en man-vrouw die gezorgd
heeft dat we het maximum uit de ge
sprekken konden halen".
Hoenkamp stelt dat het een diepgaand
onderzoek is geweest, niet alleen voor de
priesters, maar ook voor haarzelf als on
derzoeker. „Ik ben nu al acht jaar bezig
met het leven van deze mensen. Ik ben
tientallen keren door hun verhalen heen
geweest, en ik heb nu een dieper inzicht
in hoe die mensen in elkaar zitten. Mijn
mensenkennis is inmiddels toegenomen
en ik realiseer me nu pas tot in m'n
tenen toe, hoe het moet voelen om zon
der partner door het leven te moeten
gaan. Ik realiseer me nu bijvoorbeeld
ook beter wat vriendschappen betekenen
en kunnen betekenen".
Toch heeft ze, ondanks haar betrokken
heid, afstand moeten bewaren tussen
haarzelf en de geïnterviewden. „We heb
ben bijvoorbeeld gesproken met een jon
gere priester die het celibaat bagatelli
seerde. Uit zijn verhaal bleek dat hij
maar wat aanrommelt. Ik vind dat niet
in de haak, want hij is niet eerlijk tegen
over zichzelf en tegenover de vrouwen
met wie hij contact heeft. Ik heb in het
interview wel doorgevraagd naar zijn
motieven, maar als ik daar niet als on
derzoeker had gezeten, had ik hem meer
geconfronteerd met zijn eigen opvattin
gen".
Bedreiging
Eén van de conclusies van Hoenkamp is
dat de celibaatsverplichting in veel ge
vallen een bedreiging lijkt te vormen
voor de psychische gezondheid van
priesters. De idee achter de celibaatsver
plichting is dat de beschikbaarheid van
de priester voor de kerk wordt vergroot.
Hoenkamp: „Hoewel het in tegenspraak
is met de bedoeling van de kerk, is het
zó opvallend dat de beschikbaarheid van
de priesters met de LAT-relaties juist he
lemaal niet onder die relaties lijdt. Inte-
Paus Paulus VI kapte indertijd alle discussies af en hield vast aan een koppeling van celibaat en priesterschap. FOTO: ANP
gendeel: door de warmte en geborgen
heid bij hun partner komen zij tot rust
en ontwikkelt hun gevoelsleven zich
sterk. Je kunt je ook afvragen wat voor
functie een partner heeft. In vele geval
len zorgt de partner dat de priester niet
opgeslokt wordt door zijn werk. Eén van
de priesters zei het tijdens het onderzoek
zo: 'Er zit nu een persoon in de kerk die
niet alles prachtig vindt wat meneer pas
toor doet'. Een partner kan dus, en niet
alleen door middel van gefundeerde kri
tiek, de beschikbaarheid van een priester
verhogen".
Hoenkamp stelt dat het celibaat wel,
maar de celibaatsverplichting veel min
der toekomst heeft. „Het is gewoon een
veel te groot risico, dat de celibaatsver
plichting oproept. Een mens kan nu een
maal veranderen. Zelfs al bestaan die
verfoeilijke seminaries niet meer en kan
de student nu vrijwillig kiezen priester
of pastoraal werker te zijn, dan nog kan
een priester op den duur gaan snèkken
naar intimiteit. En je kunt mensen niet
vragen op te houden met snakken. Over
een geheimhoudingsplicht of iets derge
lijks, daar valt overheen te komen, daar
kun je mee leven, maar als je ergens zo
danig met hart en ziel naar verlangt, kun
je daar niet zonder meer overheen ko
men. Van mij mag de kerk best zeggen
dat priesters ongehuwd moeten blijven,
maar dan moet ze wel rekening houden
met de gevolgen".
Lange termijn
„Zo gauw mijn promotie achter de rug
is, ga ik terug naar de priesters met wie
ik heb gesproken. Ik heb dan wel een be
paalde theorie ontwikkeld, maar ik wil
weten hoe dat op de lange termijn zit.
Ook ben ik er benieuwd naar hoe het ce
libaat door vrouwen beleefd wordt.
Vrouwen zijn slechter in het ontwikke
len van een gevoel van eigenwaarde,
maar weer beter als het gaat om nabij
heid en intimiteit. Hoogstwaarschijnlijk
liggen de voorwaarden voor het succes
vol aangaan van de celibataire verplich
ting bij vrouwen dan ook anders dan bij
mannen".
„Ik hoop dat er grondig kennis genomen
zal worden van mijn boekje. In conser
vatieve kringen zal dat allemaal wat
moeilijk liggen en zal men wijzen op de
genade van God. Deze wordt echter te
veel als 'Deus ex machina', als een al te
gemakkelijke oplossing, gezien. Geloof
en vertrouwen in God komen niet uit de
lucht vallen, maar ontwikkel je aan
mensen. Je voelt je geborgen bij God als
je je goed kunt voelen bij een mede
mens. Baby's die fysiek en emotioneel
niet goed verzorgd worden bijvoorbeeld,
kunnen zelden een liefhebbende God er
varen, hooguit een wrekende God. En
zoals een baby behoefte heeft aan gebor
genheid, heeft een volwassene dat ook,
of hij nu priester is of niet".
Zo men na het lezen van 'Celibaat; va
rianten van beleving' verwacht dat de
doorsnee-priester in een geweldige iden
titeitscrisis leeft ten gevolge van de celi
baatsverplichting, komt men bedrogen
uit. Hoenkamp: „Je zou het verwachten,
maar het is denk ik niet zo. Zoals het
merendeel van de parochianen niet meer
achter de seksuele moraal van de kerk
staat, zo geldt dat ook voor de priesters.
De hiërarchie is ook niet de hele kerk;
priesters vinden hun eigen eer en gewe
ten over het algemeen minstens zo be
langrijk als of zelfs belangrijker dan de
leer van de kerk in deze". Met nadruk
besluit ze: „De celibataire kant van het
priesterschap is ook niet het hele ver
haal. Problemen hebben we immers alle
maal en aan het priesterschap zitten toch
ook geweldig leuke kanten".
N.a.v. 'Celibaat; varianten van beleving',
door Anke Hoenkamp-Bisschops, uitgeve
rij Ambo, Baarn. 128 pag. Prijs f 22,50.
BARCELONA - Het al wat oudf
toeristenpaar is zojuist de grei
overgang van La Jonquera gep
seerd. De Spaanse zon schijnt
de kust is al dichtbij. De vermoe
nissen van een lange reis zijn bij
vergeten. Nog even en de cara\-d
staat op de camping. Gelukkig lR
het lekker rustig op de snelv^-
vanaf de grens, richting Barcelo _r
Dt
Plots komt op de linkerbaan een ai ^ei
op dezelfde hoogte rijden. De kla.
inzittenden wijzen wat paniekerig
naar de onderkant van de wagen v var
de toeristen. Er is schijnbaar iets nkar
goed. De automobilist schrikt en
op de vluchtstrook. Eén van de
mensen uit de andere auto, die ook
gestopt, helpt mee het euvel onder
motorkap te vinden. Maar inmidd pjet
is ook de kofferbak geopend, door
twee of drie andere 'hulpvaardigei
Razendsnel worden daaruit de
waardevolle spullen gehaald. En
vanaf de achterbank verdwijnen eïnel
handtasje en een fototoestel. De
toeristen hebben het pas in de gatiwer
als de motorkap, na een vruchteloiseci
onderzoek, weer wordt neergeklap
De andere auto rijdt dan al met
piepende banden weg.
De 'bende der Peruanen' maakt
Spanje's belangrijkste toeristische
toegangsweg weer onveilig, de
snelweg A-7, van La Jonquera via
Gerona en Barcelona richting
Tarragona. Meer dan honderd
Nederlandse, Belgische, Duitse en
Franse toeristen zijn deze nog niet
eens begonnen zomer al het
slachtoffer geworden van een
beroving volgens het hierboven
beschreven recept. En dat terwijl l)Ma
autotoerisme, met het begin van dHa;
schoolvakanties, nog op gang moetde
komen.
Belangenorganisaties als de ANWI
en zijn buitenlandse verwanten
kunnen waarschuwen wat ze willejwor
de snelweg A-7 en zijn
parkeerplaatsen blijven een lucrati
arbeidsterrein van een bende van
bijna honderd Peruanen. In groepj
van vier halen ze volgstopte auto's
van vermoeide toeristen leeg. Niet
alleen op de vluchtstrook.
Op het parkeerterrein bijvoorbeeld^
leggen ze een kaart op het autodalmei
en vragen ze een toerist of hij doijyer
zus en zo weet te vinden. Of ze nesi
drukken 'per ongeluk' een ijsje of
broodje tegen de kleren van die
toerist. Het enige doel is het vj
kandidaat-slachtoffer af te leiden, I
is het maar voor tien tellen. Een Vol
handtasje is snel uit de auto gegrisStic
trui
Frustrerende weg stee
WOI
Twee Nederlandse toeristen werdenj>ev>
deze week nog het slachtoffer van (Plei
laatste methode. Zij zullen vanaf nijjoc
dezelfde frustrerende weg afleggen af!eJ'
honderden lotgenoten: naar het
consulaat in Barcelona om nieuwe ^,enr
reispapieren te bemachtigen, geld dome(
familie laten overmaken en eventuel m
de vakantie voortzetten, al is die Ln
natuurlijk grondig verpest. f0e;
Nog frustrerender is het, dat de pro
Spaanse justitie niet in staat is ook dat
maar iets tegen de Peruanen te jtijd
ondernemen. De bendeleden staan bnc
vrijwel allemaal geregistreerd, woneimo
in hetzelfde flatgebouw in het centrukep
van Barcelona en zijn afkomstig uititijd
Ica en Lima, waar de meesten van hjgen
als politie- of veiligheidsagent Jen'
werkten. Maar ze hoorden dat er ini
Spanje veel meer te verdienen was.;
Dat de Peruanen vrijwel straffeloos^
door het criminele leven gaan ligt t
hun taktiek. Zij gebruiken nooit
geweld bij hun berovingen en de stij
die op een dergelijk roof ligt is
minimaal. Bovendien, als zij eenmaj,
voor het gerecht staan is er geen ;vjr
getuige om het belastende bewijs aal
te dragen: de toeristen zitten al lang,
weer in eigen land. De politie en dejaa1
Guardia Civil, die de snelwegen Ra<
controleren, zijn dit jaar begonnen [eig
met een verscherpte bewaking van d
A-7. Maar zijn de Peruanen uiterst
'vreedzaam' tegenover hun
slachtoffers, zodra ze op heterdaad
worden betrapt door de politie
schuwen ze geen fysiek geweld.
for
alle
schi
tijd
