musicus praat je ;een oordoppen aan" Franz Kaf ka is terug in Praag Pianist Malcolm Frager overleden >t Zeist lont [agisch ïalisten Holland Festival in teken culturen langs Zijderoute JNST Ceidóc Qowuvnt ZATERDAG 22 JUNI 1991 PAGINA 11 list Malcolm Frager. PITSSFIELD De Amerikaan se concert-pianist Malcolm Fra ger is donderdag in een zieken huis in Pittsfield in Massachus- sets overleden. Hij werd 56 jaar. Frager trad regelmatig in ons land op, onder meer in Den Haag, zowel met recitals (meerdere keren in Dili- gentia) als in pianoconcerten met or kesten, zoals met het Residentie Or kest. De kritieken over die concerten waren vrijwel eensluidend enthou siast en roemden zijn wervelende, soepele spel. Daarnaast werd zijn veelzijdigheid geprezen. Frager was een van de weinigen die zowel het intieme karakter en de halftinten van een Schumann, als de virtuositeit van de laat negentiende- eeuwse componisten kon weergeven, of de kracht van componisten als Bartok en Prokovjev. De menigmaal onderscheiden pianist was in Europa echter vooral geliefd vanwege zijn Mozart- en Beethoven-vertolkingen. De in St. Louis geboren Frager begon op zijn vierde met pianospelen. Hij was zes hij zijn eerste recital gaf en tien toen hij debuteerde met de St. Louis Symphony. Op zijn veertiende ging hij naar New York voor lessen van Carl Friedberg, zelf een leerling van Brahms en Clara Schumann. Zijn grote doorbraak kwam in 1960, nadat hij zowel het befaamde Konin gin Elisabeth concours had gewonnen als het in Amerika gerenommeerde Leventrit-concours. Frager stelde zich op het standpunt dat techniek puur een middel was om muziek over te brengen. „Vaak ont moet men musici die eerst een werk technisch leren en dan pas de inhe rente kwaliteiten beschouwen. Maar als men eerst de kwaliteiten bestu deert die in de muziek opgesloten lig gen, komt de techniek ook veel ge makkelijker", zo zei hij ooit. Frager had er een hobby van ge maakt onontdekte of originele manu scripten op te sporen en uit te voeren. Zo speelde hij vaak als eerste onbe kende werken van componisten als Schumann, Haydn en Mozart. Grand Prix Biarritz voor Toonder Studio's BIARRITZ De bedrijfsfilm 'Con trast' van Toonder Studio's is op het European Festival of Corporate Image in Biarritz bekroond met de Grand Prix. De film werd geregisseerd door Pieter-Rim de Kroon. Hij maakte hem in opdracht van IBM-Neder- land. 'Contrast' is een commentaar loze film over mensen en compu ters. Het videoprogramma 'Twistge sprek' werd onderscheiden met de extra jury-prijs, de 'Dolphin'. 'Twistgesprek' werd in opdracht van NMB Postbank Groep gemaakt door Majoor Beishuizen en gaat over innovatie. tKESTLEDEN LOPEN GROTE KANS OP GEHOORBESCHADIGING orkestmusici zijn in gevaar. Dat concludeert de jfsarts van het Residentie Orkest, Olav van Hees, in een rzoek waarop hij onlangs promoveerde. Voor zijn onder- raadpleegde Van Hees alle bedrijfsartsen van orkesten 'derland. De Haagse bedrijfsarts stelt dat gehoorbescha- gen bij orkestmusici eerder regel dan uitzondering zijn. ijfsarts Peter Tiehatten van de GGD, die de orkestleden forum in Enschede 'onder zijn hoede' heeft, reageert in ind artikel op de door zijn collega aangekaarte proble- ;k. „Het verlies treedt voornamelijk op in de hoge to- |het is niet zo dat musici stokdoof zijn". Incisca muller HAAG /ENSCHEDE Vat Van Hees heeft is de normen die |n in de industrie toe- op orkestmusici, jzie je dat het geluid orkestmusici aan aan boven het ni- I uitkomt dat in de in- lie aanvaardbaar is. j industrie zou de ar- linspectie er meteen t gaan", zegt bedrijfs- Peter Tiehatten van §rkest Forum Filhar- »ch in Enschede. maal opgaat omdat orkestmu sici niet acht uur aaneen bloot staan aan het lawaai dat zijzelf en hun medemuzikanten pro duceren, maar toch: de kans op gehoorbeschadigingen is reëel. „De hoeveelheid geluid die een béétje symfonie-orkest produceert moet je niet onder schatten. Je praat wel over een man of honderd die alle maal geluid maken". Voor het eerst is in Nederland nu een onderzoek beschikbaar over de effecten van het jaren lang in een orkest spelen op het gehoor. De promovendus Van Hees, bedrijfsarts van het Residentie Orkest in Den Haag, concludeert mede op grond van ervaringen van col lega's elders in den lande, dat vijftien procent van de orkest musici aan een gehoorverlies van 25 decibel lijdt en daar door de klanken niet helemaal goed meer kan interpreteren. „Een verlies van 25 decibel be tekent dat het geluid vier, vijf keer zo hard moet zijn voor je het hoort", vertelt Tiehatten. „Bij orkestmusici treedt het verlies echter vaak op in de hoge tonen; het is nu ook weer niet zo dat ze stokdoof zijn. Het verlies aan gehoor is vrij makkelijk te compenseren, hoewel er natuurlijk een grens aan zit. Maar het is beslist niet zo dat je bij enig verlies van het gehoor meteen ongeschikt voor het vak bent geworden. Anders zouden er weinig or kestmusici meer zijn, denk ik. Zij spelen namelijk niet zuiver op het gehoor; er spelen ook heel veel andere factoren een rol". Sluipend Tiehatten ziet de problematiek die Van Hees beschrijft ook te rug onder de honderd musici van het Enschedese orkest. „Het verraderlijke van ge hoorproblemen is dat het heel sluipend gaat. Net zoals met slechter zien, dat merk je in het begin ook niet. Zo gauw je het merkt is het te laat". De GGD, die de orkestmusici on der haar hoede heeft, voert geen periodieke controles uit die specifiek op het gehoor ge richt zijn. „Alleen bij de aan stelling is er een gehoorcontro- le. Gehoorbeschadiging komt vaak pas aan het licht als men ook andere klachten heeft". Niet verwonderlijk, vindt Tie hatten. „Het is niet leuk om naar buiten te komen met het feit dat je niet goed meer hoort, want dat heeft direct met de uitoefening van je beroep te maken. Met gehoor problemen naar buiten komen is eigenlijk zeggen dat je niet goed meer functioneert". Bekend probleem is volgens Tiehatten dat violisten en cel listen last krijgen van één oor, namelijk dat oor waar de ko per- en houtblazers recht streeks in blazen. „Of dat mensen precies tegen de ach terkant van de orkestbak bla zen, waardoor hun eigen ge luid weerkaatst wordt". Steil In zijn proefschrift doet Van Hees verschillende oplossingen voor het probleem aan de hand, maar een afdoende op- Peter Tiehatten: „Met gehoorproblemen naar buiten komen is ei genlijk zeggen dat je als musicus niet goed meer functioneert". FOTO: HENK OFFENBERG lossing ontbreekt volgens Tie hatten nog. „Je zou de podia bijvoorbeeld steiler kunnen maken en de blazers aan de hoge kant zetten, zodat ze minder geluidsbelasting ople veren voor de andere musici. Probleem is, bijvoorbeeld in het geval van Forum, dat men in veel verschillende zalen speelt waar het maar afwach ten is hoe de opstelling kan zijn. Anderzijds kun je natuur lijk eigen materiaal meenemen om het podium op te hogen". Een andere oplossing is het plaatsen van plexiglas scher men tussen de rijen musici. „Maar dat kan averechts wer ken als de schermen niet goed opgesteld zijn. Bovendien is het orkest er visueel gezien ook niet echt gecharmeerd van. Bij plaatopnames en repe tities zou je het plaatsen van die schermen echter wel kun nen overwegen". Met gehoorbescherming door middel van oordoppen hoef je bij musici niet aan te komen, is de ervaring van Tiehatten. „Praat een musicus maar eens oordoppen aan. Ik heb het weieens mensen geadviseerd, maar die gingen er verder niet op in." Tiehatten krijgt van de musici van Forum Filharmonisch niet overmatig veel klachten over het gehoor, omdat men er zo als gezegd niet mee te koop loopt en vaak went aan een minder goed gehoor. „Als ik iedereen een gehoortest zou afnemen, zou ik denk ik heel wat tegenkomen". Een periodieke gehoortest voor de orkestleden lijkt Tie hatten zinvol. „Gekoppeld aan verdere maatregelen zou dat een oplossing kunnen zijn. Wat dat betreft is het goed dat dit onderzoek er nu is. Jaren lang is er relatief weinig aan dacht geweest voor de speci fieke problemen van deze be roepsgroep. Het gaat namelijk niet alleen om het gehoor, maar ook om bijvoorbeeld fy sieke problemen, veroorzaakt door de houding en het ge wicht van het instrument. En de psychische problemen, voortkomend uit de werktij den en zaken als podiumangst. Die aandacht begint nu wat meer te komen en dat is een goede zaak." 1 Met als titel 'De Magisch Realisten' zijn ilot Zeist in Zeist van 28 >t 21 juli zeventig wer- an Carel Willink, Pyke Raoul Hynckes, Dick n Wim Schumacher te Itigen. positie wordt tevens om en als een eerbetoon 'ke Koch die dit jaar ne- wordt. Indien zijn ge lid het toelaat zal hij de ig op donderdagavond in Slot Zeist verrich-- Ie tentoongestelde wer- orden er 38 te koop aan- Mensen met een beurs hoeven er niet op ;nen dat ze in Zeist zo'n ;le Willink of Koch op kunnen tikken. De liggen tussen de vijf en este schilderwerken zijn stig uit de collectie van )ek Brons, voormalig ei- 1 van de 170 super filialen in textiel. Okto- nam hij deel aan de <unst en Antiekbeurs in 'evr<i rdam en presenteerde l/aai^h voor het eerst als andelaar. Hij toonde er itgebreide verzameling rijen van Carel Willink, lotste representant van Pagisch Realisme in Ne- Irons onderkent nog al- !n grote belangstelling et werk van de Magisch :n. Hij ziet er simpel- adel in. Om die handel ven stimuleren zorgt er voor een con- antal werken in voor hebben en die schilde- igelmatig te exposeren, or put hij uit diverse erzamelingen. maarde Internationale Antiekbeurs in cht en een sjieke gale- Knokke mijdt hij niet, ïcen uitnodiging om in ifgde werken te koop aan en, dat gaat hem net ver: „Ik heb helemaal n om daar of elders in tenland in één klap al Villinks te verkopen, unsthandel is tenslotte 90 n hobby van me, waar schare vrienden aan eb gehouden. Ik vind vendien belangrijk om •n waar het werk naar Dat hoort bij liefheb- niet bij mensen die willen worden. Tegen ik altijd: koop maar 24 55). 'De Corsicaanse', schilderij van W. Schuhmacher, een van de tentoongestelde werken in Slot Zeist. FOTO:PR aandelen", merkte hij op in een vraaggesprek. Brons: „Dit jaar zou wel eens het jaar van de doorbraak van de altijd nog zeer onderge waardeerde Schuhmacher kunnen worden. Drs. Jan van Geest publiceert in het najaar de oeuvre-catalogus en het ge meente Museum in Arnhem organiseert een overzichtsten toonstelling van deze meest „onstoffelijke" van de realis ten. In Zeist zijn negen Schu machers in de verkoop, waar onder de prachtigste „bestoven en bestorven" landschappen. Wie „valt' voor deze meest fijnzinnige Nederlandse schil der van de twintigste eeuw doet naar mijn mening tevens een goede belegging". Han delsgeest en liefde voor de Ma gisch Realisten gaan bij Loek Brons klaarblijkelijk hand in hand. PRAAG „Praag is een lief moedertje met scherpe klauwen", schreef Franz Kafka over zijn geboorte stad; hij kwam er niet van los, hoezeer hij dat mis schien ook wilde. En voor de stad gold hetzelfde, die kwam niet van deze inwo ner af. De communisten probeerden het wel, maar zij zijn inmiddels van het toneel verdwenen en Kaf ka is prominenter aanwe zig dan ooit. Deze week werd ter ere van hem een permanente expositie geo pend. Nee, de communisten waren niet trots op Franz Kafka, in tegendeel. Het was dat de schrijver allang overleden was, anders hadden ze hem ongetwijfeld gevangen gezet. In plaats daarvan wierpen ze zich nu maar op zijn boeken. Die werden uit bibliotheken en boekhandels verwijderd en alleen bij de mensen thuis werd Kafka nog gevonden, daar werden zijn boeken nog gelezen. En hoe. De Tsjechen hadden weinig inlevingsver mogen nodig om zich te kun nen verplaatsen in het on schuldig individu dat in eigen schuld gaat geloven en zich vermoorden laat (Het Proces) of in de man die ten onder gaat aan zijn pogingen in kon- takt te komen met de anonie me bureaucratie (Het Slot). Ze hoefden maar om zich heen te kijken om Kafka te begrijpen. Dat was dan ook de eerste re den voor de autoriteiten om Kafka postuum monddood te maken; ze realiseerden zich maar al' te goed dat ze wel eens vereenzelvigd zouden kunnen worden met de onbe reikbare en ont-menselijkte machthebbers uit Kafka's oeu vre. Daar kwam nog bij dat Kafka van Duits-joodse huize was en dat werd in de dagen van het Tsjechisch stalinisme gezien als een dubbele fout. Het zou tot 1988 duren, d.w.z. tot de nadagen van het com munistisch regime in Tq'echos- lowakijke, dat Kafka als een ongewenst element werd be schouwd. In dat jaar besloten Tsjechische uitgeverijen al zijn belangrijke titels op de markt te brengen en werd hij via een themanummer van het literai re tijdschrift Kmen min of meer gerehabiliteerd. Nu, drie jaar later, valt de schrijver- met-de-flaporen niet meer weg te denken uit het straat beeld. Hij wordt verkocht als ansichtkaart, busladingen toe risten vergapen zich aan het huisje waar hij ooit een blauwe maandag heeft zitten schrij ven, en je ziet bierbuiken lo pen met t-shirts, waarop tus sen de vetplooien zijn ingeval len gezicht te ontwaren valt. Tegen de achtergrond van deze oneerbiedigheden is het een meevaller van jewelste dat de deze week geopende per manente Kafka-expositie ver zorgd en smaakvol is. Aan de hand van sobere zwart-wit fo to's, tekstfragmenten en enke le relikwieën wordt het leven van Franz Kafka verteld. Hoe hij in 1883 in Praag geboren werd in een joods gezin dat ge regeerd werd door een strenge vader, waar hij zichzelf Tsje chisch leerde en terecht kwam in het circuit van koffiehuizen en theatergezelschappen, hoe hij zich regelmatig verloofde maar het nooit tot trouwen durfde te laten komen, hoe hij in 1924 stierf aan tbc en op een joodse begraafplaats in Praag werd begraven. „In de mysterieuze smalle straatjes van de oude stad, de stilte van de pleinen en de chaotische drukte van de kof fiehuizen ontstond zijn werk", heet het op de expositie. De bezoeker van Praag kan zich daar, zo vlak bij het oude stadsplein en de joodse be graafplaats, wel iets bij voor stellen, al is het Praag van nu niet meer hetzelfde als dat van een eeuw geleden en al is zo wel het joodse als het Duitse element uit de Tsjechische cul tuur weggerukt. Kafka heeft daar natuurlijk niet van geweten, maar zijn werk laat zich lezen als een angstvisioen van wat komen zou in de vorm van nazisme en communisme. Zijn boeken waren een waarschuwing, schreef Thomas Mann, maar er werd niet naar geluisterd. In Praag staat de naam Kafka op ansichtkaarten afgebeeld, in Auschwitz op een koffer in een vitrine. AMSTERDAM Het Holland Festival staat de zer dagen voor een groot deel in het teken van de niet-Westerse muziek en dans, zoals die langs de historische Zijderoute worden aangetroffen. Het was de oude handelsroute die zich over duizenden kilometers uitstrekte van het hart van China tot in de Oriënt. Niet minder dan 120 dansers en musici uit China, Mongolië, Siberië, Ouzbekistan, Tadjikis tan en Rusland staan tot en met 29 juni in het Soeterijn van het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam om een eindeloze rode draad langs de Zijderoute te spannen. Voordat de grote zeeverbin dingen tot stand waren geko men, vormde de Zijderoute de belangrijkste handelslijn tus sen Oost Azië, Centraal Azië, het Nabije Oosten en Europa. Het was een netwerk van ka ravaanroutes, die in de loop der eeuwen voor een levendi ge uitwisseling en onderlinge beïnvloeding van uiteenlopen de culturen en gebruiken zorg de. Zo markeerden boeddhisti sche kloostervestingen langs de Centraalaziatische handels routes de weg waarlangs het Boeddhisme in de eerste eeuw na Christus China bereikte. Zoals religies en ethische leer stelsels hun weg langs de kara vaanroutes vonden, zo ver spreidden zich ook de vele dansvormen en muziekuitin gen, instrumenten, stijlopvat tingen en theorieën over een immens gebied. Via de oasen en steden als Kashgar, Koesha, Kotan, Turfan in de Chinese provincies Xinjiang en Xian verbonden de routes het Na bije en het Verre Oosten met elkaar. Xian, de stad in Centraal-Chi- na waar enkele jaren geleden de opzienbarende vondst van het duizenden stukken tellen de terra cotta-leger werd ge daan, gold als het vertrekpunt van de Zijderoute. Het ligt in het onherbergzame gebied van de Takla Maka (de zwervende duinen), in de Chinese Gobi- woëstijn, dat wordt omgeven door nagenoeg onneembare bergketens. Vandaar voerden de karavaanwegen langs de randen van de woestijnen van oase naar oase door Tibet, Mongolië, Kashgar, Perzië, Turkmenistan, Tadzikistan en Oezbekistan naar Armenië. Vandaar werden de zijde en andere handelswaren via Klein Azië naar de landen rond de Middellandse Zee ge transporteerd. Door de toen ontwikkelde be trekkingen tussen China en Midden-Azië, Iran, India en Zuidoost-Azië groeide Xian uit tot een wereldstad, waar Sy- riërs, Turken, Arabieren, Ira- niërs en Koreanen woonden en handel dreven. Xian was bovendien een tolerante stad. Religies als het Christendom, de Islam, het mazdeïsme en manicheïsme konden er vrije lijk worden bedreven. Naast grote prestaties op het intellectuele vlak zoals de ont wikkeling van het historiogra fisch onderzoek en de opzet van de eerste encyclopedieën, floreerde ook de muziek er rij kelijk. Er werd zelfs een mi nisterie van muziek in het le ven geroepen, dat tot taak had al het muziekonderwijs te cen traliseren. Bij de val van de T'ang-dynas- tie werd het rijk opgedeeld in verschillende koninkrijken en raakte Chang'an in verval. Onder de Ts'ing-dynastie (1644-1911) kreeg de stad haar huidige naam Xian, die na Pe king als de mooiste stad van China geldt. Chang'an Guyue In het Holland Festival wordt vanavond en morgen het meer dan duizend jaar geconser veerde muziekrepertoire uit de T'ang-dynastie tot leven ge wekt door het Chang'an Guyue Ensemble van het con servatorium van Xian. Het is een ensemble van vijftien mu sici dat vocale en instrumenta le suites uit de traditie van de Han Chinezen vertolkt. Het ensemble bespeelt authentieke instrumenten als titse (bam boefluit), sheng (mondorgel), guanzi (hobo), p'i-p'a (luit), ruan (luit), zheng (citer), yun- hou (gongs) en bangzi (klep pers). De uitgestrekte provincie Xingjang, ook wel bekend als Chinees Turkestan, wordt be volkt door Uyguren, een mengsel van Turks-Mongoolse volkeren. De Uygur-muziek wordt in het Holland Festival woensdag en donderdag verte genwoordigd door het Mu- quam Ensemble. Het begrip muquam is rechtstreeks afge leid van het Arabische begrip maqam, dat muzikale modus betekent. Deze muziek behoort dan ook tot de klassieke mu ziektraditie van Perzië, Arabië en Turkije. Het Muquam En semble bestaat uit 25 musici en dansers. Een ander ensemble, het Tsam Ensemble, brengt een zoge naamde Tsam-voorstelling. De naam Tsam is verbonden met een boeddhistisch ritueel, dat vaak voor zeer veel publiek wordt opgevoerd op de bin nenplaatsen van grote kloos ters. De voorstelling laat zich vergelijken met een vorm van 'totaaltheater', met muziek, dans, indrukwekkende mas kers, theater en schitterende kostuums. Muziek van de Siberische steppen tenslotte is te beluiste ren in een uitvoering door een gezelschap van uitsluitend vrouwen waarin verschillende etnische groepen zijn verte genwoordigd. Ze maken deel uit van de oeralo-altaï-volke- ren, die langs de noordgrens van Mongolië leven. Waardig afscheid Hans Vonk bij RO Holland Festival: het Residentie Or kest o.l.v. Hans Vonk.Beurs van Ber- lage Amsterdam, gisteren. Herha ling: Dr Anton Philipszaal Den Haag, vanavond. Bestuur AVRO wil verder met Wallis HILVERSUM Het alge- meen bestuur van de AVRO zal de huidige voorzitter G. Wallis de Vries (54) unaniem voordragen voor een derde termijn van vijf jaar. De alge mene ledenvergadering moet 12 september beslissen over de voordracht. Eerder maakte de ondernemingsraad van de (ADVERTENTIE) "Second Opinion" ook beter bij hypotheken? Neem de proef op de som en bel. HYPOTHEKEN Niet voor niets de grootste makelaardij in hypotheken. Den Haag 070-346977C Overige vestigingen: Alkmaar, Amsterdam, Haarlem, Rotterdam, Schagen. Het op een na laatste concert waarin Hans Vonk in zijn functie van chefdirigent voor het Residentie Orkest stond, bevatte drie wereldpremières van werken van de Nederlan ders Ivo van Emmerik, Jan Boerman en Peter Schat. Drie wereldpremières van formaat, dat zeker, en het is dan ook de moeite waard om vanavond de herhaling (Vonks zwanen zang) in de Haagse Philipszaal bij te wonen. Peter Schat is een van de wei nige Nederlandse componisten die een bescheiden internatio nale reputatie heeft weten op te bouwen. In een belangrijke muziekencyclopedie over de muziekgeschiedenis sinds de Tweede Wereldoorlog is hij- zelfs de enige Nederlander. Echt verwonderlijk is dat niet want zijn schrijfwijze heeft ka raktertrekken die meer men sen aanspreken dan alleen een kleine elite, zoals (helaas) zo vaak het geval bij andere he dendaagse componisten. Giste ren klonk in de Amsterdamse Beurs van Berlage 'De Hemel', een grillig werk dat Schat componeerde in opdracht van het Holland Festival. 'De Hemel' kent vele kanten: lyrisch ingetogen fragmenten die niet 'zouden misstaan als geluidsbehang bij een 'soap opera', maar ook hele explosie ve passages die minder balan ceren op de afgrond van de edelkitsch. Schat is niet zonder pretenties, maar zijn composi tie toontde hand van een meester. Hans Vonk leidde I zijn orkest met verve. De mu sici gaven een uitvoering waarover beslist naar huis ge schreven kan worden. Het probleem met 'Thought' van de jonge componist Ivo van Emmerik (geboren 1961) is dat de muziek het slachtof fer wordt van de achterliggen de gedachtes. Heel mooie mu- ziekfilosofische ideeën komen in het uiteindelijke klankre sultaat maar nauwelijks naar voren. Dit is nou zo'n typisch voorbeeld van een compositie met een toelichting die inte ressanter is dan het stuk zelf. De vraag dringt zich ook op waarom Van Emmerik een groot symfonie-orkest plus nog drie instrumentale solisten no dig heeft. 'Muziek voor slagwerk en or kest' van Jan Boerman zat van de drie werken nog het knapst in elkaar. Ronduit goede mu ziek waarin Boerman zijn lief de voor de Grote Klassieken van de 20ste eeuw niet onder stoelen of banken steekt.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 11