Maatschappelijke lijfeigenen waren
aan handen en voeten gebonden
Directie schouwburg zoekt toenadering K&O en LAK
b DEN EN OMGEVING
£eidóc6otruuit
DINSDAG 18 JUNI 1991 PAGINA 13
NAAM DER WET
iderliefde
'J',
neer zoonlief niet komt
Silfegen bij de kantonrech-
lfi >m zich te verantwoor-
voor wangedrag, is pa
de aangewezen figuur
de kanstanjes uit het
te halen. Zo slofte gis-
3rsj ;htend een gelaten va-
jjver het parket van het
se kantongerecht naar
E -n, om een welgemeen-
raa ermaning van rechter
'ol Leeuwen over zich
te laten komen,
laat het weer eens aan
over", zuchtte de ge-
Du< rde vader. Zijn 16-jari-
~fon was door de politie
apt toen hij met een tot
r opgevoerde brommer
de stad scheurde. Het
I leidsmonster was door
genten in beslag geno-
Volgens de vader ver-
ie de jongen in de ver-
rstelling dat hij een
fiets bezat, maar de
'ter hielp deze droom
de wereld uit: „Een
NAlderinhoud van 80cc be-
J it dat we het over een
r hebben. Een brom-
heeft maar 50cc. Uw
had dus een motorrij-
v,js nodig om met dat
de weg op te gaan. Zo
j'jhij dus ook niet verze-
een levensgevaarlijke
.e", kapittelde Van
(nawen hem.
16j officier van justitie,
ezeveld eiste als straf
b vernietigen van het
I8.4uig. Bovendien eiste
boete van 60 gulden
t de jongen ook nog
een niet deugdelijke
r had gedragen.
4.0fader vond dat al te gor-
kwam voor zijn zoon
Ik snap wel dat hij
en verdient, maar die
hoeft toch niet
(aiaal naar de sloop. Ik
4: f u dat hij er niet meer
E al rijden, maar dan
we hem ten minste
verkopen", probeerde
(echter van Leeuwen:
2^ is nu juist niet de be-
gppig, want dan gaat er
18.4 iemand anders op
the Ik sta er trouwens om
5 Aid dat ik nooit opge-
2? e brommers teruggeef,
8lj( u daar niet op hoeft te
ra en", zo sloeg hij alle
19-3 de bodem in. Van
9° Wen vond een geldboe-
60 gulden daar bo-
wel nogal flauw. Hij
aar dan ook vanaf. De
iEN verliet somber ge-
het pand om het
e nieuws aan zijn zoon
e brengen.
£^heidsduivels
lend veel overtreders
Ie toegestane snelheid
tpn !n gisterochtend te-
)aa, Boetes van 300, 450
ok'fs 500 gulden werden
en door Van Leeu-
ZIE onder meer overgeno-
Laatstgenoemd bedrag
u N voor rekening van
jnhi jonge inwoner van
ing «eest, die vorig jaar op
ngeesterstraatweg met
8 uto de toegestane 50
eter binnen de be
ie kom met maar
one 61 kilometer over-
RMI
int wel de kampioen
zitting", zo bewees
echter de jeugdige
laa jeestenaar een twijfel-
e eer' -.Waarom doet
ieku its? Dat is toch niet
5 uiial", vond de kanton-
lind r. „Er zat een auto pal
1 me, daarom reed ik
,grpe' een beetje harder. Ik
11.01 er echt van te kijken
Vi it zó hard was toen ik
be2 aangehouden", erken-
tdo Jonëen berouwvol.
:|ja eze bekentenis was de
dagi r in het geheel niet
B.30 de indruk, integen-
1 ^,U had dus totaal niet
J gaten wat u aan het
voo vas, dat kan echt niet
t verkeer", doceerde
g. viLeeuwen. De bijpas-
9-3" boete van 500 gulden'
oo de jeugdige chauf-
<n vijf termijnen van
het betalen: „Zo wordt u
►9®' :er gestraft, dan denkt
1-I lke maand weer aan",
'ak|j, i de rechter.
I4.0I
3.45*le-reacties
).O0
0 «en wat rijpere motor-
lerin kon op weinig de
den, i van de rechter reke-
T. a inwege het feit dat hij
lheidslimiet van tach-
ometer niet vijftig ki-
tr aan zijn laars had
vo „Ik stond toentertijd
m®.! psychiatrische behan-
9®j en leed vaak aan
orio( -reacties. Dat hoorde
kan behandeling. Ik had
ijk niet op de motor
stappen, dat besefte
bajir pas. Sinds die tijd
afs| lijn motor dan ook op
>fd. i rijd ik in het lelijke
v0( van mijn vriendin",
ofd' oevoeging verzekerde
ndei chter ervan dat de
en n i elk geval geen snel-
3;30feords meer op zijn
zou zetten met zijn
voertuig. Door zijn
harding wist de gedaagde
geval honderd gulden
i geëiste boete af te
zodat hem nog 200
EN rest om te betalen.
ITEI
e'
ARMEN- EN WEZENZORG IN OUDSHOORN TWEEHONDERD JAAR GELEDEN
LANGS
OMWEGEN
Je was arm, en daarmee
basta. Je kon in elk ge
val beter je waffel hou
den als je als behoeftige
aanmerkingen zou wil
len maken, bijvoorbeeld
ten aanzien van de vast
gestelde ondersteuning.
Wie bedreigingen aan
het adfes van de arm-
meesters of verwijten
uitte, ja zelfs wie een
smeekbede deed om ver
hoging, dezulke zou he
lemaal niets, geen pen
ning meer ontvangen.
Driehonderd jaar geleden, zo
vóór 1695, hadden nota bene
enkele bedeelden getracht uit
hun ellende te ontsnappen
door hun „bijstand" fraudu
leus te besteden voor de aan
koop van een paard of schuit
teneinde op die manier aan
de kost te kunnen komen. Er
werd toen bepaald, dat de
uitkeringen niet meer moch
ten worden aangewend om
een eigen bedrijfje op te zet
ten. Je diende gewoon arm te
blijven; het lot was nu een
maal niet anders. De regle
menten bevatten daarom ar
tikelen die de nadruk legden
op de dankbaarheid die de
armen moesten betonen voor
de gekregen steun. Zo ging
het met de armzorg.
„De Viersprong", uitgave
van de Historische Vereni
ging voor Alphen aan den
Rijn en Omstreken, bevatte
in haar mei-nummer een in
teressante en onderhoudende
bijdrage van de Archiefgroep
„Armenzorg". Daarin wordt
ondermeer aandacht besteed
aan het stichten van een
arm- of weeshuis in Ouds
hoorn tegen het midden van
de 18e eeuw. Een en ander
na overleg van de armmees-
ters met diakenen van de
Geref.kerk, schout en am
bachtsbewaarders.
In 1741 werd een boerderij
gekocht van de erfgenamen
van de weduwe Maria van
Oosten aan de Lage Rijndijk.
Het pand werd ingrijpend
verbouwd om aan het nieu
we doel te kunnen beant
woorden. Vooral het achter
huis, waar eens de koeien op
stal stonden, werd grondig
aangepakt. Daar werden, in
die regententijd, twaalf ka
mertjes voor de bedeelde be
woners in getimmerd. Aan
de gangzijde van die kamer-
Zo zag jaren terug het Wees- en Armhuis aan de Oudshoorn seweg i
oprit van de Albert Schweitzerbrug.
i.d.Rijn eruit. Thans ligt op deze plaats de
tjes kwam de bedstee 6
voet lang en 4 voet breed, dat
is 1.80 meter bij 1.20, dus
twee-persoons met een op
stapje. Het was een voor die
tijd „riant optrekje". Boven
dien kwam er op de „werff"
een dubbel secreet, met een
draaiplank met twee leunin
gen. Het leek wel bij de wil
de spinnen af, maar dat was
het niet; het was een beeld
des tijds.
Bij de verwezenlijking der
plannen waren tientallen
toeleverende „middenstan
ders" en ambachtslieden be
trokken, benevens „8 sche
pen met puin". Aangevoerd
werden, onder andere, 25
bossen stro voor de bedden,
een vleeskuip en twee was
tobben en stof voor tafella
kens en 48 lakens en slopen.
Het was een hele bedoening
rond de bedeling. De regen
ten en hun vrouwen moch
ten te allen tijde nagaan hoe
het in het huis toeging. Al
leen de regenten konden be
palen wie tot het huis werd
toegelaten.
Vaders en moeders
Dan had je nog buitenvaders
en -moeders, en binnenva
ders en -moeders. Men werd
tot vader en moeder be
noemd nadat gebleken was
dat men gereformeerd, eer
lijk, trouw en bekwaam was.
Tegen eeri jaarwedde van 130
gulden. De weesvader en -
moeder mochten geen andere
werkzaamheden verrichten.
Je zou bijna menen, dat deze
weesouders zelf behoeftig
waren. Vooral de vader was
een regelrechte ploeteraar.
Hij moest de moestuin goed
onderhouden, het brood bak
ken en zelf voor het malen
van het graan bij de mole
naar zorgen. De onderge
brachte bewoners van het
armhuis dienden de nodige
eerbied te bewijzen aan de
regenten, hun echtgenotes en
de binnenvader en -moeder.
De kinderen, levenslustig of
niet, moesten zich tijdens het
spelen behoorlijk gedragen,
zowel binnen als buiten.
Overtredingen dienden be
straft en aan de regenten
worden gemeld. Verder
moest men „in liefde en een
dracht" met elkaar omgaan.
Iedere bewoner, oud of jong,
moest 's zomers om half zes
opstaan, 's winters een uurtje
later. Men „deed" eerst een
morgengebed en om zes uur,
resp. zeven uur, was het ont
bijt, waarbij een der kinde
ren een „kapitteltje" uit het
Oude of Nieuwe Testament
(als vanouds bestond er een
voorkeur voor het Oude Ver
bond bij de volgelingen der
reformatie) las. De maaltijd
werd door de vader met
dankzegging afgesloten.
Voorbeelden van een derge
lijke gang van zaken treffen
we, bijvoorbeeld, ook aan in
Dickens' David Copperfield,
een eeuw later, met erop
meppende „vaders". Voor de
genen die nóg eerder moes
ten ontbijten, zeg maar we
gens werkzaamheden elders,
moest de vader apart bidden
en danken. Bij deze gods
dienstoefening was het hele
personeel aanwezig, geen va
der of moeder of werkkracht
kon een half uurtje uitslapen.
Het middagmaal begon exact
om twaalf uur. Wie te laat
kwam kon naar zijn warme
hap fluiten en moest wachten
tot de avondmaaltijd die om
acht uur ter beschikking
werd gesteld. Ook bij deze
maaltijden, lunch en diner,
was er het vaste kapitteltje
lezen en de dankzegging.
Alle bewoners waren ver
plicht minstens eenmaal in
de week door de binnenva
der in de katechismus onder
wezen te worden en „in de
gronden van de ware gere
formeerde Religie".
Om negen uur 's avonds
moest iedereen naar bed, in
de winter zonder enig licht of
Op mijn omwegen door
stad en land kom ik
graag mensen tegen. U
kunt mij telefonisch of
schriftelijk vertellen wie
u graag in deze rubriek
zou willen tegenkomen.
Ik ben bereikbaar via
071-122244.
vuur. Tussen opstaan en naar
bed gaan werd van de bewo
ners verwacht dat ze ijverig
meehielpen om het werk te
verlichten. Zo moesten zij de
„ouders" in den Heer helpen
bij het naaien, stoppen, huis
houden doen, schoonhouden,
het werk in de tuin als het
inzamelen van vruchten en
dergelijke.
De bewoners hadden iets
weg van lijfeigenen onder
Gods zegen. Als de jongeren
in staat waren hun eigen kost
te verdienen, moesten ze het
armhuis verlaten om voor
zichzelf te zorgen, en wan
neer ze zich in de voorbije ja
ren behoorlijk hadden gedra
gen, konden de regenten een
uitzet meegeven.
Pet af
Maar je was als behoeftige
wel getekend in die verlichte
18e eeuw. Alle bewoners, uit
gezonderd de zieken en bed-
legerigen, moesten 's zondags
twee keer naar de Ouds-
hoornse kerk. „De mansper
sonen en de „knegjes" moes
ten met de binnenvader in
één bank plaatsnemen en
mochten de kerk pas verla
ten als alle andere kerkgan
gers vertrokken waren. Ove
rigens moesten de bedeelde
mannen tijdens de collecte
(voor de armen) hun petten
afnemen om hun dankbaar
heid jegens de genereuze
Oudshoornse bevolking te
betuigen.
De armen van Oudshoorn
kregen hun onvermogend
heid wel voor de kiezen.
Zonder toestemming van de
ouders mochten zij, oud of
jong, niet het erf verlaten.
Noch mochten zij zich te bui
ten gaan aan drank. Zij dien
den zich voorts te onthouden
van „krakelen", scheldpartij
en, bedreigingen en het zin
gen van „ijdele liederen",
vloeken of zweren. En dan
een saillant onderdeel van
het geheel, opgedist door de
Archiefgroep Armenzorg:
„De mannen en jongens
mochten niet in de slaapver
trekken (de kamertjes) van
de vrouwen en meisjes ko
men en natuurlijk was het
andersom ook verboden". Als
de binnenouders naar bed
gingen moesten ze eerst na
gaan of ieder op zijn of haar
„geordineerde slaapplaats"
lag.
De Archiefgroep had voor
zulke pikante zaken een ge
zonde belangstelling. Het
ging namelijk om twaalf, ge
horige slaapkamertjes in een
klein bestek. Namens de
groepleden werd met enige
onbevangenheid gesteld: „We
kunnen ons levendig voor
stellen hoe hier 's avonds na
het vroege naar bed gaan
om negen uur immers al
de bewoners nog niet aan sla
pen toe waren en de tijd op
de een of andere manier heb
ben trachten te doden". Niet
waar: arm of niet, je bent
jong of oud, maar je wil altijd
wel wat. Bovendien waren
de wanden van de bedsteden,
de kamertjes en gangen erg
dun, zodat men weinig moei
te hoefde te doen om elkaar
te verstaan.
Enfin, de Archiefgroep en
ook wij, nietwaar, zouden het
fijne van de zaak, het naadje
van de dikke wollen kous,
wel willen weten. Maar het
blijft bij gissen. Het zal niet
bij Mens-erger-je-niet en
ganzeborden, of een vrome
lezing gebleven zijn in be
paalde gevallen. Maar je kon
van de doodvermoeide bin
nenouders anno medio 18e
eeuw ook niet verwachten
dat ze ook nog eens een
nachtsurveillance onderhiel
den langs kamertjes en bed
steden. Ondanks „Law and
Order". Archiefgroep „Ar
menzorg", bij schrijven van
de leden Mens, Van Ooster-
om, De Kok en Labordus,
noteert dan ook: "Dat de ver
leiding groot was om eens bij
iemand van het andere ge
slacht een kijkje te nemen,
zal ons niet verbazen". Ove
rigens zal de Archiefgroep
proberen nog meer bijzon
derheden over het Arm- en
Weeshuis te weten te komen.
Dat lijkt me op dit moment
bijzonder belangwekkend.
EERSTE SEIZOENPROGRAMMA NIEUWE DIRECTEUR
LEIDEN „Je hebt drie
soorten schouwburgdirec
teuren," zei gastartiest
Joop Visser bij de opmaat
voor het Leidse theater
seizoen. „De stoelenvuller,
die zijn zaal al vroeg voor
het hele seizoen volboekt
met drukbezochte voor
stellingen. Dan heb je de
directeur-artistiek, die pas
tevreden is als er niet
meer dan vijftien mensen
komen kijken naar een
zeer kunstzinnige voor
stelling. En tenslotte is er
de directeur-journalist, die
een overzicht wil geven
wat wat er zich zo in een
theaterseizoen afspeelt."
Van welk slag de nieuwe di
recteur van de Leidse
Schouwburg is, valt nog moei
lijk te zeggen. Pim Wallis de
Vries, heeft zijn eerste jaarpro
gramma gepresenteerd. Maar
hij is nog maar kort in dienst,
en dan ook nog part time. Het
andere deel van zijn werk
week besteedt hij aan het af
ronden van zijn werk als thea
terproducent.
Eerder heeft hij verklaard wat
minder stoelenvuller te willen
zijn dan de vorige directeur;
hij zou in de programmering
de kunst als ondergeschoven
kindje meer willen steunen te
gen het brutale broertje van
het amusement.
Dat lukt om verschillende re
denen niet altijd. Een pro
bleem bij het boeken van se
rieuze voorstellingen van de
belangrijkste repertoiregezel
schappen is de beperkte to
neelopening van onze schouw
burg. Decorbouwers krijgen
met subsidiegeld al snel last
van megalomanie en de grote
voorstellingen van de repertoi
regezelschappen kunnen een
voudig niet in Leiden staan.
Zowel Toneelgroep Amster
dam (met een nieuw stuk van
Frans Strijards) als het Natio
nale Toneel (met een nieuwe
Karst Woudstra) komen helaas
maar eenmaal langs. Het is te
hopen dat de toneelvoorzie
ningen van Zuid-, Noord- en
Schouwburgdirecteur Pim Wal
lis de Vries: Geen geforceerde
vernieuwingen.
FOTO: STEPHEN EVENHUIS
Oost-Nederland en het ROthe-
ater het artistieke peil van het
toneel in Leiden hoog zullen
houden.
Actualiteit
Tegelijkertijd met zijn ver
nieuwingsdrang realiseert
Wallis de Vries zich dat gefor
ceerde veranderingen de zaak
kunnen schaden. Die zijn er
dit jaar dan ook niet. Voorlo
pig is de nieuwe vormgeving
van het jaarprogramma de
meest in het oog lopende ver
andering. Die is in ieder geval
was, maar dat wordt nog inge
haald, beloofde hij.
Goede buren
Nieuw zijn ook de goede be
trekkingen met K&O. Zag de
vorige directeur Frans Boelen
de organisatie naast de
schouwburg als een hinderlijk
aanhangsel, vrijdagmiddag
presenteerden Wallis de Vries
en K&O-directeur Tjitte We
ber broederlijk hun nieuwe
programma's.
Gezien het aanbod versterkt
K&O zijn reputatie als organi
sator van klassieke concerten
van niveau. Voor de kamer
muziek blijft de kapelzaal een
mooi podium. Symfonisch
werk is weer in de Stadsge
hoorzaal te horen, met zesmaal
het Residentieorkest (met so
listen als Richard Brautigam,
Isabelle van Keulen en Elly
Ameling), Nieuw Sinfonietta
Amsterdam met Vera Beths,
Forum Filharmonisch en het
Arion Kamerorkest. Ook de
pianistenserie vindt plaats aan
de Breestraat.
Nieuw als barokpodium is de
mooie Lokhorstkerk, terwijl in
de Lakenhal en het museum
van Oudheden weer oude mu
ziek zal klinken. Teleurstel
lend in het totale programma
is het geringe aandeel van vo
cale muziek.
Orestes
Ook met het LAK wil de
schouwburg in zee gaan. Er
De musical 'Hair' komt komend seizoen naar Leiden.
was een plan sameir een paar
voorstellingen uit het in Den
Haag te houden theaterfestival
te programmeren, maar onder
andere wegens tijdgebrek is
daar nog niks van gekomen.
Tastbaar resultaat van de toe
nadering is er nog niet, „maar
de eerste contacten waren
hoopgevend", zei Wallis de
Vries. Hij beperkte zich verder
Nieuw is ook de poging van de
nieuwe directeur om in te spe
len op actuele ontwikkelingen
in het theateraanbod. Hoe las
tig het is dat schouwburgen
hun jaarprogramma volboeken
zonder een enkel gaatje, on
dervond Wallis de Vries als
producent- van het succesvolle
toneelstuk Het Koekoeksnest:
toen hij voor elkaar had ge
kregen dat het stuk doorge
speeld kon worden en het als
reprise wilde verkopen aan
schouwburgen, kreeg hij vaak
te horen dat ze graag wilden,
maar geen datum meer vrij
hadden. Daarom wil Wallis de
Vries ruimte houden in zijn
programmering. Nu heeft hij
vijfentwintig voorstellingen
minder vastgezet dan vorig
jaar rond deze tijd het geval
'Piaf' is een voorstelling van de Koninklijke Vlaamse Schouw
burg.
FOTO: ANTON WILSENS
tot het aanprijzen van de
LAKproduktie Orestes, met
een viersterrenbezetting van
Gerardjan Rijnders, Hans
Croiset, Ellen Vogel en Joop
Admiraal. Zorg dat u erbij
bent, de eerste week van sep
tember.
Muziektheater
Al jaren is cabaret/amusement
het best vertegenwoordigd in
de schouwburg, en datis de
eerste drie maanden van het
nieuwe seizoen niet anders.
Het zijn niet de minste arties
ten uit het populaire genre die
komen: Adèle Bloemendaal
met haar sterke one woman
show, de zwartgallige chan
sonnier Hans Dorrestijn, Youp
van 't Hek, de Zuidafrikaanse
entertainer Pieter Dirk Uys en
Jenny Arean. Als nieuwko
mers in de grote zalen ont
vangt de schouwburg De Beri
ni's en Harry Jekkers.
Sterk vertegenwoordigd is in
het begin van het nieuwe sei
zoen het muziektheater. Het
zou ook zonde zijn om de uit
stekende akoestiek van de
schouwburg daar niet voor te
gebruiken. Op klassiek gebied
scoren we een Engelse masque
uit de barok, Cupid and Death,
en twee Mozartopera's: een
Poolse Cosi fan tutte en een
verkorte Zauberflöte. Met Die
Czardasfürstin komen ook de
operetteliefhebbers aan hun
trekken. Vijf keer staat Funny
Girl, de nieuwe musical met
Simone Kleinsma, in de
schouwburg. Uit de townships
van Zuid Afrika komt de mu
sical Sikulu.
De kinderen worden zeker
niet vergeten. Het seizoen
opent op 11 september met De
geus, kindertoneel dat speelt
in de zestiende eeuw, tijdens
de Spaanse bezetting. Alvast
voor drie oktober dus. Andere
vriendelijk geprijsde kinder
voorstellingen zijn Karton van
TheaterPlatform, de muzical
Smogsmullers Reuzedaad en
Rioolvlinder van Theo Terra
en Virga Lipman.
Twee dansvoorstellingen in
drie maanden; dat is mager.
Dansènd langs de zijderoute is
een goed ontvangen volksdan-
sprogramma, het Scapinoballet
heeft geen verdere toelichting
nodig.
Op toneelgebied worden En ik
dan? van Annie Schmidt en
Het Koekoeksnest in reprise
genomen. Ton van Duinhoven
speelt mee in Schuld en Boete,
naar Dostojewski.
Dolf de Vries schreef de socie-
tykomedie Partnerkuil en van
zijn voorbeeld Noël Coward
wordt Private Lives gespeeld
(met Willem Nijholt en Trudy
Labij). Humor op het toneel is
ook te verwachten van Jules
Deelders De Automaat.
Toneelliefhebbers worden ver
der verwacht bij twee Britse
produkties: een Jekyll en
Hyde van het Empty Space
Theatre en het maskertheater
van de Trestle Theatre Com
pany. Dan is het Gerrit Kom-
rij als het goed is eindelijk
weer eens gelukt een toneel
stuk af te maken: Theater van
het Oosten komt met zijn
nieuwste stuk De stem van het
water. En tenslotte zijn de ver
wachtingen hoog gespannen
voor de Vlaamse Hamlet in de
regie van van Dirk Tanghe.
Premières
Van een directeur met veel
connecties in de theaterwereld
en een heel mooi theater tot
zijn beschikking mag je pre
mières verwachten. De eerste
in de reeks is eind september
als Mrs. Einstein (voorheen De
Meisjes) komt. 5 oktober vie
ren we na tien jaar de terug
keer van Janis Ian, u weet
wel, de zangeres van die meis-
jesmuziek. Verder in oktober
komen Banaan (Herman Ver-
beeck die eerder Elsschots
Kaas speelde en Genio de
Groot, een van de gekken uit
Het Koekoesnest) en de ne
gende produktie van Purper.
In november presenteert het
Nederlands Volkstheater een
stuk over het leven van Heij-
ermans voor het eerst officieel
en speelt Pieter Dirk Uys zelfs
zijn Europese première (An
audience with Evita Bezuiden-
hout).
Ook een Europese première is
in januari te verwachten van
de Newyorkse groep Dendy
Dance. Jeugdtelevisiesterren
Frank Groothof en Harry van
Rijthoven komen nog met Ne
pal, maar dan is het (voorlo
pig?) gedaan met de premières.
Alles- bij elkaar een afwisse
lend programma, dat gelukkig
ook in het begin van het sei
zoen niet lijdt aan een over
daad aan reprises. En nu maar
hopen dat de open data in de
programmering opgevuld kun
nen worden met interessante
en verrassende voorstellingen.
