Unieke expositie met
miniatuur portretten
Illegale werknemers
voor de camera in
NOS-documentaire
Gouden Griffels voor
kinderpoëzie toegekend
N MAURITSHUIS
Publieke omroep verliest
steeds meer kijkerspubliek
«kUNST/RTV
&üdócQowiarit
DINSDAG 4 JUNI 1991 PAGINA 17
rif ranse onderscheiding
Ftfoor Jiri Kylian en
"dans van Westreenen
Tn
TC^ EN HAAG Vier Nederlanders heb-
on' en de Franse Orde voor Kunst en Let-
;Te ren gekregen. Dat meldt de Franse
tobassade. Het zijn Jiri Kylian van het
ederlands Dans Theater, Jan van Vlij-
1 en van het Holland Festival, Hans van
'estreenen van de Koninklijke
ihouwburg in Den Haag en L. van
ijck van de Alliance Fr.incaise. Het
ranse ministerie van cultuur looft de
iderscheiding al sinds 1957 uit aan bui-
nlanders en Fransen die bijgedragen
•bben aan de cultuur of aan de verbrei-
ng daarvan. In Nederland kregen
rder onder meer Bernard Haitink en
id-minister Brinkman de orde.
AMSTERDAM De Gouden Griffel voor het beste kinderboek
is dit jaar door de stichting Collectieve Propaganda van het Ne
derlandse Boek toegekend aan Tine van Buul en Bianca Stigter
voor hun poëziebloemlezing 'Als je goed om je heen kijkt zie je
dat alles gekleurd is'. In die bloemlezing zijn 365 gedichten van
123 Nederlandse en Vlaame schrijvers samengebracht. Niet alle
gedichten zijn voor kinderen geschreven, maar zoals Kees Fens
in het voorwoord schrijft, „Een kind kan ze lezen!". De gedich
ten, van vroeger en nu, uit zeer uiteenlopende stromingen en
bedoeld voor kinderen van alle leeftijden, zijn gerangschikt
rond negen onderwerpen die tesamen de loop van een dag, een
jaar en een leven suggereren. Het Gouden Penseel voor het best
geillustreerde kinderboek is toegekend aan Peter'Vos voor zijn
illustraties bij de gedichten van Rudy Kousbroek in het boek
'Lieve kinderen hoor mijn lied'.
Dire Straits in
september naar Ahoy'
ROTTERDAM De Engelse groep
Dire Straits komt naar ons land. Dat
gebeurt op 28, 29 en 30 september om
op te treden in het Ahoy' Sportpaleis in
Rotterdam. Aanleiding voor de concer
ten, die onderdeel uitmaken van een
wereldtournee, is de langverwachte
nieuwe elpee, die over niet al te lange
tijd verschijnt. Wanneer de kaartver
koop van de concertserie, opnieuw ge
sponsord door Philips Compact Disc,
begint, wordt pas op het laatste mo
ment bekend gemaakt in verband met
de te verwachte toeloop. Hierdoor kun
nen ook slechts zes kaarten per persoon
worden gekocht. Volgens organisator
Mojo Concert zal Radio 3 de aanvang
van de voorverkoop melden.
Veertiende Poetry Park
op 9 juni in Rotterdam
ROTTERDAM In het park naast de
Euromast in Rotterdam wordt zondag 9
juni voor de veertiende maal Poetry Park
gehouden. Dit multi-culturele festival
biedt als altijd een groot aantal voorstel
lingen van binnen- en buitenlandse ar
tiesten, vooral muzikanten, dansers en
dichters. Net als ieder jaar heeft de orga
niserende Rotterdamse Kunststichting
(RKS) kunstenaars belast met het ont
wikkelen van een bijzonder project. Dit
keer heeft dat geleid tot een presentatie
van een groot kinderkoor, dat geleid
wordt door de Surinaamse dichter/schrij
ver/performer Paul Middellijn. Op een
apart gedeelte van het festivalterrein
wordt kinderen een eigen programma
voorgeschoteld
Het Mauritshuia: 'Portretten in mini
atuur'. Korte Vijverberg 8 Den Haag.
Vanaf 6 juni tot en met 18 augustus.
DEN HAAG Koningin
Beatrix opent morgenmid
dag in het Haagse Mau-
ritshuis de tentoonstelling
'Portretten in miniatuur'.
De expositie bestaat uit
bijna tweehonderdvijftig
kleine portretjes voorna
melijk afkomstig uit het
Koninklijk Huis Archief.
Het gaat, aldus Edwin Buijsen,
expositie-medewerker van het
Mauritshuis om een zeer bij
zondere expositie. Nooit eerder
zijn in Nederland op zo'n grote
schaal miniatuurportretten
aan het publiek getoond. Een
klein deel van de schilderijtjes
(ongeveer twintig procent) is
afkomstig uit de stadhouderlij
ke verzamelingen, die in het
Mauritshuis en het Rijksmu
seum te Amsterdam worden
bewaard. Het Mauritshuis
heeft de expositie opgezet naar
aanleiding van het verschijnen
van de wetenschappelijke ca
talogus van drs. M. Tiethoff-
Spliethoff en drs. K. Schaf-
fers-Bodenhausen. In de cata
logus wordt de kunsthistori
sche waarde van miniatuur
schilderijtjes behandeld. Buij
sen: „Tot nu toe was er over
miniaturen heel erg weinig be
kend. Maar door de studie van
de beide dames zijn er veel
nieuwe feiten aan het licht ge
komen. Zo weten we nu meer
over de geschiedenis van de
kleine werkjes en de speciale
schildertechnieken".
In vroegere tijden waren mi
niatuurportretjes erg in trek
en vervulden zij de rol van
foto. Voorzien van een mooi
lijstje, ingelegd in armbanden
en ringen of aangebracht op
notitieboekjes, doosjes en étuis
werden de miniaturen uitge
wisseld als visitekaartje, rela
tie- of vriendschapsgeschenk.
Buijsen: „De mini-schilderijen
hebben vooral een emotionele
waarde. Met name het Hof en
de gegoede burgerij gaven veel
geld uit aan miniaturen. De
beste schilders kregen op
dracht een portretje van een
geliefd familielid te maken".
Het schilderen van miniatuur
portretten werd destijds be
schouwd als een belangrijke
tak van de schilderkunst. Een
aantal schilders specialiseerde
zich op dit gebied. De bekend
ste is Hans Holbein. Hij was de
belangrijkste kleine-portret-
tenschilder van zijn tijd en
was erg geliefd in de hogere
kringen. Zo werkte hij voor
Erasmus, Thomas More en de
Engelse vorst Hendrik VIII.
Van zijn hand is ook het top
stuk van de tentoonstelling:
'een onbekende Jongeman'.
Dit schilderij uit ca. 1540 is zo
bijzonder door de gedetailleer
de weergave van de gelaatsuit
drukkingen. Holbein heeft het
portret, ondanks het kleine be
schikbare oppervlak, uiterst
verfijnd en treffend neergezet.
Geen enkel detail is vergeten
en dat terwijl miniatuurschil-
deren veelal priegelwerk is.
Thema
Niet alleen het portret zelf
maar ook de kast (lijst) is van
groot belang. Soms is deze nog
mooier dan het portret. De op
drachtgever van het portret
had een grote invloed op de
uiteindelijke versie van het
portret en de kast. De tentoon
stelling wordt gepresenteerd
in drie zalen. Volgens Buijsen
zou een te grote tentoonstel
ling al gauw te saai worden.
„Daarom hebben we het 'in
tiem' gehouden". In de eerste
zaal wordt de geschiedenis van
de verzameling uitgelegd. In
de tweede wordt ingegaan op
de schildertechnieken, in de
derde zaal komen de bekend
ste scholen (zoals de Engelse
en de Hollandse school) aan
bod.
Opvallend in de koninklijke
verzameling is het groot aantal
buitenlandse portretjes. Met
name Engeland en Rusland
zijn sterk vertegenwoordigd.
Dit komt door de vele minia
tuur-uitwisselingen tussen de
vorstenhuizen en de 'verza
melwoede' van koningin So
phia (de echtgenote van ko
ning Willem III) en haar zoon
prins Alexander. In die verza
melwoede stonden koningin
en prins aan het eind van de
negentiende eeuw niet alleen.
Het werd een ware rage om
miniatuurtjes te verzamelen.
In eerste instantie bleef dit be
perkt tot collecties van pren
tjes van de eigen familie, maar
al gauw werden de verzame
lingen aangevuld met afbeel
dingen van onbekenden. Te
genwoordig laat bijna niemand
zich meer op een miniatuurtje
vereeuwigen. De fotograaf
heeft de portretschilder van
zijn plaats verdreven. De ex
positie 'Portretten in minia
tuur' in het Mauritshuis is dan
ook een soort 'foto-album' uit
een ver verleden.
Nederlandse
bij
Sfoernee van
—lieg Popov
I fRECHT „Het circus
mij in het bloed. Zo-
ig ik gezond blijf, ga ik
br". Veertig jaar zit
eg Popov al in het
iwnsvak. Om dat te vie-
i gaat de 60-jarige Rus
»t het Moskouse Staats-
pus in ons land op jubi-
|mtoernee.
bjdhr een afscheidstournee
het bepaald nog niet,
n i«kte de clown annex-cir-
directeur maandag duide-
op een persconferentie in
toernee begint op 19 juni in
;maar en eindigt 20 oktober
en;e
w
jMaastricht. Meer dan 200
'^rstellingen in ruim 20 ste-
onder meer in Den Haag,
i op het programma. Na
Ierland komen België,
"gg(nkrijk en de VS aan de
oei
Moskouse circus heeft al
:r in ons land zijn kunsten
loond. Deze keer heeft Po
naar eigen zeggen de
top uit 137 Russische cir-
en bijeengebracht. Het
[ramma vermeldt onder-
r lichtgevende trapeze
kers en met paarden stun-
le kozakken. Ook
de koeien, varkens en kip-
ontbreken niet op het ap-
Meer exotische dieren als
rs, olifanten en leeuwen
jt het programma ontberen
Popov ziet geen brood in
jaaje dieren in de piste.
t is allemaal hetzelfde. Iets
iikp' n'euws kun je met wilde
en niet brengen", verzucht
ren Zelfs de beer - symbool
VOOI Rusland - laat verstek
en u
(ADVERTENTIE)
issa tel. 070 - 354 80 00 dagelijks van
rünl 15 00 uuf Reserveerl|ln 070361 7710
dej dagelijks van 10.00 - 22.00 uur.
De Illegalen. Documentaire aerie
HILVERSUM De mees
te illegale werknemers in
het Westland werken de
eerste drie, vier weken
zonder ook maar iets te
verdienen. Om ervaring
op te doen met het pluk
ken van radijs of het snij
den van sla, zeggen de
tuinders. Gaan ze daar
niet mee akkoord? Dan is
er gewoon helemaal geen
werk.
Voor veel illegale werknemers
in de glastuinbouw is dat de
eerste kennismaking met de
sector waarin zij hun brood
denken te gaan verdienen.
De illegale werknemers in Ne
derland zijn de verschoppelin
gen, de rechtelozen die geen
poot hebben om op te staan.
Arbeiders die naar behoefte
kunnen worden ingezet en na
gebruik weer worden afgesto
ten.
Filmmaker Vincent Monni
kendam verkeerde maanden
lang onder een aantal van hen.
Hij filmde de mannen in hun
pensions, terwijl ze eten, sla
pen, in alle vroegte opstaan en
wanneer ze in het koffiehuis
bij elkaar zitten. Monniken
dam laat hen aan het woord
over alle dingen die hen bezig
houden. Voornamelijk in hun
moedertaal een groot aantal
tolken werd ingeschakeld
luchten zij hun hart. Het resul
taat, de 90 minuten durende
documentaire 'De Illegalen'
wordt in drie delen vanavond
en 11 en 18 juni door de NOS
uitgezonden.
Droom van hoop
Om economische redenen ko
men met name veel Turken en
Marokkanen naar de Westeu-
ropese landen. „Nederland
was een droom van hoop",
zegt iemand. En: „We dachten
dat Nederland democratisch
was". Eenmaal in Nederland
worden ze geconfronteerd met
wantoestanden die doen den
ken aan lang vervlogen tijden.
Monnikendam: „De pensions,
de omstandigheden waaronder
wordt gewerkt, voor mij was
het een openbaring. De klok
werd minstens dertig jaar te
ruggezet".
In de pensions, meestal oude
eengezinsbovenhuizen in de
binnenstad, wonen de illegalen
bovenop eikaars lip. Er wordt
niet per kamer verhuurd,
maar per bed. Zo is het geen
uitzondering als in één kamer
diverse bedden tegen de wan
den staan met een eettafel in
het midden. Muizen en kak
kerlakken lopen vrij rond.
De mannen regelen de huis
houding gezamenlijk. Wie het
eerste thuis is, kookt. De bood
schappen doen ze met zijn al
len. Voor degene die ziek is of
werkloos, wordt gezorgd. De
mannen lijken tenminste nog
enige steun aan elkaar te heb
ben. Voor de rest is het afzien.
Heeft de illegale werknemer
geluk dan vindt hij werk voor
vijf tot tien gulden per uur.
Twaalf tot zestien uur per dag
werken is heel normaal. Een
kwartier lang 'bakkie doen' is
best, maar 'baas niet doorbeta
len'.
Meters film
Elke dag weer afwachten of er
werk is. Versleten knieeën en
ruggen. Niet verzekerd zijn te
gen ziektekosten. Elke dag
- yUf
Van enige privacy is in de pensions geen sprake.
weer bang zijn om te worden
opgepakt. De illegalen vertel
len soms strijdbaar, soms
gelaten over het moeilijke
parket waarin ze verkeren.
Vincent Monnikendam heeft
er in zijn documentaire voor
gekozen om alleen de illegalen
aan het woord te laten. Won
derwel was het niet moeilijk
om de illegale werknemers zo
ver te krijgen om voor de ca
mera's te verschijnen. Monni
kendam: „Nee, ze waren juist
blij dat iemand zich eindelijk
in hun uitzichtloze situatie
wilde verdiepen. Ze wilden
maar wat graag hun verhaal
naar buiten brengen. Het risi
co lopen om te worden opge-
Cakt, last te krijgen met de
aas of de pensionhouder, dat
hadden ze er allemaal voor
Meters film heeft Monniken
dam liggen met het commen
taar van koppelbazen, tuinders
en pensionhouders, maar hij
heeft ze niet gebruikt. „Die
keuze is tijdens de montage ge
groeid. Koppelbazen, tuinders
en andere belanghebbenden
vinden de weg naar de media
toch wel. En verder vond ik
het storend voor de continuï
teit van de documentaire".
FOTO: HANS V.D. MARCK
De documentaire 'De Illega
len' is een aangrijpend docu
ment geworden, gespeend van
sentiment of dramatiek. Het is
de verdienste van Monniken
dam die de documentaire be
wust sober heeft gehouden.
Zijn keuze om de documentai
re in het zwart-wit te maken,
draagt hieraan alleen maar bij.
Geen schokkende beelden van
zwoegende mensen in kassen;
het verhaal dat de illegale
werknemers te vertellen heb
ben, de beelden van het leven
in het pension zijn onthutsend
genoeg.
(ADVERTENTIE)
Zaterdag 8 juni FEESTDAG VOOR KATHOLIEKEN
in DEN BOSCH-Brabanthallen van 9-5 uur met
Kardinaal en 2 bisschoppen, Moeder Angelica,
prof. ir. drs. Groot Wassink.
Entree gratis.
FEEST VOOR DE HELE FAMILIE!
Want er is peuter- en kleuteropvang en SPECIAAL
JONGERENPROGRAMMA!!
Info: bel 053-35.86 49
Veronica brengt Eureka op tv
lis een centrale rol speelt, wordt op 18 juni rechtstreeks door Ve
ronica op het scherm gebracht.
Op de Nieuwe Maas in het centrum van Rotterdam geeft Vange-
lis met behulp van laseranimaties, licht, muziek (met een instal
latie van 500.000 watt), vuurwerk en speciale effecten als heli
copters en boten, een beeld van de betekenis van Eureka, een-
technologisch samenwerkingsverband van negentien Europese
landen. Vangelisheeft voor deze gelegenheid nieuwe muziek ge
componeerd. Het podium, waar hij op staat, komt te hangen tus
sen twee reusachtige bokken van Smit-Tak. Ook de skyline van
Rotterdam maakt deel uit van het decor.
Voorafgaande aan de tv-uitzending, die vanaf elf uur wordt ge
regisseerd door Egbert van Hees, is er „The making of...", waar
in in een half uur wordt getoond wat er allemaal bij komt kij
ken om zo'n spektakel van de grond te tillen.
HILVERSUM De pu
blieke omroep verliest
steeds meer kijkers. Dat
blijkt uit de kijkcijfers
over de maand mei van de
dienst kijk- en luisteron
derzoek van de NOS.
Nederland 1, 2 en 3 haalden
slechts een gezamenlijk
marktaandeel van 52 procent.
Niet eerder was het aandeel
voor de publieke omroepen zo
laag. In de maand april haal
den de publieke omroepen nog
een marktaandeel van 54 pro
cent. Volgens kijk- en luiste
ronderzoek haalde RTL 4 in
mei een nationaal marktaan
deel van 28,2 procent. Het
marktaandeel voor de buiten
landse zenders bedroeg 20 pro
cent. Daarvan was BRT 1 met
drie procent de best bekeken
buitenlandse zender.
De tijd die de Nederlandse kij
ker voor de televisie door
brengt blijft stijgen. Zo beliep
de kijktijd over het gehele et
maal in mei 136 minuten. Vo
rig jaar mei bedroeg de totale
kijktijd slechts 97 minuten.
Volgens een woordvoerder
van kijk- en luisteronderzoek
kan de groei voor een deel
worden verklaard door het
slechte weer van de afgelopen
maand. Verder blijft door toe
nemende concurrentie de be
langstelling voor televisie-kij
ken stijgen.
De voetbalwedstrijd Barcelo
na-Manchester United trok in
mei de meeste kijkers. Deze
wedstrijd werd door 26,4 pro
cent van de kijkers (3,5 mil
joen) gevolgd. De tweede en
derde plaats op de top 25 wor
den ingenomen door de TROS
met afleveringen van De
Leukste Thuis en Medisch
Centrum West. Het best beke
ken RTL 4 programma haalde
een dertiende plaats. Vrienden
voor het Leven haalde een
kijkdichtheid van 17,9 procent.
Voor het eerst hebben buiten
landse zenders de top 25 ge
haald. De uitzending van het
Eurosongfestival op 4 mei
haalde een 21e plaats met een
kijkdichtheid van 14,4 procent.
Bedrijfsarts:
Orkestmusici
horen slecht
DEN HAAG De oren van
orkestmusici zijn in gevaar.
Vijftien procent van de orkest
musici lijdt aan een gehoor-
verlies van minstens 25 deci
bel en kan daardoor de klank
kleur niet meer helemaal juist
interpreteren. Er is sprake van
een duidelijke doofheid: 30
procent van een normaal ge
sprek wordt moeilijk te ver
staan. Dat heeft de bedrijfsarts
van het Residentie Orkest,
Olav van Hees, vastgesteld.
Van Hees hoopt op 27 juni te
promoveren op „Gehoorafwij-
kingen bij musici". In de ruim
tien jaar dat hij bij het Resi
dentie Orkest werkt, heeft zes
mensen afgekeurd vanwege
een beschadigd gehoor, waar
door ze, bijvoorbeeld, dubbele
tonen gingen horen. Van Hees
stelt voor een podium met per
rij een hoogteverschil van vijf
tig centimeter in te stellen.
F i
door René de Cocq
Politiek magazine
Voor de IKON maakte ze de
beroemde televisieserie 'Een
spannend bestaanVoor de
KRO deed ze de
radiomagazines Echoen
'Ratel'. Voorde AVRO-
televisie bracht ze bezoekjes
aan onbekende Nederlanders
om ze over hun interieur te
laten vertellen. Bij de NOS
leidde ze in wisseldienst de
televisiegesprekken in 'Het
Capitool'. En nu volgt ze voor
de NCRV-televisie Hans
Sleeuwenhoek op als
presentator van het
praatprogramma 'Rondom
Tien
Zo zit Hilversum dus ook in
elkaar: voor al die toch als
'gezichtsbepalend' te
omschrijven programma's van
allerlei omroeporganisaties
van toch heel uiteenlopende
signatuur wordt gewoon een
loslopende freelancer
ingehuurd, in dit geval Violet
Falkenburg.
Ik kan me op zichzelf wel
voorstellen dat een producent
kiest voor Falkenburg, want
dat is een van de beste
vakmensen op dit gebied die
ons land te bieden heeft
(plezierige stem, aardige
verschijning, onwaarschijnlijk
grote slagvaardigheid, goede
taal beh eersing,
vertrou wen wekkende
uitstraling, gevoel voor
humor). Maar nu wil ik ook
geen gezeur meer horen over
zoiets als die onvervangbare
historische waarde van ons
zuilenstelsel, over dat
kostelijke stromingenbeginsel
van onze omroep. Dat is
overleefd, afgedaan,
overbodig, ingehaald en
belachelijk geworden.
De omroepminister kwam
haar kronkelwegen door
medialand zondag nog wel met
enig vuur verdedigen in 'De
vierde kamer', het politieke
praatprogramma van
(uitgerekend) RTL4. Maar
onder het nuchtere weerwerk
van presentator Ton Eli as en
gastinterviewer Mare
Chavannes
(NRC/Handelsblad)
verbleekte haar elan al snel
tot een gênante parodie op de
socialistische idealen van nog
niet eens zo lang geleden.
Toen had je bij het kampvuur
en de meiboom toch niet
moeten aankomen met een
begrip als 'duaal bestel'.
Schrijnend trouwens voor
onze publieke omroep, dat het
meest spraakmakende en
gedurfde politieke magazine
momenteel gemaakt wordt
door RTL4: 'De vierde kamer'
is immers niet alleen het enige
programma waarin een
politicus nu eens langer dan
een of twee minuten aan de
tand gevoeld wordt, maar het
leverde ook nog eens vanaf de
eerste editie politiek
vuurwerk: de komende
terugkeer van Hans Wiegel,
zoals geschetst in 'De vierde
kamer', deed Den Haag
sidderen op zijn grondvesten.
Inmiddels hebben we afscheid
genomen van 'Lopend Vuur',
het mediaprogramma van de
NOS, onder aanvoering van
Philip Freriks. Geheel in lijn
met de traditie van het
programma werd de laatste
editie begonnen met een
beeldbandstoring. Meteen een
bewijs dat het niet live was;
dat is niet erg, maar Freriks
wekte altijd wel graag de
suggestie dat dat wel zo was.
Redactie en presentatie
hadden weer eens gekozen
voor de zogenaamd speelse
aanpak, het moest ook vooral
weer heel Leuk en Flitsend
zijn. En wat ook de
verdiensten van Philip Freriks
voor de Nederlandse televisie
mogen zijn, daar hoort in elk
geval niet bij dat hij Leuk zou
zijn.
Hij ontmaskerde in het
voorbijgaan zichzelf als
interviewer én gespreksleider,
want in die beide kwaliteiten
ging hij deze laatste keer
andermaal onderuit. Hij
luistert niet naar de
antwoorden op zijn vragen, hij
laat zijn gesprekspartners niet
uitspreken, hij staat toe dat
zijn gasten door elkaar heen
faan zitten praten en roepen,
ortom: het werd weer eens
een rommeltje.
Het leek Sonja Barend wel, u
kent dat wel: zo'n studio vol
mensen die het niet eens zijn
en dan door elkaar heen gaan
zitten debatteren,
onverstaanbaar voor de kijker,
on con troleerbaar ge worden
voor de gastheer/vrouw.
Irritant was ook nog dat de
gasten in meerderheid
mediavriendjes waren van
Freriks zelf. Bijvoorbeeld: wat
is nou het belang van de
mening van columnist/filmer
Jan Vrijman over het
omroepbestelNul komma
nul, behalve dat hij een
Parool-relatie is van Philip.
Het afscheid van 'Lopend
Vuur' verdient geen tranen.
