Bisschop Gijsen
gaat door op
ingeslagen weg
finale
,,Deprogressieven doen maar,
niemand plaatst daar
een vraagteken bij"
Westen aast op
kunstschatten
uit
Oosteuropese
kerken
I
£eidóc0oiuant
ZATERDAG 1 JUNI 1991 PAGINA 33
Het afgelopen weekeinde wijdde bisschop Gijsen van
Roermond weer een aantal priesters. Hoewel de bis
schop eind vorig j aar na de moeilij kheden rond het semi
narie Rolduc had laten weten dat hij deze plechtigheid
die traditioneel rond Pinksteren plaats heeft nu aan de
pronuntius zou overlaten, lijkt de bisschop weer als van
ouds te functioneren. Aan publiciteit heeft hij geen be-
hoefte en op de hieronder beschreven ontwikkelingen
J wenst hij dan ook geen commentaar te geven. Het plei
dooi voor een grotere openheid waartoe de bisschoppen
Bar en Ernst vorige maand na een ontmoeting met het
bestuur van de Acht Mei-beweging opriepen „zodat de
gelovigen zich serieus genomen voelen" lijkt niet aan de
Limburgse bisschop besteed. Maar ook de vooruitstre
vende katholieken hebben geen boodschap meer aan
em. Voor het eerst werd hij dit jaar niet meer uitgeno-
igd voor de Acht Mei-manifestatie nadat hij vorig jaar
ijn priesters had opgeroepen zich niet door deze bewe-
ing te laten misleiden.
Kritiek genoeg op bisschop Gijsen,
maar er zijn ook gelovigen, oude
ren vooral, die bisschop Gijsen
door dik en dun steunen. Die vjn-
den dat hem groot onrecht wordt
aangedaan. Die geloven dat zijn
grootheid nu niet kan worden ge
meten maar pas over een jaar of
vijftig. Een aanhanger vanaf het
eerste uur is mevrouw Boulanger
uit Maastricht. Ze maakt er thuis
geen geheim van dat de overtuiging
van de bisschop ook de hare is. In
de huiskamer een beeld van Maria
Sterre der Zee en op het dressoir
een H. Hartbeeld met daarnaast
een brandende lamp, symbool van
de eeuwigdurende liefde. Ook in de
keuken ontbreekt geen Mariabeeld-
je.
Mevrouw Boulanger ontkent niet dat de
burcht van mgr. Gijsen zwakke plekken
vertoont, ze zitten voornamelijk in zijn
presentatie. „Inderdaad, de bisschop
maakt niet gemakkelijk contact. Zijn ge
zicht is nu eenmaal niet zo aansprekend
als dat van kanunnik Van der Valk. Ik
vind ook dat hij jonge priesters te snel
met grote verantwoordelijkheden belast,
maar daarom mag hij nog niet worden
weggehoond. Vergeet niet dat hij kwam
op een moment dat het katholieke erf in
Limburg door wildgroei werd overwoe
kerd. Er moest hoognodig orde op zaken
worden gesteld en hij moest het doen".
„Er worden hem woorden in de mond
gelegd, die hij nooit heeft gezegd en din
gen verweten waaraan hij part noch deel
heeft. De progressieven dóen maar. Wat
zij ook uitspoken, er is niemand die ach
ter hun handel en wandel een vraagte
ken plaatst. Neem nou die Franciscaan,
die bij ons in de kerk een juichend ver
haal houdt over Luther. Dat gebeurt dan
zó dat de beminde gelovigen heel goed
weten waar het echt over gaat: niet over
Luther, destijds de bevrijder van 'het ge
knechte kerkvolk', maar over Gijsen de
handlanger van het Vaticaan".
„Zeg dat Gijsen niet tactisch is, zeg dat
Gijsen niet vriendelijk is, maar zeg niet
dat Gijsen onwaarheid spreekt. De man
zegt precies dat wat Rome eeuwenlang
als waarheid heeft gekoesterd. Bijvoor
beeld dat ongehuwd samenwonen niet
geoorloofd is. Dat is ook zo, al zeggen
nog zoveel anderen dat zo'n mening uit
de tijd is."
Maar als zelfs vrouwen met spandoeken
in de kerk verschijnen waarop teksten
staan als 'Weg met Jo-Jo Gijsen en an
dere dictators', dan is er toch wat mis?
„Mgr. Gijsen zegt wat hij volgens zijn
overtuiging móet zeggen. Dat kan hard
overkomen, ja. Je wordt er ook niet po
pulair mee. Maar daar gaat het toch niet
om? Populair is degene die de gelovigen
geen spiegel voorhoudt onder het motto
'Ze dóen maar!' Naar zo'n priester, hier
in Maastricht hebben we d'r een, komen
de mensen van heinde en ver. Natuur
lijk, hij vraagt immers geen moeilijke
dingen". En kanunnik Van der Valk
dan? Zelfs hij stond tegen zijn bisschop
op door in een volle kerk te zeggen 'dat
het niet zo mag zijn dat in 1992 nog
maar één schooltje in ons bisdom katho
liek mag heten'? Dat is toch een scherpe
veroordeling van bisschop Gijsens
schoolbeleid?
Mevrouw Boulanger zucht eens diep.
„Van der Valk deed het zo goed. Hij
vormde met Gijsen een prima tandem.
Ach, mag hij ook eens z'n mond voorbij
praten? Ik hoop dat-ie terugkomt. We
kunnen hem niet missen. En wat het
schoolbeleid van de bisschop betreft:
mag-ie alsjeblieft? Op veel katholieke
scholen wordt geen godsdienstonderricht
meer gegeven. Daarover lees je niks in
de kranten. Kijk, als ze daar niks leren
en van thuis ook niets meer mee krijgen,
dan moet een bisschop toch iets doen?"
ROERMOND - Een bisschop, die
de Acht Mei Beweging op het ter
rein van de ketterij wil parkeren,
,n wensten voorzitter Wies Stael-
r_ Merckx en haar gevolg niet meer te
f. ontmoeten op de Acht Mei-mani
festatie in Utrecht. Maar mgr. Gij
sen laat zich niet weg wensen.
st
a_ Eind vorig jaar dachten 'ingewijden', dat
fngr. Gijsen geruisloos zou verdwijnen
na de benoeming van twee vicarissen-ge
neraal, R.H.M. Maessen en dr. J.M.
runt. Bisdom-breed werd gejubeld over
deze opening naar een nieuwe tijd. Het
n. woord 'democratisering' werd zelfs in de
m tnond genomen. Vooral toen bekend
ia k-erd, dat de bisschop, moe van de felle
;n legenstand van zoveel kanten, zelfs van
iins was het wijden van priesters, de
terntaak van elke bisschop, aan anderen
bver te laten. Dat kon toch niet anders
Detekenen dan het naderend einde van
pen koude winter?
Maar na een bezoek in april aan de paus
^Jieerde mgr. Gijsen welgemoed terug,
Hpiinder dan ooit bereid het beleid écht
uit handen te geven. Tot verdriet van de
hereniging van Pastoraal Werkenden
a^JVPW), die in november vorig jaar nog
je pastorale situatie van het bisdom had
{etypeerd als 'verbrokkeld, uitgehold en
yoestijnachtig'. Voorzitter Jean Rade-
inakers nam toen geen blad voor de
■■tnond: „Het benoemingsbeleid is er
ronduit een ramp. Pastoors worden op-
feoflferd aan parochies en omgekeerd.
Iet bisdombeleid berust op een dwin-
tende machtsstructuur, die blinde ge-
hoorzaamheid veronderstelt".
II ^an gespierde taal heeft het in Limburg
nooit ontbroken. Het was weer de VPW,
waarvan dertig procent van alle pastores
in het bisdom lid is, die krachtig uithaal-
ie na het drama van Rolduc eind vorig
aar. In een uitzending van Sonja werd
enstfle zaak onverhuld, op een verlekkeren-
ïn Je wijze aan de kaak gesteld. In het kort:
pen priester bekende twee dagen na zijn
van wijding aan bisschop Gijsen, dat hij een
lekt tfeksuele relatie had gehad met een
rrouw. Of dat al niet genoeg was, bleek
ide pok de priesteropleiding in Rolduc, spe
en haal ingesteld door de bisschop om zich
e verzekeren van aan Rome getrouwe
iriesters, in zedelijk opzicht niet naar
iehoren te functioneren.
)e bisschop reageerde met strenge maat-
egelen, maar de VPW had er weinig
waardering voor. „Die zullen eerder een
erslechtering dan een verbetering van
le omstandigheden op het seminarie ten
evolge hebben", fulmineerde de vereni-
v ing. „Er is sprake van een ongezonde
oc"|cheiding tussen goddelijke roeping en
le menselijke realiteit. Wie zich zo hoog
eroepen voelt, maakt kortsluiting met
le werkelijkheid van iedere dag".
terd. Integendeel, de bisschop wandelt
weer voort op de ingeslagen weg. Wie
een andere kerkopvatting uitdraagt,
hoeft niet op begrip te rekenen. Aller
minst de geestelijken, die het celibaat
hebben geschonden zonder afscheid te
nemen van hun pastorale taken.
Praten
'Ergens' in Noord-Limburg hebben we er
een gevonden, pater Godfried. Hij wil
wel praten maar niet onder zijn echte
naam, want 'daar komt maar ellende
van'. Kan hij nog wel werken onder bis
schop Gijsen? Godfried kijkt verrast en
roept dan: „Natuurlijk, we hebben hele
maal geen last van hem. In de vijftien
jaar dat ik godsdienstles heb gegeven op
school, is de naam Gijsen slechts drie
keer gevallen. Twee keer op een oudera
vond en één keer in de klas. De bis
schoppelijk gedelegeerde, de man die
moet controleren of het godsdienston
derwijs wel op de goede manier wordt
gegeven, heb ik hier nog nooit gezien".
Op de rooms-katholieke school waar
deze priester doceert, is de bisschop al
lang niet meer de herder die de weg wijst
maar slechts een merkwaardig fenomeen
zonder enige invloed. De directeur van
de school van wie we op zijn verzoek
ook maar niet de naam moeten noemen
'om geen slapende honden wakker te
maken', is helemaal gauw klaar met 'het
vreemde verschijnsel uit Roermond'.
„Als ik hier zou doen wat hij wil, dan
kwam er geen sterveling meer op kate-
chese. Zo simpel is het".
Kan hij rustig z'n gang gaan, zijn colle
ga's op de rooms-katholieke basisscholen
staan onder grotere druk. Bisschop Gij
sen is zó slecht te spreken over het gods
dienstonderricht in die sector dat hij een
nieuwe kindercatechismus heeft ge
maakt. Het moest volgens hem afgelo
pen zijn met het „vage gedoe" waarmee
de moderne katholiek steeds verder van
de rechte weg afdwaalt.
Ervaringskatechese
Het is bekend dat bisschop Gijsen hele
maal niets moet hebben van de zoge
naamde ervaringskatechese. Een erfenis
van de jaren zestig. Veel oudere katho
lieken kunnen zich de zorg van bisschop
Gijsen op dit punt goed voorstellen. Er
varingskatechese wil kinderen 'om\ville
van hun individuele en sociale mens
wording leren omgaan met de religieuze
dimensie van de werkelijkheid en hen
tegelijk op grond van deze ervaringsba
sis ontvankelijk maken voor het ver
staan en voor de mogelijke aanvaarding
van de christelijke boodschap'.
Jaren zestig-taal van het inmiddels ter
ziele gegane Hoger Katechetisch Insti
tuut, die echter een dramatische ontwik
keling niet kan versluieren. In nog geen
twintig jaar tijd is de kennis van de ka-
De St.Nicolaaskerk in Praag,
zoals zovele kerken doelwit van
kunstrovers.
FOTO: MILAN KONVALINKA
KRAKAU - De kerken worden
leeggeroofd, de altaren onttakeld
en ikonen worden met tientallen
het land uitgesmokkeld. Het Wes
ten aast op de kunstschatten van
Oost-Europa; westerse verzame
laars zien de post-communistische
staten als een soort goedkope su
permarkt voor religieuze kunst.
De meeste diefstallen in Oost-Europa
vinden plaats in opdracht van particulie
re verzamelaars in het Westen of gewe
tenloze handelaars. De misdadige prak
tijken blijven niet beperkt tot religieuze
kunst. Eerder deze maand zijn vier Pi
casso's ontvreemd uit het Sternbergpa
leis in Praag.
De schilderijen zijn klein en kunnen ge
makkelijk worden gesmokkeld. Ze wa
ren, zoals de meeste collecties in Oost-
Europa, niet verzekerd. „Dat had geen
zin", aldus de directeur van het Stern
bergpaleis. De schilderijen, met een ge
schatte waarde van dertig miljoen dollar,
waren eigendom van de staat en de ver
zekeringsmaatschappij was eveneens
staatsmonopolie.
De Oostenrijkse politie heeft een onder
zoek ingesteld naar de „u-vraagt-wij-ste-
len" diefstallen, die vooral in Tsjecho-
slowakije aan de orde van de dag zijn.
Een Weense zakenman kocht onlangs
voor 200.000 Oostenrijkse schilling (on
geveer dertigduizend gulden) schilderijen
die waren ontvreemd uit het Vizovice-
paleis. Ook kocht hij een porseleincollec
tie uit het Buchlovicekasteel; de collectie
heeft in het Westen een waarde van on
geveer zeven miljoen schilling.
Het voornaamste jachtgebied vormen
echter de onbeschermde katholieke ker
ken van Slowakije en Polen en de ortho
doxe kerken in het oosten van Polen en
de Sovjetunie. Vorig jaar vonden 1200
diefstallen plaats uit Poolse kerken. De
Poolse douane neemt jaarlijks tussen de
11.000 en 13.000 religieuze kunststuk
ken in beslag. Interpol schat dat slechts
acht procent van de totale gesmokkelde
kunst wordt onderschept. Dat percenta
ge geldt waarschijnlijk ook voor de
kunstsmokkel uit Oost-Europa.
Niet alleen is doorgaans de beveiliging
van de kunstschatten slecht, ook een
centrale registratie ontbreekt. Wat zich
waar bevindt en wat de marktwaarde
van de kunstwerken is, is vaak niet be
kend. Onlangs werd bijvoorbeeld ont
dekt dat de kostbare boekencollectie van
de universiteitsbibliotheek van Wroclaw
- met bijna 500.000 boeken van vóór
1800 - systematisch geplunderd was.
Een Unesco-rapport dat deze -week in
Krakau is rondgedeeld op het symposi
um van de Conferentie voor Veiligheid
en Samenwerking in Europa (CVSE)
wijst er op dat in Oost-Europa een zwak
ke regelgeving bestaat voor de kunstex
port. Een overeenkomst uit 1986 tussen
de communistische staten heeft voor de
nieuwe democratieën niet veel betekenis
meer.
Kunststroom
Na het opheffen van internationale gren
zen in de Europese Gemeenschap in
1992 zal het voor handelaren nog mak
kelijker worden kunst te smokkelen. Om
de kunststroom van Oost naar West aan
banden te leggen zouden volgens Unesco
de voornaamste kunstimporterende lan
den - waaronder Engeland, Frankrijk,
Duitsland en Japan - de Ünesco-con-
ventie van 1970 moeten tekenen die ille
gale kunstexport verbiedt. De Sovjet
unie, Polen, Hongarije en Tsjechoslova-
kije hebben de conventie al onderte
kend.
(c) The Times
Bisschop dr.J.Gijsen. FOTO: DIJKSTRA
Maar bisschop Gijsen erkent de VPW
niet en reageert niet als dit soort uitlatin
gen hem om de oren vliegen. Deze bij
voorbeeld: „Het is voor jongeren hoe
langer hoe minder vanzelfsprekend zich
bezig te houden met godsdienstige vra
gen en in het priesterambt een zinvolle
keuze voor het leven te zien".
Daarbij heeft de vereniging ongetwijfeld
gedacht aan een onthullende enquête on
der zeshonderd Limburgers in 1988.
Daaruit kwam naar voren dat van bewo
ners onder de 46 jaar amper één procent
het eens is met het beleid van de bis
schop. De conclusie kan niet missen:
jong Limburg heeft geen boodschap aan
de Blijde Boodschap, die mgr. Gijsen
vanaf zijn wijding in 1972 in zijn bis
dom wil brengen. „Een Boodschap waar
in mildheid, geduld, vertrouwen, verge
ving en bovenal liefde spreken", zei ka
nunnik Willem Van der Valk toen alles
nog koek en ei was tussen hem, de tele-
genieke promotor van de katholieke or
thodoxie, en zijn baas.
Maar niet iedereen reageerde verrukt op
de liefde van de bisschop. Veel priesters
enandere werklieden in de tuin des
Heren zijn aan de kant gezet, omdat hun
visie niet strookte met die van de recht
lijnige bisschop, die niets liever wil dan
een uitstekende verhouding met het Va
ticaan. Wie niet met hem op een lijn zit,
krijgt vroeg of laat de rekening gepresen
teerd. Zo heeft hij de samenwerking ver
broken met de Hogeschool voor Theolo
gie en Pastoraat te Heerlen, het (inmid
dels opgeheven) Hoger Katechetisch In
stituut, het Landelijk Pastoraal Overleg
en met de Raad van Kerken in Neder
land. In plaats daarvan installeerde hij
eigen instellingen, waarvan het grootse
minarie Rolduc het meest bekende voor
beeld is.
De brokken, die daar zijn gemaakt, zijn
weliswaar ook op zijn hoofd terecht ge
komen, maar hebben hem niet verplet
FOTO: PERS UNIL
weer niet. l egen de verdrukking in ont
staan 'kritische kerken', die meer doen
dan de bisschop lief is. Zo financieren de
gelovigen van een wijkkerk in Sittard
een pastoraal werker, die van het bis
dom nog het eerste dubbeltje moet krij
gen. Een van hen, die ook al weer beslist
niet met naam en toenaam in de krant
wil, zegt dat de progressieve diensten
haar meer aanspreken dan de liturgievie
ringen in de dekenale kerk, die precies
volgens de voorschriften van de bis
schop verlopen.
Ze is al een eind in de zestig, moeder
van vier kinderen en pas op latere leef
tijd de kritische richting ingeslagen. Ze
heeft bijna een leven lang de kerkelijke
voorschriften nauwgezet gevolgd, maar
gedwongen door de praktijk van het le
ven, ontkwam ze niet aan eigen keuzes.
Om de kinderen niet te verliezen en uit
respect voor de persoonlijke vrijheid om
zelf te mogen zoeken en vinden. „De
grootste fout van Gijsen is dat hij niet
wil luisteren naar ouders", zegt ze. „Hij
zou zeker iets van hun advies kunnen
opsteken".
Zij vindt het jammer dat voor al haar
kinderen de kerk niets meer betekent, te
meer omdat ze naar haar gevoel veel
heeft gedaan om hun onverschilligheid
op dit punt te doorbreken. „Ik denk, dat
de kerk zelf ook schuld heeft. Er was
veel verkeerd aan de situatie zoals die
vroeger was. Teveel voorschriften, teveel
dwang. Kinderen deden automatisch wat
ouderen ook deden. Van lieverlee werd
de vorm belangrijker dan de inhoud".
Het seminarie Rolduc.
tholieke leer praktisch verdwenen. Vraag
niet aan kinderen van ouders, die het
'Onze Vader' zelfs in het Latijn foutloos
konden opzeggen, naar de betekenis van
de kerkelijke hoogfeesten zoals Pasen en
Pinksteren, de meesten staan met de
mond vol tanden. Het volslagen gemis
van wat vroeger vanzelfsprekende ken
nis was, geeft weinig hoop op een om
mekeer.
Of toch wel? Pater Godfried is optimis
tisch: „Val kinderen niet lastig met for
mules. Daar moeten ze niets van heb
ben. Maak hen in plaats daarvan bewust
van hun eigen mentaliteit, geef ze de
ruimte om zelf te groeien naar een over
tuiging, laat ze hun ideeén toetsen aan
de werkelijkheid, die zij ervaren. Alleen
dan kweek je geestelijk volwassen men
sen, die een antwoord hebben op de pro
blemen, die uit alle hoeken van de we
reld op hen afstormen. Die weerbaarheid
bereik je niet wanneer je ze dogmatische
opvattingen oplegt, die enkel in een geï
soleerde, zuurstofloze kerk kunnen
standhouden".
Wies Stael-Merkx, spreekbuis van de
Acht Mei-beweging erkent, dat de onbe
kendheid met de katholieke leer een pro
bleem wordt. „Maar de manier van Gij
sen werkt niet. Zo gebeurde het vroeger,
tegenwoordig kan dat niet meer. De kerk
heeft alleen nog maar een toekomst als
ze leert om naar mensen te luisteren en
hen uitnodigt om te delen in de rijkdom
die ze te bieden heeft. Gelovigen bij de
kraag pakken helpt niet".
En de Blijde Boodschap dan waarover
bisschop Gijsen spreekt? Pater Godfried
kijkt mij nu met priemende ogen aan en
zegt dan met uitgestoken wijswinger: „Er
is geen sprake van een Blijde Bood
schap, teveel mensen zijn door het
woord van Gijsen juist tot in hun ziel
gekrenkt. Ik heb altijd gezegd: 'Als de
godsdienst een gesel is voor de mensheid
dan is ze in tegenspraak met zichzelf.
Godsdienst moet bevrijdend zijn. Onder
deze bisschop en deze paus is dat niet
het geval".
Hij staat met dit oordeel niet alleen. De
Vereniging van Pastoraal Werkenden
heeft anderhalf jaar geleden honderd
priesters gevraagd naar hun mening over
de relatie tussen kerk en gelovigen.
Slechts drieënveertig van hen waren be
reid zich uit te spreken en dan nog al
leen onder de uitdrukkelijke voorwaarde
dat zij anoniem zouden blijven. Zij uit
ten zich allerminst vleiend over paus Jo
hannes Paulus II, die volgens hen het
beleid van bisschop Gijsen door dik en
dun steunt.
Ze vergelijken de toestand in Roermond
met die tijdens de Tweede Wereldoor
log. „Ons bisdom is door de vreemde
mogendheid, het Vaticaan, bezet en pau
selijk zetbaas Gijsen omringt zich met
mensen die niet bekwaam zijn, maar wél
voldoen aan het boekje van de partij
chef'. Hij wordt zelfs de meest ongelovi
ge man van het bisdom genoemd.
Groei
Kan er dan geen bloempje meer groeien
op het kerkelijk asfalt? Zo erg is het ook