Het
verlangen
naar
verdwalen
tachtigjarige Annie M.G. is „altijd acht gebleven"
JAAR VAN DE DOOLHOF
IN ENGELAND
ZATERDAG 25 MEI 1991
jZweden heeft ze van kiezelsteen, Japan heeft ze van hout.
Groot-Brittannië heeft ze ook: doolhoven. En wel bijna
honderd verschillende. Met water, steen, hout, tegels en
glas zijn de laatste jaren in Engeland in razend tempo
aardige labyrinten gefabriceerd. Daarom is 1991
uitgeroepen tot 't jaar van de doolhof. De nieuwerwetse
labyrinten halen het echter niet bij de traditionele
hegdoolhoven. Die hebben het grote voordeel dat ze zijn
aangelegd in prachtige, voor pubhek toegankelijke
kasteeltuinen.
n pNDEN - Doolhoven zijn niet te
Siperstaan. De behoefte om eens
erlijk te verdwalen is te groot.
hbolhovenparadijs Engeland met
:k'i honderd exemplaren moet dat
zrlangen gemakkelijk kunnen be
ëdigen. Maar na wat gesprint in
s|n aantal labyrinten is de bezoe-
^r in ieder geval één illusie armer:
%dwalen in een doolhof lukt ge-
jHjon niet. Het eindeloos dolen
htfigs de heggen blijkt vaak na ze-
in minuten al succesvol in het
istidden van de doolhof te eindi-
oudste doolhof van Engeland,
i gmpton Court Palace bij Londen, zit
inordevol verrassingen. Bij de ingang
Maet een keuze worden gemaakt: linksaf
il rechtsaf. En wee de bezoeker die de
gdjrkeerde richting kiest. Die loopt grote
ndis de weg door een heg versperd te
orjiden. Rechtsomkeert, terug naar de
I itang, als dat nog kan, en dan toch
ildiar de andere route nemen. In rondjes
afjjen en telkens weer datzelfde pad
ïiiüisen. Verlegen glimlachen na twee
(tmoetingen met dezelfde bezoekers.
En als een boer met kiespijn lachen bij
de derde keer.
Inmiddels schemert het centrum van het
labyrint door de manshoge haag. Twee
bankjes, twee bomen en mensen die uit
zitten te rusten. Dat voorspelt niet veel
goeds, zo blijkt. En dus duurt het nog
even voordat het middelpunt van de
doolhof is bereikt. Horden schoolkinde
ren rennen regelmatig gillend en joelend
langs. Degenen die het centrum hebben
bereikt roepen de anderen bemoedigend
toe: „Warm, warmer, nee, koud, nog
kouder". Betere aanwijzingen volgen in
de vorm van „twee keer links en dan
naar rechts". De driehonderd jaar oude
doolhof van Engeland wordt druk be
zocht, door jong en oud. Maar om nu de
laatste bezoekers een half uur voor slui
tingstijd toe te laten is overdreven. Zo'n
tien minuten is genoeg om alle hoeken
en gaten van dit doolhof te verkennen.
Krokodillen
Gezien dit onschuldige vertier is het
nauwelijks voor te stellen dat er in vroe
ger tijden doden zijn gevallen in doolho
ven. Het oudste labyrint, de graftempel
van de Egyptische vorst Amenemhet III
(ca. 1800 v.Chr.), was echt niet gebouwd
om een beetje in te spelen, te rennen en
te flirten. De graftomben van de heilige
krokodillen moesten door middel van
De doolhof van Hever Castle bij Edenbridge is met de hand-tegen-de-heg-techniek een makkie.
het labyrint worden beschermd. Zonder
gids was het onmogelijk om er levend
uit te komen.
Het bekendste gruwelverhaal over dool
hoven is gewijd aan de Minotaurus. Dit
monster, half man, half stier, werd in
een labyrint op Kreta door koning Mi
nos gevangen gehouden. De doolhof zou
volgens de legende rond 1600 voor
Christus zijn gebouwd door Daedalus.
De schepper maakte deze zo ingewikkeld
dat hij in zijn creatie werd opgesloten.
Alleen via de lucht en met een pak ve
ren lukte het hem met zoon Icarus te
ontsnappen. De zeven jongens en meis
jes die om de negen jaar aan de Mino
taurus werden geofferd, hadden minder
geluk. De monsterlijke praktijken eindig
den toen Theseus, zoon van de Atheense
koning Aegeus, de doolhof betrad. De
dochter van Minos, Ariadne, gaf hem
een bolletje magische wol, waarmee de
held, nadat hij het monster had gedood,
de weg terug vond.
Bij al dit geweld steekt de doolhof van
Greys Court bij Henly-on-Thames schril
af. Niets anders dan goede wensen bege
leiden de bezoeker van deze doolhof vol
religieuze symboliek. Aanleiding voor
Lady Brunner om het labyrint aan te leg
gen was de wijding van de Anglicaanse
aartsbisschop Robert Runcie in 1980.
Hij gaf toen uiting aan de wens dat alle
mensen, kerkelijk of niet, elkaar helpen
bij het oplossen van het 'labyrint van
het leven'.
De doolhof draagt op een eigen manier
een steentje hieraan bij. Het volgen van
't rode stenen pad in het lage gras staat
voor het volgen van het levenspad. Het
eerste gedeelte slaat op het dagelijks le
ven op aarde, maar als het pad van het
centrum wegdraait, betekent dat dat het
stadium van de dood is bereikt. Drie
halve cirkels, tegen de klok in, geven de
drie dagen van Christus in zijn graf
weer. Daarna volgt de wederopstanding
en het begin van het eeuwige leven. Het
centrum van de doolhof staat in het te
ken van de verzoening.
Heilige kruiden
Bol van symboliek, maar dan heidense,
staat ook het nabijgelegen Saksisch La
byrint in Sonning Common. Richard
Scott, eigenaar van kruidenboerderij The
Thymes, heeft het in z'n eentje aange
legd. Dat hij daarmee vorig jaar pas is
begonnen is te zien. De beukenstruikjes
staan er nog een beetje armzalig bij. Bin
nen een jaar of vier moeten de plantjes
zijn uitgegroeid tot een volle haag. Het
bijzondere van deze doolhof is, dat er
geen enkele rechte lijn in voorkomt. Het
ontwerp is afgeleid van een tekening van
een Saksisch zeemonster uit de achtste
eeuw. Het patroon van dit monster
wordt vier keer herhaald. In de vier
ogen zijn 'heilige' Saksische kruiden ge
plant, kamille, fluitekruid, kervel en
venkel. In het midden van het labyrint
is een heuveltje gemaakt van vuursteen.
Na het beklimmen daarvan zijn de mon
sters veilig te bezichtigen. Zuchten van
verlichting zullen ongetwijfeld worden
geslaakt bij het zien van het handige
bordje met pijl 'quick exit'.
Gloednieuw is ook de doolhof bij Blen
heim Palace in Woodstock. De elfde
Duke van Marlborough pakte de zaken
als vanouds groot aan en het de grootste
symbolische hegdoolhof van de wereld
aanleggen. Vanaf twee bruggen kunnen
in de doolhof trompetten worden onder
scheiden, banieren, kanonskogels en een
groot kanon. De patronen zijn afkomstig
van inscripties in het paleis over de slag
bij Blenheim (1704). Het is maar een
klein stukje van de geschiedenis van het
paleis waarin Sir Winston Churchill
werd geboren.
Computer
De Amerikaanse familie Astor, bekend
van het Waldorf Astoria Hotel in New
York, was puissant rijk. En liet het geld
onder meer in Engeland rollen. Het He-
ver Castle bij Edenbridge, waar Anna
Bolijn haar jeugd heeft doorgebracht,
heeft daarvan rijkelijk geprofiteerd. Het
vervallen kasteel en de dito tuinen wer
den begin 1900 in drie jaar tijd door
1500 man opgeknapt. Kosten: twaalf
miljoen pond. Toch lijkt de doolhof van
het kasteel gemaakt voor het Engelse
volk. Gewoon de hand aan de linkerkant
van de heg houden en het centrum is zo
bereikt. Deze hand-tegen-de-heg-tech-
niek werkt alleen als de verschillende
heggen die naar het centrum leiden met
elkaar zijn verbonden. Veel oude dool
hoven kunnen zo gemakkelijk worden
'genomen'.
Moderne computertechnieken zijn ge
bruikt bij het ontwerpen van het laby
rint bij Leeds Castle in Maidstone. Ge
middeld duurt het zo'n twintig minuten
voor de verrassing in het midden is be
reikt. De hand-tegen-de-linker-of-rech-
ter-heg-techniek gaat hier helaas niet op.
Maar met het bedreigen van een perso
neelslid dat vervolgens trillend van
angst de weg wijst, lukt het vrij snel.
Toegegeven, het is vals spel, maar vanaf
de heuvel in het midden zijn de symbo
len van het kasteel die in de doolhof zijn
verwerkt, goed te zien. Geen dolende
ridders, maar een kroon en een beker
verwijzen naar Eleanora van Castilïe, de
eerste koninklijke eigenares van het kas
teel. De beloning wacht in de vorm van
een grot vol mythologische figuren, de
vier elementen water, aarde, vuur en
lucht, vogels en vissen van schelpen, vij
vertjes en fonteintjes. Een beetje kitsch
erig, maar met zoveel vernuft aangelegd
dat het toch wel weer aardig is. Vooral
voor kinderen.
EXPOSITIE IN LETTERKUNDIG MUSEUM
;N HAAG - „Taalgebruik voor
ideren en onaangepasten, onge-
ton gewoon Nederlands". Zo ty-
:erde Kees Fens ooit de schrijfstijl
in Annie M.G. Schmidt. Inmid-
:ls hebben al drie generaties kun-
ïn genieten van creaties als Jip en
inneke en het schaap Veronica,
'ér gelegenheid van haar tachtigste
itijaardag (20 mei 1991) heeft het
niptterkundig Museum in Den
^Jaag een tentoonstelling samenge-
atpld van maar liefst veertig jaar
i jnderliteratuur van Annie M.G.
s fchmidt.
dtl
Kfeen eenvoudige opgave. In vier decen-
lna schreef zij een ongekende hoeveel-
a lid kinderversjes en boeken. „Hele-
jaal compleet kunnen we daarom nooit
s |n", zegt Erna Staal, een van de samen-
°Pellers van de expositie. „In elk school-
'jekje staat wel ergens een versje of ver-
nfaltje van haar". Om zich goed voor te
n reiden is Erna alleen al een jaar lang
n Izig geweest met het lezen van kinder-
njjeken en versjesbundels. „We hebben
jwust gekozen voor een tentoonstelling
Her haar kinderliteratuur. Je moet een
!uze maken. Ze heeft zo ongelooflijk
|el geschreven. Musicals, cabaret, to-
,r lel, televisie-series. En vijf jaar geleden
b,in het Theaterinstituut in Amsterdam
POp grote overzichtstentoonstelling ge
piest waar haar toneel- en televisiewerk
Mntraal stond. Dat wilden we niet over
men. Als Letterkundig Museum hebben
naij daarom gekozen voor het thema kin-
>0<jrboeken en versjes".
;nndanks deze selectie uit het enorme
"H1 uvre van de taaikunstenares, komt het
ek|useum nog ruimte te kort. Behalve de
botste tentoonstellingszaal worden
aijlfs de gangen van het gebouw voorzien
,rJn Dikkertje Dapjes, Wiplala's en
edjeltjes. Het is zeker geen saaie exposi-
,evf van enkel verzameld drukwerk. Bij-
;r9ndere uitgaven, originele tekeningen,
°4arte foto's, kattebelletjes en correspon-
er1ntie met uitgeverijen van de schrijfster
gillen de collectie aan en geven een le-
'P.'ndig beeld van het Annie M.G.
e,jhmidt-tijdperk. In het bijzonder door
'character merchandising'. Het
De tentoonstelling 'Altijd
Acht gebleven' is van 25
mei tot 25 augustus te
bezichtigen in het
Letterkundig Museum in
Den Haag. Het
gelijknamige boek
uitgegeven door Querido
kost 34,90 gulden.
bedrijfsleven speelde handig in op de be
kendheid van haar boekenfiguurtjes
door het op de markt brengen van gor
dijnen, kinderserviezen, puzzels tot pyja
mazakjes aan toe met de beeltenis van
de idolen van de kinderen.
De tentoonstelling is min of meer 'opge
hangen' aan de verscheidene illustrato
ren die de hersenspinsels van Annie
M.G. Schmidt zo gezichtsbepalend illu
streerden. Zoals het onvergetelijke
schaap Veronica van Wim Bijmoer of de
aandoenlijke piekharen van het slonzige
meisje Floddertje van de hand van Fiep
Westendorp. Erna Staal: „Natuurlijk is
het materiaal chronologisch gerang
schikt. Maar grofweg kan men het werk
van Schmidt verdelen in perioden waar-
Links: Carlet Schneider en Erna Staal
(rechts) werpen vlak voor de opening nog
een laatste blik op het verzamelde werk
van Annie M.G. Schmidt voordat ze het
materiaal rangschikken in verscheidene
vitrines. FOTO'S: STEPHEN EVENHUIS
in zij met een bepaalde illustrator nauw
samenwerkte".
Anna Maria Geertruida Schmidt kwam
op 20 mei 1911 ter wereld in de pastorie
van het Zeeuwse dorp Kapelle. Flaar va
der was dominee van een hervormde ge
meente. Als klein meisje schreef ze al
voor zichzelf tweeregelige mini-versjes.
Van een vette 2 voor Nederlands die een
leraar haar later op de middelbare
school toebedeelde, lag ze niet wakker.
Over haar jeugdjaren zei ze eens, bewust
of onbewust zelfs op rijm: „Een groot
deel van mijn werk is een weerstand te
gen wat niet mag voor de buren. Dat
komt voort uit de hypocrisie van een
domineesgezin waar je niet voor het
raam mocht borduren".
Boven: De samenstellers van de tentoon
stelling 'Altijd Acht gebleven' tezamen in
de speciaal voor kinderen ingerichte lees
hoek. Van links naar rechts: Carlet
SchneiderMurk Salver da, Erna Staal,
Marcel Prins.
Na het behalen van haar hbs-diploma
volgde Annie een opleiding voor biblio
thecaresse. In 1936 kon ze aan de slag
bij de befaamde Nutskinderleeszaal in
Amsterdam en in 1941 werd ze directri
ce van de Openbare Bibliotheek in Vlis-
singen. In deze periode debuteerde
Schmidt met het versje 'Herinnering' in
het tijdschrift 'Opwaartsche wegen'.
Het begon eigenlijk allemaal pas goed
toen ze in 1946 overstapte naar Het Pa
rool. Naast haar werk als chef van de af
deling documentatie begon ze gedichtjes
te schrijven voor de kinderpagina van
de krant. Een van haar eerste versjes was
'De spin Sebastiaan'. Sebastiaan zorgde
voor haar doorbraak. De toenmalige
hoofdredacteur Van Heuven Goedhart
bleek diep onder de indruk. Hij zei tegen
haar: „Ik moet u een zoen geven. Dit is
zo'n prachtig vers wat u gemaakt hebt.
Ik ben er ontzettend gelukkig mee. Ik
hoop dat u nog een heleboel voor ons
doet". Sindsdien was ze ingelijfd bij de
redactie van Het Parool waar ze tot 1958
zou büjven. Eind jaren veertig ontmoet
te ze de chemicus Dick van Duyn met
wie ze tot zijn dood samenleefde. Ze
kregen een zoon, Hip.
De eerste kinderversjes in Het Parool
gingen vergezeld van tekeningen van
Wim Bijmoer. Erna Staal: „In 1950
werd 'Het Huitketeltje' uitgegeven. Een
bundel van haar eerste Paroolversjes. Je
ziet duidelijk hoe Bijmoer de tekeningen
die in eerste instantie waren gemiaakt
voor de krant, voor deze bundel moest
aanpassen. Grappig is ook hoe zijn
schaap Veronica, ook in eerste instantie
verschenen in Het Parool, in de loop
van de tijd is veranderd. In 1960 schiep
Fiep Westendorp een nieuwe Veronica.
In de oude versie van Wim is het schaap
menselijker, met soms een brilletje op of
zittend op een bank net als een persoon.
Het herschapen schaap van Fiep is veel
meer een echt schaap en stukken klei
ner". Bijmoer verzorgde ook de eerste il
lustraties bij de avonturen van de lift-
jongen Abeltje, het beertje Pippeloentje
en van het figuurtje Wiplala. Het boek
Wiplala is bekroond en waarschijnlijk
het meeste vertaalde boek van Annie
M.G. Schmidt.
jlp en j anneke
Talrijke befaamde illustratoren hebben
de fantasiefïguren van de schrijfster in
beeld gebracht. Naast Wim Bijmoer is
Fiep Westendorp de tekenares van de
kleutertjes Jip en Janneke. De avonturen
van het kleuterduo verschenen vanaf
1953 ook in Het Parool. Het bijzondere
aan Jip en Janneke is dat ze een van de
weinige creaties van Schmidt zijn die le
ven in de dagelijkse realiteit en niet in
een fantasiewereld. Ooit zei zij hierover
„Ik heb niet zo veel realiteit van alledag,
mijn realiteit heeft altijd iets van dwaas
heden en sprookjes". De populariteit
van de Jip en Janneke kende echter geen
grenzen. In vertalingen werd het duo be
titeld als: Heiner und Hannie, Julia und
Alexander en Mick and Mandy. Jip en
Janneke waren ook een zeer geliefd ob
ject voor commerciële activiteiten. Puz
zels en serviezen met hun beeltenis von
den steeds gretig aftrek.
Tussen 1958 en 1968 maakte Annie
M.G. Schmidt samen met Fiep Westen
dorp reclameboekjes voor bedrijven.
Voor de waspoederfabrikant Persil
schreef ze negen boekjes van de 'Drie
Stouterdjes', drie ondeugende jongetjes
met wasmiddelnamen als Pré, Pril en
Duxon. Uiterst succesvol waren de
avonturen van het vieze meisje Flodder
tje en haar hondje Smeerkees. Beloning
voor trouwe gebruikers van Nutroma-
koffiemelk. Erna Staal: „Vrij onbekend
is echter het boekje 'Sloddermannetje en
Sloddervrouwtje', geschreven voor To
rnado, een fabrikant in huishoudelijke
artikelen. Heel bijzonder zijn ook de Ib-
beltje-boekjes 'Muizen en Vis'. Oor
spronkelijk waren het muzikale verhaal
tjes, een singeltje met plaatjes erbij. De
fabrikant van Venz-hagelslag had echter
zonder toestemming Ibbeltje-boekjes uit
gegeven. Tijdens een rechtzaak hiertegen
werd de produktie stilgelegd en nu zijn
de boekjes bijzonder schaars. Voor het
boekje 'Muizen' heb ik zelfs een oproep
moeten plaatsen omdat het nergens te
krijgen was". Na het reclametijdperk
komt het recentere werk van de schrijf
ster aan bod in de tentoonstelling. Bij
zonderheden rond Pluk van de Petteflat,
de bestseller 'Minous' en de talrijke an
dere creaties geboren van de grote kin
derboekenschrijfster.
Boodschap
Erna Staal heeft niet alleen stad en land
afgereisd op zoek naar werk van
Schmidt, maar is ook mede-auteur van
het jubileumboek dat in samenwerking
met de uitgeverij Querido is uitgegeven.
„Het boek en de tentoonstelling hebben
als de titel 'Altijd Acht gebleven'. Annie
M.G. Schmidt was niet echt een grote
kindervriend, maar beschouwde zichzelf
als een kind van acht dat voor zichzelf
schreef. Vandaar die titel. In een inter
view in het weekblad Margriet lichtte de
schrijfster twee jaar geleden een tipje
van de sluier op over de drijfveer achter
het schrijven van haar ontelbare hoe
veelheid kinderboeken en versjes. „De
kindertjes die het winnen van de ouders
en de diertjes die toch altijd overleven,
tegenover de wrede grote mensen. Dat is
eigenlijk de boodschap die ik achteraf
uit mijn eigen werk begrijp".
a£eidóe SouA-cwit-
