Nachtschaden
vormen sinister
gezelschap
Met het hele gezin op vakantie
£cidócSouootit
Verhalen
Wijs op reis
Hongersnood:
Dit is nog maar het begin
UIT THUIS
MAANDAG 13 MEI 1991
door Joke Forceville-Van
Nog maar kort geleden ht
hier mijn verhaal gedaan
leren geloven in een nieu I
tijd. Of beter gezegd: daai I
heb ik toen verslag
uitgebracht. Want dat was
bespreking van een artikt
'Opstap - werkschrift voo\
geloofsvorming' van de h,
van Dr. Trees Andree.
Een mijnheer bij wie miji
verslag in het verkeerde
keelgat schoot, had boos
commentaar aan de telefo
Ik had maar durven bewt
(in navolging overigens va
geachte auteur):
Geloofsoverdracht is in
kern van de zaak vertellt
van verhaaltjes". Volgens
commentator was de tijd 1
verhaaltjes vertellen al jai
voorbij. En verder achtte
het een schandaal dat gel,
en verhalen vertellen op
lijn werden gezet.
Graag kom ik op deze kv,
hier terug. Twee dingen i
ik vooraf rechtzetten. Ik
het niet over verhaaltjes
vertellen als geloofsleer gt
En verder: ik vind de tiji
verhaaltjes vertellen niet
voorbij.
Mij lijkt het ontzettend
jammer dat nogal eens
mensen, ouders van jonge
kinderen niet uitgesloten,
mening zijn dat we kindt
geen verhalen meer moei
vertellen of voorlezen.
Sprookjes vertellen, same
versjes lezen, misschien w
een boek vertellenderwijs
voorlezen... wat kunneri
kinderen daarvan geniete
Het is immers nog heel h
anders of je met een stel
jongens en meisjes bij de
televisie naar een aardig
programma kijkt, of dat 1
of moeder zelf een „eigei
programma" aanbiedt.
Het is tientallen jaren ge
dat mijn vader op zondag
in de middag of vroeg in
avond, zijn kinderen ron\
zich verzamelde bij de hé
en dan een hoofdstuk vo
uit bijvoorbeeld 'Alleen o,
wereld'. Als ik mijn ogen
dichtdoe en me een been
concentreer en stil word,\
ik nog zijn warme vertell
stem horen; vóel ik zelfs
ik dat ervoer: vertrouwd
boeiend, gezellig. Al pink,
wel eens een traan weg oi
eenzame Remi. Ook kind
van onze tijd groeien in t
gevoel door voorlezen.
Een tweede zaak is dat
geloofsoverdacht niet geli
staat met het vertellen vj
verhaaltjes. Verhalen
vertellen is nog wat ande,
Dat gebeurt op een hogel
niveau. Lees maar eens ij
Bijbel. Hoeveel verhalen
daar niet in. Hoeveel hee
Jezus zelf er ook niet ve\
Verhalen die verduidelijk
wat er met mensen gebei
We spreken tegenwoordig
nogal eens graag van de
narratieve theologie. Dat
precies waar het hier om
de vertellende theologie.
Mensen zijn een verhaal
God heeft Edward
Schillebeeckx gezegd. Ov
wat voor soort verhalen
het dan hebben? Dat kan
niet zomaar melden. Men
hebben toch allemaal hui
eigen verhaal. Daar moei
we misschien veel beter j
leren luisteren. We zoudt
dan oor voor krijgen wati
daarin doorklinkt van ml
dan-het-gewone. Van de
heb ik trouwens zomaar
opeens zo'n opmerkelijk
verhaal gehoord. Er was,
sprake van een weduwni
met grote kinderen. Hij k
na lange reflexie u
ontdekking dat hem nog\
nieuwe taak te wachten I
staan. Alsnog ging hij zió
voorbereiden op het I
priesterschap. Toen hij gt
was in de parochiekerk i
zijn werkterrein zou ligg
liep hii né de plechtighei
naar de voorste bank. Da1
zijn bejaarde vader die d
bijzondere dag nog gezoii
wel kon meebeleven. De I
knielde, traditiegetrouw, I
zijn priesterzoon neer onj
hem als eerste de zegen I
ontvangen. Wat moet dat
die vader een uitzonderlï
ervaring zijn geweest. Ml
daarna gebeurde er nog J
De priester vroeg nameli)
zijn vader op te staan. Zt
knielde hij toen op zijn i
voor zijn vader neer. Met\
eerbied vroeg hij hem on
diens vaderlijke zegen...
Dit verhaal heb ik met
ontroering beluisterd. Ik\
eraan overgehouden hoé
het is, dat mensen een vt
van God zijn.
De nieuwe brochure 'Wijs
op reis' van het ministerie
van buitenlandse zaken is
uit. Het staat vol adviezen
en tips voor reizigers naar
het buitenland. Vanaf 1986
verzorgt het ministerie jaar
lijks deze brochure, die zich
in een groeiende belangstel
ling kan verheugen.
Werden er in 1986 slechts
200.000 exemplaren gedrukt,
dit jaar rollen er ongeveer 1
miljoen van de persen. De
voornaamste reden voor deze
groeiende oplage is dat de
reisafdelingen van de banken
de brochure hebben ontdekt.
De verwachting is dat dit
jaar zo'n zeven miljoen Ne
derlanders hun vakantie in
het buitenland doorbrengen.
De brochure is niet alleen
voor hun gemak bedoeld: het
ministerie van buitenlandse
zaken hoopt er zelf ook beter
van te worden. Door immers
een goede voorbereiding van
de vakantie te bevorderen
kan het aantal gevallen van
consulaire bijstand tijdens de
vakantieperiode verminde
ren.
'Wijs op reis' beoogt niet spe
cifieke informatie over de af
zonderlijke vakantielanden
te geven. De informatie is
meer algemeen van aard, en
richt zich met name op de
voorbereiding voordat men
op reis gaat. Allerlei min of
meer voor de hand liggende
dingen worden overzichtelijk
op een rijtje gezet. Het pas
poort, inentingen, Aids, geld
zaken, drugs, verzekeringen,
invoerrechten, invullijsten
om thuis achter te laten, cri
minaliteit in het buitenland,
's lands wijs 's lands eer, het
komt allemaal aan de orde.
Tevens is pagina 2 van de
brochure onontbeerlijk voor
de vakantieganger. Daar
vindt hij alle belangrijke te
lefoonnummers en adressen
waartoe hij zich kan wenden.
De brochure is gratis ver
krijgbaar bij postkantoren en
bibliotheken. Vanaf eind
april wordt bovendien door
middel van een TVspot in
het kader van Postbus 51
aandacht aan 'Wijs op reis'
besteed.
De plant, waarvan de
koffiebonen afkomstig
zijn, werd pas in de zes
tiende eeuw ontdekt
door de Arabieren tij
dens hun plundertochten
in de binnenlanden van
Afrika. Maar hoe van de
bonen koffie gezet moest
worden, bleef lange tijd
de vraag.
Dat oefening ook wat dit be
treft kunst baart, terwijl de
oefening altijd weer een pro
ces is van vallen en opstaan,
blijkt uit het verhaal van de
koopmansdochter uit Lü-
beck, die in 1637 een aantal
vriendinnen uitnodigde om
van haar nieuwe „Turkse
soep' zoals koffie toen
werd genoemd te komen
proeven. De jongedame had
van een Amsterdamse han
delaar een zakje koffiebonen
ten geschenke gekregen, met
daarbij een briefje waarin
stond hoe de koffie moest
worden bereid. Ze hield zich
aan het voorschrift, maar
toen ze van het brouwsel
proefde, bleef dit bitter en
vies. Wacht eens even, dacht
ze toen, mijn moeder doet al
tijd een mergpijp in de soep.
En hoewel dit niet in het re
cept stond, kookte ze voort
aan een mergpijpje mee in de
Giftige bessen
Kwalijker liep het af met de
Italiaanse edelman die een
aantal aardappelen wist te
bemachtigen. Aardappelen,
daarover praatte in de hoog
ste kringen iedereen, hoewel
vrijwel niemand ze nog had
gezien, laat staan geproefd.
De edelman echter had ze uit
het kersvers ontdekte Ameri
ka laten komen. Hij nodigde
alle vips en yuppies van zijn
stad uit en liet zijn kok de
nieuwe groente bereiden.
Maar de kookkunstenaar
wist niet om welk onderdeel
van de plant het ging. Hij be
reidde niet de knollen, maar
de bessen. Het tafelgezel
schap prees het nieuwerwet
se gerecht, want het was in
om van aardappelen te hou
den, maar at de smeerboel
met walging. Nog vóór de
avond was verstreken was ie
dereen ziek en de volgende
dag overleden zelfs een paar
oude disgenoten, wier afge
leefde lichamen het gif niet
konden verdragen.
Zoals alle leden van de fami
lie der nachtschaden is ook
de aardappelplant giftig. Be
halve de knol, die zich ont
wikkelt aan het uiteinde van
één der lange, ondergrondse
spruiten en vanuit de moe
derplant gevoed wordt met
voornamelijk zetmeel. Bij
neef tomaat is het slechts de
bes die eetbaar is. Wellicht
vergiste zich hierom de Itali
aanse kok. Familielid tabak
is in z'n geheel giftig, zoals
we allemaal weten. Een sinis
ter gezelschap, die nachtscha
den, maar toch werd de aard
appel een volksvoedsel van
de allereerste orde. De geza
menlijke huidige aardappel
oogst heeft dezelfde omvang
als die van maïs en rijst.
Maar als voedsel, dit is zoals
we uit de twee hierboven be
schreven anekdotes kunnen
leren, zijn de nachtschaden
betrekkelijk nieuw. Een paar
eeuwen geleden was de aard
appel in onze streken nog to
taal onbekend. Dit in tegen
stelling tot Zuid-Amerika.
Daar teelden de Indianen al
honderden jaren vóór het be
gin van onze jaartelling aard
appelen bij de vleet.
Gave Gods
Pas in de zestiende eeuw
werd de pieper daar ontdekt
door Spaanse avonturiers.
Juan de Castellanos was er
één van. Hij noteerde aan
gaande de aardappel, die hij
'truffel' noemde: „Het is een
gave Gods voor de Indianen
en een delicatesse voor de
Spanjaarden".
knollen naar Europa, waar ze
geteeld werden in voorname
lijk kloostertuinen. Van
daaruit kwamen ze terecht
bij een protestante sekte, de
Waldenzen, die voor hun ka
tholieke vervolgers in de rui
ge Piemontse bergen waren
gevlucht. Toen deze lieden,
rond het jaar 1600, een gena
deloze geloofsvervolging trof,
vluchtten duizenden protes-
tanse gezinnen naar alle hoe
ken van Europa. Zo ver
spreidde zich op wonderlijke
wijze de aardappelcultuur.
Een flinke duw in de rug
kreeg het fenomeen, toen tij
dens en na de Dertigjarige
Oorlog (1618-1648) Duitsland
ontvolkt en verarmd raakte
en een geweldige landbouw
crisis optrad. Tot dan toe was
de landbouw heel eenzijdig
en star gericht geweest op de
verbouw van granen. Maar
als gevolg van de oorlog kel
derden de prijzen en bleef
men zitten met reusachtige
graanoverschotten. De weg
was vrij voor de protestantse
aardappel. Binnen de kortst
mogelijke tijd was hij volks
voedsel nummer één. Vooral
na de grote hongersnoden
van 1740 en 1772 was de pie
per het hoofdbestanddeel van
iedere maaltijd.
Zo ziet men maar: toevallig
zijn de nukken der geschie
denis. Honger en oorlog heb
ben geleid tot de patatkui
tuur. Overigens, het woord
patat komt uit het Indiaans.
In Chili werd de aardappel
plant batata genoemd. De
Op 1 november 1755
werd Lissabon totaal
vernietigd door een
aardbeving en een daar
op volgende vloedgolf.
Het was de grootste
ramp van die eeuw. Eu
ropa was diep onder de
indruk, want er waren
wel 30,000 doden geval
len. Kom er nou eens
om.
Vanaf 1 januari dit jaar zijn
we ooggetuige geweest van
ramp op ramp: de Koerden
(1000 doden per dag), de
aardbeving in het Russische
Georgië, de nu al 150.000 do
den in Bangladesh, en on
langs meldde het journaal dat
als we niet onmiddellijk
voedsel naar Afrika sturen
30 miljoen Afrikanen van de
honger zullen omkomen.
Houdt dat ooit eens op?
Als je de Engelse sociaal ge
neeskundige Maurice King
wilt geloven, is dit pas het
begin. Eind vorig jaar schreef
hij in het gezaghebbend me
disch tijdschrift The Lancet
een artikel dat als een bom
insloeg. King beweerde dat
de gebruikelijke grootschali
ge hulp zoals vaccinaties,
voedselhulp en middelen te
gen de voor kinderen dodelij
ke diarree voor sommige
landen de situatie alleen
maar erger maakt. Hij be
weert zelfs dat die hulp dan
ook niet gegeven moet wor
den „omdat die het aantal
manjaren aan menselijke el
lende zal doen toenemen, en
uiteindelijk tot een massale
hongerdood zal leiden". De
redactie schreef onder de kop
'Het ondenkbare denkbaar'
een vlammend commentaar:
King heeft gelijk, het beleid
moet om en wel meteen.
Het kernpunt van King's be
toog is dat er in de naaste
toekomst meer mensen zul
len zijn dan de aarde kan on
derhouden. In de volgende
eeuw (die begint dus al over
tien jaar) zal de wereldbevol
king stijgen van 5 miljard tot
10 of zelfs 15 miljard. In som
mige landen zal de bevol
kingstoename zo explosief uit
de hand lopen dat het na
tuurlijke milieu onder die
mensenmassa zal bezwijken.
Hij noemt die ramp de 'de
mografische val'. Wat is dat?
Nederland telde 200 jaar ge
leden zo'n 2 miljoen inwo
ners. Dat bleef tot de indus
triële revolutie ongeveer ge
lijk want er werden wel heel
veel kinderen geboren, maar
de kindersterfte was toen
zeer hoog. Met de nieuwe
welvaart steeg de levensver
wachting en nam de bevol
king explosief toe tot de 15
niet mogelijk, want geboorte
beperking is voor de meeste
ouders in de Derde Wereld te
duur. Dat kost vier gulden
per ouderpaar en dat geld is
er domweg niet. En als ze dat
geld wel hebben dan ontbre
ken de middelen.
Internationaal is dit pro
bleem nog nauwelijks aange
pakt omdat het politiek niet
lekker ligt. En ook, zo
schrijft de Lancet „vanwege
besluiteloosheid, politieke
lafheid, wetenschappelijk an
alfabetisme en bureaucrati
sche bijziendheid". In deze
demografische valkuil zullen
de vier ruiters van de Apoca
lyps honger, dood, ziekte
en oorlog ongestoord
ronddraven. Als de interna
tionale wereld niet onmiddel
lijk ingrijpt is het te laat. Als
het al niet te laat is.
King's artikel oogstte een
storm aan reacties. „Dit is
obsceen", schreef een func
tionaris van UNICEF, maar
al was er op verschillende
punten kritiek, de centrale
stelling van King werd niet
aangevochten. Opvallend
was dat bijna geen van de
schrijvers van de ingezonden
brieven inging op de ethische
consequenties van King's op
vatting. Die zijn zeer ver
strekkend om niet te zeggen
griezelig. Terwijl de uitge
teerde gezichtjes ons dage
lijks vanaf de buis aanstaren,
zouden we moeten beslissen
om ze niet te redden met
simpele diarreebestrijdende
middelen of vaccinatie. Kun
nen we dat wel ethisch ver
antwoorden? Jawel, zegt
King, maar dan moeten we
ons typisch westerse en indi
vidualistische standpunt ver
laten. „We kijken teveel naar
dat ene kind zonder rekening
te houden met de kinderen
van de toekomst". Dit is be
slist een eng standpunt. Het
ondergeschikt maken van
het belang van dat ene kind
aan het belang van de grote
groep toekomstige kinderen
doet bij mij een onaangena
me bel rinkelen. Het riekt
naar Mussert's befaamde stel
ling dat het individuele be
lang ondergeschikt is aan het
groepsbelang, en het groeps
belang aan het volksbelang.
Niet voor niets rept men wel
eens van eco-fascisme.
Nu is King beslist geen fas
cist. Zijn analyse van het pro
bleem is indrukwekkend en
tot op heden niet ontzenuwd.
Dat wil niet zeggen dat zijn
oplossingen ook de juiste zijn.
Ze zijn het vertrekpunt van
een broodnodige discussie die
snel moet resulteren in doel
treffende internationale ak-
tie. Die aktie is van het UNI
CEF voorlopig niet te ver
wachten. Die publiceerde on
langs nog het rapport 'Ge
zondheid voor iedereen in
het jaar 2000' en alleen die ti
tel al is een slechte grap.
Baseballshirt voor Bobby (Marca).
Bloemig bloesje met geborduurde witte kraag (rechts) op een
lange broek. Links: roze/blauwe bodywarmer op witte broek
(Kien).
Idoor
TINY FRANCIS
Aangezien heel Europa gek is
van kleur zal de koffer-gar
derobe qua vrolijkheid de
pan uitrijzen, met uitzonde
ring van de nieuwe kleur
wintergrijs van moeder's
,,duizend-dingen"-pakje. Dit
mag de hoekigheid en a-sym-
metrie van Armani, de scher
pe „cut" van Ferré, de dan
sende flutterigheid van Betty
Jackson hebben. Het mag
ook de vrouwelijkheid van
Versace's 1991 creaties verto
nen of de chic van Dior.
De rok-lengte? Kiezen tussen
het ritme van de „swing" en
het krappe krimpeffect van
stretch is een kwestie van
smaak en figuur! Alleen de
strakke enkellange rokken
van Gaultier en Comme des
Gargons oogstten in de lente
shows niet veel succes, (bo
vendien zijn ze lastig bij het
instappen in trein of auto).
Wie met de vakantie naar
een chic oord gaat kan voor
het diner-entrée een klein
jurkje zien op te diepen dat
een dessin heeft van veel
kleurige vierkantjes, elk voor
zich bezet met lovers. In zo'n
outfit kom je niet onopge
merkt binnen. Het staat zeer
zomers, vooral als de ver
schillende tinten uit de pas-
telhoek komen: zachtgroen,
rose, bleek oranje, teer geel.
Een trui voor elk der gezins
leden mag niet ontbreken.
Doreen van 17 jaar kiest voor
de hippie- of de Op-Art look
(Ferragamo), want de jaren
'90 grijpen terug op het ver-
Plantkundig gezien is hij een
stengelknol: de ogen, te zien
als zwakke kuiltjes aan de
oppervlakte, zijn slapende
stengelknoppen, waaruit
nieuwe aardappelplanten
kunnen ontkiemen. En de
schil is niet zomaar een schil,
maar een laagje kurk, dat als
beschutting tegen droogte
dient. Kurk.... dan denken
we aan de fles en jawel: uit
aardappels wordt inderdaad
ook alcohol bereid. Nacht
schaden sinister, maar ook
veelzijdig.
miljoen van nu. Maar de
groei is er nu uit. Dat komt
omdat door de welvaart en
uitstekende gezondheidszorg
het niet langer nodig is om
veel kinderen te krijgen: er
ontstond een nieuw even
wicht tussen laag geboortecij
fer en lage sterfte en daar
door blijft het aantal mensen
gelijk.
Het
vliegtuig is
geland.
Pa draagt
een
bandplooi-
broek, een
polo
waarover
een linnen
hemd met
halve
in een
korte
door-
knoop-
overall. De
kinderen
hebben
fleurige
kleren aan
(Marca).
leden. Glinsterend PVC jack
erop en vinyl laarzen maken
het Janis Joplin plaatje af!
Folkloristische kleren doen
het voor jonge mensen ook
goed op Ibiza of Mallorca.
Bovendien zijn die leuk aan
te vullen met spulletjes van
locale rnarktjes. Meer ooste
lijk gerichte vakanties leve
ren soms aankopen op als
Joegoslavische of Hongaarse
vestjes en geborduurde Oos
tenrijkse bloesjes, die doch
ters bij bermuda's (gemaakt
uit verschillende materialen)
kunnen dragen.
„Cool" is ook een glanzend
PVC jack. Bobby van 12 is
stapel op baseball „mode".
Sportieve, liefst een paar ma
ten te grote shirts met knoer-
ten van prints of strepen.
Daarbij horen oversized
shirts, bermuda's en strakke
broekjes. Voorts: gympen,
sokken en een pet met door
zichtige klep. Alle modelie-
vende jongelui vallen voor
royale shirts met waarop
(liefst) handbeschilderde mo
tieven, vage foto's of sierbor-
Pappie loopt er meestal niet
zo spectaculair bij. Linnen en
zijdeachtige of kantoenen
overhemden en shirts kan hij
evenwel niet genoeg meene
men. Ze passen evenals een
tricot top allemaal bij band-
plooibroek of shorts. Loopt
hij er graag netjes bij, kiest
hij mogelijk voor het soort
grijze zomerpak dat de Britse
premier Major tekent. Het
ziet er gewoontjes uit en is
geschikt voor museumbezoek
en theater. Chaufferende va
ders die richting Groot-Brit-
tannië gaan (de auto mag ge
woon mee op de ferry) zijn
gebaat met een stevige wol
len „Arran"trui, die een jasje
vervangt als het weer plotse
ling omslaat. Die is daar in
alle kleine dorpjes en grote
warenhuizen te koop.
Engelsen zeggen nog steeds
'potato'. Ja, de pieper is ge
meengoed, zo alledaags dat
we hem nauwelijks nog be
kijken. Toch is het een leuk
ding, zo'n aardappel.
I. Paalman
Dat evenwicht is er niet in
de Derde Wereld. De levens
verwachting is daar welis
waar enorm toegenomen,
maar dat heeft niet (of nog
niet) geleid tot. een daling
van het aantal geboorten.
Vandaar die ongebreidelde
bevolkingsexplosie. De ge
zondheidsstrategen van het
UNICEF proberen als volgt
het tij te keren. Vaccinatie
programma's en het ver
strekken van middelen tegen
de voor kinderen dodelijke
diarree 40 miljoen doden
per jaar! moeten de enor
me kindersterfte tegen gaan.
Als ouders merken dat hun
kinderen meer kans op over
leving hebben, dan zullen ze
vanzelf wel afzien van een
groot kindertal.
King nota bene een van
architecten van dit beleid en
in die kringen zeer gezagheb
bend is van dit geloof ge
vallen. We kunnen hier niet
op wachten, zegt King. In
een aantal landen zal, voor
dat het geboortecijfer gaat af
nemen, het inwonertal zo
dramatisch stijgen dat het
milieu (dat al die mensen
moet voeden) geheel zal zijn
verwoest. Dat is dan de 'de
mografische valkuil' en en
kele landen dreigen er op dit
moment in te vallen of liggen
er al in. Hij noemt met name
Bangladesh en Ethiopië waar
in de toekomst een bevolking
zo groot als die van de Vere
nigde Staten moet wonen in
een gebied ter grootte van de
Amerikaanse staat Wiscon
sin. Het UNICEF pakt het
probleem van de verkeerde
kant aan. De enige oplossing
is om het geboortecijfer dras
tisch te verlagen. Welnu. Dat
is op dit moment eigenlijk
