Het melkpak in de tegenaanval
unai
Ie
'Als mensen
zichzelf laten zien
is mijn doel
bereikt'
ZATERDAG 20 APRIL 1991
egien Kromkamp (45) hoort bij de
nJCRV. Die genegenheid duurt nu al bijna
jtwintig jaar en was tot nog toe geheel we
derzijds. De tuindersdochter uit Pijnacker
kan in haar 'Grensgesprek' haar 'geestelijk
ei' naar hartelust kwijt. De van oudsher
geïnspireerde achterban van de NCRV
staat daar borg voor. Maar een ander deel
van haar wil vastigheid in de aarde: van
daar haar radiorubriek voor boeren en
tuinders en haar presentaties van land- en
tuinbouwevenementen. Tegenwoordig
woont ze in Markelo. In de grond rondom
haar huis wroet ze in de aarde in plaats
van in zielen. In beide gevallen is haar
streven hetzelfde: de diepte in.
IKELO -.Het verwijt luidt dat
'grensgeprekken' zo zwaar-
lig zijn. Serieus praten over
erige onderwerpen met vage
en die niks te zeggen hebben.
Legien Kromkamp des te
reden om haar zienswijze te
:n aanhangen: dat de mensen
rvlakkiger zijn geworden, niet
vragen naar het waaróm en
i nog maar uit zijn op de
van de melk.
natuurlijk voelt ze zich zeer per-
jk betrokken bij de teneur van
irogramma dat zijn eerste seizoen
Na 'Wissels' met Dick Passchier
vlug een zachte dood stierf („Het
i gewoon niet, was misschien ook
>'n leuk idee") en vijf jaar 'Welles
waarvan het idee al snel door an-
imroepen werd gekaapt, wilde ze
Inderdaad, de diepte in, zoals ze
ns schertsend krijgt toegevoegd,
der waagde ze een poging met het
mma 'Getijden'. Daarin schaar-
oden, christenen, moslims en
is zich rondom de tafel om erach-
komen wat nou de invloed van
iligie was op het leven van elke
het zit Kromkamp niet mee. Het
dwars. In de chaotische en soms
niekerige sfeer bij de Hilversumse
rïn staan de oren eerder naar ge-
lopende vraag-en-weet-shows die
- assa kijkers trekken dan naar on-
re onderonsjes. Hoe dan ook, de
wil de zaak nog eens nader bekij-
het is lang niet zeker dat 'Grens-
c' volgend seizoen in de huidige
;erugkeert.
lensen zijn de laatste jaren heel
tv gaan kijken. Ze raken gewend
ge snelheid en korte shots. Voor
iprek van twintig minuten in clo-
en wiet één man of vrouw is geen tijd
nte meer. Ik besef wel degelijk dat
s valce met 'Grensgesprek' hoge eisen
an zowel de interviewer als de
/«A'iewde. Wat ik wil is een gesprek
ur. iemand zich werkelijk laat zien.
t ze p dat er dan mensen zijn die lang
er*/
LEGIEN KROMKAMP EN NCRV
ONAFSCHEIDELIJK
Legien Kromkamp streeft in 'Grensgesprekken' t
gasten.
een persoonlijk portret van haar
FOTO: NCRV
zaam meegroeien met het programma en
de onderwerpen meer gaan waarderen".
Inteelt
Het late uur van de uitzendingen heeft
haar nooit zorgen gebaard. Mensen die
belangstelling hebben voor allerhande
ervaringen die zich tussen hemel en aar
de afspelen, blijven er wel voor op.
Wel benauwend is de Hilversumse 'in
teelt'. zoals Kromkamp het noemt. „Al
leen de al lang en breed doorgezaagde
bekende figuren worden nog interessant
gevonden. Maar juist zij zijn minder be
reid in een gesprek de diepte in te gaan.
Onbekende mensen die iets zinnigs te
zeggen hebben, willen wel maar dan
\ang je gewoon veel minder kijkers.
Hoewel opiniepeilingen laten zien dat
degenen die dan kijken laaiend enthou
siast zijn. Willem Nijholt was trouwens
een goeie. Die was echt nerveus maar
wilde wel serieus praten".
De geestelijk verzorger van het psychia
trisch ziekenhuis de Valeriuskliniek in
Amsterdam maakte veel reacties los.
..Het ging over psychotherapie maar
langzaam kregen we het ook over bui
tenaardse onderwerpen. Zoals het horen
van stemmen en engelen en zo. We kre
gen reacties van mensen die al jarenlang
zulke ervaringen hebben maar denken
dat ze daarin de enige zijn. Nu schreven
ze ons dat ze zich begrepen voelden".
In december vorig jaar zat een oude be
kende tegenover haar in de studio. Het
gesprek met Jan-Willem van der Hoeven
van de Internationale Christelijke am
bassade in Jeruzalem sprong er voor
haar zelf een beetje uit. Hoewel ze (zelf
van huis uit Nederlands Hervormd) be
slist niet op één lijn ligt met de visie van
Van der Hoeven deelt ze zijn hartstocht
voor Israël. „Het land heeft iets speci
aals. Ik geloof dat ik me voor Israel be
gon te interesseren toen ik een uit het
oog verloren vriend ontmoette. Hij
houdt bij hoog en bij laag vol dat wij el
kaar kennen uit een vorig leven in Is-
raél".
Intuïtie
Ze zegt steeds meer op haar intuïtie te
drijven in plaats van op het verstand.
Als meer mensen dat nu deden, zouden
ze heel wat minder strijd in hun hoofd
en hart leveren: „Het wordt tijd dat we
onze tijd verstaan, dat we vragen gaan
formuleren om de chaos in deze wereld
te ordenen. Ik ben ervan overtuigd dat
we dan ontdekken dat we deel zijn van
iets Hogers, een universele inspiratie
bron of noem het zoals je wilt. dat
maakt geen enkel verschil. Sinds ik meer
op m'n ingevingen probeer af te stem
men merk ik dat die juist zijn. goed val
len of precies op tijd" komen. Ik kom op
die manier dichter bij m'n eigen bouw
plan".
De persiflage die Wim de Bie (in 'Keek
op de Week') het afgelopen seizoen van
haar en haar programma maakte, kwetst
haar niet. Integendeel. Mémien Holboog
brengt haar niet in paniek. „Hier in Hil
versum is het een eer om in dat pro
gramma te komen. Van Kooten en De
Bie zijn fantastische programmamakers.
Dat staat buiten kijf'. Gelukkig voor
haar voelt ze zich niet eens zozeer aan
gesproken door Mémien alias Legien.
..Ik herken me lang niet altijd in haar. Ik
vind bijvoorbeeld ook wel 'ns Ria Bre
mer of Sonja Barend terug in dat typetje.
Waar het Van Kooten en De Bie om
gaat is toch een beetje de spot drijven
met de dames van de grote talkshows".
Een poging De Bie in 'Grensgesprek' te
lokken mislukte. „Hij heeft waardering
voor m'n programma maar besloot na
rijp beraad om nee te zeggen. Nu 'Keek
op de Week' van de buis af is, wil hij
zelf ook niet voor de camera's".
NCRV-vrouw Legien Kromkamp pie
kert er in deze rumoerige tijden van
commercialisering van het omroepbestel
niet over om haar werkgever te verlaten.
In het verleden veranderde ze al diverse
keren van baan zonder van baas te wis
selen. Het begon allemaal in 1973 bij de
radio waar ze onder meer met 'Plein Pu
bliek' startte, een praatshow met gasten
en als novum telefonische reacties in de
uitzending. Volgden 'Wie weet waar
Willem Wever woont' en de serviceru
briek 'Boer en Tuinder' die ze nog steeds
heeft.
Zo gehecht was ze aan het radiowerk en
de verslaggeving ter plaatse dat ze bijna
onwillig de overstap naar de televisie
maakte. „Radio is eigenlijk leuker wer
ken. Als ik er zelf op uit ging en het luk
te kon ik het op mijn rekening schrijven.
Ging het mis. dan was ik ook de schuldi
ge. Televisiewerk maakt je zo afhanke
lijk van allerlei factoren".
'Wissels', een mengsel van entertain
ment en informatie, zakte na verloop
van tijd een beetje in en 'Welles Nietes'
bood minder uitdaging toen andere om
roepen met dezelfde formule aan de haal
gingen. Wat er in het volgend seizoen
met de wekelijkse 'Grensgesprekken' ge
beurt. durft ze niet te voorspellen.
Maar wat er ook uit de bus komt, Legien
Kromkamp blijft haar omroep trouw.
„De keus voor programma's die nooit
een massaal publiek zullen trekken blijft
een kenmerk van de NCRV. En bij zo'n
omroep voel ik me het beste thuis".
ANNE MARIE VAN DER KOLK
!e fabrikanten van
'ankverpakkingen
;bben de handschoen
3>ëenornen die hen
vapor de milieubeweging
'toegeworpen. Op ini-
dat atief van de Vereni-
L"n'8hg Milieudefensie
hancPg vorig jaar een
snetmpagne van start on-
£J|r het motto: 'Pak de
rstinfs, fles het pak'. Ver
ontwaardigd zijn de fa-
"ikanten van drank-
ikken in de tegenaan-
jl gegaan. Het pak
ringt zuinig om met
rd pndstoffen, zo stellen
ers d. Bovendien kan de
ndneath al minimale bij-
Zke aan de afvalberg
Lt aiag verder verkleind
0p jtrden door nieuwe
uieiuocédés op het gebied
Jo'jjn recycling en herge-
e ve/uik. Zonder de druk
iet gin de milieubeweging
,"h js de industrie niet zo
niij vortvarend met deze
Onrnieuwingen aan de
mbrig gegaan.
FRANKFURT - Het zijn moeilij
ke tijden voor de fabrikanten van
pakken voor melk en vruchtensap
pen. Het pak staat er slecht op
sinds Milieudefensie een campagne
is gestart voor de herinvoering van
•de melkfles.
Paul Meulblok, communications mana
ger van Tetrapak Nederland, heeft in
middels ervaren hoe de stemming in het
land is. Hij bezocht het afgelopen jaar
basisscholen om 'zijn' pak te verdedigen.
Bij de ene school scandeerde de klas
„Weg met het melkpak" toen hij bin
nenkwam. Bij een andere gelegenheid
zette de leraar tijdens de introductie een
rijtje melkpakken op z'n bureau en zei,
met een brok in z'n keel: „Dit was eens
een boom".
De bedrijfstak heeft inmiddels de tegen
aanval ingezet. De voorlichting, die zich
tot dusverre beperkte tot de melk- en
sapfabrikanten, wordt nu ook op de con
sument gericht. Per slot van rekening
maakt die de keuze tussen pak en fles.
De boodschap die overgebracht moet
worden is kort en simpel: het pak belast
het milieu niet méér dan de fles.
Wind mee
Om de campagne te coördineren richt
ten drie fabrikanten van drankverpak
kingen en negen kartonproducenten in
Noord- en West-Europa vorig jaar de
'Alliance for Beverage and the Environ
ment' op. In Nederland hebben drie fa
brikanten (Tetrapak, Elopak en PKL)
onlangs het Voorlichtingsbureau Karton
nen Drankverpakking opgericht.
De drankverpakkers kregen al snel de
wind mee door een onderzoek van
TNO. Het instituut concludeerde dat de
milieubelasting van pak en fles even
groot is. Cruciaal in het verhaal is het
aantal keren dat een fles opnieuw ge
bruikt wordt. TNO rekende de zaak
door en kwam op tien tot twintig keer.
Dat onderzoek kwam natuurlijk niet in
de kraam van de milieubeweging te pas.
Een fles zou veel vaker gebruikt (kun
nen) worden, zo werd tegen de TNO-
conclusie ingebracht. Ook werd TNO
verweten dat het zijn onafhankelijkheid
te grabbel had gegooid.
Na deze publicitaire schermutseling ble
ven de tegenstanders van het pak op
punten voor staan. Reden voor de
Alliance om journalisten uit enkele
Westeuropese landen op de hoogte te
brengen van enkele initiatieven in
Duitsland om de bijdrage van melk- en
sappakken aan de afvalberg te vermin
deren. Opmerkelijk daarbij is dat het om
projecten gaat die het laatste half jaar
van de grond zijn gekomen. „Ik moet
toegeven dat de druk van de milieube
weging de zaak flink heeft versneld",
zegt Fred van Sprang, manager milieuza
ken van Tetrapak Nederland.
Jaarlijks gooien de huishoudens in Ne
derland zo'n vijf miljoen ton afval weg.
Het grootste deel (51 procent) bestaat uit
groente-, fruit- en tuinafval. Verpak
kingsmateriaal is verantwoordelijk voor
21 procent van het afval dat elk jaar aan
de afvalberg wordt toegevoegd. Karton
nen drankverpakkingen zorgen voor
0,75 procent van de totale afvalstroom.
De aandacht die er voor het melkpak be
staat, staat niet echt in verhouding tot
deze betrekkelijk geringe hoeveelheid.
De milieubeweging heeft het als meest
treffende voorbeeld opgevoerd van de
wegwerpmaatschappij. Hoewel de fabri
kanten die symboolfunctie verwerpen
- uiteraard - trekken ze zich de aan
dacht wel degelijk aan. Er zijn drie ma
nieren om de afvalberg te verminderen:
zorgen dat er minder materiaal gebruikt
wordt, hergebruik en recycling, en verbe
tering van de verwerking. Op materialen
kan er nauwelijks meer bezuinigd wor
den, zo meent het Zwitserse bestuurslid
Claes Nermark van de Alliance. De liter-
pakken voor melk en sap wegen respec
tievelijk 28 en 27 gram. „Daarmee is de
grens wel bereikt". Bij de andere twee
methoden is echter nog veel mogelijk, zo
blijkt.
Pakkenplaat
Niet ver van de Duitse vestiging van Te
trapak in Limburg (ten noordwesten van
Frankfurt), is het van oorsprong Zweed
se bedrijf een recycling-proef gestan.
Versnipperde melk- en sappakken blij
ken verwerkt te kunnen worden tot een
uitstekend alternatief voor spaanplaat.
Onder grote druk en bij een temperatuur
van 170 graden Celcius worden snippers
van ongeveer vijf centimeter tot platen
geperst. Met de huidige apparatuur kun
nen platen van vier tot achttien millime
ter dikte worden gemaakt.
Vergeleken met spaanplaat heeft 'pak
kenplaat' een aantal voordelen. In de
eerste plaats fungeert de polyethyleen als
bindmiddel. Lijm is dus niet nodig,
waardoor er geen uitstoot van formalde
hyde is. De vochtbestendigheid van
spaanplaat is drie procent en van 'pak
kenplaat' 83 procent. Bovendien is het
hittebestendig. Tenslotte is er voor de
produktie van 'pakkenplaat' niet meer
energie nodig dan voor spaanplaat.
De toepassingen van 'pakkenplaat' zijn
legio. In de meubelindustrie kan het tri
en multiplex vervangen; de Zweedse
meubelgigant Ikea heeft inmiddels be
langstelling getoond. Er kunnen stands
op beurzen mee gebouwd worden. Het is
geschikt als aanrechtblad. Met een fi-
neerlaag kan het in (keuken)kasten ver
werkt worden, en door de hoge dicht
heid van het materiaal kunnen er ook
goede luidsprekers van gebouwd wor
den. Wanneer het voorzien wordt van
lagen hout of kunststof kan het gebruikt
worden als parket.
Baudoin de Selliers, de enthousiaste lei
der van het proefproject, weet nog niet
of de markt belangstelling voor zijn pro-
dukt heeft. „Aangetoond is nu dat de
platen fabrieksmatig geproduceerd kun
nen worden. Wat betreft de markt is het
nog te vroeg om conclusies te trekken,
maar de eerste reacties van potentiële
klanten overtreffen onze verwachtin
gen".
Pulp
Ook het hergebruik van de materialen
waar een drankpak uit bestaat, biedt per
spectief. In een pak voor fruitsappen
zijn drie materialen verwerkt. Het kar
ton is aan de binnenkant bekleed met
aluminium en polyethyleen (een plastic)
en aan de buitenkant zit ook een laagje
polyethyleen. De gewichtsverhouding is
als volgt: zeventig procent karton, 25
procent polyethyleen en vijf procent alu
minium. Bij hergebruik moeten die la
gen van elkaar gescheiden worden.
Een maand geleden heeft de Duitse afde
ling van de Alliance een contract geslo
ten met de papierfabriek Strepp GmbH
bij Kreuzau. Vanaf '92 gaat Strepp tien
duizend ton (wat neerkomt op 370 mil
joen literpakken) verwerken; dit loopt
op tot dertigduizend ton in 1996. Strepp
heeft pulpinstallaties waar karton ge
scheiden kan worden van polyethyleen
en aluminium. De kartonpulp kan daar
na in bijvoorbeeld wc-papier en keuken
rollen worden verwerkt.
Karl Theo Strepp steekt de loftrompet
over de vezels die in de drankpakken
zitten. „De vezels in oud papier worden
steeds korter. Dat maakt het moeilijk
om ze te recyclen. Voor het karton van
drankpakken wordt naaldhout uit Fin
land en Zweden gebruikt, wat een
mooie, lange vezel heeft. Als wij er weer
pulp van maken heeft de vezel maar tien
procent van z'n oorspronkelijke lengte
verloren".
Maar het mengsel van polyethyleen en
aluminium dat overblijft, bezorgde
Strepp steeds vaker slapeloze nachten.
Door de nieuwe afvalwetgeving wordt
het storten daarvan onbetaalbaar. Naast
stijgende tarieven krijgt hij te maken
met fikse belastingverhogingen. Volgend
jaar moet er vijftig mark per ton afval
extra aan de fiscus worden overgemaakt
en in '94 komt daar nog eens honderd
mark bij.
Strepp legde daarom aan de technische
universiteit van Aken de vraag voor of
er geen methode bestond om aluminium
en polyethyleen van elkaar te scheiden.
Anderhalf jaar later kan dr. Thomas
Mang een bevestigend antwoord geven.
De scheiding lukt weliswaar nog niet
voor honderd procent. Maar de vervui
ling is al zó sterk teruggedrongen (min
der dan 0.5 procent in polyethyleen en
minder dan 0,1 procent in aluminium)
dat de Rheinisch Westfalische Elektrizi-
tatswerke bij Keulen een fabriek gaat
bouwen. Het streven is om tien ton per
dag te verwerken. „Met tien van derge
lijke fabrieken kun je dat afvalprobleem
in Duitsland volledig oplossen", zegt
Mang. DSM heeft zich inmiddels bereid
verklaard de polyethyleen af te nemen;
het alumunium gaat naar een smelterij.
De verwachting is dat de fabriek, die
eind volgend jaar gaat draaien, na drie
jaar winstgevend zal zijn. Mang: „Ge
zien de lage prijs van plastics kan de fa
briek niet draaien op de verkoop van
polyethyleen. Het aluminum moet het
geld opbrengen."
Elektriciteit
Met recycling en hergebruik van de ma
terialen zijn de methoden om van de
kartonnen drankpakken af te komen nog
niet uitgeput, zegt Claes Nermark. Hij
duikt onder de tafel en komt met twee
stukken hout en een glazen pot in z'n
handen weer tevoorschijn. „Dit zijn de
grondstoffen die ik voor een melkpak
nodig heb: vierhonderd kubieke centi
meter hout en tweehonderd centiliter
olie. Behalve grondstoffen voor pakken,
zijn dat ook uitstekende brandstoffen".
Een ton drankpakken heeft dezelfde
eneTgiewaarde als een halve ton olie. Die
energie kan volgens Nermark gebruikt
worden om elektriciteit op te wekken.
Het gebruik, en de afhankelijkheid, van
fossiele brandstoffen kan daarmee ver
minderd worden. En bovenal: het melk
pak komt dan niet meer terecht op de al
maar groeiende afvalberg.
FRANS BOSSCHER
CeidóeSoutcmt1
