„Daar zat ik dan, met m'n mooie
woorden en m'n vroomheid
fietdaeSou/to/n
Kookboek volg
kerkelijk jaar
Levenszin
kerk
wereld
Stasi en KGB bespioneerden kerken jarenlang
Rekenmeester Kok
CcidócGouxant
GEESTELIJK LEYEN/OPINIE
SteidóvQowiant
ZATERDAG 13 APRIL 1991 PAGINA
Polen handhaaft godsdienstles op openbare scholen
WARSCHAU De openbare scholen in Polen moeten gods
dienstlessen organiseren, als de ouders van leerlingen erom
vragen. Dat staat in een wetsvoorstel dat de Poolse regering
aan het parlement heeft voorgelegd. De godsdienstles werd dit
schooljaar op de openbare scholen opnieuw ingevoerd. De
maatregel gold voor slechts een jaar. Buitenkerkelijke groepe
ringen en de niet-katholieke kerkgenootschappen verzetten
zich heftig tegren dit besluit, omdat zij te veel invloed van de
RK Kerk vreesden. Volgens het nieuwe wetsvoorstel moeten
de openbare scholen de leerlingen godsdienstlessen aanbieden
als de ouders dat wensen. In de hoogste klassen van het onder
wijs kunnen de leerlingen zelf kiezen.
door Marinus van der Berg
Tegen wie praat u, als u
schrijft: 'Zin in het leven is niet
alleen een kwestie van zelf zin
-geven, maar ookVan zin
ontvangen.' Praat u tegen de
mogelijke zelfdoders? Hun
nabestaanden? Of tegen
mensen die er principieel
buiten (willen) staan, de
(verwijtende) toeschouwers?
Zo schreef een lezer me. Een
ander schreef me over haar
ervaring van
overspannenheid. Als je
overspannen bent, kun je je
voor alles te moe voelen. Nog
geen bed kun je opmaken. Je
denkt alleen aan jezelf en de
buitenwereld interesseert je
niet meer. Zij pleitte voor
betere hulp en niet alleen met
slaap en rustgevende
tabletten. Het is ook nodig om
op een gezonde manier aan
jezelf te denken.
Mijn opmerking dat 'zin in het
leven niet alleen een kwestie is
van zelf zingeven, maar ook
van zin ontvangen', was
allereerst een reactie op de
opmerking van Diekstra:
'Niemand kan je de zin van het
leven vertellen.' Ik ben er
huiverig voor dat zo'n
bewering een eigen leven gaat
leiden en iemand in een verder
isolement brengt. Ik ben er
ook huiverig voor dat we
steeds meer in een
maatschappij leven, die zo
sterk de nadruk legt op: 'Je
moet het zelf doen, je moet het
zelf uitzoeken', dat daardoor
de onderlinge solidariteit
verder wordt aangetast. Je
kunt geen mens worden
zonder een ander. Elke mens
heeft ook kwetsbare
momenten, waarin steun en
hulp nodig is. Sommige
mensen hebben dat zelfs veel
meer dan anderen. Nu weet ik
ook wel dat je geen behoefte
hebt aan mooie verhalen, als
je in de put zit, als je worstelt
met levensvragen waar je
geen gat in ziet. Op die
momenten heb je behoefte
aan begrip, aan concrete
genegenheid en steun. Toen ik
zelf vorig jaar niet alleen
verder kon, heb ik hulp
gezocht en gevonden bij een
psychotherapeut, die mij op
een voortreffelijke wijze helpt.
Ik schrijf dit persoonlijke hier
omdat ik vanuit mezelf weet
dat je te lang kunt denken
alles zelf aan te kunnen en
omdat ik er op deze wijze aan
wil bijdragen om te zeggen:
'Het is geen schande om hulp
te vragen voor je
levensvragen, als je innerlijk in
de knoop zit.' Je hebt soms
iemand nodig die heel goed
naar je luistert en je helpt om
meer inzicht in jezelf te krijgen.
Ik ben ook huiverig voor een
samenleving waarin alsmaar
de moeilijke, de pijnlijke
dingen worden verdrongen. Er
zijn teveel plaatsen waar je
alleen gewaardeerd wordt, als
je nooit ziek bent, nooit huilt,
altijd vrolijk en flink bent. Dit
isoleert de mensen die wel
pijn, verdriet en onmacht
hebben. Er zijn plaatsen en
momenten nodig waar je tot
jezelf kunt komen. Sommige
mensen hebben alleen oog
voor het zakelijke en
nauwelijks voor het
persoonlijke. Ik vind het van
groot belang dat kinderen,
jongeren en volwassenen
kunnen spreken over hun
innerlijke gevoelens en ze
kunnen uiten, maar dan
moeten er natuurlijk wel
luisteraars zijn.
Tot slot wil ik nog opmerken
dat ik me er maar al te zeer
van bewust ben dat er mensen
onder ons zijn die niet
geholpen kunnen worden,
ondanks alle bereidheid en
alle aangeboden hulp. Ik
oordeel hier niet. Rondom het
niet meer kunnen vinden van
levenszin zijn nog altijd meer
vragen dan antwoorden.
Kerk en oecumenisch centrum in Lidice
PRAAG In het dorp Lidice in het westen van Tsjechoslowa-
kije moet in 1992 een kerk en oecumenisch ontmoetingscen
trum verrijzen ter herdenking van het bloedbad dat de nazi's
50 jaar geleden in het dorp aanrichtten. Leden van allerlei ker
ken hebben zich achter het voorstel geschaard. De Gestapo
schoot in juni 1942 in Lidice 190 onschuldige mannen boven de
16 jaar dood als vergelding voor de aanslag op Reinhard Hey-
drich, de meedogenloze plaatsvervangend Reichsprotektor in
Bohemen en Moravië. 195 vrouwen werden naar het concen
tratiekamp Ravensbrück gedeporteerd en 98 kinderen werden
naar een SS-kamp weggevoerd. Het dorp werd door de Duit
sers totaal verwoest. Na de oorlog is het dorp op een andere
plaats weer opgebouwd.
Het geheugen is
een dichter, maak er
geen historicus van.
REKKEN Twintig jaar
werkte dominee Ab
Schone veld (59) in de tbs-
kliniek Oldenkotte in
Rekken. Eind april gaat
hij met de vut. Als geeste
lijk verzorger creëerde hij
jarenlang voor de bewo
ners van de kliniek een
vrijplaats.
,,Als ik met iemand in de ka
pel zat, dan viel dat etiket tbs
even van hem of haar af." Sa
men met de bewoners en de
therapeuten vocht hij voor
het behoud van de kapel en
de post geestelijk verzorger.
Nu krijgt hij twee opvolgers.
,,Ik geloof niet in goede en
slechte mensen. Ik geloof in
mensen". Een gesprek over
goed en kwaad in een ander
licht. „Toen ik nog predikant
was, las ik de zieken vaak 'De
Heer is mijn herder' voor.
Toen ik het later in de kliniek
een keer aan een man wilde
voorlezen, die een moord op
z'n geweten had, protesteerde
hij. 'Kom effe', zei hij, 'de
Heer is voor mij geen herder!'
En hij las een andere tekst
voor, uit z'n hoofd: Mijn God,
mijn God, waarom hebt Gij
mij verlaten? En daar zat ik
dan, met m'n vroomheid en
m'n mooie woorden".
De kapel in Oldenkotte kijkt
uit op een binnenplaats. Aan
de muur hangt een bijbelci
taat: Het geknakte riet zal
niet gebroken worden en de
walmende vlaspit zal niet ge
doofd worden. De tekst is
door de bewoners uitgezocht.
Een van hen deed er maan
den over om de letters in het
stuk hout te kerven. De ruim
te is amper zes bij zes meter.
Het plafond wordt onderbro
ken door een glazen nok.
„Toen de nieuwe kliniek een
paar jaar geleden gebouwd
werd, zeiden de bewoners: er
moet een puntje op het dak
van de kapel komen, anders
lijkt het helemaal niet op een
kerk. Maar het geld was op.
Ik moest het doen met een
kaal kamertje. Ik heb toen
m'n eigen kamer er bij laten
trekken en dank zij een gift
van 50.000 gulden van buiten
af is die nok er gekomen en
konden we stoelen aanschaf-
Vroeger had Oldenkotte geen
kerkgebouw. „We zaten op
zondag dan altijd in het bij
keukentje. Dan moest ik sa
men met een bewoner voor
de dienst eerst de etensresten
wegvegen en de asbakken le
gen. De bewoners zijn toen in
opstand gekomen. „Waarom
heeft elk Huis van Bewaring
wel een kerk en deze christe
lijke inrichting niet", vroegen
ze terecht. Na veel geharre
war kwam er een kapelletje
in de oude kliniek. Nu weet
ik, dat een kerk nooit mag
ontbreken in een dergelijke
kliniek".
Het had niet veel gescheeld,
of ook Schonevelds functie
was een sluitpost geworden.
Een paar jaar geleden stond
de geestelijke verzorging on
der druk in verband met be
zuinigingen. „De hele kliniek
is toen achter me gaan staan
en vond dat ik moest blijven.
Ook de bewoners. Dat ont
roerde me heel erg." Hij krijgt
nu zelfs twee opvolgers, die
samen zestig uur aan geestelij
ke verzorging gaan besteden.
TBS-dominee Ab Schoneveld: „Ik heb altijd geprobeerd om me niet voor te doen als het vriendje
van God. Ik wilde eigenlijk niets liever dan de bewoners keer op keer duidelijk maken dat ze
mensen waren, ondanks datgene wat ze op hun geweten hadden". foto: gerard hassing
Schoneveld bood in die twin
tig jaar de bewoners van Ol
denkotte (volgens het Wet
boek van Strafrecht een kli
niek voor 'geestelijk gestoorde
delinquenten') een vrijplaats.
De kapel, waar behalve de
diensten, ook vaak de ge
sprekken plaatsvonden, was
vaak de enige plek waar ze
straffeloos zichzelf konden
zijn, zonder er rekening mee
te hoeven houden dat elke op
merking gerapporteerd zou
kunnen worden. Dat bracht
Schoneveld wel eens in een
geïsoleerde positie. „Er zijn
momenten van intense een
zaamheid geweest. Ik zat als
het ware op een eilandje tu-
sen de therapeuten en delin
quenten. De therapeuten heb
ben een duidelijke opdracht:
de bewoners op zo'n manier
behandelen, dat ze als ze in de
maatschappij terugkeren, niet
nog een keer in de fout gaan.
Ik mocht me daar niet mee
bemoeien. Juist ook ter be
scherming van de delin-
De dominee gelooft niet in
goede of slechte mensen. „Ik
geloof in mensen, met goede
en slechte eigenschappen. Ik
heb in al die jaren eigenlijk
niets liever gewild de bewo
ners dat duidelijk maken. Dat
ze mensen waren, ondanks
datgene wat ze gedaan had
den. Want vergeet niet, die
moord, verkrachting of dief
stal zit in hun ziel. Ze zijn
vaak wanhopig en kunnen
zich niet voorstellen, dat er
iemand van ze houdt. Ik voer
de die gesprekken niet me
thodisch, maar ik hoopte al
tijd dat er iets van dat mens
zijn in zou doorklinken. Soms
lukte dat. Ik ben opgevoed
met het idee, dat jongens hun
tranen niet mogen laten zien,
maar er zijn momenten ge
weest, dat ik met de bewoners
heb zitten huilen".
Etiket
„Als ik hier in de kapel met
iemand zat, dan viel dat etiket
tbs even van hem of haar af.
Dan zaten we als twee men
sen voor het aangezicht Gods,
om het maar eens in bijbelse
termen te zeggen. Dat symbo
liseert dat puntdakje ook zo
mooi. Alles viel hier stil. Je
zag opeens, waar je als mens
staat. In feite was er op zo'n
moment geen enkel verschil
tussen die delinquent en mij.
Alleen stond dat, vaak af
schuwelijke, delict wel altijd
tussen ons in."
Voordat Schoneveld naar
Rekken kwam was hij predi
kant. „Het gemeentewerk
vond ik zo complex. Het is
een prachtig ambt, maar ik
vond een tbs-kliniek toch
spannender. Ik zocht het
kwaad op, of misschien wel
de balans tussen goed en
kwaad. Net als een autocou
reur het randje van de dood.
Ik wantrouwde mezelf en het
leven enorm en dacht'dat hier
op te kunnen lossen".
In die jaren schaamde hij zich
soms voor de kerk en eigen
lijk ook wel voor zichzelf.
„Mensen zijn daar zo goed in,
om een onderscheid te maken
tussen goed en kwaad. Vooral
de kerk. Ze hebben zo gauw
hun oordeel klaar. Die gelooft
wel en die gelooft niet, die
deugt wel en die deugt niet.
In het begin zag ik dat niet.
Toen scholen moralist en we
reldverbeteraar nog teveel in
mij. Hier binnen had ik het
wat dat betreft veel makkelij
ker, omdat ik mezelf kon
sprekken, die altijd op initia
tief van de bewoners plaats
vonden, verzorgde hij eens in
de veertien dagen een kerk
dienst voor gemiddeld twintig
mensen. Soms kwamen er
meer, bijvoorbeeld in de
kerstnacht. „Dan waren ze
erg emotioneel. Er gebeurde
iets. Ik heb altijd geprobeerd
om hier niet te zitten als het
vriendje van God. Buiten
staanders vonden altijd dat de
naam Jezus toch minstens een
paar keer moest vallen in een
gesprek. Maar ach, die naam
viel hier vaak genoeg, al was
het dan op een verkeerde ma
nier. Soms twijfelde ik erg.
Heb ik ze niet platgewalst met
m'n mooie praatjes of komt er
nu toch iets op gang? Ik
schaam me nu voor de mo
menten, dat ik er niet was
voor een bewoner of dat ik te
laf was om iets te zeggen.
Maar ja, perfectionisme is wel
typisch iets voor een domi
nee".
Begrip
De pastoraal werker is blij dat
hij weg kan. „Het is op. Nu ik
afscheid moet nemen, komt
alles weer bovendrijven. Ik
raak al die verhalen en men
sen nooit meer kwijt. Mis
schien moet ik het allemaal
'ns opschrijven". Hij heeft
zich vaak afgevraagd waar hij
aan begonnen was. „Ik heb
het zo enorm onderschat. Als
ik het allemaal van tevoren
had geweten, had ik het mis
schien niet gedaan. Soms
dacht ik: je bent hartstikke
gek geweest om hier te gaan
werken. Waarom moest ik
met alle geweld dat kwaad
opzoeken? Toch heb ik veel
van de bewoners geleerd, ook
over mezelf".
Hij heeft moeten leren begrip
op te brengen voor de men
sen, die in een ontoereke
ningsvatbare bui over de
schreef gingen. „Ik kan nu
begrijpen, dat mensen in woe
de een ander vermoorden, dat
er op een gegeven moment
een bom in hen barst. Hoewel
er altijd dingen zullen blijven,
die ik nooit zal begrijpen. Be
grip opbrengen is moeilijk.
Soms denk ik, dat ik het be
grijp, maar op een ander mo
ment is het weer weg. Ik kan
veel begrip voor iemand op
brengen, tot het moment
waarop het delict ter sprake
komt".
Het onbegrip van de buiten
wereld voor mensen met tbs
raakt hem diep, maar de ver
gevingsgezindheid van men
sen vindt hij erger. „De vals
heid van het vergeven. We
moeten elkaar alsmaar verge
ven en vergeven. Zo wordt
dat ook in de kerk gebruikt,
maar ik denk dat dat hele
maal niet zo bedoeld is. Na
tuurlijk werd ik soms door de
bewoners gechanteerd. Dan
zeiden ze: 'Jullie zitten hier
nu wel met ons te rotzooien,
maar God heeft me allang
vergeven'. Dat vond ik hele
moeilijke momenten. Want ik
was natuurlijk geen thera
peut, die zicht had op de be
handeling. Ik antwoordde dan
maar, dat hij best kon denken
dat God hem vergeven had,
maar dat ik dacht dat God zou
zeggen: 'Wat heb Ik daar mee
te maken? Dat is jouw zaak'.
Ik kon zo'n man ook niet ver
anderen Dat moest-ie zelf
doen. Vergeven is en blijft
moeilijk, ook voor de slachtof
fers of de familie. Toen ik
destijds die film zag van die
moeder, die in de rechtszaal
de moordenaar van haar kind
doodschiet, was ik een mo
ment haast opgelucht".
CORINE VAN ZUTHEM
GENEVE KGB en Sta
si, de geheime diensten
van de Sovjetunie en de
DDR, hebben jarenlang
kerken en organisaties als
de Wereldraad van Ker
ken bespioneerd. Dat
blijkt uit een geheime
overeenkomst, die is ont
huld door het Duitse
weekblad 'Stern'.
De Stasi en de KGB kwamen
overeen tussen 1986 en 1990
het inhoudelijke werk en het
personeelsbeleid te beïnvloe
den van kerken en internatio
nale kerkelijke organisaties
als het Vaticaan en de We
reldraad van Kerken.
In een eerste reactie toonden
de Wereldraad van Kerken,
de Conferentie van Europese
Kerken en de Lutherse We
reldbond zich niet verrast.
Dat de Stasi en de KGB bij
zondere belangstelling voor
hun werk hadden, was hun
niet onbekend. Zij zijn even
wel verbaasd over het belang
dat de geheime diensten aan
hun werk toekenden.
In het 'vijfjarenplan' ver
plichtten de KGB en de Stasi
zich „de organisaties, instel
lingen en krachten die onder
een religieuze dekmantel soci
alistische staten proberen om
ver te werpen, te bestrijden".
Behalve het Vaticaan en de
internationale oecumenische
organisaties die in Genève
zijn gevestigd, werden onder
meer genoemd het instituut
'Glaube in der zweiten Welt'
in Zürich en de zendingsorga
nisatie 'Licht im Osten'.
De Stasi en de KGB wilden
gebruik maken van oecume
nische contacten, vooral die
tussen de Russisch-Orthodoxe
Kerk en de Bond van Evan
gelische Kerken in de DDR.
Met ruime financiële steun
maakten zij het mogelijk dat
christenen uit de DDR kon
den deelnemen aan interna
tionale bijeenkomsten, bij
voorbeeld de herdenking van
1000 jaar christendom in Rus
land in 1988. De geheime
diensten hoopten dat de lei
ders van de Russisch-Ortho
doxe Kerk „een positieve in
vloed" op de leiders van de
DDR-kerken zouden uitoefe
nen. Tegelijk hoopten zij via
de Russisch-Orthodoxe Kerk
informatie over het werk van
de internationale oecumeni
sche organisaties te krijgen.
Medewerkers van Stasi en
KGB moesten vooraanstaande
functies binnen de kerken en
kerkelijke organisaties krij
gen om zo het kerkelijk Oost-
Europabeleid te beïnvloeden.
Ook het Vaticaan was in dit
verband een interessant ob
ject. Het beleid van de RK
Kerk tegenover Oost-Europa
moest in diskrediet worden
gebracht, bijvoorbeeld met de
onthulling van „compromitte
rende" feiten uit het verle
den, zoals de contacten tussen
het Vaticaan en „fascistische
regimes".
Weinig succes
Het vijfjarenplan heeft vol
gens Gótz Planer-Friedrich
van de Lutherse Wereldfede
ratie weinig succes gehad.
Wel is het gelukt de oprich
ting van een „oecumenisch
platform van de Oosteuropese
oppositie" te verhinderen. De
vorige assemblee van de We
reldraad van Kerken zag in
1983 na hevige protesten van
de Russisch-Orthodoxe Kerk
af van een scherpe veroorde
ling van de invasie van de
Sovjetunie in Afghanistan.
Dat was ook een gevolg van
het beleid van de Wereldraad
geen uitspraken te doen over
een land als de lidkerken uit
dat land zich ertegen verzet
ten om de christenen ter
plaatse niet in gevaar te bren
gen. „Daarvoor was de KGB
niet nodig geweest." Volgens
Planer-Friedrich is de over
eenkomst een „treurig voor
beeld van de toestand in de
laatste periode" van de com
munistische regimes in Oost-
Europa.
De kerkelijke organisaties in
Genève werden overigens
ook door Westerse veilig
heidsdiensten in de gaten ge
houden. Zo werd de telefoon
van de vroegere secretaris-ge
neraal van de Wereldraad, dr.
Philip Potter, jarenlang afge
luisterd. De Zwitserse gehei
me dienst bespioneerde in
1989 de Europese conferentie
over het conciliair proces in
Basel.
Namens de Conferentie van
Europese Kerken zei Her
mann Goltz dat deze onthul
lingen een „onverwachte re
habilitatie van de oecumeni
sche organisaties'Vormen, die
jarenlang door conservatieve
christenen voor „instrumen
ten van Moskou" werden uit
gemaakt.
Om uit het geheime document
af te leiden dat KGB en Stasi
invloed binnen de Wereld
raad en andere organisaties
hadden, gaat Goltz veel te
ver. Over mogelijke spionnen
of KGB-medewerkers bij de
Wereldraad zegt het do-
cuemtn niets.
Zijn tante Truus heeft hij nog niet van stal gehaald,
voor de rest doet Wim Kok als minister van financiën nj ^T
onder voor zijn voorganger van CDA-huize, Onno Rudi ^er
Met een ach en wee roepende PvdA in de oppositiebanl |g
moest schatkistbewaarder Ruding het menigmaal zwaar o
gelden. De PvdA wilde vooral doen geloven dat Ruding i ;en
botte rekenmeester was met meer oog voor cijfers dan v aj
mensen; iemand zonder een greintje gevoel voor de socij jatj
zwakkeren.
De onwaarachtigheid van die oppositionele kreten ta tëei
Rudings opvolger nu aan. De PvdA-vice-premier durft
zijn tot nu toe weinig succesvolle strijd tegen het overhei
tekort hardop dingen te zeggen, die Ruding amper durfde aj
denken. De stellingname die Kok zich deze week tijdens e ird
spreekbeurt in Eindhoven permiteerde is daarvan een goi
illustratie. Hij sprak zijn zorg uit over de hoogte van de
lectieve lasten en schreef zijn budgettaire problemen voo
toe aan de hoge uitgaven voor sociale voorzieningen. ncj
In de Lichtstad, hoe toepasselijk, verkondigde de PvdA-l jj^
der dat het alle hens aan dek is. Een groot deel van de fin n
ciële problemen waarmee het kabinet worstelt, schreef j,
toe aan het grote aantal mensen met een uitkering. Volgi di
Kok is het de allerhoogste tijd dat het hoge ziekteverzuim
het immense leger arbeidsongeschikten w n teruggedn s-
gen. Op die manier zou de torenhoge staatsschuld afnem
De Nieuwe Flinksheid heeft kennelijk ook bij Wim Kok
leid tot het definitieve besef, dat in onze rijke verzorgirj 1V;
staat de bomen niet tot in de hemel groeien. De meer
twintig miljard gulden die jaarlijks aan wao-uitkerinj n
moeten worden opgehoest, zijn in een vergrijzende samen s
ving, met steeds minder werkenden, steeds moeilijker te v n
den. Temeer daar de PvdA alle tante Truus-neigingen
spijt tegen elke prijs wel de peperdure koppeling tuss ig(
lonen en uitkeringen wenst te handhaven. Maar ja, je m; h
nog iets over houden om bij volgende verkiezingen je bane'
enigszins rood te kunnen kleuren.
In de strijd tegen het hoge ziekteverzuim omarmde K orzi
zelfs de ideeën om ambtenaren bij ziekte atv-dagen te lal rzu
inleveren. Dat is een voorstel uit de koker van Hans Po >|te
tegenwoordige topambtenaar in het kielzog van minister E
les, maar ooit de opvolger van Kok als FNV-voorzitter. Vo
zover het ziekteverzuim in onze individualistische ma
schappij een gevolg is van een slechte arbeidsethos, is el
vorm van 'eigen risico' een stap in de goede richting. E nn
ontslaat Kok echter niet van de verplichting in de eer '6
plaats de hoofdoorzaak van het ziekteverzuim aan te pakk
Zolang hier en daar arbeidsomstandigheden dusdanig sle a(r
zijn dat mensen een of meer dagen 'moeten' vluchten in
ziektewet, dient minister Kok zeer behoedzaam om te spi
gen met zijn meer draconische dan socialistische ideeën.
•dei
I r.:i'
'i »r
ANDECHS Katholie
ken die hun kookgewoon-
ten willen aanpassen aan
het kerkelijk jaar, hebben
sinds deze week de be
schikking over het 'Kook
boek van het klooster An-
dechs voor lichaam en
ziel'. Het kookboek, dat in
een oplage van 20.000
exemplaren is verschenen
bij een uitgeverij in Mün-
chen, werd deze week bij
onder meer door de paters
zelf gebrouwen bier in het
klooster in Beieren gepre
senteerd.
Het kookboek ordent de re
cepten naar de feesten van het
kerkelijk jaar. Met Pinksteren
wordt als voorgerecht macaro
ni met asperges voorgesteld en
als hoofdgerecht kalfsvlees
met rijst. Op het feest van de
H. Laurentius (10 augustus) -
hij werd op een gloeiend roos
ter gemarteld en geldt als de
patroon van de koks - beveelt
het kookboek als hoofdgerecht
geroosterd vlees in tomaten
saus en als dessert abrikozen
taart aan.
Het recept voor een warme
koolsalade met het oogstdank-
feest ontbreekt evenmin als de
benedictijnensoep voor een
zondagse maaltijd in de herfst.
In de benedictijnensoep zijn
een middelgrote forel, twee
bekers bier, room, zout, wors
tjes, stukjes brood en 1
elkaar gehusseld. En op
nuari kunnen katholieken
begin van het nieuwe jaar
ren met roggebroodsoep
bier en'worstjes.
Het benedictijnenklooster
dechs heeft een naam te i
liezen als het om koken
De traditie wordt hoog i
den door de monnik Ans
Bilgn. Bilgri, afkomstig
een familie van herbergi
heeft het kookboek gesel
ven samen met de hande
in vrije tijd-artikelen
Wilhelm Grard, bekend
zijn belangstelling voor kok
De gerechten die in het ko
boek worden genoemd,
ben met elkaar gemeen
met het in een normale 1
ken aanwezige gerei kun
worden bereid. Alle benodi
heden zijn bij de winkel om
hoek te verkrijgen. Het bijz
dere aan het boek is de
binding van godsdienst en
not. Daar hebben overigen
pelgrims naar het klooster
dechs al eeuwen ervaring n
Want zij zien met verlani
naar de maaltijd uit, als zij
'heilige berg' naar het kloos|\ii
hebben bestegen.
Pater Bilgri wil met het kooLr£
boek laten zien, hoe belangr
samen eten en drinken in I
gezin en met gasten en vrie
den is. Hij heeft een aan
theologische en kerkhisto
sche boeken over de betekei
van eten en vasten op
naam staan.
Uitgave: Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor. Apothekersdijk 34, Leiden
Telefoon 071 - 122 244
Postadres: Postbus 11, 2300 AA Leiden
Abonnee service
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8.30 tot 17.00 uur
Nabezorging
Telefoon 071-122 248
van ma. t/m vr. van 18 00 tot 19 00 u op za van 14.00 tot 15.00 uur
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW)
Bij automatische betaling
per maand 25,70
per kwartaal f. 76,60
per jaar 294,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 -122 244
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk
070 - 3902 702
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
