finale
De kater van
de Wende
ZATERDAG 13 APRIL 1991
Het leven in Calbe
wordt beheerst door
gevoelens van leegte
en machteloosheid.
In de inmiddels
gesloten weverij is de
oproep van Hans-
Dietrich Genscher,
„Vrijheid moet
verdiend worden",
aan dovemansoren
gericht.
'ijd om in het reine te komen met het
erleden, hebben ze niet. Het benauwende
larxistische corset is uit, maar met de
rijheid kwamen de zorgen: schulden,
erslaving, huurverhogingen en een
hrikbarende werkloosheid. Waar totaal
jrouderde Oostduitse bedrijven hun deuren
uiten, openen Westduitse zakenlieden
leubelhallen, autobedrijven en speelhallen
iet video-spelletjes en fruitautomaten. Een
erde van de beroepsbevolking in de
oormalige ddr zit inmiddels zonder werk.
Ie werklozen hangen op straat rond,
achten in lange rijen voor de bank en
jenderen hun spaargeld aan westere
jederen in westerse bedrijven. „Wij hebben
ooit zelfstandig leren denken. Nu we de
rijheid hebben, weten we niet wat we er mee
in moeten".
ALBE - Nog nooit was Calbe zo
vendig als nu. Alsof iedereen va-
intie heeft, zo druk is het op
raat. Mannen en vrouwen die aan
jes likken, Philips expresso-appa-
ten kopen, video's huren, infor-
eren waar het bestelde bankstel
ijft en een gokje wagen in één
in de drie speelhallen. Vermaak
leegte en gevoelens van machte-
osheid. „Mijn leven was nog
joit zo dreckig als nu".
ids Ka trien Krull werkloos is, is zij
;e dag te vinden in Casino Royal. Eén
n de „tolle" speel-o-theken in Calbe.
it dorpje aan de Saaie, zo'n dertig kilo-
ïter onder Magdenburg, telt slechts
ertienduizend inwoners, maar de
eelhallen doen goede zaken. Katrien:
'oen de wessi's hun casino's openden
is iedereen echt helemaal gek. Wij
nden die video-spelletjes helemaal
:t. De hele tent hier was bomvol. Nu
het nog steeds druk. Wat moet je an-
rs doen? Negentig procent van de be-
ïkers is werkloos. Meestal spelen we
:r tot negen uur, dan gaat de disco-
:ek open en bezuipen we ons. We zien
t gewoon niet meer zitten",
r afwisseling rijden de jongeren regel-
itig naar Polen, waar ze goedkope si-
etten en boter kopen. „Daar betalen
zeventig pfennig voor een pakje siga-
NW ten tegen vier mark hier". Maar ook
smokkelen gaat op den duur verve-
„Er moet echt iets gebeuren, want
mensen worden verrückt".
n de gevels van de oude woningen
Calbe hangen schotelantennes; het
tpje heeft sinds kort een zonnestudio
in de etalages liggen exotische vruch-
i, waarvan de bewoners voor de Wen-
j de val van de Muur, nog nooit ge-
urd hadden, laat staan geproefd. „We
bben nu bananen en kiwi's en hoeven
meer in de rij te staan voor sinaas-
iels, maar wat heb ik daaraan als ik
rkloos ben en in het najaar de huur
it langer kan betalen!".
joKTERSROMAN
Dziallas is net terug uit de video-
:ek. Zijn vrouw Gisela wilde graag een
ktersroman op het scherm zien, maar
ta is met een karatefilm huiswaarts
ceerd. „Ik heb sinds kort een videore
der, kostte zevenhonderd mark. Die
■erdevisie had ik al. Voor zesduizend
irk gekocht voor de wereldkampioen-
ïappen voetbal in Mexico. Nu koop je
televisie in de winkel voor zeven-
nhonderd mark".
de kast staan boeken over. het socia-
me, erin een boek met oorkondes voor
jt. „Duizend mark leverde het halen
n zo'n oorkonde op. Ik had er nog
el meer, maar die heb ik verscheurd",
ids een half jaar is Dziallas (59) werk-
is. Zevenendertig jaar heeft hij ge-
rkt in de vervallen meelfabriek, pal
enover zijn woning. „In oktober
md ik op straat en in februari lag ik in
ziekenhuis: hartaanval. Als chef ver
inde ik 562 mark, de huidige chefs in
door een speculant opgekochte fa-
ek verdienen drieduizend tot vierdui-
id mark. Ik betaal nu 43 mark huur,
ilusief water. In de herfst wordt de
ur verdubbeld en kan ik een strop ne-
n".
de straten van Calbe blinken Opeis,
rds en Volkswagens en fietsen jonge-
i met walkman's op het hoofd. Van de
mer is bijna de helft van de beroeps-
volking van het stadje werkloos en
ijgt iedereen een huurverhoging van
ee mark per vierkante meter opgelegd,
tzicht op ander werk is er nauwelijks.
meeste fabrieken in Calbe zijn dus-
nig verouderd dat ze niet rendabel
n en moeten sluiten. De gelatinefa-
iek (860 ontslagen), de wollenstoffen-
briek (140), vier conservenfabrieken,
confectiefabriek (200), de fabriek
)or militaire zendapparatuur (500) en
n deel van de metaalindustrie (enkele
inderden ontslagen). „Calbe is dood",
gt de oude opa Krüger (83).
ipaargeld
oor de rij van de bank staat dagelijks
n lange rij van werklozen om spaar-
ld op te nemen. Spaargeld vaak van
intallen jaren arbeid van man én
ouw. Want er was weinig in de DDR
aar je je geld aan op kon maken. Een
abant was het meest geliefd, maar
lar moest je meer dan tien jaar op
ichten.
Muller (56) heeft enkele weken gele-
:n al zijn spaargeld van de bank ge
lald en een gloednieuwe Renault be
eld. „Over vier weken heb ik hem. Een
de. Nee, ik ben niet van plan om veel
gaan reizen, daar heb ik geen geld
)or. Misschien een keer naar m'n zoon
Dresden, maar verder niet. Mijn
ouw en ik hebben deze auto gekocht
ndat we over enkele maanden werk
os zijn. Wie meer als achtduizend
ark spaargeld heeft, krijgt geen uitke-
ng. Dus maken we ons spaargeld op.
l/r
als een trein. Ook de meubelhandelaar
aan de rand van het stadje is een tevre
den man. Op de bovenste etage van het
voormalige timmerbedrijf verkoopt hij
bankstellen en op de begane grond prij
ken luxueuze keukens. „Die lopen nog
niet omdat er in de meeste woningen
geen ruimte voor is. Maar die markt
komt wel als de huizen worden aange
past. Dat gebeurt de komende vijf jaar
gegarandeerd. En dan heb ik alvast een
voet tussen de deur".
De inwoners van Calbe staan erbij en
kijken ernaar. ,Zo geraffineerd als de
Westduitsers kunnen de Oostduitsers
niet zijn. Als wij iets denken, hebben zij
het al gedaan", meent de plaatselijke
pastoor, Czernik. Uitzonderingen vor
men Friedrich's Handwerkstube, de
nieuwe ijssalon en Cuno's drukkerij.
Deze Oostduitse bedrijven hebben wél
geïnvesteerd en plukken nu dankbaar de
vruchten.
„Het ontbreekt de Oostduitsers aan de
bereidheid risico's te nemen", weet
Cuno, die door famiüebanden regelma
tig naar het Westen kon reizen. „Ze zijn
niet bereid nu krediet op te nemen om
later winst te maken. Nu is het voor ons
ook moeilijker om krediet te krijgen,
maar de instelling van de mensen stoort
mij toch. Ze zijn niet gemotiveerd, zuch
ten bij elk uurtje overwerk. De mensen
zijn gedegenereerd door het voormalige
systeem. Omdat je toch niets kon kopen
voor je geld, werkte niemand over. Je
was blijer met vrije tijd".
Vrijheid
Het leven in Calbe was zo eenvoudig.
De fabriek stond zowat naast het huis,
werkloosheid bestond niet. De werkne
mers werden betaald voor hun aanwe
zigheid en niet of nauwelijks naar pres
tatie. „Het leven was een voorgepro
grammeerde kringloop. Iedereen was
verzekerd van scholing, een baan, een
woning en rente na pensionering. Ak
koord, mensen konden niet zelf beslis
sen over hun leven, maar verder hadden
ze alles".
Vrijheid is in de ogen van voormalig
burgemeester Peter Zunder kennelijk
niet zo'n groot goed. Als hij de kans
kreeg om de afgelopen veertig jaar uit te
vlakken, zou hij dat niét doen. „Veel
was niet in orde, maar veel was goed.
Zoals de sociale zekerheid en geborgen
heid. Die heb ik in het verenigde Duits
land nog niet gezien". Alleen voor de de
gene die met hun vrijheid kunnen om
gaan, is de Wende volgens Zunder een
vooruitgang.
Sinds de verkiezingen van eind vorig
jaar is hij bijna niet meer in 'zijn' dorp
terug geweest. „Geen tijd", aldus Zun
der, die nu een opleiding volgt tot beleg
gingsadviseur: De oud-burgemeester
wordt ervan verdacht van gemeen
schapsgeld een huis te hebben gebouwd
tegenover het station. Kort na de verkie
zingen heeft een onafhankelijk burgerco
mité een onderzoek ingesteld naar Zun
der en andere partijmensen die misbruik
zouden hebben gemaakt van hun posi
tie. Niemand heeft ooit nog wat van het
onderzoekscomité gehoord.
„Na de Wende stond de ontmaskering
van de honderden, misschien wel dui
zenden Stasi's bovenaan het lijstje van
de bewoners. Wie waren het en wat heb
ben ze gedaan? Maar dat is allemaal op
de achtergrond geraakt toen de zorgen
ontstonden om het dagelijks bestaan.
Het heden houdt de mensen zó bezig dat
zij geen tijd hebben om met de geschie
denis in het reine te komen", vertelt do
minee K. Herrfurth van de Evangelisch
Kerk. Het grootste probleem waarmee
de mensen worstelen is volgens hem de
plotselinge vrijheid. „Mensen moeten
hun leven nu zelf in de hand nemen, ter
wijl ze dat helemaal niet gewend zijn.
Werk was alles. De mensen kunnen geen
inhoud aan hun leven geven, dat niet
beroepsgebonden is. Je moet nu weten
wat je met je leven aan moet. En dat
kun je niet van vandaag op morgen le
ren".
Kerken
In tijden van nood stromen vaak de ker
ken vol. Maar niet nu, in het voormalige
Oost-Duitsland. Tijdens de omwenteling
hebben de kerken een belangrijke rol ge
speeld. Herfurth kan zich niet herinne
ren dat het ooit zo druk is geweest in
zijn kerk als tijdens de vredesdiensten in
het najaar van '89. „Er was geen staan
plaats meer te krijgen. Meer dan dui
zend mensen waren met een kaars naar
de kerk gekomen". Maar zij zijn niet ge-
beleven. Ook nu de problemen groter
worden, zoeken de bewoners van Calbe
de kerken niet op. „Ik heb ook nooit ge
dacht dat ze zouden blijven. De kerk
was kort voor de Wende voor veel men
sen een ventiel, hun komst had niets
met geloof te maken. Er is wel meer
Opa Krüger (83): „Calbe is dood".
Daarna zien we wel weer. Ik heb altijd
gedroomd van zo'n auto. Die nemen ze
ons niet meer af'.
De Oostduitsers zijn dus niet van plan
om van hun spaargeld te gaan leven.
„We zijn al genoeg gestraft". Jongeren
hebben nog nauwelijks spaargeld, maar
veel mensen die al jaren werken kopen
wat hen al die tijd onthouden is geble
ven.
„De mensen zijn losgeslagen", zegt de
52-jarige H. Reimer, die 36 jaar in de
plaatselijke weverij heeft gewerkt. „Maar
ik laat me niet gek maken. In verband
met een familiebezoek ben ik in '88 voor
het eerst in het Westen geweest. Toen
heb ik het allemaal al gezien. De winkels
en zo. Het aanbod was zo overvloedig,
dat ik niets heb gekocht, ik heb enkel ge
huild".
Als alleenstaande werkloze vrouw heeft
Reimer ook nauwelijks geld om zich te
laten verleiden. Tweeverdieners hebben
dat (nog) wel. Om zichzelf in bescher
ming te nemen tegen de verleidingen in
de supermarkt nemen sommigen een
boodschappenlijstje mee om te voorko
men dat ze spullen kopen die ze eigen
lijk helemaal niet nodig hebben.
Het enthousiasme van kort na de Wen
de over het gigantische assortiment in de
winkels, is intussen danig getemperd. Nu
zo ongeveer alle nieuwe soepen, bonen
en augurken zijn uitgeprobeerd, komt
men tot de conclusie dat de produkten
van eigen bodem eigenlijk helemaal zo
slecht niet waren. Bovendien groeit het
besef dat door aankoop van eigen pro
dukten arbeidsplaatsen kunnen worden
behouden. De befaamde Calbese augur
ken en vruchtensappen zijn echter niet
meer verkrijgbaar. De plaatselijke super
markten worden bevoorraad door 'West
duitse' handelsketens met 'Westduitse'
leveranciers.
Geraffineerd
Het vele geld dat in korte tijd is uitgege
ven in Calbe, stroomt hierdoor voor een
belangrijk deel in Westduitse kassa's. In
korte tijd hebben de 'wessi's' zich ook
ingekocht in Calbe. Terwijl de inwoners
hun vrijheid vierden met 'luxueuze' aan
kopen, investeerden hun nieuwe landge
noten in lucratieve bedrijven. De vier
videotheken en drie spelotheken lopen
Beeld van Calbe met
in het midden de
verlaten en vervallen
meelfabriek.
FOTO'S: STEPHEN
EVENHUIS
sympathie ontstaan. Vroeger was de do
minee een soort nar. Ik werd nageroepen
met Jezus en halleluja, maar dat is nu
afgelopen. Ik word zelfs vriendelijk be
groet door mensen die mij nooit eerder
gedag hebben gezegd".
Hoewel de helft van de bevolking van
Calbe Evangelisch is gedoopt, telt de
zondagsdienst niet meer dan twintig be
zoekers. De betrokkenheid van de kleine
katholieke parochie (zevenhonderd zie
len) met de kerk is met tachtig kerkgan
gers relatief veel groter. En toch ziet ook
pastoor Czernik zijn gehoor op zondag
uitdunnen. „Vóór de Wende had de
kerk geen concurrentie. Niemand kon
bieden wat wij hadden te bieden: hier
kon je rustig praten zonder dat je bang
hoefde te zijn dat er afgeluisterd werd.
Dat is nu niet meer. De motivatie ont
breekt: men heeft de kerk niet meer zo
nodig".
Zinloos
De bewoners van Calbe zijn teleurge
steld. Ze hadden nooit verwacht dat met
de vrijheid de werkloosheid zo massaal
zou toeslaan. Zoals talloze andere plaat
jes in de voormalige DDR dreigt Calbe
een slaapstadje te worden van oude
mensen die gepensioneerd zijn of werk
loos. De trek naar elders is nu nog mini
maal, maar zal door de groeiende werk
loosheid snel toenemen. Nu al worden
aan afgestudeerden leerplaatsen aange
boden in het westen van Duitsland.
„Dat is slecht", vindt Cuno. „Want die
geschoolde jongeren zien we dus nooit
meer terug".
In de grote steden van de DDR gaan
elke maandag enkele tienduizenden
mensen de straat op om te demonstreren
tegen de werkloosheid. Maar de opstand
is gering. „Wat heeft het ook voor zin?",
meent Dziallas. „Ik heb ook nog in de
kerk gestaan met een kaars in m'n hand.
En nu ben ik werkloos. In '53 ben ik
door de Stasi in de gevangenis opgeslo
ten omdat ik hier in het café foto's van
partijleider Walter Ulbrich had ver
scheurd. Maar een week hoor, want alle
gevangenissen zaten vol met opstande
lingen. Allemaal zinloos. Vijftien jaar la
ter ben ik gewoon bij de partij gegaan,
anders kon ik geen chef worden. Ik ben
twintig jaar chef geweest en voel me ab
soluut geen BRD-er. Ik zal het ook nooit
worden. Wij zullen altijd de arme Ossi's
blijven".
MONIQUE VAN DE VEN
CecdócSouAOtit'1
