finale
'Nieuwe
wereldorde'
bestaat niet
Vluchtende Kurden. Enkele weken geleden nog opgeroepen in opstand te komen tegen Saddam Husayn, nu door de VS in de steek gelaten.
DEN HAAG - Het zal George
Bush aan het begin van de Golfcri
sis niet zijn meegevallen een steek
houdend argument te vinden voor
de aanwezigheid van zijn legertroe-
pen in het Midden-Oosten. Oliebe-
langen? De soevereiniteit van Ku-
wayt die in het geding was? Een
nieuwe kreet bleek doeltreffender:
„Voor ons ligt de mogelijkheid
voor de huidige en voor de komen
de generaties een nieuwe wereldor
de te smeden, een wereldorde
waarin de rechtsorde en niet de wet
van de jungle het gedrag van de na
tie bestuurt".
Een nieuwe wereldorde. Wat president
Bush er precies mee bedoelde is tot op
de dag van vandaag nog niet helemaal
duidelijk. Zelf heeft hij zich er niet na
der over uitgelaten en de publieke dis
cussie erover is pas enkele weken gele
den op gang gekomen. In de media vra
gen deskundigen zich af wat die nieuwe
wereldorde betekent, en opvallend wei
nigen van hen komen tot positieve con
clusies. Vooral nu de Verenigde Staten
zich op welhaast navrante wijze weige
ren te bemoeien met de bloedige strijd
van Saddam Husayns legers tegen de
Kurdische en shi'itische opstandelingen,
neemt de twijfel over Bush' nieuwe we
reldorde toe. Had Bush niet direct nadat
de voorlopige wapenstilstand in de Golf
oorlog was bereikt, voor de hele wereld
het Iraakse volk opgeroepen Saddam ten
val te brengen?
Tot enkele dagen geleden leek het erop
dat dit werkelijk zou gebeuren, en nu
noemt Bush de strijd tegen de dictator
die hij zelf bevochten heeft „een interne
aangelegenheid". De critici vragen zich
af of er dan met die nieuwe wereldorde
waarmee Bush de Golfoorlog rechtvaar
digde niet iets grondig mis is. Volgens de
VS-regels zou een dictator zelfs met ge
weld mogen worden tegengehouden in
zijn pogingen landen te bezetten; maar
wanneer dezelfde leider in eigen land op
grove wijze de mensenrechten schendt,
hoeft blijkbaar niets te worden onderno
men.
Opportunisme
„De nieuwe wereldorde is ingegeven
door politiek opportunisme van de Ver
enigde Staten. Bush heeft de term van
stal gehaald op het moment dat het hem
goed uitkwam", stelt D.A. Leurdijk, VN-
deskundige bij het instituut Clingendael.
„Bush wilde aan het begin van de Golf
crisis de indruk wekken dat binnen de
Veiligheidsraad een eensluidende me
ning bestond over de toekomst van het
Midden-Oosten".
Leurdijk moet nu, enkele weken na de
beëindiging van de gevechten, vaststel
len dat Bush nooit invulling heeft gege
ven aan de term nieuwe wereldorde. An
dere commentatoren noemden deze
week de nieuwe wereldorde „niets meer
dan een woord" en vergeleken die met
„een koperen ketting die je voor een
gouden laat doorgaan".
Wat Bush bij het veelvuldig gebruik van
zijn nieuwe term precies voor ogen heeft
gestaan weet ook Leurdijk niet. Vast
staat wel dat sinds de Koude Oorlog de
finitief tot het verleden behoort, de Ver
enigde Staten en de Sovjetunie gezamen
lijk, onder VN-vlag, conflicten in de we
reld zouden moeten aanpakken. En wat
het streven van Bush dan ook verder
mag inhouden, voor Leurdijk is het dui
delijk dat de honderdduizenden Iraakse
Kurden in die formule de komende we
ken het onderspit zullen delven. „Be
houd van de territoriale integriteit van
Irak is vanaf het begin af aan het doel
geweest van de Verenigde Naties. Steun
aan welke opstandelingen dan ook zou
daar recht tegen indruisen", aldus Leur
dijk. „Niets is in VN-kringen heiliger
dan het behoud van de soevereiniteit.
Men zal zich dus niet gauw uitspreken
voor inmenging in interne aangelegenhe
den. In de afgelopen jaren is wel geble
ken dat enkele uitzonderingen mogelijk
zijn. Bijvoorbeeld wanneer een overheid
zich schuldig maakt aan genocide of an
dere schending van de mensenrechten".
Leurdijk is van mening dat in het geval
van de Iraakse opstandelingen dat laat
ste argument zeker van toepassing is.
„Mijn voorstel aan de Veiligheidsraad
van de VN zou deze week zijn geweest:
zie af van een definitief staakt-het-vuren
en scherp de voorwaarden aan Husayn
voor een voorlopig staakt-het-vuren aan.
Zo zou je als VN het gebruik van heli
kopters en bepaalde wapens aan banden
kunnen leggen".
Op die wijze zou de Veiligheidsraad vol
gens Leurdijk erkennen dat de huidige
situatie in Irak rechtstreeks het gevolg is
van de Golfoorlog.
Arabische wereld
Uiteraard wordt Bush' nieuwe wereldor
de ook in de Arabische wereld met grote
scepsis bekeken. Het lijkt haast onmoge
lijk dat de Arabische en Iraanse buren
van Irak erg blij zijn met de uitlatingen
die de Britse minister van buitenlandse
zaken, Douglas Hurd, daags na het
staakt-het-vuren deed. Hij stelde dat „de
geallieerden waarschijnlijk delen van
Irak bezet zullen moeten houden, zolang
onduidelijkheid bestaat over de politieke
situatie in het land". Het verblijf van ge
allieerde troepen in Irak koppelde Hurd
onder meer aan de vraag hoelang Sad
dam Husayn nog aan de macht is.
Het in Londen verschijnende dagblad al-
Arab wees er onlangs op dat de nieuwe
orde van Bush helemaal zo nieuw niet
is. Eerder deze eeuw kwamen soortgelij
ke gedachten tot uiting bij de oprichting
van de Volkerenbond na de Eerste We
reldoorlog. De tweede keer (bij de op
richting van de Verenigde Naties en de
dekolonisatie van na de Tweede Wereld
oorlog) leidde dat tot het ontstaan van
FOTO: ANP
Israël. „Sommige Arabieren kennen de
geschiedenis en zijn niet bereid zich dit
een derde keer te laten welgevallen", al
dus Al-Arab.
Het is in de wereldgeschiedenis langza
merhand traditie geworden dat leiders
van landen bij hun aantreden verheugd
verschillende soorten 'nieuwe orden'
aankondigen. Zo beloofde president Su
harto van Indonesië toen hij in het mid
den van de jaren zestig president Sukar
no opvolgde de Baru Orde (een nieuwe
orde) en beloofde president Marcos een
nieuwe samenleving toen hij de staat
van beleg afkondigde in de Filipijnen.
Ook Rajiv Ghandi beloofde op de gol
ven van zijn verkiezingsoverwinning in
1984 een „Modem India", vrij van cor
ruptie en woekerende armoede, dat zou
worden gerealiseerd door de wonderen
van moderne technologie en manage
ment. Het zijn bekende geluiden die
moeiteloos aangevuld kunnen worden
met voorbeelden van andere leiders.
Kenmerk is dat zij echter altijd spraken
over nieuwe orden die op nationaal ni
veau zouden gelden. Het nieuwe van de
nieuwe wereldorde van George Bush is
misschien wel dat hij zich zeer nadruk
kelijk op internationaal niveau wenst te
begeven. Dat maakt zijn streven volgens
sommigen „minder hilarisch, en eerder
onheilspellend dan veelbelovend".
De VS-bemoeienissen met andere con
flicten in de wereld kenmerken zich im
mers vooral door haast desastreus hoge
defensie-uitgaven, bedoeld voor steeds
duurder on steeds dodelijker wapentuig.
Critici vragen zich retorisch af of de
nieuwe wereldorde soms ook voorziet in
„een gezamenlijk actieplan ter bestrij
ding van de armoede en haar afgeleiden
als ziekte en analfabetisme".
Optimistischer
Optimistischer gestemd is Bram van
Oijik, werkzaam bij de Novib. „De hui
dige wereldorde is er een van ongelijk
heid, het recht van de sterkste. Het zou
natuurlijk geweldig zijn wanneer de
nieuwe orde de mensenrechten en de
wapenleveranties aan de kaak ging stel
len".
„Het is misschien idealistisch, maar ik
heb de hoop dat sinds de Koude Oorlog
voorbij is echte ontspanning mogelijk is.
Dan kan er meer aandacht komen voor
de mensenrechten. Je moet niet cynisch
worden. Ik betwijfel natuurlijk ook of de
Verenigde Staten degene zijn die daarin
het voortouw zullen nemen. Maar bin
nen de Verenigde Naties hebben de VS
zich wel verplicht een vredesregeling
voor het Midden-Oosten tot stand te
brengen. Dat kwam vooral door druk
van binnen de VN zelf. En je kunt na
tuurlijk ook naar de EG kijken. Of naar
Japan, de Sovjetunie, India zelfs. Ik be
doel maar: de Verenigde Staten hebben
een belangrijke stem in de wereldpoli
tiek, maar niet de enige en de belangrijk
ste".
Wat dat laatste betreft heeft Van Oijik
deze week al gelijk gekregen. De Europe
se Gemeenschap heeft woensdag haar
misnoegen uitgesproken over het Iraakse
optreden tegen de Kurden en voor 11,5
miljoen gulden spoedhulp beschikbaar
gesteld aan de honderddduizenden Kur
dische vluchtelingen.
Wat Bush niet heeft gedurfd, deed de
EG wel; In een verklaring roepen de
twaalf lidstaten Irak op onmiddellijk een
eind te maken aan de wrede onderdruk
king' van de burgerbevolking, die heeft
geleid tot een vluchtelingenstroom naar
de buurlanden van Irak.
Gepleit werd verder voor een dialoog
tussen alle betrokken partijen die moet
leiden tot een .vernieuwd en verenigd'
Irak waarin het 'legitieme' streven van
de verschillende bevolkingsgroepen
wordt gerespecteerd. Wanneer deze
woorden uit de mond van George Bush
waren gekomen, was hem waarschijnlijk
lof toegezwaaid voor zijn bijdrage aan
deze 'nieuwe orde'.
Versterking
Als het gaat om reële verwachtingen
rond de nieuwe wereldorde van de Vere
nigde Staten, is Bram van Oijik minder
opgetogen. „Te verwachten valt dat
Bush' wereldorde vooral een versterking
van de internationale rechtsorde in
houdt. Veel van het soort conflicten als
de Golfcrisis spelen al lang in Afrika of
het Verre Oosten. Alle hebben ze als
oorzaak de scheve economische verhou
dingen of de beperkte toegang tot hulp
middelen. De Verenigde Staten hebben
vrijwel nooit de indruk gewekt zich daar
erg betrokken bij te voelen. Maar het
blijft natuurlijk wel zo dat nu de VS en
de Sovjetunie niet meer lijnrecht tegen
over elkaar staan, er een grotere kans is
dat ze zich serieus met die andere con
flicten in de wereld gaan bezighouden".
De mate van werkelijke betrokkenheid
en bezorgdheid van de Verenigde Staten
over de toekomstige verhoudingen in de
wereld illustreerde VS-generaal Norman
Schwarzkopf wellicht onbewust toen hij
tijdens de Golfoorlog in de New York
Times opmerkte: „Volgens mij is het
niet nodig tot Baghdad door te rijden en
het hele Ba'ath-regime letterlijk uit te
graven en te vernietigen. Het zou wel
eens niet in het belang van de machts
verhoudingen op lange termijn in dat ge
bied kunnen zijn". De nieuwe wereldor
de van George Bush en de zijnen lijkt er
vooral een die geregeerd wordt vanuit
eigenbelang.
'CcidócGou/icmt"
