Brussel verplettert zijn eigen achterland
i
Gerrit van der Valk
'een echte frontsoldaat'
Finale
EaidóaQowtcmt
EUROPESE HOOFDSTAD GROEIT ALLES EN IEDEREEN OMVER
BRUSSEL - Het kan gewoon niet
op in de vele tientallen gemeenten
rond de Belgische hoofdstad Brus
sel. Er wordt daar in onbekommer
de mate gebouwd. Tevreden burge
meesters zien hun ambtsgebied
razendsnel groeien.
De vele nieuwkomers die zich in hun ge
meenten vestigen zijn zeer welvarend,
betalen hoge prijzen voor de bouwgron
den, zetten daar prachtige en goed on
derhouden stulpen op en leveren zo hun
bijdrage aan een welvaart die van menig
kommervol gehucht een fraai forensen
dorp heeft gemaakt. Overal rinkelen de
kassa's. En overal in de tientallen ge
meenten rond de hoofdstad groeien de
bomen tot in de hemel.
Bron van die welvaart is Brussel zelf, de
Europese hoofdstad in wording die
doende is totaal uit zijn voegen te groei
en, die bedrijven en kantoren aantrekt in
een tempo dat voor onmogelijk werd ge
houden. Goedbetaalde buitenlanders,
eurocraten, lobbyisten, consultants en
zakenlieden stromen met tienduizenden
toe. Omdat die zich toch maar liever
niet in de stad zelf neerlaten - die druk,
verstopt, smerig, duur en onoverzichte
lijk is - trekken ze naar het aanpalende
platteland en vooral naar dat deel buiten
Brussel dat als Vlaams-Brabant wordt
aangeduid.
In die dorpen beginnen de oorspronke
lijke inwoners zich echter steeds meer
vragen te stellen. Want de Brusselse trek
naar het platteland heeft tal van nare
bijverschijnselen. Het sociale leven van
menig dorp staat op het spel of is, in een
enkele geval, al volledig ten prooi geval
len aan de groeistuipen van de stad. Tal
van minder draagkrachtige inwoners van
die dop)en dreigen uit hun eigen woon
omgeving verdreven te worden door
grootscheepse grondspeculatie en uit de
hand gelopen huizenprijzen.
De plaatselijke overheden hebben de on
gebreidelde groei al lang niet meer in de
hand. Sterker nog: ze zijn niet meer baas
in eigen huis, moeten toezien hoe kapi
taalkrachtige vreemdelingen hun dorpen
overstromen en hoe een rampspoedige
ruimtelijke ontwikkeling de laatste res
tanten van de dorpse beslotenheid van
de kaart veegt. In de coulissen staan de
projectontwikkelaars, de makelaars, de
huisjesmelkers en de aannemers. Omdat
het in België aan de meest elementaire
ruimtelijke regelgeving ontbreekt, heb
ben die vrij spel.
„De Vlaamse autoriteiten noch de ge
meentebestuurders zelf hebben enig
zicht op de ruimtelijke ordening. Ze
modderen maar wat aan in een complete
chaos. Veel gemeenten hebben geen idee
van wat er zich binnen hun eigen gren
zen afspeelt", zegt Guido Tastenhoye,
een Vlaams journalist die - na een diep
gaand onderzoek - een boek over deze
materie heeft gepubliceerd onder de
veelzeggende titel 'Vlaams Brabant in de
wurggreep van Europa'.
Zijn oordeel is verre van mild. Hij wijst
in dat verband op de totale onbestuur
baarheid van de provincie Brabant, een
staatkundig wangedrocht in het gefedera
liseerde België dat zich ver rond Brussel
uitstrekt. „Brabant is totaal onbestuur
baar. Pas nog is men in de provicieraad
gewoon met elkaar op de vuist gegaan",
zegt hij.
In zijn boek heeft Tastenhoye de ramp
spoed in het gebied rond Brussel zorg
vuldig in kaart gebracht. Voor het juiste
onderscheid: Brussel zelf telt negentien
gemeenten met in totaal 970.000 inwo
ners. Daaromheen liggen ongeveer veer
tig gemeenten, waarvan zesentwintig in
Vlaams Brabant (met 460.000 inwo
ners).
De Brusselse uittocht heeft in de hoofd
stedelijke rand tot een gigantische bouw
activiteit geleid. Gevolg: enorme prijs
stijgingen. In het arrondissement Halle-
Vilvoorde - op de zuidwestllank van
Brussel - stegen de woningprijzen in
vier jaar tijd met 41 procent. De grond
prijzen verdubbelden of verdrievoudig
den zelfs. Het bouwen als zodanig werd
evefieens fors duurder. Om onverklaar
bare redenen kosten de diensten van een
metselaar, een loodgieter of een timmer
man in de buurt van Brussel twintig pro
cent meer dan in de rest van België.
Met de huurprijzen is het niet anders.
Voor een luxe-appartement telt men al
snel 2500 gulden per maand neer. Een
vrijstaand huis met een beetje groen er
omheen doet moeiteloos 5500 gulden
per maand.
Voor een enkeling mag die ontwikkeling
zeer lucratief zijn, voor de oorspronkelij
ke bewoners van de dorpen is het een
verschrikking. Jongehuwden kunnen
zich nauwelijks meer in hun eigen woon
plaats vestigen. In Overijse moesten af
gelopen jaar zestig van de vijfentachtig
jonge paren uitwijken naar kilometers
verderop gelegen dorpen. Op die manier
worden tal van dorpen van hun eigen
bewoners en hun eigen sfeer beroofd.
Intussen voelt het dertig kilometer van
Brussel gelegen Leuven de hete adem
van de snel expanderende hoofdstad in
zijn nek. In Leuven zijn de huurprijzen
in vijf jaar tijd met 115 en de grondprij
zen met vijftig procent gestegen.
In Brussel zelf is een derde van de be
volking niet-Belgisch. Er wonen 140 na
tionaliteiten. Toch is tussen 1961 en
1988 de Belgische bevolking van de stad
met vijfentwintig procent afgenomen,
terwijl het aantal vreemdelingen over
dezelfde periode van 68.989 tot 254.409
steeg.
Het zijn niet alleen de uitlaatgassen, het
lawaai en de verkeerschaos die de
vreemdelingen vervolgens weer het plat
teland opjagen. Het zijn ook de prijzen.
Voor een beetje woning moet in Brussel
al snel 600.000 gulden worden betaald.
In de Brusselse gemeente Elsene stegen
de prijzen voor 'herenhuizen' in 1989
<i|
iet
met tachtig procent. Gaat het om
echte vrijstaande woning of een
met meer dan drie slaapkamers, da I
een prijs van een miljoen gulden nieti
normaal meer. Een stuk bouwgrond
duizend vierkante meter kost in
Brusselse 500.000 gulden. De specu
tiert dan ook welig in de hoofdstad. 1
wijken worden gesloopt om er lucrati
bouwprojecten op te zetten die vooi
autochtone bevolking onbetaalbaar z
Wie deze op handen zijnde catrastro! x
het Brusselse buitengebied door
Vlaamse en dus politieke bril wil bi
ken - iets dat Guido Tastenhoye
nalaat te doen - doet nog enkele am
ontdekkingen. De Vlaamse bevolkin i j,
daarmee ook de Nederlandse taal
den uit de Groene Gordel rond Bn
verdreven. In Vlaams Brabant het
zich al 160.000 vreemdelingen (op
bevolking van nog geen half milji 2'
neergelaten, van wie er 120.000 Frao
lig zijn. Ongeveer zeventien procent
de bevolking is niet meer Vlaams,
echte buitenlanders slokken wel de 1
bare ruimte op, maar sturen hun kil 'f
ren naar eigen scholen, blijven zo 'g
mogelijk hun eigen taal spreken of
ken, vanwege het meer internatio
karakter ervan, gebruik van het Frai
Volgens Tastenhoye ontbreekt het de
stuurders op alle niveaus aan polit
moed om het probleem grondig aa
pakken. De speculant en de huisjes
ker hebben daarom vrij spel. De bui
landers die op Brussel afkomen hoe
zich, financieel gedekt als ze zijn
hun bedrijven, regeringen en inste
gen, niets van de hoge prijzen
trekken. Euro-ambtenaren vallen bo*
dien onder een alleszins aanlokkelijk
lastingregime. Onder die omstanai]
den is de Groene Gordel rond BrU
niet bij machte aan de wurggreep van
zich uit zijn voegen groeiende Europ
hoofdstad te ontsnappen.
JO WIJN
ALMELO - Dik Trom heeft hij ge
lezen, maar daar is het dan ook bij
gebleven. De enige keer dat hij een
bioscoop bezocht viel hij in slaap.
Gerrit van der Valk is een doener.
Hoewel, als het zonnetje schijnt wil
hij nog wel eens filosoferen. Waar
over? Domme vraag. Over de toe
komst van het concern natuurlijk.
De grondlegger van al die restau
rants, motels, hotels en recreatie-
complexen blijft een frontsoldaat.
Altijd aan het wroeten in de voor
ste linies. En die liggen nu in het
noorden van het land, want dat
moet nog worden ontzet.
Noord-Nederland is voor hem het 'Oost-
Duitsland van Nederland'. Als het even
kan moet de toekan om de dertig kilo
meter zijn vleugels kunnen uitslaan. De
bontgevederde vogel breidt zijn territori
um gestaag uit langs 's Heren rijkswe
gen. Waarom geen valk overigens? Het
is wel eens geprobeerd, maar een zitten
de valk oogt niet. En een valk die de
vleugels spreidt lijkt wel erg veel op de
adelaar die een hakenkruis tussen zijn
poten heeft. Het bleef dus de toekan, het
beeldmerk van Avifauna in Alphen aan
de Rijn. Ja, ook Van der Valk. Het was
nog in de jaren vijftig: Gerrit en Toos
van der Valk bestudeerden de menu
kaart in Avifauna. Het oog viel op de
toekan. Liefde op het eerste gezicht.
De 'valkenjacht' gaat onverminderd
door. Vijftig vestigingen vormen de spil
van het concern, die in het buitenland
meegerekend. België heeft zeven vesti-
fingen, in Frankrijk is de tweede in aan-
ouw evenals in Duitsland, Spanje en
Curaao hebben er elk een. Twintig mil
joen klanten per jaar, een omzet van
driehonderd miljoen gulden. De dynas
tie groeit mee. Als alle 'valken' (zoals
Gerrit van der Valk zijn familieleden
consequent bejegent) worden meegeteld,
hebben zo'n driehonderd Valken hun
plekje in de stamboom verworven. Kort
maar krachtig, alsof hij toetjes serveert:
„Mijn generatie maakt 85 valken. En die
generatie maakt weer tweehonderd val
ken".
Er zijn maar weinig zaadjes die geen
wortel schieten. De grond naast auto
snelwegen blijkt vruchtbaarder dan me
nig bioloog vermoedt. Geen 'valk' die
niet een van de radertjes vormt rond
spil Gerrit van der Valk. Vader Marti-
nus - hij 'maakte' elf kinderen - zette
de eerste stap, zijn kinderen volgden in
zijn voetspoor. Gerrit zelf 'maakte' nog
eens zeven kinderen; twee dochters en
vijf zoons, allen werkzaam onder de
vleugels van de toekan.
Zestig
Scheid je er nu mee uit, vroegen de
mensen hem al toen hij zestig jaar was
geworden. Het antwoord: „Ik wil er best
mee uitscheiden, maar ik weet alleen
niet met wat". Twee jaar later: „Mijn le
ven is één grote vakantie. Nou ja, in de
vakantie kun je ook wel eens in een kwal
trappen. De narigheid blijft in het le
ven".
„Ik kan het bedrijf niet in de steek laten.
Óf dat arrogantie is? Ik denk het niet.
Kijk, ik haal niet meer alles wat ik nog
wil doen. Ik denk altijd dertig jaar voor
uit, dus dat haal ik niet meer. Maar ik
ben nog steeds bezig in de grondtroepen;
praat met gemeenten over grond en zo.
Ben puur een frontsoldaat. En als ik
klaar ben, kijk ik naar de achterban. Of
ik niet te veel rommel heb achtergela
ten".
„Dienstbaar zijn voor anderen, dat is al
tijd mijn hobby geweest. Dienstbaar
voor mijn familie, voor mijn eigen club.
Als ik er drie maanden tussenuit wil,
kan dat natuurlijk. Maar ik trek de va
kantie onmiddellijk in als het erg druk
wordt. De verloven worden ingetrokken.
Zo heet dat bij ons. Om zo te werken is
mij niet geleerd. Dat gebeurt gewoon.
Mijn broers en zussen zijn precies zo
mijn kinderen ook. Zij zetten zich alle
maal in voor anderen. Dan gaat het van
zelf goed. Als ik de bergen in trek, neem
ik altijd een zendinstallatie mee. Houd
altijd contact".
Gerrit van der Valk had eerder in het ge
sprek al de finesses van een 'valkentrai
ning' uiteengezet. Een verplicht nummer
voor iedereen die een baan krijgt bij het
concern. Voor de geïnteresseerden: „De
valkentraining begint met jezelf weg te
cijferen. Jij bent er niet meer. Jij bent er
slechts voor degene die je nodig heeft.
Als het toevallig jouw taak is om suiker
zakjes weg te brengen, dan breng je die.
Al ben je directeur. Het is gewoon een
dienend beroep. Als je zeven dagen in de
week vierentwintig uur nodig bent, dan
moet je er ook vierentwintig uur zijn.
Okee, zoveel werk je niet, maar de in
stelling moet wel zo zijn".
Ontvoering
Als de ontvoering van zijn vrouw ter
sprake komt, gooit Gerrit van der Valk
in zijn opwinding een glas water over ta
fel. Het is ruim acht jaar geleden. Zijn
echtgenote kwam pas vrij nadat een los
geld van dertien miljoen gulden was be
taald. Anderhalf miljoen gulden is terug
gevonden, de rest bleef onvindbaar.
Korte, raffelige zinnen, wriemelend aan
suikerzakjes. Stuitend vindt hij het dat
de ontvoerders binnenkort weer vrijko
men na een leventje in luxe gevangenis
sen. Spreekt over de kringloop van boe
ven, advocaten en rechters. Een schan
dalige zaak is het dat het losgeld niet bo
ven water hoeft te komen van justitie.
De boef, die straks vrijkomt, denkt: dat
geld is voor mij; ik heb ervoor gezeten.
'Duizenden bewijzen' hebben de 'valken'
dat de hoofddader nog altijd op vrije
voeten is. Hij is de dans ontsprongen.
Hij regelt financieel de zaakjes voor de
'boeven' die de gevangenis mogen verla
ten. Advocaten strijken enorme bedra
gen op die zij krijgen toegestopt omdat
zij het spel hebben meegespeeld.
Politie en justitie kunnen geen goed
doen in de ogen van Van der Valk. Al
die verhalen over zwartwerkers bij zijn
imperium hangen hem de keel uit. „Als
ik hoor dat bij een van onze vestigingen
een overval heeft plaatsgevonden, weet
ik niet wat voor een overval. Een over
val van justitie, politie of van boeven?".
Een paar jaar geleden kreeg het motel
Wassenaar bezoek van politie, justitie en
de FIOD. De boel werd afgezet door 125
man politie. Paspoorten en werkvergun
ningen moesten worden getoond. Alle
werknemers werden in een hoek gedre
ven. Maar andere overvallen gebeuren
ook. „Zo eens per jaar wordt wel eens
een kas overvallen".
- Ontvoering, overval - hoe reageert u?
„Dan ga je stram staan. Sterk worden.
Kom op joh, het leven gaat verder.
Doorgaan. Wij gaan ons dan sterker ma
ken. Als wij sterker worden, dan wordt
de familie hechter en beter. Stukken be
ter".
- U kent geen angst?
„Nee, geen angst en geen schrik. Angst
past nergens bij. En zeker niet bij voor
uitgang. Wij kunnen angst niet rijmen.
Het bordje angst gebruiken wij niet.
Kennen wij ook niet".
- Maar u voelt toch wel angst
Gerrit van
der Valk die,
als het even
kan, wil dat
de toekan om
de dertig
kilometer zijn
vleugels kan
uitslaan.
FOTO: ANP
(Stilte) „Jaaa, dat is wat anders. Dat is
wat anders. Maar naar buiten mag ik het
niet laten merken".
- Bent u zich na de ontvoering niet an
ders gaan gedragen?
„Ja, een beetje wel. De auto gaat steeds
op slot. Wanneer ik bij een stoplicht sta,
kunnen zij er niet zomaar in. En ik rijd
niet meer met dezelfde auto's. Veel
maatregelen heb ik wel genomen. Niet
zozeer voor mijzelf, als wel voor mijn
bedrijf'.
Gerrit van der Valk en zijn vrouw wo
nen nu al jaren in Zwitserland, maar een
cordon van lijfwachten is aan hem niet
besteed. „Wat komt, dat komt. Het los
geld van dertien miljoen gulden was een
klap voor de bedrijfsvoering. Met al die
rente is het bedrag misschien wel opgelo
pen tot dertig miljoen gulden". En dan
een overheid die alle vestigingen op al
lerlei manier bleef lastigvallen. „Toen
hebben wij gezegd: jongens, met tien,
vijftien zaken redden wij het niet. Wij
moeten uitbreiden".
- Zonder die ontvoering zou de expansie
drang veel minder zijn geweest?
„Juist. Het is allemaal versneld door die
ontvoeringszaak. Juist om geen angst te
tonen. Wij wilden het publiek laten zien
dat Van der Valk niet failliet gaat. Als
familie bleven wij liever dicht bij elkaar.
Limburg is al gauw ver weg, het Noor
den ook. En het buitenland. Maar je
hebt tegenwoordig een goede fax. En wij
hebben een paar vliegtuigjes voor de
mensen die aan het front zitten. Als het
moet, zijn wij zo bij elkaar. Ja, wij han
gen erg aan elkaar".
Inferno
Een overbodige opmerking. Een middag
in Almelo, een desert storm in het klein.
Alles wat kan bouwvakkeren legt de laat
ste hand aan het nieuwe theater van Al
melo. Een waar inferno, waaraan tiental
len telgen van de familie hun steentje
bijdragen. Van der Valk kocht de
schouwburg van de gemeente Almelo.
Een prestigieus hotel en congrescentrum
zijn nog in aanbouw. Voordat die avond
de première plaatsvindt, moet in elk ge
val de begane grond onberispelijk zijn.
Een mooie klus voor de familie. Zo ge
beurt het altijd wanneer een nieuw com
plex wordt geopend: alle familieleden
trekken een eindsprint. Het is een soort
van een werk-reünie.
Gerrit van der Valk draagt een blauwe
zegelring; een kleinood dat elke manne
lijke telg krijgt wanneer hij 21 jaar
wordt. Wij praten in het restaurantge
deelte. Het kabaal dreunt door. Het ge
roffel van de stukadoors tart de zenu
wen, de intercom overtreft alle normen
van geluidshinder. De verwarming giert
naar dertig graden. Het ene na het ande
re familielid wipt even aan bij het tafel
tje. Een omhelzing zus, een zoentje zo.
Gerrit van der Valk kent ze allemaal.
Kleinzoon Willempie krijgt een aai over
de bol. 'Valkentrainingen' blijken effi
ciënt. Als de storm is uitgewoed kan de
loper worden uitgelegd. De plantsoen-
bakken buiten, die een paar uur geleden
nog in de steigers stonden, blijken ge
vuld met coniferen.
Sauna's, fitnessruimten, zwembaden,
sportcomplexen en nu ook al theaters -
zelf zal Gerrit van der Valk geen voor
stelling bezoeken, maar de mensen die
een aantal dagen moeten doorbrengen
op congressen moet vertier worden ge
boden. Familieleden kunnen overko
men; het complex dat Van der Valk aan
het schouwburgplein in Almelo Iaat ver
rijzen biedt alle vermaak van de wereld.
Een beetje Nederlander volgt tegenwoor
dig een managementtraining. Al die
mensen vinden in Almelo alles wat hun
hartje begeert. Van der Valk is niet gek.
Plannen genoeg. Hij wil een landelijk
net van kleine helikopterplatforms naast
een aantal vestigingen. De zakenwereld
die bij Van der Valk vergadert moet bin
nen een paar uur naar een vliegveld
kunnen worden gebracht. Hoeveel mini-
vliegveldjes Van der Valk wil aanleggen,
wil hij niet zeggen. Het kunnen er vijf
zijn, maar ook vijftig.
Mededogen
Over het Noorden praat hij vol mededo
gen. „De mensen van de PTT worden
naar het Noorden gestuurd, maar wij
zenden geen Van der Valks mee. Dat
kan natuurlijk niet. Het is een achterge
steld gebied. Al die wegen zijn aange
legd, maar dat is niet voldoende. Wij
vechten voor alle Nederlanders met een
niet al te grote portemonnee. Het is toch
erg voor de noordelingen dat zij elke
avond moeten omrijden voor een be
zoek aan een Van der Valkrestaurant".
„Neem iemand die naar Groningen gaat
voor een familiebezoek en de volgende
dag ook in het Noorden moet zijn. Die
man of vrouw moet naar huis en de vol
gende dag weer terugkomen. Ik vind het
erg dat die niet in een motel kan over
nachten. Jawel, zij kunnen wel ergens
anders overnachten, maar dan komen zij
erachter dat zij ontiegelijk veel meer
moeten betalen. Wij draaien voor tach
tig gulden per kamer voor twee perso
nen".
Er wordt flink aangepakt, daar in "het
Noorden. Na Westerbroek (bij Hooge-
zand), Spier en Assen volgt dit jaar
Zuidbroek, in de gemeente Veendam.
Omvangrijke complexen, want Van der
Valk wil meer dan alleen maar wegres
taurants en motels. In Leeuwarden heeft
Van der Valk een stuk grond in optie ge
nomen. De Noordoostpolder wordt 'ont-
ZATERDAG 30 MAAR:
sloten' met een vestiging in Emmd
waar Van der Valk ook een muit
tionele hal voor popconcerten, ter
stellingen en beurzen laat bouwei».—
jaar gaan verder de fundamentede F'
grond in voor Hengelo, Cuyk egega;
tweede vestiging in Duitsland. te k<
Bakkeleien met gemeenten gaat Va Dsca
Valk goed af. In Voorschoten zijn geen
belingen gaande over een uitbreidii lijn
Emmeloord gaan de gevechten o\ haar
bouw, in Oost-Groningen wilde Va ace:
Valk zelfs op drie plaatsen bouw iet i
Winschoten, Scheemda en Zuid n d<
zouden honderd motelkamers w leert
gebouwd. Met de gemeente Sche een
zijn de verhoudingen niet gew yon<
maar Van der Valk zoekt geen in ei
Zegt hij. Steenwijk ketste onlangs
„Er zijn wel eens dingen die flauw
komen. Van ons ook wel. Maar da
het niet in. Het gaat om 'net wel tj
niet'. In Steenwijk moest ik vier a I
naren overnemen. Ik wilde die m jï
wel, maar niet met het salaris dat lp.
de gemeente kregen. Het verschil j?
de gemeente bijpassen. Ik heb hen
ambtenaar gemaakt. Alleen wie go i
wil ik hebben. Ik ga geen voetbalco
titie aan met opgedrongen spelers!)
wie je niets kunt winnen. Wat ma
met een ambtenaar die om driei|
's middags zegt dat hij ervandoor
Soberheid is troef. Het Van der Vair
perium heeft geen eigen public-relai
bureau dat fraaie folders verstrel
Nuland staat zoiets als een hoofd!
tier. Geen reclame op televisie, get
clame in de dagbladen. Zelfs het j
sen van een personeelsadvertentie
na een doodzonde. Kantoren met
ren fauteuils blijken onvindbaar. „Ii
kantoor moet het niet gezellig zijn.
moet je schrijven wat je schrijven
en dan verdwijnen". Was getekend
rit van der Valk.
ED VAN TELLINlp
In het volgebouwde Brussel zijn woningen bijkans onbetaalbaar. Uitgeweken wordt naar
de dorpen eromheen, die op hun beurt volgebouwd worden en waar de inmiddels ook de
pan uit rijzen. FOTO: AP
