„Basisgroepen hebben kerk
voor overleving juist nodig'
kerk
wereld
BEVRIJDINGSTHEOLOGE BERMA KLEIN GOLDWIJK
Kampervaringen van een gedesillusioneerde
Ccidóc
fP!
Armoede erkend
Bisschop Demke vraagt mf
moed van regering-Kohl
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
EcidócSotvumt
ZATERDAG 23 MAART 1991 PA£N
Vaticaan bespreekt in Moskou democratie
VATICAANSTAD Vertegenwoordigers van het Vaticaan
zullen dit voorjaar in Moskou met Sovjetwetenschappers dis
cussiëren over het thema 'Democratie en morele waarden'.
De conferentie van de Pauselijke raad voor de dialoog met de
niet-gelovenden en het Sovjetcomité voor veiligheid en samen
werking in Europa wordt gehouden van 22 tot 24 mei. Zij bor
duurt voort op de eerste ontmoeting, eind 1989 in het Duitse
Klingenthal.
De delegaties, onder leiding van kardinaal Paul Poupard en
Evgeni Silin, zullen onder meer spreken over 'democratie als
ethische noodzaak'. Ook de verhouding tussen democratie,
christendom en godsdienstvrijheid komt ter sprake.
Bisschoppen wijzen Verklaring van Luzern af
FREIBURG De Verklaring van Luzern „wakkert alleen
maar nieuwe emoties aan en verdiept de grote onzekerheid"
onder de gelovigen.
Zo reageren de Zwitserse bisschoppen op de verklaring waarin
ruim 6.000 Zwitserse, Duitse en Oostenrijkse priesters en ker
kelijke medewerkers felle kritiek op de RK Kerk leveren. In
de donderdag gepresenteerde verklaring wordt door de zesdui
zend ondertekenaars 'de autoritaire stijl en het groeiend cen
tralisme' in de kerk gehekeld. De Zwitserse bisschoppen schrij
ven dat „deze vorm van interpellatie nooit de juiste weg kan
zijn" bij het oplossen van problemen. Ze pleiten voor „een za
kelijke dialoog" en roepen katholiek Zwitserland op af te zien
van nieuwe (handtekeningen-)acties.
De rijke zwerver
wordt
toerist genoemd
door Marinut van der Berg
Levenszin II
Als ik één Hart behoed voor
breken
dan leef ik niet voor niets
Als ik één Lot verlichten kan
of Pijn verzachten
of een vleugellamme Vogel
help
weer terug naar eigen Nest
dan leef ik niet voor niets.
Emily Dickinson
Vermoedelijk vanwege een
ziekte heeft deze dichteres
uit de vorige eeuw
verborgen als een
kluizenares geleefd in haar
huis. Toch heeft zij juist in
haar zeer beperkte leven
aangevoeld wat voor het
leven van een mens
werkelijk waardevol is en zin
aan dat leven geeft.
Ik heb er behoefte aan om
nog een keer stil te staan bij
het thema levenszin. René
Diekstra vraagt aan jongeren
die geen zin in het leven
meer zien om goed na te
denken. Ik heb zo mijn
twijfels over dat nadenken.
Na-denken is al gauw een
bezigheid in de cirkel van je
eigen zelf. Ik geloof veel
meer dat je moet voelen dat
je leven zin heeft. Emily
Dickinson zegt: „Als ik één
Hart behoed voor breken
dan leef ik niet voor niets".
Ik vind dat een inspirerende
gedachte. Allereerst
vanwege de haalbaarheid
ervan. Ik geloof dat iedere
mens dit kan. Deze gedachte
klinkt mij in de oren als
„Mijn Last is licht". Een Hart
behoeden voor breken is
eenvoudiger dan je denkt. Ik
zie soms hoe eenvoudig een
kind dit reeds kan. Een kind
kan een verdrietig hart
troosten en zo behoeden
voor breken. Een kind doet
dat soms door lief tegen je
aan te kruipen. Zonder
woorden.
Er bestaan veel ingewikkelde
gedachten over „mensen
helpen", maar de kracht van
een gezicht dat je
persoonlijk aankijkt en zo
laat zien bij jou te zijn, is niet
te onderschatten.
Jongeren die zelfmoord
overwegen zijn vaak in hun
Hart diep gewond.
Ontmoetingen en brieven
van jonge vrouwen die
incest-slachtoffer zijn,
hebben mij diep getroffen. Ik
heb daardoor meer gevoel
ervoor gekregen dat het
voor hen zeer moeilijk is om
het vertrouwen en het geloof
in mensen, in dit leven, er in
te houden. Ik ben er tegelijk
ook dieper van overtuigd dat
zij zo een sterk verlangen
hebben naar een woord, een
gelaat, een liefdevolle
aandacht die hen behoedt
voor het breken van hun
hart.
Mensen die aan zelfmoord
denken, moeten niet op
zichzelf worden
teruggeworpen door hun te
zeggen dat ze moeten
nadenken. Nee, we moeten
de deur van ons hart voor
hen openzetten en hen
respectvol maar met liefde
tegemoet treden. Ik vraag
me soms af of we elkaar in
deze samenleving wel
genoeg laten merken dat we
elkaar niet kunnen missen,
dat we eikaars leven kunnen
verrijken en verwarmen. Hoe
goed kan een opbeurend,
een waarderend woord
doen. Of moet je eerst zelf
vleugellam geweest zijn om
de waarde te ontdekken van
de liefdevolle eenvoud van
hen die je helpen om je
eigen nest weer terug te
vinden? Eén Hart behoeden
voor breken.
Jij kunt het. Elke mens kan
het! Maar als iedereen
rondroept: „Ik heb niemand
nodig" dan breken er juist
harten. Dan worden harten
koud, maar warme harten
zijn niet te breken.
NIJMEGEN Zonder
officiële steun kunnen de
Braziliaanse basisgemeen
schappen hun pretentie
een nieuw model van de
kerk te zijn, moeilijk
waarmaken. Dat zegt drs.
Berma Klein Goldewijk
(35). Zij promoveerde
vandaag in aanwezigheid
van de Braziliaanse be
vrijdingstheoloog Leonar
do Boff (53) op een proef
schrift dat de samenhang
wil laten zien tussen de
christelijke basisgroepen
en een vorm van kerk
zijn waarin niet langer de
hiërarchie het in de eer
ste plaats voor het zeggen
heeft maar de ambten en
diensten, voorzover deze
worden geïnspireerd door
de talenten die in zo'n ge
meenschap zelf voorhan
den zijn.
Waar het Vaticaan er naar
streeft deze christelijke basis
groepen tegen te werken en
zelfs te elimineren beklem-
toomt Klein Goldewijk dat
deze groepen pas goed kun
nen functioneren wanneer zij
deel uitmaken van de wereld
kerk.
Boff ontvouwde zijn visie op
een andere manier van kerk
zijn voor het eerst in zijn boek
Kerk. charisma en macht
(1981). Het bracht hem in bot
sing met het Vaticaan maar
tevens wereldwijde bekend
heid. Maar een negatief ge
volg van die botsing was vol
gens Berma Klein Goldewijk
dat zijn visie op de identiteit
van een nieuw soort kerk
werd versmald tot louter een
kritiek op de machtsuitoefe
ning door de kerkelijke hië
rarchie.
Volgens Boff zouden de talen
ten en de spirituele rijkdom
men die in een gemeenschap
voorhanden zijn, de zoge
naamde charisma's, het orga
nisatieprincipe van de kerk
moeten zijn. Daarmee komen
de charisma's tegenover de
macht van de hiërarchie te
staan.
Boff bestrijdt daarmee de op
volging in rechte lijn van
Christus, via Petrus en de an
dere apostelen naar de bis
schoppen en priesters. De
kerk is pas na Pasen ontstaan,
dus gaat niet alleen terug op
Christus maar ook op de wer
king van de Heilige Geest, al
dus Boff.
Samenhang
Berma Klein Goldewijk heeft
het kerkmodel dat Boff heeft
ontwikkeld op basis van de
christelijke basisgemeen
schappen op zijn innerlijke sa
menhang onderzocht en daar
bij ook gelet op de oorsprong
van die gemeenschappen. Zij
ontstonden min of meer spon
taan in de jaren zestig en ze
ventig en lieten zich sterk lei
den door volksreligieuze
praktijken en later ook door
het zelf lezen van de bijbel
(bij gebrek aan priesters als
voorgangers). Het geloof van
haar leden werd gedicteerd
door de steeds maar beroerder
wordende sociale omstandig
heden waarin zij leefden.
Christelijke gegevens als bij
voorbeeld de kruisweg bleken
in hun leven herkenbaar.
Volgens Boff moet de theolo
gie zich laten leiden door de
maatschappelijke vragen. Al
leen dan heeft zij een werke
lijk belang.
In het algemeen moet volgens
hem het geloof steeds de aan
vaarden van de cultuur waar
in het functioneert.
Op een persconferentie giste
ren laakte Boff het feit dat
het Vaticaan een aanpassing
van het geloof wil aan de cul
tuur van het westen. Boff:
„De cultuur van het zwijgen,
van de symbolen en van de
menselijke betrekkingen telt
voor het Vaticaan niet mee.
Om christen te worden
moeten de mensen in Latijns
Amerika ophouden Indiaan of
Afro-Amerikaan te zijn. In
feite moeten zij Europeaan
worden".
Nadat zo vele anderen dit al
gedaan hadden, gaf ook Boff
gisteren uiting aan zijn vrees
dat de kerk van Rome een
eind gemaakt wil zien aan de
kerk van de armen en haar
bevrijdingstheologie. Dat mo
ment zou volgend jaar bereikt
moeten worden wanneer offi
cieel wordt herdacht dat de
kerstening van Latijns Ame
rika vijfhonderd jaar geleden
een aanvang nam. Boff: „In
hun dogmatische woestijn
zien kerkelijke figuren in het
Vaticaan in de basisgemeen
schappen een gevaar dat ge
controleerd en vernietigd
moet worden. Zij demoralise
ren de vertegenwoordigers,
bestrijden hun theologie en
bestraffen bisschoppen en
priesters die deze volkskerk
steunen".
Indruk
Klein Goldewijk trok in 1986
een kwartaal lang met Boff in
zijn woonplaats Petrópolis op.
Meer nog dan door zijn theo
logische werken is zij onder
de indruk van Boffs inzet
voor de krottenbewoners, de
arbeiders, de kleine boeren,
de vrouwen. Na een bijbelle
zing bij een vuilnisbelt in een
krottenwijk vroeg hij de men
sen meteen: 'Hebben jullie je
salaris al ontvangen? Oh nee,
wat gaan jullie daartegen
doen? Een demonstratie of
een staking?'
Hij verbindt zijn theologische
arbeid direct met de alledaag
se politieke en maatschappe
lijke problemen, een vrucht
bare spanning, aldus Klein
Goldwijk. Op een en dezelfde
dag kan hij optreden voor een
mensenrechtencommissie,
vervolgens een college geven
over Mariologie, zich met-
landhervorming bezig houden
en een mis opdragen.
Sinds het midden van de ja
ren zeventig werkt Boff aan
een „bevrijdende" kerkleer
die van belang wil zijn voor
de kerkelijke basisgemeen
schappen. Hij ontkent dat hij
marxist is, de arme staat in
zijn visie centraal.
Boff sprak schande van de si
tuatie in het bisdom van Reci
fe, waar Helder Camera bis
schop was. Daar zie je volgens
hem echt het einde van de
kerk van de armen en van de
basisgemeenschappen. „Ter
wijl Helder Camara felle kri
tiek had op de politie omdat
die mensen martelde, roept
zijn opvolger de politie te
hulp om de mensen voor zijn
huis uiteen te jagen die niets
anders willen dan met hun ei
gen bisschop praten".
Boff meende dat de winter in
de kerk lang duurt, „maar we
weigeren aan te nemen dat
wat uit het geloof van de ar
men is geboren en hen bevrij
ding heeft gebracht, gedoemd
is te verdwijnen.
Boff eindigde een toespraak
die hij voor Nijmeegse theolo
gen hield met een Braziliaans
gedicht: „Een droom die men
alleen droomt, kan een illusie,
zijn. Een droom die men geza
menlijk droomt, kan een te
ken van de oplossing zijn. La
ten we daarom gemeenschap
pelijk dromen, zusters en
broeders, en nooit alleen."
Het proefschrift van Berma
Klein Goldewijk. Praktijk of
Principe, is uitgegeven door
Kok, Kampen.
Primo Levi: De Verdronkenen en de hand van getuigenissen van
Geredden. Uitgave Meulenhoff, Am- mensen die hem in het kamn
sterdam. Prijs 34,50. ju? u uu P
1en daarbuiten hebben gekend.
Verschil
Tussen beide boeken ligt een
wereld van verschil. Deze
geldt in de eerste plaats de be
leving van het. drama. In Is
dit een mens wil Levi zo hel
der mogelijk verslag doen van
de ongelofelijke barbarij van
de nazikampen en de auteur
gaat er als vanzelfsprekend
van uit dat dit ook werkelijk
mogelijk is. In De Verdronke
nen en de gereddenen lijkt de
auteur het geloof in die moge
lijkheid verloren te hebben.
En dit lijkt op het eerste ge
zicht vreemd want dit onge
loof valt uitgerekend samen
met het moment waarop de
aandacht voor en de bekend
heid met het drama van de
holocaust niet groter zouden
kunnen zijn dan deze nu zijn.
Waar is dit ongeloof dan op
gebaseerd? Onder meer op de
meer tussen de regels te lezen
dan nadrukkelijk uitgespro
ken overtuiging dat de lessen
van de holocaust verloren zijn
gegaan. De begane wreedhe
den behoren, zo lijkt Levi te
willen zeggen, inmiddels tot
de routine van de geschiede
nis en er is zo veel gebeurd
dat die overtuiging lijkt te
rechtvaardigen: Cambodja,
Afghanistan, Vietnam, Alge
rije.
Maar er is nog iets anders. Is
dit een mens? viel op door de
scherpzinnige observatie van
menselijk gedrag in onmense
lijke omstandigheden. Dat
geldt nog sterker voor het
laatste boek. In feite zijn de
daarin verzamelde stukken
deel-studies over het lot van
degenen, in de eerste plaats
Levi zelf, die de holocaust
hebben overleefd. Daar kleeft
al bij voorbaat een belangrijk
manco aan. Het verhaal zal
namelijk nooit tot op de bo
dem kunnen worden verteld
omdat de zwaksten het niet
overleefden. Zij gingen met
een bij aankomst de gaskamer
in. Wie langer wilde overle
ven moest niet alleen geluk
hebben (onder meer doordat
hij of zij voor een bepaalde
functie in het kamp werd
aangezocht en vele duizenden
Zijn uiteindelijke reden
van bestaan vond de Ita
liaanse scheikundige Pri
mo Levi in het beschrij
ven van zijn kamperva
ringen. Is dit een mens
geschreven in 1946, geldt
als een van de eerste en
meest indringende im
pressies die er gemaakt
zijn van de verschrikkin
gen van Auschwitz.
Levi had het geschreven in
woede na zijn chaotische
zwerftocht uit het concentra
tiekamp. Hij had zich van zijn
ervaringen willen ontdoen, ja
ze van de daken willen
schreeuwen. Bij terugkeer in
zijn geboortestad Turijn praat
te hij dagenlang over de ver
schrikkingen van het kamp.
In zijn nu vertaalde, laatste
boek De Verdronkenen en de
Geredden schrijft hij dat hij,
toen hij in 1959 vernam dat
een Duitse uitgever er een
vertaling van wilde uitbren
gen het gevoel had, eindelijk
een slag gewonnen te hebben.
Maar de reacties die hij van
de Duitsers op die vertaling
binnen kreeg vielen hem te
gen en steeds meer naarmate
de jaren verstreken.
Ruim veertig jaar na zijn eer
ste boek, in 1987, was Levi
opnieuw in het nieuws. In het
huis waar hij met uitzonde
ring van de twee kampjaren
zijn leven lang had gewoond
was hij van de trap gevallen
en overleden. Zelfmoord? Dat
kon niet met zekerheid wor
den vastgesteld, maar feit is
dat Levi op het eind van zijn
leven ondanks zijn literaire
successen een gedesillusio
neerd en geïsoleerd man was.
Behalve uit zijn laatste boek
valt dat af te leiden uit de
zondagavond uit te zenden le
vensschets van Levi die Netty
Rosenfeld voor de VPRO-te-
levisie samenstelde aan de
Primo Levi.
kwamen in die omstandighe
den te verkeren), maar moest
ook in staat zijn zich zo snel
mogelijk de ongeschreven re
gels van het kamp eigen te
maken. Wie dat niet kon, leg
de alsnog het loodje.
Sympathie tussen de slachtof
fers was eerder uitzondering
dan regel. Je moest aan je zelf
denken, op de eerste, de twee
de en de derde plaats en dan
pas aan alle anderen, citeert
Levi een vrouwelijke gevan
gene die toch bepaald niet om
haar onmenselijkheid bekend
stond. Levi vindt het zeer
naïef te denken dat een gru
welijk systeem als dat van de
nazi's van de slachtoffers hei
ligen maakt. De confrontatie
met degenen in wie de aanko
mende gevangene bondgeno
ten meende te vinden was zo
wrang dat je weerstandsver
mogen daardoor ogenblikke
lijk werd aangetast.
Corruptie
De waarheid van de kampen
is dus niet over te brengen
omdat het gedrag van de
mensen zo verschillend is van
dat van hen die buiten de
kampen stonden. Altijd stui
ten de overlevenden op onbe
grip. Het systeem corrum
peerde niet alleen de beulen
maar ook de slachtoffers en
dat was volgens Levi ook de
opzettelijke bedoeling. Alleen
doordat de slachtoffers zelf
onmenselijk waren geworden
konden de beulen zonder al te
veel wroeging hun werk aan.
Tot die ontmenselijking van
de kampbewoners droeg bij
voorbeeld bij het feit dat zij
het waren die belast werden
met de „afhandeling" van hen
die meteen de gaskamers in
werden gestuurd. Dat gebeur
de door de zogenaamde Son-
derkommando's, die uit vitale
joden werden samengesteld.
Het was dan ook geen wonder
dat slachtoffers die het kamp
overleefden en hun beulen
hun herinneringen probeer
den te verdringen om te kun
nen overleven.
Een kampgenoot over wie
Levi in zijn boek vertelt is de
Oostenrijker Hans Mayer die
in 1975 zelfmoord pleegde,
wellicht op grond van dezelf
de omstandigheden die Levi
zo ver zouden brengen: de on
mogelijkheid om met het ver
leden in het reine te komen.
Mayer noemde Levi een man
die wist te vergeven. Levi
ontkent in zijn boek dat hij
wil vergeven, omdat „ik geen
menselijke daad ken die een
misdaad teniet kan doen".
Maar misschien was dit oor
deel van Mayer wel ingege
ven door de luciditeit waar
mee Levi de psychologische
positie van slachtoffers en
beulen in dit boek bloot legt.
Dat vraagt een mate van af
standelijkheid die des te moei
lijker is op te brengen naarge
lang de kampervaringen in de
loop van het leven onuitwis
baar blijken.
De verdronkenen en de ge
redden laat uiteindelijk de
willekeur zien van het lot van
de nazi-slachtoffers. Morele
categorieën blijken niet van
toepassing om de ervaringen
van de slachtoffers op juiste
wijze te beoordelen, of althans
niet beslissend, omdat we on
voldoende toegang tot die
werkelijkheid van het kamp
hebben. Maar ze blijken in de
beoordeling van de beulen
ook niet te werken omdat zo-
velen van hen aan hun straf
ontkwamen, ten dele doordat
hun werkelijkheid bij de bui
tenstaanders op ongeloof
stuitte. Dit alles wordt door
Primo Levi met grote lucidi
teit onder woorden gebracht
en op een pijnlijk nauwkeuri
ge maar daarom soms om
slachtige wijze, in de hoop dat
wij begrijpen.
PAUL VAN VELTHOVEN
Het armoede-rapport dat deze week door kerkeln8sc
nen is aangeboden aan de regering heeft een opmeP^11
sitieve ontvangst gekregen. Het is nog maar enkelL,^
leden dat het begrip 'armoede' door politici niet iijeen
werd genomen als het ging om achtergestelden in |d
landse samenleving. Anders gezegd: de werkelijk
armoede in ons land werd politiek ontkend. In die
de afgelopen tijd echter verandering opgetreden,
heeft nu de armoede ontdekt als interessant aandl
De sociale vernieuwing is een voorbeeld van de polj^
werking van de erkenning van armoede. De
werd nadrukkelijk bevestigd toen minister d'Aii
WVC aan wie het armoede-rapport werd aangl
de opstellers bedankte voor hun werk. Bovendid
kerkelijke armoede-beweging er gepast trots op zij
kabinet met een officiële verklaring zal komen n^
ding van de honderddertig aanbevelingen die in h
worden gedaan. L
Nadat zo met enige vreugde kan worden vastgjave
de onwil en de hautaine houding waarmee in hetjukt
politici zich richtten tot de kerkelijke armoede-grojet
dwenen zijn, komt meteen de vraag op naar het v&_
erkenning van armoede kan immers niet vrijblijjp.
Wie (als politicus) erkent dat er armen zijn, is mtyoc
plicht zich voor hen in te zetten. Daarbij is verwijjnds
de sociale vernieuwing naar het oordeel van velei^ o'
doende. Kerkelijke werkers in oude stadswijken z(e i
voorbeeld dat de vlag van de sociale vernieuwing hfe
niet dekt. Het schip is leeg, zeggen ze, er vindt sl^ o<
schikking van gelden plaats.
Het is van grote betekenis dat de opstellers van hgé
de overheid concrete suggesties doen voor werkelijjv
tering van de situatie waarin zo'n tien procent van (owa
landse bevolking zich bevindt. Het gaat daarbij om Pnc*
lijk gemakkelijk uit te voeren aanbevelingen als vé Qr
van mogelijkheden voor vrijwilligerswerk met be|ngr
uitkering, maar ook om voorstellen tot fundameiL",
schikkingen in het sociaal-economisch beleid. Del ge
heeft zich verplicht de aanbevelingen te becomme 6e
en met belangstelling kan die reactie tegemoet wë*^
zien. Want daarmee kan de discussie wellicht op eeP^
ger niveau komen dan de veelal wat stekelige en de^r c*
media verlopende gesprekken. Wanneer bovendifo or
ingegaan op de aanbeveling om de Wetenschappell
voor het Regeringsbeleid (WRR) te vragen een 'drape 1
maken voor een beleid dat is gebaseerd op een 'j
van het genoeg', dan wordt de kans op een echt int£
discussie nog groter. Het is namelijk te verwachteijj si
de kerkelijke armoedebeweging en de overheid minhaf
worden gedwongen op grond van argumenten en lies
gen te discussiëren. Goedkope praat als dat van bet
d'Ancona die bij de aanbieding zei dat de Tussenbi
beleid van de kerkelijke armoedebeweging beves
dan gelukkig ook niet meer.
MAGDEBURG De lu-
therse bisschop Christoph
Demke van Magdeburg
heeft meer moed en meer
vastbeslotenheid van de
regering-Kohl in Bonn
gevraagd.
Sprekend over de wetten die
het eigendomsrecht regelen,
zei hij: „Meer halfslachtigheid
zal de chaos alleen maar ver
groten. Wetten die in hetWes-
ten goed werken, hebben in de
voormalige DDR vaak een
averechtse uitwerking." Dem
ke, tevens voorzitter van de
Bond van Oostduitse kerken,
sprak een manifestatie van de
Duitse vakbeweging DGB toe.
„Er bestaat een reusachtig ver
schil tussen wat we uit Bonn
te horen krijgen en wat we da
gelijks meemaken," aldus
Demke. Daardoor ontstaat de
indruk alsof Bonn niet goed
weet wat het moet doen. Dat
heeft de mensen in Oost-
Duitsland ertoe gebracht weer
de straat op te gaan. De staat
heeft als eerste taak ervoor te
zorgen dat de talenten niet on
gebruikt worden en dat nie
mand zonder dat daartoe een
reden is, in een ho[
gedrukt.
Wie vandaag zegt uho/
niet heeft zien aankof™.
met zijn hoofd niet bij9"'
aldus Demke. imt
Beide Duitse staten hns
risico van de herenig^/]
men, maar dat wil ni;ya
dat de lasten ervai
door de arbeiders in' vc
ten moeten worden f1-
terwijl velen in W«
land ervan profitereiïjaa
De synode van de eke
kerk Saksen heeft in en
klaring over de wer^ de
ervoor gewaarschuwd bi
ale onrust niet langetijkle*
mijden. Werkloosheic^
menselijke waardigh^
en beperkt de moge^ze
om zich te ontplooien*
Verder riep de syno<f
meenten op zich met Cu
lozen solidair te vrnSl
„De deling (van Q a'
kan slechts door deleiFns.
overwonnen." Voor?ar(
vrouwen, personen \rer
50 en buitenlanders ificc
dige situatie bijzondej nz
nend. De synode waaijest
voor een „sluipendeM
ming" van de bevolki|he
vroegere DDR. to\
-ïlt.
ing
Boete voor geëxcommuniceerde bissc]
PARIJS De geëxcommuniceerde bisschop Marcel Lep
door een rechtbank in Parijs veroordeeld tot een boete v'
frank (ongeveer 3.000 gulden) wegens racistische uitlatF
aanstichting tot rassenhaat.
De leider van de traditionalistische katholieken in Ih'
heeft beweerd dat „moslims geen echte Fransen kunn
„Het beste voor de moslims zou zijn dat ze naar hun lan
keren", aldus de bisschop die in 1988 door de paus uitje
werd gezet. De bouw van moskeeën is volgens hem eenjp,
fe. „De moslims zullen hier hun wetten invoeren. W^
niet toestaan dat ze zich op politiek of religieus niveau
mT CcldócSouAont
Uitgave Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor. Apothekersdijk 34. Leiden
Telefoon 071-122 244
Postadres: Postbus 11, 2300 AA Leiden
jkte
i oo,
Abonnee service
Telefoon. 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8 30 tot 17.00 uur'
Nabezorging
Telefoon 071 - 122 248 \P,
van ma t/m vr. van 18.00 tot 19 00 u. op za. van 14 00 tot 15.tor
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.)
Bij automatische betaling:
per maand f 25,70
per kwartaal f 76,60
per jaar f. 294,30
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel.: 071 -122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rij!
070 - 3902 702
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
PI
15
