Het bizarre leven van Eduard Veterman Het celloconcours begint rimpelloos aan de finale Jf rraeme Jenkins inspireert Nederlands Kamerorkest CeidócSoumnt DINSDAG 19 MAART 1991 PAGINA 15 Bruna ontvangt trofee voor boekje over gehandicapten HOUTEN Dick Bruna, schrijver van vele kinder boeken, ontvangt op 22 maart op het kinderrevalida tiecentrum Franciscusoord de gelijknamige trofee naar aanleiding van ziin 76ste boekje, Lotje. Dit boek je is op voorstel van het Franciscusoord geschreven en gaat over het gehandicapte meisje Lotje. Centraal staat het samen spelen van gehandicapte en niet ge handicapte kinderen. Met dit boekje besteedt Bruna op een speelse manier aandacht aan de integratie van het gehandicapte kind in de maatschappij. De prijs bestaat uit een bronzen beeld van kunstenaar Paul de Win. Het beeld, getiteld 'de Blauwe Vogel van het ge luk', symboliseert de mensen die kinderen bescher men en begeleiden naar de vrijheid. Franciscusoord wil dit kunstwerk de komende negen jaar jaarlijks aanbieden aan een persoon die zich op een bijzondere manier verdienstelijk heeft gemaakt voor het gehan- FOTO: DIJKSTRA dicapte kind. Gratis toegang tot Artis Planetarium AMSTERDAM Op 22 en 23 maart kan iedereen die daarvoor belangstelling heeft 's avonds van 19.30 tot 23.00 uur gratis bij het Artis Planetarium in Amsterdam de sterrenhemel door telescopen bekijken. Deze sterrenkijkavon- den maken deel uit van de jaar lijkse landelijke sterrenkijkdagen georganiseerd door de Stichting De Koepel. Belangstellenden kunnen op 23 maart vanaf 19.30 uur ook te recht bij de Volkssterrewacht Si mon Stevin te Hoeven. Schilders in vorige eeuw handige zakenlieden UTRECHT In tegenstel ling tot wat altijd wordt ge loofd, waren de meeste Ne derlandse kunstschilders in de eerste helft van de vorige eeuw vaker handige en suc cesvolle zakenlieden dan miskende en dus hongerlij dende geniën. Kruseman, Schelfhout en Schotel waren zelfs buitengewoon rijk. Mindere goden hadden het vaak beter dan de gemiddelde Neder lander. Dat blijkt uit het proef schrift waarop Annemieke Hoog- enboom deze week in Utrecht promoveert. Het publiek was in de vorige eeuw vaak bereid om de toenma lige moderne kunst te kopen. Maar de beroepsopvatting van die kunstenaars hielp ook een aardig handje mee. Het meren deel van de Nederlandse kunste naars was, in tegenstelling tot bij voorbeeld hun Franse collega's, namelijk bereid aan de wensen van de kunstkoper te voldoen, schrijft Hoogenboom. Ze stelt zelfs dat sommige kunstenaars marchandeerden om zich een goede plaats op de kunstmarkt te verwerven. En wie zich desondanks niet wist te handhaven „koos een ander vak in plaats van in armoe door te ploeteren." Sommige critici spraken schande van de kunstenaars die concessies deden en de kunst tot „slechts" een ambacht verlaagden. „Maar over het algemeen bleek de wens de geniale kunstenaar te bewon deren zo sterk, dat men de min der verheven, ambachtelijke kanten van het vak met de man tel der liefde bedekte." Ook kunstenaars die van zeer eenvoudige afkomst waren, wer den in de vorige eeuw zelfs door hoogste kringen met egards ont vangen. Deze acceptatie was voor die tijd weliswaar opmerkelijk, stelt Hoogenboom, maar leidde niet tot echte integratie. ts nan die geen millioen bezat', it van Eduard Veterman (1901- hl Samenstelling: Jan Willem nhardt en Dieuwertje Blok. 'Bie. Nederland 3, 21.04, Ro&agavond. ,VERSUM Volgens ijver Jan Willem Hof- 1 kon hij liegen alsof ie nhaalde. Zijn vriend den Doolaard meent hij eigenlijk altijd een 2ispeelde. En mede-oor- an 1 gevange Jan Kassies lubj dudeert dat Eduard erman eigenlijk geen Vaititeit bezat. khe Veterman, over wie ran ivond een documentaire noi 't uitgezonden, was in de ma; i voor de oorlog een be- s: ie verschijning in de he !se toneel- en kunstwe- ai was het alleen maar zijn Couperus-achtige komen. Veterman was begaafd man, actief op tal neeD vlakken, als toneelschrij- eële, romancier, acteur, thea- e tijirecteur, decorontwerper, verftrator, kunstschilder. Maar w ^éen ijdele hals, iemand die izelf tot de crème de la crè- feejvan de maatschappij vond vopren, die hevig lonkte naar penning. „Bescheidenheid is dinevonden door iemand die mogelijkheid tot uit- oud "ng kon komen. Zijn uit- nji ing heeft althans ons, die ve rdaad de fakkeldragers genialiteit zijn, heel wat ernissen in de weg ge- zo zei hij ooit, in een ètwinoeclehjk ironisch bedoel- tekst. „Hij was buitenge- begaafd, maar zijn fout t ie zich voor een genie Een genie, dat was ie vindt Hofstra, terugkij- ir, an Veterman, in 1901 gebo- in een Haagse volkswijk Foodse ouders, was het le- een spel, één groot toneel- waarin de schijn werke- Eduard Veterman met zijn vrouw lijkheid was. Een gedachte die werd verwoord in zijn in 1929 verschenen roman 'De man die geen millioen bezat', waar in zijn alter-ego Joris Brugop wordt ingeleid in het Evange lie van de Schijn. „Je bent wat je pretendeert te zijn", zo leert de dichter Brugop als hij de beter klinkende naam Claude Farnese aanneemt. Hij fanta seert een Frans-adellijke af komst, vervalst zijn paspoort, bouwt een schijnleven op dat meer voldoet aan het karakter van een man-van-dë-wereld dan Joris Brugop ooit zou kun nen. En met succes. Waar Bru gop faalde in zijn pogingen de culturele wereld als schrijver te veroveren, daar slaagt Far nese. Brugop wérd Farnese. „Je bent wat je speelt, je bent het masker wat je opzet", al dus het Evangelie van de Schijn waarnaar Brugop ging leven. 'De man die geen millioen be zat' zou de sleutelroman wor den van Vetermans oeuvre, niet eens zozeer vanwege de Katy en dochtertje Etty. literaire kwaliteiten, daarover liepen de meningen uiteen, maar vanwege, de overenkom- sten met de schrijver zelf. Ook Farnese was een estheticus, een nareist, iemand die de Schoonheid aanbad, voor wie ivoor, zilver en paarlemoer onmisbare elementen waren in het spelen van een leven van weelde en succes. Maar op merkelijker dan dat was, in retrospectief, dat de latere ge beurtenissen in Vetermans le ven zelf al in dat in 1929 ver schenen boek beschreven wer- Mis Veterman-privé ondernam veel in het Haagse kunstleven. Hij richtte een eigen toneelge zelschap op, schreef zelf stuk ken, recenseerde in Het Va derland en het theaterblad De Hofstad, was lid van de Haag se Kunstkring en Pulchri, en was Cor van der Lugt Meiserts rechterhand bij het Hofstadto neel. Successen behaalde hij met bewerkingen van boeken van Felix Timmermans voor het toneel en met eigen, vaak onder pseudoniem geschreven toneelstukken. Maar er ging ook veel mis. Veterman was 24 toen hij directeur werd van het Odeon Thater aan de He rengracht. Na zes maanden was het theater financieel ter ziele, ondanks de inspannin gen van de door Veterman geengageerde Fie Carelsen, de vedette van die tijd. En bijna tien jaar later begon hij het li terair Cabaret De Tooverbal, dat het slechts enkele weken volhield. Het fiasco, de mede werkers dreigden hem zelfs met een rechtszaak wegens op lichterij omdat hij hen gouden bergen zou hebben beloofd, bracht hem ertoe in 1935 ons land te verlaten en zich te ves tigen in Menton, Frankrijk, waar hij ook trouwde. In 1939 kwam het echtpaar, nadat Mussolini-troepen de Franse Rivièra waren binnen gevallen, terug in het kort daarop bezette Nederland. In Amsterdam ging Veterman FOTO: NOS aan het werk in de Joodse Schouwburg, het theater dat het voorportaal werd voor de dood voor talloze joden. Hij werd gevierd als regisseur en toneelschrijver, stond groot ojj de affiches en in theaterbe schouwingen in kranten. Maar waar hij zich vroeger verheug de in die belangstelling, zag hij nu dat die aandacht hem ook brandmerkte als jood. En Ve terman schakelde, net als de Joris Brugop uit 'De man die geen millioen bezat' over op een andere identiteit. Veterman werd de kunsthisto ricus Eduard Jaques Necker, afstammeling van de Franse baron Jacques Necker, minis ter van financiën onder Lode- wijk de Zestiende. Veterman maakte zelf de niet van echt te onderscheiden persoonsbewij zen, geboorte-aktes en kerke lijke documenten die aantoon den dat hij Necker wés. Hij bracht het Evangelie van de Schijn tot in de perfectie in de praktijk. „Je bent wat je speelt, je bent het masker wat je opzet", werd voor Veterman een motto voor lijfsbehoud. Zenuwcentrum Zijn woning aan de Keizers gracht 763 werd het zenuw centrum van de verzetsgroep Luctor et Emergo, later omge doopt tot Fiat Libertas. Veter man vervaardigde honderden persoonsbewijzen voor joden, onderduikers, Engelse piloten en in ons land gedropte ge heim agenten. Met gevaar voor eigen leven, als verzets man, en gevaarlijker, als jood. Hij ergerde zich vreselijk aan het amateurisme van de gehei me diensten in Londen, die agenten met briefjes van dui zend gulden in Nederland dropte, niet reageerde op ra dioboodschappen en zelf per soonsbewijzen fabriceerde die niet eens de schijn hadden echt te zijn. Daarnaast was er de meegaandheid van de Ne derlanders, door hem vertaald als lafheid, die hem tegen stond. De verbittering die hij daarover voelde zou hem zijn verdere leven niet meer verla ten. Uiteindelijk werd ook Necker, na verschillende andere arres taties in de groep, door de Duitsers opgepakt. Hij beland de in Scheveningen, werd ter dood veroordeeld, en daarna naar kamp Lüttringhausen ge bracht, als Nacht und Nebel- gevangene, gedoemd niet meer terug te keren. Overigens alle maal zonder dat de ware iden titeit vaft Veterman werd ont huld. Ook in gevangenschap voerde Veterman zijn act door. Necker werd prof.dr. Necker, een rol die nog meer succes oogstte bij de van titels achter over vallende Duitsers. Met veel geluk en evenveel wijs heid wist hij aan de vuurpelo tons te ontkomen. Belangrijke rol Necker, die ook na de oorlog die naam bleef voeren, had voor zichzelf een belangrijke rol bedacht in het na-oorlogse Nederland. Maar dat viel te gen. De verbitterde Veterman kreeg vlak na de oorlog van Prins Bernhard persoonlijk nog wel de opdracht de ge schiedenis van de Binnenland se Strijdkrachten te schrijven. Een opdracht die weer werd ingetrokken toen Necker in tal van artikelen fulmineerde te gen de laksheid van de rege ring in Londen, tegen de reac tionaire krachten die de situa tie van voor de oorlog terug wilden, tegen de opportunis ten, de meelopers, de baantjes jagers. Necker bleef in het verzet. Eduard Veterman maar nu tegen zijn landgeno ten. Een verzet waarin hij nog werd gesterkt door de lange weg die hij moest gaan voor schadevergoeding, nadat zijn huis bij terugkeer bleek leeg geroofd. Hij schreef het toneel stuk 'Oranjehotel', over het verblijf in de gevangenis, en het boek 'Keizersgracht 763', over de verzetsgroep. Tegen zijn vrienden bralde hij dat hij bezig was met een boek over „Zekere Instanties", dat 'Ba lans der Misère' zou heten, waarin hoge politieke en mili taire autoriteiten van hun voetstuk zouden worden ge blazen met een verwijzing naar hun rol in de oorlog. Zo ver zou het niet komen. Necker, die door zijn voorma lige verbindingsman in Lon den, Somer, na de oorlog al eens op het matje was geroe pen, repte daarna tegen vrien den over 'pogingen hem de mond te snoeren'. Een paar dagen later botste hij met zijn auto op een weg in Laren te gen een legertruck. Necker en zijn zwangere vrouw waren vrijwel op slag dood. Necker was vermoord, dachten velen. Het manuscript van het boek waarover hij het had werd nooit gevonden. De situatie kwam aardig over een met wat Veterman in 1929 in 'De man die geen millioen bezat' al had beschreven. Claude Farnese, het pseudo niem van Joris Brugop en het alter ego van Eduard Veter man, schopte na zijn persoons verwisseling de elite tegen de schenen, en werd daarvoor op het matje geroepen. En Farne se rijdt aan het eind van de ro man „door nog onopgehelder de oorzaak" tegen een boom. De In Memoriams die in het boek na Farneses dood ver schijnen verschillen nauwe lijks van die in de echte kran ten na Neckers dood. KOOS VAN WEES 'J Nederlands Kamerorkest speelt *r Graeme Jenkins werken van in, Mozart en Haydn. Philips- Den Haag, maandagavond. ju interessant zijn eens na een concert een en- te houden naar de pu- :skeus van het zojuist ge ilde programma. Gister- nd klonken in de Philips- na elkaar een jeugdwerk Britten, diens Sinfonietta het concert voor 2 piano's Is KV 365 van Mozart en Symfonie nr.98 in Bes van 'dn. ten experimenteerde op 19 |e leeftijd met een werk 15 solo-instrumenten - 01 ijkers en blazers - in een ^ressionistische stijl zonder rduidelijke vorm. Bij Mo- "Ss Klon in deijisei Dudsl Blorr i Keis lijmij! zart en nog meer bij Haydn was de klassieke vorm de basis voor hun thematische invallen en de verschillend? uitwerkin gen daarvan. Met enige aarzeling zou ik deze avond voor Haydn geko zen hebben, zonder daarmee overigens veel ten nadele van beide andere composities te willen zeggen. Integendeel: juist bij de energieke en spiri tuele symfonie van Haydn wekte het verbazing dat het clavecimbel als slagwerkin strument achter de strijkers bij de trommels was geplaatst. Haydn placht nota bene in Londen waar deze symfonie ontstond de uitvoeringen van achter het clavecimbel te lei den. Nu was het spel hoogstens zichtbaar en bijna uitsluitend in de twee solomaten op het einde hoorbaar. Het echtpaar Patrick Crom- melynck/Taeko Kuwata toon de zich als pianoduo in Mo- Zarts dubbelconcert een hechte eenheid, waarbij Cromme- lynck iets lichter dan zijn echtgenote speelde, maar bei den deze muziek zeer kern achtig en tegelijk romantisch vertolkten. Heel anders ro mantisch waren de schitteren de solopartijen voor de blazers en de aanvoersters van de eer ste en de tweede violen die in Brittens lange Synfonietta misschien wel het interes- santstse- onderdeel vormden. In alle drie de werken liet Graeme Jenkins het orkest heel licht en gedicisplineerd spelen, met slechts hier en daar kleine ongelijkheden bij de inzetten. ERIK BESIER lm-tiendaagse aids f MEGEN Het filmcen- n 'De Mariënburg' in Nij len wijdt van 28 april tot. met 7 mei een film-tien- se aan aids. „Wat bijna ïand weet is hoe het dege- vergaat die ziek worden, is voor veel mensen nog ver-van-mijn-bed-show", s de organisatoren. Zij wil- laten zien wat aids in een nleven teweeg brengt en )ij voorbeeld de homo-we er zelf op reageert. Het om 20 experimentele en talende.films en documen- i, met niet alleen kommer kwel, maar ook spanning iensatie. Jopie Huisman Jopie Huisman persoonlijk legt, gezeten in de cabine van een kraan, de basis voor de fundering van het nieuwe Jopie Huisman museum in het Friese Workum. Het huidige museum, op de achtergrond, is te klein om de jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers op te vangen. Het nieuwe museum zal in maart 1992 worden opgeleverd. FOTO: ANP Halve finale-dagen van het Scheve ningen Internationaal Muziekcon cours met achttien cellisten. Zater dag, zondag en maandag, Circus theater, Scheveningen. Vijf cellisten zullen woensdag en donderdagavond in het Cir custheater strijden om de hoogste eer, maar de halve fi nale heeft reeds twee win naars opgeleverd. Componist Leo Samama heeft in overleg met de jury onder voorzitter schap van Manus Willemsen bepaald, dat het verplichte werk 'Obsession', dat hij voor dit concours componeerde, het meest overtuigend werd uitge voerd door de 21-jarige En gelsman Paul Watkins. De prijs voor het leveren van een bijzondere prestatie ging te recht naar de Duitse Tanja Tetzlaf die, zoals naar aanlei ding van de voorrondes reeds in deze kolommen werd ver meld, een grootse prestatie le verde in het Rondo van Dvo rak. De vijf finalisten zijn de Duitser Jens Peter Maintz (23), zijn landgenoot Hanno Simons (22), de Rus Dmitri Tsirin (22), de Engelsman Paul Watkins (21) en de Zwitser Wen-Sinn Yang (25). Leo Samama's 'Obsession', een compositie voor cello en piano, heeft tijdens de halve finales achttien maal geklonken. Het is onvermijdelijk maar wel jammer, dat dit fascinerende werk niet tijdens de finaleda- gen zal klinken. Het is een stemmingsvolle compositie, af wisselend lyrisch en jazzy, dat volgens de componist alleen maximaal kan klinken in een perfect samengaan van beide instrumentalisten. Met name het jazzy-element werd door vrijwel alle kandidaten onvol doende belicht. De achttien semi-finalisten hadden een voorkeur voor Brahms, Schubert en Debussy, de in het repertoire voorko mende composities van Fauré en van de Nederlandse compo nist Rudolf Escher kwamen in het geheel niet aan bod. Afgezien van enkele ontevre den geluiden van bezoekers die zich niet met de jury-uit slag van de halve finales kon den verenigen omdat zij van mening zijn dat het accent te veel op de techniek en te wei nig op de muzikaliteit lag, lijkt dit concours gladjes te gaan verlopen. Over de keuze van Jens Peter Maintz bestond in ieder geval geen verschil van mening. Het zal geen verba zing wekken als hij de win naar van dit vijfde Schevenin gen Internationaal Muziekcon cours gaat worden. Hij leverde zaterdag een formidabele pres tatie met Beethoven, niet in de laatste plaats mede dank zijn begeleidster Kaiko Tamura. Van de veertien Russen die aan de voorrondes deelnamen resteert er met Tsirin slecht één. Tot verwondering van velen viel bijvoorbeeld Oleg Kogan af. De Canadees Yegor Dyachkov heeft met zijn zes tien jaar weliswaar niet de fi nale gehaald, maar hij zal over twee, drie jaar uitgegroeid kunnen zijn tot een grootheid. Paul Watkins was zondagmor- fen niet zo gelukkig met het lokgelui van de vlak bij het Circustheater gelegen kerk van O.L. Vrouw van Lourdes. Het laatste deel van zijn Koda- ly-vertolking werd overstemd door de klokken, maar dat heeft niet verhinderd dat hij nu al een prijs en ook een fi naleplaats heeft behaald. Sponsors en organisatoren kunnen tevreden zijn: de be langstelling voor de drie halve finale-dagen viel bepaald niet tegen en de te belangstelling voor de twee finale-avonden is bijzonder groot. De finalisten zullen worden begeleid door het Noordhollands Philharmo- nisch Orkest onder leiding van Lucas Vis in werken van Haydn, Tsjaikowski en Schu mann. ADRIAAN HAGER door Renê de Cocq Naïef Het blijft iets schattigs houden, dat naïeve enthousiasme in Hilversum over de komende herindeling van de drie Nederlandse televisienetten. Als we nou maar de A VRO op 1 zetten bij de KRO en de NCRV, en de VARA en de VPRO samen met de NOS op 3, en de EO als gaatjesvuller bij Veronica en TROS op 2, dan komt het commerciële heil vanzelf en dan zal RTL4 wel in het zand moeten bijten. Gelooft u daarinIk in elk geval niet. Ik heb het wel eens eerder opgeschreven en het geldt in mijn ogen nog steeds: die omroepen moeten gewoon worden opgeheven, althans teruggedrongen tot het volume van parochieuurtjes a la Islamitische en Humanistische omroep, en de rest moet gewoon worden gevuld door de NOS, waarin dan a la de BBC alle tijd, talent en geld wordt gein vesteerd om Grote- Mensen-Televisie te kunnen maken. Je wordt toch onprettig gestoord als je het eindeloze duurbetaalde gekeutel en gezeur aanziet en aanhoort, dat in Hilversum (en in politiek Den Haag, niet te vergeten) doorgaat voor mediadiscussie? En als je daartegen afzet wat de gemiddelde inhoudelijke waarde is van hetgeen die van eigendunk bijkans barstende zuilen daarbij denken te moeten uitzenden De VARA, de VPRO en de NOS komen straks dus samen op' Nederland 3. Het was aardig, te zien hoe in een tijdsbestek van één week juist deze drie zendgemachtigden, elk op eigen wijze, omsprongen met onze koninklijke familie. De NOS beet het spits af met het nu al beruchte Interview met het zilveren bruidspaar van Huis Ten Bosch. Interviewer Brugsma, zichzelf opwerpend als een soort éminence grise van de Nederlandse televisie, had zichzelf ingeprent dat er geen onvertogen woord mocht vallen, en ging dan ook alles uit de weg dat ook maar enige gevoeligheid had kunnen opleveren. En als het gesprek, ondanks hem, toch in die richting dreigde te gaan riep hij snel: ,,Maar we gaan niet moeilijk doen, want het is een Feestdag!" Het koninklijk paar is niet vaak bereid tot een gesprek met zoiets als de pers, dus Brugsma had zich bij die ene gelegenheid naar mijn smaak wel iets onafhankelijker mogen opstellen. Zou hij achteraf, in het kader van de Grote Gezelligheid, samen met Majesteit de koffiekopjes hebben omgespoeld? Het zou me niet verbazen. Paul de Leeuw bevond zich zaterdagavond (De schreeuw van de leeuw') aan het andere einde van het spectrum. Hij behandelde niet alleen op dolkomische wijze zaken als het bejaardenprobleem, het Eurovisie Songfestival en homoseksualiteit, maar 'deed' ook even de koninklijke familie - met een botheid zoals die in Engeland heel gewoon is maar voor veel Nederlanders even slikken zal hebben betekend. Alleen al de manier waarop hij met zijn aanwijsstokje keihard op de groepsfoto ramde waarop de Familie ons glunderend aanzag zal veel oranjeklanten een huivering hebben bezorgd (,,En dat is Tony Eyk" - bij het aanwijzen van prins Piet). Als De Leeuw straks met deze aflevering in Montreux al een Roos gaat winnen: een Oranje exemplaar zal het vast niet zijn. Heel wat subtieler gingen Van Kooten en De Bie te werk in hun 'Keek op de Week' bij het behandelen van de hernieuwde uniform vergunning voor prins Bernhard. Een trouwe kijker en briefschrijver, de heer Van Oort, kwam weer eens het beeld infietsen om Koot en Bie te waarschuwen daar geen grappen over te maken, ook niet in de vorm van oudstrijder Bussink. Op die mooie indirecte manier was daarmee de opheffing van Bernhards straf voor diens Lockheedcorruptie afdoende in proportie gebracht: het is gebeurd, je kunt er grappen over maken, maar het is eigenlijk niet de moeite waard. Hoe gaat de Nederlandse televisie om met het Nederlandse vorstenhuis? Op allerlei manieren dus, en ieder mag zelf uitmaken wat hem/haar het best bevalt. Het gekruip van Brugsma. de genadeloze satire van De Leeuw, of de onderhuidse ironie van Koot en Bie.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 15