joMócQowtmd
Verdachte moord
uit wroeging naar
Leidse politie
eids laken voor Duitse bezetters
Leidse „Bavelaars" onder
de hamer bij veiling Sotheby's
CcldóeSou/umt
STAD OMGEVING/ KUNST/RTV
BOUWPLANNEN?
m ae/*_
Wethouder uit kritiek
op Socialistiese Partij
Goed op tijd
WOENSDAG 13 MAART 1991 PAGINA 9
fait«
slissing
er Leidse
;ale radio
gesteld
)EN/HILVERSUM
snelle afwikkeling
Je al lang slepende
tie over een lokale
ep in Leiden zit er
n. Het Commissariaat
de Media (CvdM) zal
automatisch het ad-
van de Leidse ge-
ïteraad overnemen,
G. Heyne den Bak
iet CvdM. „Zo ver als
nu kan overzien, zit
en aantal tegenstrij
den in de besluitvor-
van de gemeente
>n. Daarom zullen we
dviesaanvraag nauw-
ig bestuderen", zegt
)at vergt naar ver-
ïting enige maanden.
besloot onlangs de
,m6 Overkoepelende
ep Leiden (SOOL) repre-
ief te verklaren en daar
voor te dragen voor de
nning.
iden streden de afgelo-
vee jaar de streekomroep
nd en de ex-piraat Free-
onder de nieuwe naam
om door de Leidse ge-
eraad te worden erkent.
kan maar één repre-
iviteitsverklaring afge-
Onderling werden de
het aanvankelijk maar
is.
patstelling te doorbre-
tvierp zich een nieuwe,
organisatie zich op, de
i). Zij zou de Leidse ra-
idtijd verdelen onder
nd, Free wave en even
anderen die in Leiden
ether hun „zegje" wil-
en. Intussen overschreed
imeente de door het
gestelde datum voor
dvies met enkele maan-
voordat de gemeenteraad
kiezen werden Rijnland
-eewave het plotseling
iens. Sinds 1 januari van
n<4r delen zij nu een kabel-
>nSf etherfrequentie. Daar-
iek het probleem te zijn
j2 st. De SOOL werd over-
^was het idee. En er bleef
een gegadigde over.
dacht de raad anders
besliste uiteindelijk
lositief over de aanvraag
e SOOL.
baili verbazing en onbegrip
Rijnland en Freewave.
ind heeft na het besluit
gemeenteraadsleden
'St€ Ie koffie" gekregen om
en en ander uit te leggen.
m
Leiden krijgt
geld van Gevulei
LEIDEN De directie Reiniging
Havens en Waren heeft een bij
drage van 104.667 gulden van de
Gemeenschappelijke Vuilverwer-
kingsbedrijven Leiden (Gevulei)
gekregen. Het geld is een vergoe
ding voor de extra werkzaamhe
den die de directie voor de Gevu
lei uitvoerde in verband met het
sluiten van de vuilverbranding.
Het bedrag wordt gebruikt om be
leidszaken die het vorig jaar
noodgedwongen zijn blijven lig
gen weer op te pakken. Zo zal de
directie een integrale beleidsnota
opstellen om het afvalprobleem in
Leiden ter hand te nemen. Ook
zal de verwerking van chemisch
afval meer aandacht krijgen.
Rechtstreeks contact tussen burgers en gemeente bevorderen
LEIDEN Het rechtstreekse
contact tussen de politiek en
de burgers van Leiden moet
worden bevorderd. Dat was
een van de conclusies die Ma-
redijk-bewoner Mark Markus-
se gisteravond trok na een
goed jaar sociale vernieuwing.
De wijkgroep waarvan hij deel
uitmaakt kon tijdens de com
missievergadering nog niet
met concrete voorstellen ko
men. Daarvoor was het nog te
vroeg.
Wel duidelijk was in zijn ogen
dat de bewoners maar moeilijk
te interesseren zijn voor het
onderwerp sociale vernieu
wing. De oplossing voor dat
probleem droeg hij echter zelf
aan. „De wijkgroep moet met
initiatieven komen die dicht
bij de mensen liggen". Als
voorbeelden noemde hij de be
trokkenheid bij het inrichten
van de straten en het overleg
dat vandaag plaatsvindt met
de buurtvereniging Maredijk
over de speeltuinvereniging.
„Kleine dingen die dicht bij de
voordeur gebeuren".
Markusse is zich er van be
wust dat overleg met alle be
woners daarbij onmogelijk is.
Hij wilde van de commissiele
den dan ook met name weten
hoe zij tegen de sociale ver
nieuwing aankijken en hoe zij
denken over de communicatie
met de bewoners.
In het dagelijks contact met de
ambtenaren ziet wethouder H.
van Dongen niet direct de op
lossing. „Het instellen van een
wijkgroep is belangrijk ge
weest. Hier moeten we met el
kaar daarover in gesprek ko
men", aldus Van Dongen die
de sociale vernieuwing als een
„behoorlijk experiment" om
schreef.
„Dit is een stap in de goede
richting, omdat er nu dingen
boven tafel komen", vervolgde
de wethouder. „We moeten
echter niet de verwachting
hebben dat de communicatie
opeens goed zal verlopen.
Maar dat we kunnen vaststel
len, al gaat het niet fantas
tisch, dat er in ieder geval ver
andering inzit".
Wijkbewoners bepleiten raad- en daadwinkels
LEIDEN De wijk-
informatiepunten
moeten plaats maken
voor „raad- en daad
winkels". Met dit voor
stel kwam T. van Ga
meren namens de drie
initiatiefnemers (Mi
grantenproject, Traject
en Vrouwen Meiden)
gisteravond tijdens de
commissievergadering
voor sociale vernie-
wing.
Het initiatief van de ge
meente om de mensen in
de wijken te informeren
over waar men met vragen
terecht kan gaat de instel
lingen niet ver genoeg.
„Wij willen meer dan het
geven van informatie". Als
voorbeelden noemde Van
Gameren het helpen invul
len bij formuleren en het
geven van adviezen. „Het
belangrijkste verschil met
het gemeentelijk initiatief
is dat de mensen het buurt
huis binnen lopen om te
worden geholpen bij een
probleem en niet dat men
bij een loket komt om te
horen dat men bij een an
der loket moet zijn voor de
beantwoording van een
vraag", aldus Van Game
ren.
Het plan is ontstaan naar
aanleiding van ervaringen
in de wijken Leiden Noord,
Slaaghwijk en de binnen
stad. Daar zijn in het verle
den veel vragen gesteld
over belastingen, subsidies,
woonomgeving, onderwijs
en andere zaken. Ook kon
men bogen op de ervarin
gen van soortgelijke projec
ten in andere steden, zoals
Rotterdam. Wethouder H.
van Dongen reageerde en
thousiast op het idee.
VERRASSENDE WENDING IN LANGEGRACHT-ZAAK
(Vervolg van voorpagina)
LEIDEN De nu van
de moord aan de Lan-
gegracht verdachte
Zwitser wandelde giste
ren in de loop van de
ochtend het politiebu
reau aan de Lange-
gracht binnen. Bij de
receptioniste meldde hij
zich met de vraag waar
hij moest zijn om een
moord aan te geven.
Rechercheurs namen de
man daarna apart. „Hij ver
klaarde dat hij niet langer
kon leven met het feit ie
mand van het leven te heb
ben beroofd. Daarbij doelde
hij op de vermoorde man
die we hebben gevonden in
het appartement aan de
Langegracht", vertelt poli
tiewoordvoerder D. Grave-
land. Hij werd daarop on-
middelijk aangehouden. De
Zwitser, die in Noordwijk
verbleef en in de bloemen
handel werkte, heeft een
gedeeltelijke bekentenis af
gelegd. Over het motief van
de moord is nog geen duide
lijkheid. De man heeft geen
strafblad.
Dinsdag 26 februari werd
het in verregaande staat
van ontbinding verkerende
lijk van de Filippijn aange
troffen. De man was eind
december 1990 met messte
ken om het leven gebracht.
Het regionaal recherche bij
standsteam Zuid-Holland
Midden stelde onmiddellijk
een grondig technisch on
derzoek in. Ook over de
persoon Moore en zijn ken-
nissennetwerk werden ge
gevens verzameld. Drie da
gen later waren zo'n zeven
tig personen gehoord. Daar
bij werd de naam van de
22-jarige Leidenaar ge
noemd. Zondag 3 maart
werd de Leidenaar aange
houden, omdat hij informa
tie verstrekte die alleen de
dader kon weten. De man
werd in hechtenis genomen.
De moord op Moore ont
kende hij echter.
Puzzel
„De Zwitser kwam in het
onderzoek maar heel sum
mier voor. Zijn identiteit
was nog volkomen duister",
aldus Graveland. De woord
voerder spreekt van een
„verrassende wending". Het
café-onderzoek, waarbij de
Leidse politie bewijsmateri
aal tegen de aanvankelijk
22-jarige verdachte wilde
verzamelen, is gisteravond
wel gewoon doorgegaan.
„Het gaat niet om de ene of
andere verdachte. We heb
ben een heleboel contacten
kunnen traceren, maar in
de cafés zijn vast nog men
sen die de puzzel kunnen
verduidelijken", motiveert
Graveland.
Tien rechercheurs zijn een
aantal kroegen in de Leidse
binnenstad afgegaan. Op
vier vragen hoopten ze ant
woord te krijgen. Het gaat
om de herkenning van het
slachtoffer, de vraag of hij
in december of januari nog
is gezien, of er mensen zijn
met wie hij regelmatig is
gezien en eventuele aanvul
lende inlichtingen. Het on
derzoek heeft volgens Gra
veland geen nieuwe bijzon
derheden opgeleverd. Wel
heeft de politie een beter
beeld gekregen van de per
soonlijkheid van het slacht
offer.
Richt het onderzoek zich nu
in hoofdzaak op de Zwitser,
de Leidenaar zal in een la
ter stadium verder worden
gehoord. Omtrent zijn ver
klaring heeft de politie nog
steeds grote vraagtekens.
„Tijdens de verhoren moet
duidelijk worden of deze
man bij de moord betrok
ken. En zo niet, hoe hij aan
de informatie komt", aldus
Graveland.
Het miniatuur dat De Lakenhal verbeeldt, van de hand van J. Coster. FOTO: PR
LEIDEN Een minia
tuurbeeld op De Lakenhal
uit de negentiende eeuw
en een gezicht op de stad
Leiden in de vorm van
een soort kijkdozen ko
men op 19 maart onder de
hamer bij het veilinghuis
Sotheby's in Amsterdam.
Het gaat daarbij om diora
ma's die ook wel bekend
zijn als „Bavelaars".
Die naam dankt dit soort kijk
dozen aan de familie van
beeldhouwer Cornelus Bave-
laar (1747-1831) en zijn zoon'
Cornelus (1777-1830). Het gaat
om diorama's van hout, been
of papier opgesteld in een hou
ten kistje. Meestal stellen ze
landschappen, stadsgezichten
of scènes uit het dagelijks le
ven voor. De achtergrond is
meestal blauw. Vooral dankzij
het werk van Cornelus Bave-
laar senior is zijn familienaam
het synoniem geworden voor
deze kijkdozen en wordt ze
ook gebruikt voor diorama's
van anderen.
De Bavelaars werden in 1830
voor het eerst in Leiden ge
veild. In 1854 werd voor het
eerst de naam Bavelaars ge
bruikt. Het zicht op Leiden dat
bij Sotheby's onder de hamer
komt is vervaardigd door Ba-
velaar senior. Het zou gaan om
het enige door hem ook gesig
neerde exemplaar. Naar ver
wachting brengt de kijkdoos
vijf- tot achtduizend gulden
op. De afbeelding van De La
kenhal is vervaardigd door J.
Coster en dateert uit 1803. De
waarde wordt geschat op vier
tot zesduizend gulden. Sothe
by's doet geen mededelingen
over de huidige eigenaars van
de miniaturen. „Dat doen we
alleen als zij daar toestemming
voor hebben gegeven. Ik zou
ook niet weten wie het zijn,
waarschijnlijk gaat het om
particulieren", aldus een
woordvoerster.
!ING OVER COLLABORATIE FIRMA KRANTZ
)EN De Leidse ge-
ders Krantz hebben
ns de Tweede We-
Dorlog hun wollen-
ei^enfabriek zo goed
elijk benut. Ze accep-
:n grote orders van
T huitse weermacht. De
voor de werkgele-
ïeid van hun perso
en de continuïteit
iet bedrijf stond hier-
centraal. Het beleid
de firma week echter
van dat van andere
irnemingen die met
bezetter collaboreer-
sla
fc'h.
oncludeerde professor H.
lories gisteravond tijdens
lezing voor de Vrienden
het Leidse gemeente-ar-
De Vries is verbonden
de vakgroep geschiedenis
de Leidse universiteit. Hij
onderzoek gedaan naar
'irma, Krantz en de colla-
ie (lees: economische sa-
werking) tijdens de Twee-
Wereldoorlog. Hij heeft
het archief van de
wollenstoffenfabriek,
het Leidse gemeente-ar-
berust, geraadpleegd,
aken- en wollenstoffenfa-
J.J. Krantz en Zoon was
él oud familiebedrijf dat se-
1826 in Leiden was geves-
De fabriek was onder
gespecialiseerd in het
in van laken voor unifor-
De firma stond tijdens de
ide Wereldoorlog onder
ng van twee broers, L. en
irantz. Beiden waren lid
de Nationaal Socialistische
eging (NSB).
zet verdubbelde
ins de vijandelijke bezet
gingen de bedrijfsactivi-
i gewoon door. Delen van
lfde partijen werden afge-
'd bij het Nederlandse en
iet Duitse leger. Het Cen-
"agazijn van militaire
en uitrusting te Am-
lam en het Rijksinkoopbu-
te Den Haag komen in
Het fabrieksgebouw van de firma Krantz zoals het er in de jaren zeventig nog bijstond aan de
Langegracht. foto: bart spijker
het orderboek van de firma
dikwijls voor. Na mei 1940 op
gevolgd door de afdeling
Weermachtsorders van de
Rtlstungsinspektion der Nie-
derlande.
De omzet verdubbelde ruim
schoots in de oorlogsjaren. De
produktie van uniformstoffen
bestemd voor de Duitse Wehr-
macht en de Nederlandse
W.A.-afdelingen liep in 1944
op tot 96 procent van de totale
produktie. In de praktijk bete
kende dit dat bijna alle 82
weefgetouwen voor de militai
re produktie liepen. Militaire
orders kregen altijd voorrang,
maar voortdurend spande het
erom of Krantz wel op tijd
kon afleveren. De firma be
schikte namelijk niet over een
geweldig moderne weverij, al
dus De Vries.
Daarom werden onder meer
een dag- en nachtploeg inge
voerd, premies uitgedeeld voor
harde werkers en een extra
vakantietoelage uitgekeerd.
Ook kon warm gegeten wor
den op het werk, kreeg het
personeel zo nodig klompen en
werden uitjes georganiseerd.
De Vries geeft het voorbeeld
van een personeelsfeestje in de
Leidse Schouwburg. Hij wijst
er op dat de fabrieksleiding
„ingenomen" was met de Duit
se orders. De inspanningen
van de firmanten om op tijd te
kunnen leveren voert hij aan
als bewijs. En ook de verbete
ring van het arbeidsklimaat.
Fouilleren
De gebroeders Krantz wilden
door het aanvaarden van Duit
se orders de werkgelegenheid
zo goed mogelijk op peil hou
den. Ze hebben zo met succes
weten te verhinderen dat het
gehuwd personeel werd opge
roepen voor tewerkstelling in
Duitsland. Tegelijkertijd werd
voorkomen dat net machine
park werd afgevoerd. Daar
door konden zij ook voor de
Nederlandse markt blijven
produceren. Soms lukte het
om grondstoffen bestemd voor
„officiële produktie" daarvoor
te gebruiken.
Het bedrijf kreeg, ondanks het
verbeteren van het arbeidskli
maat, rond 1943 problemen
met de arbeidsdiscipline. Ge
dwongen tewerkgestelde ar
beidsters werden lezend, brei
end of zelfs slapend in de fa
briek aangetroffen. Er werd
geklaagd over laatkomers en
arbeiders die eikaars gereed
schap stalen. Steeds meer
schaarse grondstoffen werden
mee naar huis genomen. In
april 1944 begon de firma met
het fouilleren van personeels
leden. De arbeiders werkten
minder hard, omdat ze vonden
dat hun lonen te laag waren.
De Weermacht betaalde veel
beter, was het argument, ver
telt De Vries.
Na afloop van de oorlog zijn in
het kader van de Bijzondere
Rechtspleging de
de ondernemers vervolgd. De
arbeiders van de Leidse firma
werden niet vervolgd. Wan
neer zij zich aan dit werk had
den onttrokken, zouden ze na
melijk zeker zijn gedwongen
om in Duitsland voor dezelfde
vijand te werken. De vervol
ging van de ondernemers
kwam in de praktijk neer op
de vraag of meer was meege
werkt met de bezetter dan
strikt noodzakelijk. Voor be
drijven als Philips en Hoogo
vens is deze vraag met nee be
antwoord en in het geval van
de firma Krantz met ja.
Geen uitzondering
Zo overwoog de rechter in het
proces tegen A. Krantz dat
deze niet alles had gedaan om
aan de orders van de Duitse
weermacht te ontkomen. Dat
gold ook voor L. Krantz, maar
deze oudste firmant werd
meer aangerekend. Namelijk
het verlenen van voorrang
aan weermachtsorders boven
opdrachten voor de Neder
landse burgerbevolking. Het
aandringen op spoed bij de uit
voering, het majoreren met de
produktiecapaciteit zodat de
kans op orders werd vergroot,
het aanvragen van overwerk-
vergunningen en het gebruik
maken van onvrijwillige ar
beidskrachten.
De collaborerende Firma
Krantz was overigens geen
uitzondering. Economische sa
menwerking met de vijand
kwam op grote schaal voor in
Nederland. Het was van be
lang het bedrijfsleven in eigen
beheer op gang te houden. En
dus was het noodzakelijk om
Duitse orders te accepteren.
Die samenwerking ging ook
heel snel van start. In de eer
ste vier maanden van de be
zetting werd voor een half
miljard gulden aan Duitse or
ders geplaatst. Een bedrag dat
in december 1940 was opgelo
pen tot twee miljard. Het tota
le bedrag aan Duitse orders
dat tussen juni 1940 en juni
1944 bij de Nederlandse indus
trie werd geplaatst wordt ge
schat op vijf miljard Reichs-
marken.
(ADVERTENTIE)
OP NAAR VAN DER PLOEG!
Het vertrouwde adres voor:
RAMEN EN DEUREN.
WAND- EN PLAFONDBEKLEDING
SCHUIFPUIEN
SERRES. ETC.
Voor nieuwbouw en renovatie.
Uitgevoerd in onverwoestbaar
Kunststof van het kwaliteitsmerk
Deceuninck.
Onderhoudsarm, leverbaar in
diverse kleuren, volledig
gegarandeerd en door onze
vakmensen perfect op maat
gemaakt. Het geheel voorzien van
Komo-certificaat.
Kom gewoon eens alles op uw
gemak bekijken. We geven u graag
uitgebreid advies.
KUNSTSTOF OM OP TE BOUWEN.
LEIDEN De twijfels die Tim van Houten uitte over het geld
dat de gemeente uitgeeft aan sociale vernieuwing schoten wet
houder H. van Dongen gisteravond tijdens een commissievergade
ring over dit onderwerp in het verkeerde keelgat. Zij wilde van
het SP-raadslid, die het idee heeft dat het „vrij aardig gaat met de
sociale vernieuwing", weten wat hij met die opmerking bedoelde.
„Welke twijfels heeft u over het geld?", beet zij hem toe. „We
hebben de SP niet gezien toen de vier miljoen in de gemeenteraad
werd verdeeld". Een geschrokken Van Houten probeerde het
daarna nog met de opmerking dat er niet veel extra geld beschik
baar is, maar ook dat verwees de wethouder naar net land der
fabelen. Volgens haar was er van het totale bedrag twee miljoen
beschikbaar gesteld voor nieuw beleid. Van Dongen noemde de
opmerkingen dan ook „insinuerend ge-bla-bla".
ADVISEUR RAAD VAN STATE:
Betoncentrale
niet naar
einde Morsweg
DEN HAAG/LEIDEN Om
dat er een geluidzonering ont
breekt, mag de Leidse Beton-
mortelcentrale (LBC) niet
naar het industrieterrein aan
het einde van de Morsweg
verhuizen. Dat schrijft een ad
viseur van de Raad van State
naar aanleiding van een
beroep van bewoners van de
Haagweg en aë Klikspaanweg
aanspanden tegen bestem
mingsplan „Tussen Rijn en
Rail Dat werd gisterochtend
behandeld door de Raad van
State. De bewoners vrezen ex
tra overlast. De provincie be
strijdt het advies. Bovendien
zou het gebied al een indus
trieel karakter hebben.
De geschillenafdeling doet
over enige tijd uitspraak.
Zowel thuis als op reis zal dit handig opvouwbare quartz
wekkertje u zeker goed van pas komen. Ondanks het
bescheiden formaat heeft
het een groot aantal func
tiemogelijkheden. Het
wordt van u na het opgeven
van een nieuwe abonnee.
Deze nieuwe lezer krijgt de 1
Leidse Courant de eerste twee
weken gratis bezorgd.
Noteer als nieuwe abonnee ingaande
I Naam:
l Postcode/plaats:
Telefoon:
(voor controle bezorging)
I Deze ontvangt de krant de eerste twee weken gratis.
I Daarna wordt het abonnementsgeld betaald per:
j maand (automatisch betalen) f 25,70
I kwartaal via acceptgiro f 78,60
Stuur als dank het reiswekkertje naar:
Naam:
I
Adres:
I Postcode/plaats:
