ZATERDAG 2 MAART 1991
Het gebulder der kanonnen is verstomd. In Irak en de geallieerde landen telt men zijn doden. De oorlogsschade kan worden opgenomen. Maar daarmee is nog geen antwoord gevonden op de vraag: hoe nu verder in het Midden-Oosten?
FOTO'S: AP
Na de oorlog de chaos
DEN HAAG - „Ik hoop dat Sad
dam Husayn van het toneel zal
verdwijnen, dat de Kuwayti's wat
van hun arrogantie zullen laten va
ren en werk zullen maken van een
democratie. Kuwayt zou dan als
voorbeeld kunnen dienen voor de
zeer conservatieve, ondemocrati
sche en vrouw-onvriendelijke sta
ten in de omgeving. Verder hoop
ik dat Israël vanuit zijn riante posi
tie zo wijs is de bereidheid te tonen
het Palestijnse vraagstuk op te los
sen".
Hel Midden-Oosten na de oorlog, gezien
door een roze bril, opgezet door Marian
ne van Leeu.wen. Heel even maar, want
de werkelijkheid ziet er veel somberder
uit. Nu de kruitdampen zijn opgetrok
ken, verschijnt een chaos zoals de we
reld na 1945 niet meer heeft gezien.
In het vredige Clingendael doet niets
denken aan oorlog. Op de werkkamer
van Van Leeuwen staat niet eens een te
levisie. De Midden-Oostendeskundige
luistert gewoon driemaal per dag naar
het nieuws van de BBC. Thuis kijkt ze
regelmatig naar het Amerikaanse televi
siestation CNN, „maar daar word je op
den duur ook moe van". Eigenlijk vond
ze de hele Golfoorlog vermoeiend en
kon hij niet snel genoeg zijn afgelopen.
Van Leeuwen is niet geïnteresseerd in
troepenbewegingen, aanvalstacktieken
en de kunstjes van raketten en tanks.
Militaire strategieën zijn van voorbij
gaande aard, politieke en economische
ontwikkelingen niet. Wat is er over van
het geplunderde Kuwayt en het platge
bombardeerde en failliete Irak? En wie
gaan zich bemoeien met de wederop
bouw?
Orders
Wekenlang is de wereld in het ongewisse
gebleven over de schade die Kuwayt
heeft opgelopen. Terwijl westerse came
ra's scherp stelden op de gijzelaars in
Baghdad, bleven de mensenrechten
schendingen in Kuwayt onderbelicht.
Nu het golfstaatje is bevrijd, doen de
achtergebleven Kuwayti's hun verhaal.
Met overslaande stem vertellen zij hoe
de Irakezen als beesten te keer zijn ge
gaan. Gemoord, verkracht en verminkt
hebben ze. n„Misselijkmakend", vindt
Van Leeuwen de verhalen. Volgens een
rapport van het Amerikaanse leger zou
een kwart van de 800.000 achtergeble
ven inwoners (een miljoen is gevlucht)
dood, gewond, verminkt of ziek zijn.
Miljoenen kilo's vuilnis in de straten
vormen een haard van ongedierte en
ziekten zoals cholera en dysenterie.
Maar de eerste vliegtuigen voor de we
deropbouw zijn al gearriveerd. In negen
tig dagen tijd moet de grootste puinhoop
zijn opgeruimd en de belangrijkste voor
zieningen worden hersteld: de ziekenhui
zen, waterleidingen, vliegvelden, wegen
en bruggen prijken boven aan de lijst.
De rijke Kuwaytse regering betaalt de
kosten. Westerse bedrijven wrijven zich
in de handen. Uit wantrouwen tegen de
vele Palestijnse gastarbeiders in Kuwayt
zal veel werk worden uitbesteed. Er zijn
inmiddels 171 contracten afgesloten ter
waarde van 800 miljoen gulden. De tota
le kosten van de wederopbouw worden
géschat op 150 miljard gulden. Kuwayt
rekent op een forse schadevergoeding
van Irak, maar zou ook zonder herstel
betalingen uit de puinhoop kunnen ver
rijzen. Het land dankt zijn rijkdom aan
de vele oliebronnen, waarvan nu echter
meer dan de helft (590 putten) in brand
staat. Desondanks verwachten deskundi
gen dat de Kuwaytse olieproduktie bin
nen negen maanden weer op een redelijk
peil zal zijn.
Olie
Voor Irak ziet de situatie er veel zorgelij
ker uit. De geallieerde bombardementen
hebben weinig heel gelaten van de olie
raffinaderijen. Geld om ze op te bouwen
is er niet. Irak heeft alleen maar schul
den. Van Leeuwen vermoedt dat Saudi-
Arabiè ondanks de Iraakse raketaanval-
len bereid is te investeren in Irak. Niet
alleen om economische redenen (Irak
had een van de welvarendste landen van
de Golfregio kunnen zijn als het geen
geldverslindende oorlog van acht jaar
had gevoerd tegen Iran), maar ook om
politieke. „Een zwak en ontevreden Irak
is niet in het belang van Saudi-Arabië.
Door te helpen bij de wederopbouw in
vesteren de Saudi's in hun eigen toe
komst".
Maar ook al zou Saudi-Arabië geld wil
len en kunnen investeren (de regering
heeft al moeten lenen om de oorlog te
helpen financieren), wie wil er dan nog
zaken doen met Irak? Het herstel van de
Iraakse olie-industrie lijkt behalve een
financiële vooral een politieke kwestie.
Vóór de oorlog was Irak met 3,2 miljoen
vaten per dag de op één na grootste olie
producent in het Midden-Oosten. Het
grootste deel werd uitgevoerd via pijplei
dingen die door Saudi-Arabië en Turkije
lopen. Om die landen hun pijpleidingen
weer te laten openen is volgens deskun
digen een nieuw regime in Baghdad no
dig. Want welke oliemaatschappijen wil
len het politiek onveilige Irak nog als
klant hebben? Het antwoord ligt in han
den van de krachten die Irak opnieuw
zullen opbouwen.
Afrekenen
„Van cruciaal belang is de positie van
Saddam Husayn. Overleeft hij de oorlog
politiek en blijft een aanzienlijk deel van
zijn krijgsmacht overeind, dan vormt hij
op korte termijn weer een bedreiging
voor zijn omgeving. Maar ik verwacht
dat de militaire nederlaag van Irak zo gi
gantisch is, dat Saddam politiek niet zal
overleven", aldus Van Leeuwen. Presi
dent Bush van de Verenigde Staten heeft
weliswaar steeds gezegd dat het* hem te
doen was om de bevrijding van Kuwayt,
Van Leeuwen is ervan overtuigd dat de
VS tevens uit waren op de politieke uit
schakeling van Saddam. „Bush wil een
nieuwe orde stichten. Dan is het half
werk als je zo'n gevaarlijke man als Sad
dam Husayn laat zitten".
Volgens Amerikaanse bronnen lag het in
de bedoeling van Bush op te rukken
naar Baghdad, maar stuitten deze plan
nen op hevig verzet van de Sovjetunie.
Onder voorwaarde dat de Sovjetunie de
VN-resoluties zou ondersteunen, zou
Bush een staakt-het-vuren hebben aange
boden en hebben afgezien van een tocht
naar Baghdad. Van Leeuwen verwacht
dat Saddam voor een internationaal ge
rechtshof zal worden gesleept om ver
antwoording af te leggen voor zijn mis
daden. „Of dat lukt, ligt aan hoe erg en
gruwelijk de Irakezen hebben huisgehou
den in Kuwayt".
Het Iraaks Democratisch Centrum, de
bundeling van Iraakse opposanten in
Nederland, denkt niet dat het zover zal
komen. Volgens woordvoerder Basim Al
Zahawi zal het Iraakse volk nu afreke
nen met zijn leider. „Het leger komt met
lege handen terug uit Kuwayt en Sad
dam heeft het volk niets meer te bieden
dan de geleden nederlaag en een ont
wricht land. Omdat het leger hem niet
de gewenste overwinning heeft gebracht
zal hij daarvoor de leiders willen straf
fen. Die willen hun eigen executie voor
komen en realiseren zich bovendien dat
de altijd genoten voorrechten de komen
de jaren van de baan zijn".
Eerdere pogingen tot een coup heeft Sad
dam vroegtijdig in de kiem weten te
smoren door ongehoorzame of opstandi
ge generaals eenvoudigweg te elimine
ren. Diverse Amerikaanse scenario's
houden er dan ook rekening mee dat de
dictator niet door zijn eigen militairen
omver zal worden geworpen. Slagen de
generaals er niet in de macht te grijpen,
dan is het volgens sommige scenario's
niet uitgesloten dat in Irak een burger
oorlog uitbreekt tussen bijvoorbeeld de
onderdrukte Kurden en de achtergestel
de sji'itische moslims. Heerszuchtige
buurlanden zouden kunnen profiteren
van het politiek zwakke Irak en opnieuw
aanspraak kunnen maken op Iraaks
grondgebied. Zo maakt Syrië historisch
gezien aanspraak op het noorden van
Irak, evenals Turkije, en voelt Iran zich
verbonden met de sji'itische bevolking
in het zuiden van Irak. Van Leeuwen:
„Het beste zou dan ook zijn dat er geen
machtsvacuüm ontstaat in Irak; dat Irak
na afloop van de oorlog onafhankelijk
blijft en sterk genoeg om vijanden bui-
terf te houden, bijvoorbeeld door opge
nomen te worden in een regionaal veilig
heidssysteem".
Van Leeuwen is uiterst somber gestemd
over een nieuw regime in Irak. Van een
georganiseerde oppositie is geen sprake.
Saddam Husayn heeft tijdens zijn dicta
toriale bewind weliswaar veel vijanden
gemaakt, maar die zijn uit lijfsbehoud
het land uit gevlucht. Meer dan ander
half miljoen Irakezen (op een bevolking
van ruim achttien miljoen) leven in bal
lingschap. Gezien de onderlinge ver
deeldheid verwacht Van Leeuwen niet
dat de dissidenten een regering kunnen
vormen. „Het ontbreekt Irak aan organi
satorisch talent. Alleen het leger en de
Ba'athpartij beschikken daarover, maar
die zouden eerst moeten worden gezui
verd van hun kwalijke elementen".
Arm en rijk
Wie er ook zal profiteren van de chaos
in Irak, bemoeienissen van het Westen,
met name van de Verenigde Staten, zijn
hierbij ongewenst. Om de veiligheid van
Kuwayt te garanderen zullen aan de
grens met Irak voorlopig vredestroepen
worden gestationeerd. Maar een lange
militaire aanwezigheid zal de anti-wes
terse gevoelens alleen maar verder doen
oplaaien. Saddam Husayn heeft handig
ingespeeld op die haatgevoelens door de
Verenigde Staten af te schilderen als de
nieuwe kruisvaarders en alle moslims op
te roepen de strijd aan te binden met de
westerse imperialisten. De oproep vond
vooral gehoor in de arme islamitische
landen (Noord-Afrika), waar de frustra
ties het hoogst zijn opgelopen. Het ide
aal van een Arabische wereld van een
heid, broederschap en solidariteit is een
illusie gebleken. De werkelijkheid laat
schrille tegenstellingen zien tussen arm
en (olie)rijk. Hongerende en armzalige
Noordafrikanen tegenover in rijkdom
zwelgende sjeiks^ Onrechtvaardigheid en
ongelijkheid verschepren de Arabische
wereld. Het Palestijnse vraagstuk heeft
de kloof tussen idee en werkelijkheid al
leen maar groter gemaakt. Toen Saddam
Husayn met krachtige taal een pan-Ara-
bische solidariteit beloofde, een oplos
sing van het Palestijnse probleem en
correctie van de door westerse imperia
listen kunstmatig getrokken grenzen,
sloot menig Arabier hem in de armen.
„Ik denk niet dat de oorlog de verhou
ding tussen christenen en moslims heeft
verstoord. De gevoelens zijn veel meer
anti-westers dan anti-christen. De tegen
stelling wordt niet echt religieus onder
steund maar gevoed door enerzijds ar
moede en anderzijds het rijke Westen
dat de lakens komt uitdelen".
Israël
Om te voorkomen dat de tegenstellingen
verder verscherpen is het volgens Van
Leeuwen zaak dat Irak een sterke Arabi
sche voogdij krijgt en het Palestijnse
vraagstuk met voortvarendheid wordt
aangepakt. „Als het Palestijnse vraag
stuk blijft voortbestaan zal iedereen
daarvan schade ondervinden. De Vere
nigde Staten in hun relatie met de Arabi
sche landen, maar ook met Israël. De
onvrede onder de Palestijnen en de Is
raëlische Arabieren zal dermate toene
men dat de onlusten niet meer te be
dwingen zullen zijn". Door echter de zij
de te kiezen van Saddam Husayn lijkt
de positie van de Palestijnen beroerder
dan ooit. Van Leeuwen hoopt dat de we
reld inziet dat de steun van de PLO aan
Saddam een wanhoopsdaad was, maar
vreest dat de Israëlische regering na de
Scud-aanvallen geen millimeter land zal
afstaan. „Natuurlijk waren de Scud-aan-
vallen op Israël verschrikkelijk. Pure ter
reur. Maar ik vond het ook onuitstaan
baar om te zien hoe alle Israëliërs gas
maskers kregen uitgedeeld en de Palestij
nen in de bezette gebieden aanvankelijk
niets. Als we ons druk maken over de
Kuwayti's, dan ook over de Palestijnen.
Israël heeft de afgelopen weken terecht
enorm veel sympathie gewonnen. Ik
hoop dat de regering zoveel wijsheid
heeft om nu vanuit haar riante positie
de bereidheid te tonen het Palestijnse
vraagstuk op te lossen. Dat zij niet ge
noegzaam achterover zal leunen, maar
concessies zal doen. Uit ruimhartigheid,
maar ook uit eigenbelang, want de on
vrede zal dermate toenemen dat de situ
atie onherroepelijk zal exploderen".
Democratie
Volgende week vertrekt de Amerikaanse
minister Baker van buitenlandse zaken
naar het Midden-Oosten en hij doet als
eerste Israël aan. Niet om het Palestijnse
vraagstuk ter discussie te stellen, verze
kert directeur Naftaniël van het Cen
trum voor Informatie en Documentatie
Israël (CIDI), maar om Israël te bedan
ken voor zijn terughoudendheid en te
belonen met economische steun. „Het is
naïef om te veronderstellen dat het Pale
stijnse vraagstuk het centrale punt is.
Het herstel van de Kuwaytse regering
moet centraal staan. Daarna zal er ge
praat moeten worden hoe dit nooit meer
kan gebeuren. Het is van de gekke om té
denken dat alle heil zal komen van een
oplossing van het Palestijnse vraagstuk.
Waar het in wezen om gaat is democra
tie. Het volk moet het voor het zeggen
krijgen in het Midden-Oosten en niet
een paar sjeiks". Democratie, een betere
verdeling van de welvaart en een halt
van westerse wapenleveranties aan dic
tatoriale regimes zijn volgens Naftaniël
de basisvoorwaarden voor stabiliteit in
het Midden-Oosten. „Daarnaast is er
een aantal brandhaarden: Libanon, het
Palestijnse en het Kurdische vraagstuk.
Maar je kunt al die problemen niet op
één hoop gaan gooien en gaan behande
len in een Versailles-achtige conferentie.
Zolang we ons niet inspannen voor meer
democratische verhoudingen is het vol
strekt futiel en irrelevant om te praten
over problemen zoals het Palestijnse
vraagstuk", aldus Naftaniël.
Egypte uitgezonderd, zijn de Arabische
landen ver verwijderd van democratie.
De oppositie in Kuwayt hoopt op vrije
verkiezingen, maar Van Leeuwen is
somber gestemd. Zij hoopt dat Kuwayt
als voorbeeld gaat dienen voor omrin
gende landen, maar ziet eigenlijk niet in
waarom de Arabische landen het nu
'plotseling op de heupen zouden krijgen
en een democratie willen stichten'.
„Wat ik zie is verstarring. Waarom zou
deze oorlog de boel vlot trekken?".
MONIQUE VAN DE VEN
■foidóc souacwit-
