Durven sterven om
weer te kunnen leven
1
Eeidóe Sou/iont
Raad van Kerken wil betrokkenheid kerkleden bij oorlog stimuleren
kerk
wereld
Verharding
OPENHARTIG GETUIGENIS VAN ANTWERPSE VICARIS
Klimaat voor confessionele organisaties niet slecht
CeidóeSotvtatf1
brieuen uan lezer
GEESTELIJK LEVEN/OPINIE
F
ZATERDAG 23 FEBRUARI 1991 PAGJft
AMERSFOORT De Raad van Kerken wil de betrokkenheid
van kerkleden bij de Golfoorlog stimuleren. Daartoe is de lan
delijke stuurgroep Conciliair Proces van de Raad begonnen
met de actie '(S)irene'.
De stuurgroep wil dat kerkleden onophoudelijk bidden voor
vrede. Ook vraagt zij gemeenteleden na te denken over de ge
volgen van de Golfoorlog voor gerechtigheid, vrede en een ge
zond milieu. Kerk- en regeringsleiders worden, als het aan de
stuurgroep ligt. bestookt met brieven waarin gemeenteleden
hun zorgen over de oorlog kenbaar maken.
Kerkleden moeten meer aandacht hebben voor de gevolgen
van de oorlog op lange termijn, aldus de stuurgroep in haar
oproep. Zij denkt daarbij aan de toenemende onverdraagzaam
heid ten opzichte van moslims en het ontstaan van een nieuwe
gemeenschappelijke vijand in Nederland, de islam.
Ook hebben de kerkleden volgens de stuurgroep te weinig
aandacht voor de medeverantwoordelijkheid van het westen
voor de oorlog. Door wapenleveranties heeft Europa meegehol
pen aan de opbouw van de militaire macht van Irak. Het eco
nomisch systeem, een van de oorzaken van deze oorlog, wordt
door het westen gehandhaafd.
Met de naam (S)irene geeft de stuurgroep aan dat de noodklok,
de sirene, in deze tijd moet klinken om vrede, irene, te berei
ken.
Ik geloof om te
begrijpen
door Marinus van der Berg
In de nacht ontmoette ik ver
harding. Een man had mij een
brief geschreven. Een brief die
hijzelf niet de moeite waard
vond om bewaard te worden.
Ik had de brief terzijde gelegd,
maar nog niet verscheurd.
Zelden verscheur ik ontvan
gen brieven. Brieven zijn im
mers de taal van iemands ziel.
Soms wil iemand iets delen.
Soms wil iemand een mede
deling doen. Dan weer wil ie
mand iets vragen.
De brief behandelde een lange
geschiedenis van mensen. Ik
kon niet goed voelen wat hij
me wilde zeggen. Er was mis
schien meer persoonlijk ver
driet dan ik vermoeden kon. Ik
voelde volharding. In de nacht
werd ik wakker en ontmoette
ik verharding weer. Ik vroeg
me af: 'wie is verharding en
waar komt zij vandaan?' Is
verharding één mens of in
elke mens? Ook in mij? Ken ik
mijn eigen verharding?
In de ochtend mediteerde ik
over verharding. Verharding is
er niet, maar komt vaak aan
wezig in ontmoetingen. Als ik
me bedreigd voel. Als ik niet
in beweging wil komen. Als ik
niet meer luisteren kan. Er is
geen weg meer tussen de an
der en mij. Verharding is er
misschien wel in alle menselij
ke relaties.
Overal zijn er zaken die onbe
spreekbaar zijn geworden. In
de relatie tussen Bagdad en
Washington, maar ook in de
relatie tussen twee mensen in
één huis. Verharding kan zeer
hardnekkig zijn. Ze kan eed
heel eigen leven gaan leiden.
Ze kan al je kijken, horen en
lezen gaan beïnvloedden. Ze
kan je verhinderen om onbe
vangen waar te nemen. Je
voelt je altijd aangevallen. Tel
kens weer word je eigen me
ning verstrekt. Er is geen
nieuw begin meer mogelijk.
Verharding kan je bestaan
aantasten, zoals een hout
worm een mooie stoel van
binnenuit kan verwoesten. Het
is van levensbelang om tijdig
je verharding op het spoor te
komen om de schade, de oor
log in jezelf te beperken. Je
eigen verharding in de ogen
kijken. Huilen om je eigen ver
harding en zo je verharding
zachter maken, kan het begin
zijn van een nieuwe ontmoe
ting met jezelf. Een nieuwe
ontmoeting met de wereld om
je heen. Je ziel hoort een nieu
we taal. Je ervaart dan iets
van 'zalig de zachtmoedigen:
zij zullen het land bezitten.' Zij
zullen deelhebben aan een
nieuw begin. Zij groeien door.
Het is een prachtige titel, die
van de bisschoppenbrief over
ouder worden: 'groeien door
het leven.' Verharding is stil
stand in het groeien. Je houdt
op met verder te gaan. Je
blijft steken in wat je je over
tuiging noemt. Je verandert
niet meer. Je biedt geen door
gang meer aan jezelf. Je zegt
je geloof in het nieuwe land
op. De verharding kan worden
als een ijzeren deur zonder
sleutel. Je bent opgesloten. Je
raakt vast in je eigen bunker.
Het enige dat rest is schieten.
Je voert oorlog met jezelf en
veroorzaakt je iegen dood.
Maar soms is er in de verte
een klop hoorbaar op de deur.
Een streepje licht in een duis
tere nacht. Geen wrange grap,
maar een serieus gebaar. Je
wordt uitgenodigd om uit je
verharding te komen. Wat
hard was geworden kan ach
tergelaten worden. Je mag
een nieuw gezicht laten zien
en je zult nieuwe gezichten
zien. Iemand stuurde mij een
kaart van één van de ramen
van Chagall in de Staphanus-
kerk in Mainz: 'Een opstijgen
de engel'. De engel heeft twee
gezichten. Ik kreeg er al kij
kend deze gedachte bij: wie
doorgroeit, laat het oude ge
zicht achter en krijgt een
nieuw gezicht, een nieuwe
kijk. Verharding is een eind
halte, een doodlopende weg.
Vasten is je verhardingen op
het spoor komen en ze losla
ten om een nieuwe doorgang
te vinden. Je geeft de hoop
een nieuwe kans.
ANTWERPEN Het is
een feit, vele mensen „lij
den" aan de Kerk. Ze re
ageren op de ontwikke
lingen met droefheid,
woede, of doen alsof hun
neus bloedt. Sommigen
zijn ongelukkig omdat ze
het geloof van hun jeugd
niet meer herkennen, an
deren omdat de Kerk
niet genoeg vooruitsnelt,
met alle mogelijke varia
ties daartussen in. Wie
deze gevoelens van pijn,
frustratie, wanhoop, rouw
in de eerste plaats bij
zichzelf scherpzinnig
heeft geobserveerd en er
veel over heeft nage
dacht, is de vicaris van
het bisdom Antwerpen
Karei De Voght. Hij heeft
hierover een openhartig
getuigenisboek geschre
ven: „Sterven om te le
ven".
Merkwaardig is dit boek
vooral vanwege het uitgangs
punt. Karei De Voght heeft
zich laten inspireren door de
Amerikaanse psychiater Kü-
bler-Ross die in „Lessen voor
levenden, gesprekken met
stervenden" (1971) de vijf sta
dia in het stervensproces be
schrijft: ontkenning, woede,
marchanderen, depressie, en
tenslotte aanvaarding. „Het is
merkwaardig hoe deze ver
schillende stappen kunnen
onderkend worden, niet al
leen bij het lichamelijk ster
ven, maar ook in veel andere
vormen van afscheid en ver
lies waarbij het rouwproces
optreedt", aldus de auteur.
„Ik heb zelf met allerlei vra
gen en gevoelens geworsteld,
en heb rond mij ervaren dat
mensen rondom mij hetzelfde
hebben meegemaakt.
Karei De Voght, doctor in de
filosofie, is bisschoppelijk vi
caris van het bisdom Antwer
pen, verantwoordelijk voor de
jeugdpastoraal, de parochies
en de catechese.
Uw boek valt op door het per
soonlijke, getuigende karakter
en een scherp inlevingsver
mogen in mensen. Was het
van bij het begin uw bedoe
ling hiermee naar buiten te
komen?
„De aanleiding was een pries
terwijding, die gevolgd werd
door een lange receptie. Het
was een groot feest, dat mij
echter droevig stemde. Dat
jaar was het de enige priester
wijding in het bisdom. Con
fraters die mijn gemengde ge
voelens op het feest hadden
bemerkt, bleken deze goed te
begrijpen. Een tijdje voordien
was mijn vader gestorven, en
de fasen van het afscheidspro-
ces herkende ik ook in mijn
rouwproces over dingen die
mij dierbaar zijn in de Kerk.
Ik begon dat ook rondom mij
te merken. Ik heb mijn in
drukken uitgeschreven, om
het voor mezelf duidelijk te
maken, en op aanraden van
vrienden heb ik er een boek
van gemaakt".
U stelt zich kwetsbaar op...
Hebt u bewust dat risico geno
men?
„Aanvankelijk wou ik het in
derdaad louter beschrijvend
houden, maar vrienden daag
den mij uit het persoonlijk en
nog scherper te formuleren.
Ik ben hen daar dankbaar
voor. Ik heb al direct nadat
mijn boek was uitgekomen
veel brieven gekregen en per
soonlijke gesprekken gevoerd,
waaruit blijkt dat mensen zich
in het verhaal herkennen,
zich begrepen en bemoedigd
voelen".
Merkwaardig is hoe u diep
gaand de achtergronden van
de verschillende reacties af
tast, zonder oordelen te vel
len.
„Ik wil respect opbrengen
voor iedereen. Je mag geen
enkele van die stadia veroor-
Karei de Voght: „Zondebokken zoekt men eigenlijk om zichzelf te beschermen".
FOTO: GAZET VAN ANTWERPEN
gende angst, proberen met die
mensen stilaan tot rust te ko
men. Het ergste wat men kan
doen is te reageren met nieu
we agressiviteit".
delen. Ik probeer heel goed te
luisteren waarom men be
droefd, angstig, kwaad, ont
moedigd is... anders voelt men
zich veroordeeld. Toen ik met
het boek begon had ik geen
idee waar ik zou uitkomen.
Tussendoor heb ik nog een
fietstocht gemaakt naar Santi
ago de Compostela, waarbij ik
alles kon laten bezinken. Ik
wilde toen bewust naar het
laatste hoofdstuk toeschrijven.
Je moet door het hele rouw
proces heen komen, zonder
stappen over te slaan, om uit
eindelijk 'in het land van de
levenden' terecht te komen,
een nieuw perspectief te
zien".
De fase van de 'ontkenning',
het niet willen zien van de
problemen, komt vandaag
toch niet veel meer voor?
„Ja, dat was veel sterker in de
jaren 1970-80. We kwamen uit
een stabiele periode, en de te
genreactie was dan ook het
scherpst. Het kunnen loslaten,
afscheid kunnen nemen van
wat vertrouwd en dierbaar
was, dat viel velen zwaar. Er
was ook veel verzet tegen te
gen bepaalde vernieuwingen.
Het ging te snel, zonder vol
doende respect voor wat men
sen moeten loslaten. Geloof is
een kostbaar bezit. Vernieu
wing moet er zijn, maar je
moet de continuïteit voelen, je
moet ze kunnen situeren en
begeleiden, anders heb je de
indruk dat je iets onverant
woords doet. Daar heeft men
niet voldoende oog voor ge
had".
Het zoeken van zondebokken
was een veel voorkomende
reactie. Voor de enen is het
Schillebeeckx, voor de ande
ren de bisschop die 'niet durft
ingrijpen'...
„Zondebokken zoekt men ei
genlijk om zichzelf te be
schermen. Men beschuldigt
anderen om niet te hoeven er
kennen dat men zelf stappen
moet doen, zelf ook verande
ren. 'Zondebokken' zijn men
sen die de vinger op de wonde
leggen, vooral mensen die ge
zag dragen. De schuld wordt
altijd bij anderen gelegd, en
dat maakt het moeilijk om tot
dialoog te komen, het ligt pas
toraal heel gevoelig. De enig
mogelijke houding is sereen te
luisteren naar de achterlig-
Een veel voorkomende reac
tie is wat u 'het compromis'
noemt. Wordt er niet erg veel
geschipperd in de hedendaag
se pastoraal?
Ik denk dat men schippert als
men zelf niet veel kan losla
ten en te weinig vertrouwen
heeft in de vernieuwing. Men
kan nog niet rustig en sereen
nieuwe oriëntatielijnen zien;
men heeft nog geen eigen
keuze gemaakt die voldoende
standvastig en duidelijk is.
Niet elke vernieuwing, niet
elke traditie is op zichzelf
goed. Er is bij velen een soort
onmacht om te kiezen.
De mensen worden vaak ook
om de oren geslagen met wol
lige woorden als 'dialoog',
'luisterbereidheid', 'elkaar be
vestigen
„Elkaar bevestigen is goed,
maar het mag daar niet bij
blijven; we moeten ook bereid
zijn ons te laten bevragen
vanuit het evangelie. Het is
een spanningsveld: we mogen
de mens met het evangelie
niet doodkloppen, maar steeds
naast hem blijven staan, zon
der het appel van het evange
lie te verzwijgen".
Is het niet veel gevraagd van
mensen om op eigen kracht in
het vaak verwarrende en te
genstrijdige aanbod de goede
'oriëntatielijnen' te vinden?
„Bepalend zijn voor mij drie
voorwaarden die moeten ver
vuld zijn. In de eerste plaats
het beter begrijpen van het
evangelie. In het kerkgebeu
ren zelf moeten we onderken
nen wat een nieuwe geldige
grondlijn kan zijn. Tenslotte
moeten we ingaan op datgene
waarmee de maatschappij
worstelt: heelheid van de
schepping, innerlijkheid,
vrede... Men kan zich rustig
oriënteren op de punten waar
deze drie grondlijnen samen
komen.
Dat zie je bijvoorbeeld in pa
rochies waar mensen voor el
kaar opkomen en elkaar steu
nen, niet alleen in goede maar
ook in kwade dagen. Het
meest geloofwaardig is de
liefde die vlees en bloed heeft
gekregen. Niet vanuit hervor
mingen en herstructurering
wordt toekomst geboren,
maar in de eerste plaats van
uit spiritualiteit. Dat voel je
overal. Als ik later nog een
boek schrijf zal het hierover
gaan, over de spiritualiteit
van de gemeenschapsop
bouw".
Het aspect kerkelijk leergezag
ligt bij velen moeilijk; u om
zeilt dit probleem door 'de
evangelische boodschap van
het leven zelf centraal te stel
len.
Het kerkelijk leergezag mag
niet tegenover het evangelie
worden geplaatst, maar staat
er in dienst van. Vanuit die
achtergrond is het belangrijk
te weten wat de Kerk zegt. Ik
pleit voor dialoog tussen ker
kelijk leergzag en de basis,
het moet van beide kanten
komen. De dialoog moet geïn
tensiveerd worden".
Uw laatste hoofdstuk straalt
vertrouwen uit. Er groeit iets
nieuws. Kunt u dat iets con
creter toelichten?
„Ik voel dat er veel nieuwe
dingen aan het groeien zijn,
dat bijkomstigheden steeds
meer worden losgelaten en
men voor het evangelie kiest.
Ik zie dat aan de concrete so
lidariteit rond mensen in
nood, in allerlei projecten, in
de parochies die zich meer als
gemeenschap gaan profileren,
aan de grotere aandacht voor
een verzorgde eucharistie,
voor de liturgie, de verschei
denheid van gebed en vie
ring... Gelovig zijn wordt
steeds meer een bewuste keu
ze. Er is een kwantitatieve
achteruitgang, maar tegelijk
een vooruitgang inzake au
thentiek geloof. Dit is voor de
toekomst erg belangrijk. De
priesters vergrijzen welis
waar, maar er komen nieuwe
vormen van zending op: cate
chisten, gebedsleiders... Als
priesters deze ontwikkeling
zien, krijgen ze vaak een
tweede adem. Het is zoals
krokussen in het gras. Hier en
daar is het nog koud, maar
stilaan breekt de lente door".
JOS VRANCKX
Karei De Voght: Sterven om
te leven. Mijn kerkervaring.
Uitgeverij Altiora, A verbode.
NOORDWIJKERHOUT
Het maatschappelijk klimaat
voor confessionele organisa
ties is niet slecht; er zijn wel
licht groeikansen voor identi
teitsorganisaties in de jaren
die voor ons liggen.
Die voorzichtige uitspraak
deed dr. A.P.N. Nauta, ad
junct-directeur van het Soci
aal en Cultureel Planbureau,
gisteren in Noordwijkerhout.
Hij was een van de sprekers
op een congres van het CDA
en tien christelijke organisa
ties over 'Levensbeschouwe
lijke Identiteit'.
Nauta constateerde dat, na ja
ren van deconfessionalisering,
de opvatting over de wense
lijkheid van confessionele or
ganisaties onder de Neder
landse bevolking (kerkelijken
en onkerkelijken) in de jaren
tachtig stabiel bleef. „Dit kón
wijzen op een begin van alge
mene acceptatie van het ver
schijnsel van de identiteitsge
bonden organisatie", aldus
Nauta. Hij voegde eraan toe
dat de grote belangstelling on
der jongeren voor niet-mate-
riële, meer geestelijke geo
riënteerde zaken, „een nieu
we en gunstige voedingsbo
dem voor de identiteitsgebon
den instelling kan zijn".
Er was een zeer grote belang
stelling voor de conferentie
niet alleen vanuit de poli
tiek maar vooral ook uit de
wereld van de christelijke or
ganisaties. Voorzitter drs.
W.G. van Velzen wees er op
hoe enerzijds God en geloof
steeds verder worden terug
gedrongen uit het publieke le
ven naar het domein van de
privé-wereld; er anderzijds
een toenemende gevoeligheid
is voor alles wat te maken
heeft met zin-vragen en
ethiek. Juist die ethische be
zinning kan niet zonder orga
nisaties die in staat zijn waar
den en normen concreet in
praktijk te brengen. Daarom
is het van belang (opnieuw) te
kijken naar de relatie tussen
religie en maatschappelijke
organisaties.
Van Velzen maakte meteen
duidelijk dat het hem daarbij
niet te doen is om 'restaura
tie', om een terugkeer naar
oude verbanden (herzuiling)
en oude zekerheden. Het gaat
nu om verantwoordelijkheid
van individuen, die op basis
van een duidelijk besef van
normen en waarden, samen
met maatschappelijke verban
den en met een overheid die
zich concentreert op kernta
ken, oplossingen proberen te
vinden voor de problemen
van de moderne samenleving.
CDA-fractievoorzitter drs. E.
Brinkman betoogde dat er in
de Nederlandse samenleving
allerlei aanknopingspunten
liggen voor godsdienstig geïn
spireerde maatschappelijke
organisaties. Hij noemde als
voorbeeld de 'groene bewe
ging', die milieu-noodzaak
van versobering en de 'deugd
zaamheid' van een sober le
ven als zodanig combineert.
„Als we niet ten prooi willen
vallen aan naief vooruitgang
soptimisme of onvruchtbaar
doemdenken, dan is het op
nieuw op elkaar betrekken
van waarden/normen en be
langen van bijvoorbeeld con
sumenten en producenten van
betekenis. Hier liggen enorme
kansen voor het levensbe
schouwelijk georiënteerd par
ticulier initiatief", aldus
Brinkman.
Vooral de eigen weerbaarheid
van zo'n initiatief is bepalend
voor het succes van levensbe
schouwelijk georiënteerde or
ganisaties, meende Brinkman.
„Als bijvoorbeeld omroepen
vrezen in een reservaatsposi
tie te geraken, moeten zij niet
zelf een hek om Hilversum
willen plaatsen, maar juist ac
tief de confrontatie zoeken
met de veranderde wereld om
te laten zien hoe zij zelf in die
maatschappij denken te kun
nen opereren".
De grote waarde van de le
vensbeschouwelijke organisa
ties is gelegen in de zin die zij
aan het leven van mensen ge
ven, aldus Brinkman. De
overheid moet ervoor waken
die zinverlenende functie in
bijvoorbeeld onderwijs, zorg,
cultuur en arbeid niet over te
nemen, want zulke 'over-
heidswaarden' zou weieens
een perspectief kunnen bie
den dat blijkt te berusten op
surrogaat-zingeving. „Op deze
terreinen mag de overheid
geen doelen voorschrijven, ze
mag alleen normeren op basis
van publieke gerechtigheid".
Gokken op renteverlaging
De boosheid van D66-voorman Van Mierlo deze wee^ ei
Kamer was begrijpelijk. Het kabinet zwoegt vele wet??'
zijn tussenbalans en laat daarbij het ene plannetje na Kj
dere uitlekken. Als gevolg daarvan hebben de leden i/fci
parlement de inhoud van de tussenbalans al bijna injsur
in de krant gelezen op het moment dat ze het offici&ar
merstuk krijgen aangereikt. Aan dat officiële verhajP d
breekt vervolgens de belangrijkste bijlage, het in onze
landse politiek tot alleenzaligmakend verheven 'kooploaa
plaatje'. Een slonzige procedure waarover de oppositLL-
terecht heeft opgewonden. L f
De nagekomen berekeningen van het Centraal Plank
sporen overigens niet verrassend geheel en al i|
verwachtingen van het kabinet. Er staat de komende
bij de burgers geen vetpot op tafel, maar iedereen g
toch nog een klein beetje op vooruit. Op het eerste i
valt er dus weinig te mopperen. Maar het eerste gezicfc
lang niet alles. f
DlRECTEUR Zalm en zijn CPB'ers kunnen zich te
rekenen, maar hun cijferoefeningen blijven hoe dan ocj
te-vingerwerk, een slag in de lucht. De aannames <J 1
CPB moet doen bijvoorbeeld over de ontwikkeling i
rente en over de loonvorming vormen een wankel i -I
ment voor harde uitspraken. Zelfs indien alles wat het
net voorstelt wordt gerealiseerd, is de tussenbalans nog
een bescheiden factor in het complex van factoren 4
economische ontwikkeling van ons land bepaalt. aS(
de
De hoogte van de rentestand en daarmee de groei vjn^
vesteringen en werkgelegenheid worden, zeker in het,.
van een open economie als de Nederlandse, primair 1
op de wereldmarkt. En de wereldeconomie neigt nog a
de richting van een ernstige recessie. Het Europese!
paard Duitsland worstelt met de kosten van de eenwof1
in Groot-Brittannië moet het economische dieptepuiian
komen, de Golfoorlog voert het Amerikaanse begrotiL01
kort op naar ongekende hoogten en jaagt investeerderver
de spaarbank. Bial
ia),
AlS dat laatste leidt tot een drastische renteverlaging
een boel potentieel leed worden voorkomen. Ministe&oe'
houdt daar stiekem een beetje rekening mee. In elk! n<
gokt hij er op. Desondanks wil het kabinet doorgaan m|>te-
zuinigen. Dat is wijs, ook al is het gehanteerde argiF1
het verder omlaagbrengen van het financieringstek|0ff,
minder zwaarwegend dan het lijkt. Een financieel ge|nzi
overheid moet namelijk betrekkelijk zorgeloos kunnen [en
met een begrotingstekort van tussen de drie en vier prfd
3d
De vaderlandse economie staat of valt echt niet metjmo
punten meer of minder achter de komma van het fini
ringstekort. Veel belangrijker is wat dit betreft de loa
prijsontwikkeling in de komende periode. Daar moetl
nu zo hard jammerende en klagende organisaties van f
gevers en werknemers de verantwoordelijkheid nemJ
hun nog steeds, en nog even door het kabinet f
Brieven graag kort jn duidelijk geschreven
De redactie behoudt zich het recht voor ingezon
stukken te bekorten
Golfoorlog (12)
Veel mensen die kritiek heb
ben op de oorlog tegen Irak
denken niet na. Die stellen
vast dat oorlog afschuwelijk is
(wat iedereen al heel lang
weet) en geven er degene de
schuld van die het middel oor
log aanwendt om erger kwaad
te bestrijden. Weten de vre-
desdemonstranten niet meer
wat de 'heren' Iraki's in Ku-
wayt hebben uitgespookt? Ze
hebben er beestachtig ge
moord, verkracht; ze hebben
zuigelingen uit couveuses ge
haald en op de grond laten
sterven. Er zijn getuigen die
dat hebben gezien. Moet men
met zulke lieden gaan onder
handelen? Neen. Met dergelij
ke misdadigers moet worden
afgerekend wanneer ze geen
gehoor geven aan de stem van
de gerechtigheid, die duidelijk
in de VN-resoluties heeft ge
klonken.
Ik ben van mening dat iemand
die Bush een moordenaar
noemt omdat hij Saddam Hu-
sayn uit Kuwayt wil verdrij
ven, in feite een verrader van
de vrijheid is. Men moet heel
goed bedenken dat pacifisme
niet kan inhouden dat oorlog
te allen tijde te voorkomen is.
Mahatma Ghandi heeft, toen
men hem ooit vroeg wat hij
vond van de oorlog tegen het
Duitsland van Hitier, gezegd
dat als ooit een oorlog gerecht
vaardigd was het deze wel
was. Demonstreren voor de
vrede kan inhouden d;
zich aan de zijde van de
rist schaart.
J.L. de Haan.
VOORSCHOTEN.
erl
Diplomaten-
opleiding J
In uw krant lees ik d&m€
aantal Oosteuropese difyerj
ten in Den Haag zal
geschoold in democrats
stuur, politiek en cultui
West-Europa. De komsi
de 25 jonge diplomate: (A
Oost-Europa is een gevolg*
de vrijwording van datciui
van Europa en het stj'£,'4
naar een nieuwe, beterf-|A
komst. EivV
Als ik dan lees dat die Of00'
ropeanen hier in Nederlc^"
derwezen, dan word
beetje kriegelijk. WantQs
gaat toch om een EuropeT
menwerking, om de ven
denheid van talen en cii
in Europa. Waarom dan lERv
Engels? En waarom daifTU(^
in de internationale taal rTE s
ranto. Dat is toch de neu
taal die vooral in de voon 17
ge Oostbloklanden veel
beoefend.
Een voor de hand liggen)
juiste oplossing wordt
blijkelijk niet zo gemak)
aanvaard.
S.P. Smits,
ZOETERMEER.
£cld6c0ouAcmt
Uitgave Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor Apothekersdijk 34, Leiden
Telefoon: 071 - 122 244
Postadres: Postbus 11, 2300 AA Leiden
Abonnee service
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8.30 tot 17.00 uur
Nabezorging
Telefoon: 071 - 122 248
van ma. t/m vr. van 18.00 tot 19.00 u. op za van 14.00 tot 15.00 u
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.)
Bij automatische betaling: Bij betaling per acceptgirok^
per maand 25,70 per maand 26
per kwartaal f 76.60 per kwartaal f 7fi
per jaar f. 294,30 per jaar 299
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel.: 071 - 122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswij
070 - 3902 702
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
