Ironie om zelfbeklag in
Iverk Elisabeth Eybers
Ontroerende hommage aan de Amerikaanse Indiaan
Christy MooreDe bloeiende ziel van een Ierse bard
Bolek Polivka met unieke clownerie
Het is Heel Erg met Rosalie Niemand
Leidse Courant: voor meer dan nieuws alleen. Een krant voor u!
"3ST/RTV FILM
fieidócSommit
VRIJDAG 15 FEBRUARI 1991 PAGINA 15
t voor 'Nieuwslijn'
ERSUM Veronica's actualiteitenru-
jNieuwslijn' heeft de Zilveren Nimf
jien tijdens het derde Monte Carlo-te-
Het gaat om nieuwsreporta-
een maximale lengte van tien minu-
JH. Jet bekroonde verslag droeg de titel
jst parade of the red army' en werd
jiden door de gezamenlijke Neder-
omroepen. De prijs werd toegekend
^Üpd van de kwaliteit van de beelden
toyirecte manier waarop verslag is ge-
iasjan een nieuwsfeit. Ook de analyse
'8eh| feiten wordt via deze onderscheiding
|nd. De reportage is gemaakt door
'eiWfster Anne Jean van Grinsven,
"i'tman Jack Stolk en correspondent
eth^'Hamecourt. Er zijn onder meer op-
h°jle beelden te zien van de laatste mili-
verörade van het Rode Leger in Moskou
ensember 1990) en van de onrust binnen
lef
Christy Moore concert. Vredenburg,
Utrecht. Voorprogramma: Bob Fox.
Gisteravond.
Christy Moore heeft voor zijn
solo-concert niet veel hulpmid
delen nodig om het publiek aan
zich te binden. De Ierse bard
heeft slechts twee gitaren bij
zich, een akoestische en een
electrische en laatstgenoemde
gebruikt hij slechts één keer. Na
een aangrijpend liefdesliedje
over Nancy legt hij hem defini
tief ter zijde. „Het is een cadeau,
dus je moet hem een keer ge
bruiken maar hij bevalt mij he
lemaal niet. Het is in Utrecht de
eerste en laatste keer dat ik op
een electrische gitaar heb ge
speeld", laat hij weten.
De rest van de avond wiegt hij
zijn akoestische instrument als
een baby in zijn armen, wan
neer hij met veel passie over de
liefde verhaalt of laat hem aan
zwellen tot orkaansterkte wan
neer dood en verderf in zijn
liedjes rondwaren. Maar wat
vooral boeit, is zijn stem. Als
Christy zijn mond opendoet, rolt
het glooiende, groene, Ierse
heuvellandschap eruit of doemt
het beeld op van armzalige
mensen en vervallen boerderij
tjes. Het is de bloeiende ziel van
een Ierse bard, die zo passioneel
zingt, dat fantasiebeelden vorm
krijgen en je alleen maar adem
loos kan toehoren. Dat gebeurde
gisteravond in een uitverkocht
Utrechts Vredenburg niet altijd,
maar die wat rumoerige sfeer
hoort nu eenmaal bij een goed
folkconcert. Dan moet je net zo
lang kunnen roepen, totdat je
favoriete nummer wordt ge
speeld.
De oudere broer van Luka
Bloom had iedereen in zijn zak.
Maar kwaliteit verloochent zich
dan ook niet. Hij wisselde ui
terst tedere liefdesgedichten af
met scherpe politieke liedjes,
waardoor ook in Utrecht de
gruwelen van de Golfoorlog
weer even levensecht van het
podium spetterden. Christy, die
voor het merendeel van zijn
materiaal een beroep doet op
traditionals en werk van ande
ren, kiest dat repertoire met
zorg. Hierdoor krijgt een ge
beurtenis van honderd jaar ge
leden plotseling een actuele
glans en laat hij weten dat on
danks dat iedereen een taal
spreekt we niet in staat blijken
met elkaar te communiceren.
Maar, hoewel hij over wantoes
tanden zingt, is een optreden
van Christy Moore alles behalve
een deprimerend' gebeuren. Hij
bespeelt een angstaanjagende
toon, is in de liefde misschien
een hartebreker, maar is even
goed ook uiterst humoristisch
en vrolijk. Hij houdt die schaal
prachtig in balans.
Na die krachttoer van bijna an
derhalf uur, waarin hij ook vo
caal geen water bij de wijn doet,
pakt hij dan nog even a-capella
uit en weet hij even later een
krachtige spanningsboog neer te
zetten met zijn stem en trom
mel. Bloemen van fans vallen
hem, na twee toegiften, uitein
delijk ten deel. Ze zijn een wel
gemeende, maar wat schrale
krans op het werk van een ras
artiest.
HANS PIËT
Edisons voor Hazes en Nits
AMSTERDAM Herman van Veen, An-
dré Hazes, The Scene, trio Pim Jacobs, Jan
Akkerman en The Nits zijn enkele van de
artiesten en groepen dit dit jaar voor hun
platen een Edison ontvangen. In totaal wor
den 32 produkties met deze onderscheiding
voor populaire geluidsdragers bekroond.
Van Veen krijgt de onderscheiding voor zijn
Alfred Jodocus Kwak, Hazes voor zijn le
venslied 'Kleine Jongen', The Scene voor de
plaat 'Blauw' en het Trio Pim Jacobs voor
de elpee 'Just Friends', met daarop de vorig
jaar overleden saxofonist Ruud Brink. Jan
Akkerman mag voor 'The noise of art' een
Edison in ontvangst nemen, en The Nits
voor 'Giant, normal, dwarf'. Ook Youp van
't Hek krijgt een Edison, voor zijn Oude
jaarsconference. Aan de nationale produk
ties die met een Edison zijn onderscheiden
wordt 14 mei door Veronica een speciale
uitzending gewijd.
>en.|
dseJN HAAG „Zij
iedelnt zich in haar poëzie
'JPjnuun voor de luchti-
vrijblijvende toon",
keefdeelde de jury voor
belangrijke literaire
in 1978. „Zij is wars
superlatieven",
eef een criticus in
5 over haar werk. Hij
gen id dat de dichteres
n haar eigen gedich-
de hoogste eisen van
zikaliteit, ritme en
ldend vermogen"
ie-g
t dil
epajabeth Eybers, de Neder-
dichte-
ni die nu 75 jaar oud is,
rijft al meer dan een hal-
gedichten. Zelf stel-
ze eens vast: „De schoon-
d van de taal zélf, het mu-
ile van poëzie, is niet vol-
nde. Ik probeer in de eer
plaats dingen voor mezelf
verduidelijken, of niet de
een zelf. maar mijn hou-
ïds n ten opzichte van de din-
vesr Dit jaar ontvangt zij
*r haar gehele poëtische
aaiïyre de P.C. Hooftprijs, die
stajaar bestemd is voor poë-
erc;f Vorig jaar kreeg Kees
de prijs, omdat toen het
oldjy aan de beurt was, vol-
,onrd jaar gaat deze belangrij-
orijs weer naar een auteur
fictie, verhalen en ro-
voont Elisabeth Eybers al
ig jaar in Nederland, zij
veel opzichten een Zuid-
kaanse in hart en nieren
leven. Dat is al duidelijk
je haar 'Versamelde ge
weer ter hand neemt.
3 lleii
g AMERICA
'ukte film over
'Üfcsoperatie CIA
De taal, die we Afrikaans
noemen, een uit het Neder
lands zelfstandig ontwikkel
de, maar toch nog nog heel
verwante taal van de gebie
den. waar indertijd Neder
landse boeren en andere ko
lonisten zich vestigden. Aan
vankelijk had Elisabeth Ey
bers zich op het Engels toege
legd, omdat in haar ouderlijk
huis die taal veel meer aan
dacht kreeg. Ze was de doch
ter van een predikant van de
Nederduits Hervormde Kerk,
die werkte in West-Trans
vaal. Het moet de bekende
bloemlezing van Nederlandse
poëzie van Dirk Coster
(„Nieuwe geluiden") geweest
zijn, die haar tot de Afri
kaanse poëzie heeft gebracht.
In 1936 debuteerde zij met de
bundel 'Belydenis in die ske-
mering', waarmee zij iets
nieuws introduceerde in de
poëzie van Zuid-Afrika. Het
persoonlijke, individuele.
Haar groeiproces naar eigen
identiteit wordt in deze ge
dichten aan de orde gesteld.
Later zijn er andere thema's:
de liefde, voor partner en
kind. Het proces van ver
vreemding van de geliefde
en van het oplossen van deze
liefde in de totaliteit van het
leven en de betrokkenheid
daarbij.
Maar ook ironie om zelfbe
klag. En bevrijding van tra
ditionele patronen, vaak
haarfijn en aanstekelijk ver
woord:
„Ek hoef nie sy eten te kook
ek hoef nie sy bed op te
maak
ek hoef nie sy wellus te stook
met taak na langdradige taak
Archieffoto uit 1975 van Eli
sabeth Eybers.
foto: anp
mij welwillend te betoon
dag in dag uit te betoon"
Maar haar produktie blijft
laag, naar eigen zeggen, niet
meer dan tien of twaalf ge
dichten in een jaar Ze is zich
steeds bewust van haar te
kortkomingen. Lange ge
dichten liggen haar niet en ze
kan alleen vanuit zichzelf tot
de lyriek komen. „Ik heb
niet het vermogen me dra
matisch in te leven in andere
mensen, andere situaties",
stelde zij eens vast. Behalve
haar gedichten bleef haar li
teraire werk beperkt tot een
aantal literaire kritieken en
beschouwingen. Dan zijn we
m de jaren veertig. Pas veel
later, in 1978, kwam daar een
verzamelbundel van uit:
Voetpad van verkenning'.
Daar werd van gezegd, dat je
erin kunt aflezen, „dat de ui
terste gevoeligheid met be
trekking tot de poëzie ook in
het oordeel over werk van
anderen onverminderd van
kracht is". Ook is wel gespro
ken over de integriteit van
de dichteres.
Van Oorschot
Al staat haar werk heel vaak
niet in bloemlezingen, al le
zen we niets over haar in
schoolboeken over literatuur
en gedichten (soms zie je
opeens een heel klein versje),
toch is Elisabeth Eybers al
zeker een generatie een kon
stante in de Nederlandse
dichtkunst. In de jaren vijf
tig, voor haar verhuizing
naar Nederland, had uitgeve
rij Van Oorschot de bundel
'Neerslag' gebracht, nadat in
haar geboorteland al ver
schillende bundels waren
verschenen. Haar komst naar
Nederland in 1961 is voor
haar niet alleen de kennis
making met een koud.
vreemd land. maar ook met
een nieuwe traditie, met
nieuwe opvattingen over
poëzie. Dat blijkt heel
vruchtbaar geweest te zijn,
zodat zij in de altijd toch klei
ne kring van de lezers van
gedichten, een zekere faam
had die ze niet zou verspelen.
Met Ida M. Gerhardt, die
meer dan tien jaar ouder is, is
zij daardoor zo'n beetje „the
grand old lady" van onze
dichtkunst En dat is niet
zonder reden. En sommige
van haar recensenten zullen
zich blijven heugen hoe zij
hen ooit van repliek diende,
zoals zij Hans Warren eens
naar de keel vloog, naar aan
leiding van een artikel over
haar werk Iemand, die
„slegs 'n vaal uitwerpsel ach
terlaat", zo noemt zij hem
dan.
Zuid-Afrika bleef voor Elisa
beth Eybers het land waar
haar liefde in hoge mate naar
uitging. In haar literaire
werk komt het niet aan de
orde, maar in interviews die
zij heeft gegeven blijkt haar
betrokkenheid bij de proble
men van dat land heel duide
lijk: „Ik vind de Apartheid in
Zuid-Afrika namelijk een ge
weldige flater, maar het
heeft me wel getroffen dat
men zich er in Nederland ka-
rikaturele voorstellingen van
maakte, het als een synoniem
van uitbuiting is gaan be
schouwen".
Haar vertrek uit dat land had
geen enkele politieke of ideo
logische reden, al werd het
wel zo beschouwd. Maar het
oor dat recensenten en lezers
in Nederland aan haar werk
verleenden, was voor haar
genoeg om zich hier te vesti
gen. Een door afkomst, taal
gebruik en door haar positie
in de Nederlandse literatuur
markante vrouw, die nu de
P. C. Hooftprijs krijgt.
Eerder, in 1974 ontving zij
reeds de Herman Gorterprijs
en in 1978 de Constantijn
Huygensprijs. Maar in „Ge
schiedenis van de Nederland
se literatuur", het veelgepre
zen boek van Ton Anbeek,
dat eindigt in het jaar 1985,
ontbreekt haar naam. Met
deze derde belangrijke Ne
derlandse literaire prijs krijgt
zij, misschien in haar ogen
niet zo nodige, aandacht van
meer lezers dan de getrou
wen, die haar werk tot dus
ver stil maar geboeid volgen.
JAN VERSTAPPEN
Bolek Polivka in 'De nar van de koningin'. foto: pr
'De nar en de koningin' met Bolek
Polivka en Chantai Poullain. Ge
schreven en geregisseerd door Po
livka. Koninklijke Schouwburg, Den
Haag, gisteravond.
'De nar en de koningin' van
de Tsjech Bolek Polivka is een
uitzonderlijke voorstelling:
puur theatrale clownerie en
een briljant spel met de ge
zagsverhoudingen óp het to
neel en met de afhankelijk
heid van elkaar van spelers en
publiek.
Het is ronduit klasse zoals Po
livka zich durft op te stellen:
eerst in spijkerbroek en over
hemd, als een conférencier (in
het Engels) pratend met de
zaal: Hij is de auteur van het
stuk, vertelt hij komisch-trots,
maar ook de regisseur. We zijn
van hem afhankelijk. Het is de
koningin uit het stuk die hem
tot nar schminkt: een in vod
den gehulde middeleeuwse
stakebenerige, gebochelde hof
nar die zijn bazin moet amuse
ren. „Amuse-moi" zegt de wit
geschminkte koningin, „ik
verveel me". Zij is het 'mon-
stre sacré', zoals ook het pu
bliek pleegt te heten; nar Po
livka de acteur, die naar haar
pijpen danst, maar die tegelij
kertijd het spel kan stilleggen
en veranderen. Wat we zien is
een machtsverhouding. Maar
uit de coulissen hoor je de
schreeuwende stem van een
Duitse koning en de koningin
moet op haar beurt luisteren.
Wanneer zij van de planken
weg is en de nar heeft even
haar rijk alleen, begint hij op
eenzelfde manier de zaal te
„terroriseren".
Dat voortdurend verschuiven
van die verhouding, van de
onderlinge relaties, is een van
de wezenlijke, zeer knappe
elementen in de voorstelling
van Polivka. Er valt voortdu
rend te lachen om zijn escapa
des. Of het nu om een bekende
truc is als het 'toneelpaard' om
zijn middel - tot in het waan
zinnige doorgevoerd - of een
fladderend draadje om -zijn
neus, of om de herhaling van
handelingen (het trekken van
een kies) in slow-motion. De
manier waarop hij twee men
sen uit de zaal haalt (tevoren
ingeseind dat er iets zou ge
beuren, maar niet precies we
tend wat) is niet alleen koddig,
maar voegt iets toe aan dat
thema van macht en afhanke
lijkheid.
Polivka, die in Nederland ja
ren geleden te zien was op het
'Festival of Fools' is een gren
zeloze clown, die dwars door
stijlgebieden als commedia
dell'arte, circus, cabaret en ab
surd theater heen dolt. Met
een knipoog van verstandhou
ding naar het publiek: dit is
theater en dat maken we met
z'n allen.
BERT JANSMA
Eerste helft van manuscript
'Huckleberry Finn' gevonden
I^Downey jr. Gebaseerd op het
L- Christopher Robbins. Re-
Spottiswoode.
Jiige bijzondere aan 'Air
3'®pnf ca' is de gang van zaken
lijk. ide uitbreng van de film
Ierland. Haagse distribu-
Concorde wilde hem
SHU met Kerst in de biosco-
ei jan Cannon in de Rand-
defcannon gaf de voorkeur
hdere (deels 'eigen') films
.ir America' kreeg z'n
Riii Première' nogal onge-
W, 'lijk in een aantal bios-
I74featers in de provincie.
merica' hoort bij de na-
(kaï, van jg Vietnamfilms al
dé film in Laos. De Ne-
's 'dse filmreclame heeft
Aar gzin 'Altijd lachen, over-
Ja"! lar dan ook'. Een tekst
mlin komedie suggereert en
.14 daarmee misleidend en
TELxynisch is als de film van
i ^eur Spottiswoode zelf.
ir i^ertelt namelijk hoe de
ikaanse CIA met drugs-
'K'lestijds deels de oorlog in
a ost Azië financierde. Mei
Spra n en Robert Downey jr.
•um vee losbollen van vliege-
0-12 die met veel waaghalze-
'5- oedselvoorraden mogen
iOg en maar tegelijkertijd la-
spi h opium vervoeren. Een
el. 1 lanse generaal (gespeeld
SP' Burt Kwouk, ooit de
vo10 itler van Peter Sellers
k vi 'Pecteur Clouseau) die op
>ods nd van Amerika is, heeft
ndeluwtjes van een enorme
nis Cel°Peratie in handen.
Ij. Amerikaanse 'rough-
senator' die op een ver-
>ge I snoepreisje komt kijken,
r5. K lan onverwacht nog eni-
u- 1 liek het verhaal binnen-
en, voor de rest is het
^ar bitter gegeven,
ieur Spottiswoode zit met
30 u Tipt dat aan elkaar hangt
5i. 3 >sse scènes die maar geen
riEWal worden, met karak-
'aarmee ook al wienig is
(pe® 'oerd, wappert een beetje
ekei 'e aanklacht die zijn film
elke te is en kiest uiteindelijk
de actie.
■JJ BERT JANSMA
NEW YORK De verlo
ren gewaande eerste helft
van Mark Twains manus
cript voor 'De avonturen
van Huckleberry Finn' is
teruggevonden.
Dat meldt het veilinghuis So
theby's in New York, waar de
vinders het deel van het ma
nuscript op echtheid hebben
laten controleren en in bewa
ring hebben gegeven. Het gaat
om 663 met de hand geschre-
bladzijden, die het afgelo
pen najaar werden gevonden
in een koffer op een vliering
in Los Angeles. De koffer was
in het bezit van een nakome
ling van James Gluck, een
verzamelaar van manuscripten
die in 1885 van Mark Twain
zelf 475 pagina's uit het twee
de deel plus de zelf getekende
titelpagina kreeg. Deze pagi
na's kwamen, met nog eens
210 ook uit het tweede deel
stammende andere bladzijden,
uiteindelijk terecht in de open
bare bibliotheek van Buffalo
in de staat New York. Het eer
ste deel was eigenlijk al sinds
1885 zoek. De vinders staan
volgens Sotheby's „sympa
thiek" tegenover hereniging
van beide delen, al was gister
middag nog niet duidelijk
waar en volgens welke rege
lingen.
De eerste helft van het manus
cript is zeer interessant voor
Twain-onderzoekers. Het staat
namelijk boordevol verbete
ringen en toevoegingen van de
meester zelf. Het in 1884 gepu
bliceerde boek is voor veel
Amerikanen één van de be
langrijkste stukken in hun
boekenkast. Ernest Heming
way zei eens dat alle moderne
Amerikaanse literatuur voort
komt uit 'De Avonturen van
Huckleberry Finn'.
Het Mechels Miniatuur Theater
speelt Rosalie Niemand van Elisa
beth Marain. Regie: Renë Verreth.
Decor: Lieven Matthijs. Kostuums:
Miloe Mertens. Gezien op 14 februa
ri in de Leidse Schouwburg (Neder-
lanse première).
Dit is de eerste helft van het met de hand geschreven manuscript
van Mark Twain, die op een vliering in Los Angeles werd gevon
den.
foto: ap
Een van de wetten die Gerard
Reve opstelde voor de litera
tuur is die van de onbruik
baarheid van de naakte wer
kelijkheid. Als het Mechels
Miniatuur Theater een docu
mentair toneelstuk over een
Waar gebeurd tragisch levens
verhaal speelt, is het dus even
bevreesd afwachten wat er
precies met de werkelijkheid
gedaan is
Rosalie Niemand is de onge
wenste dochter van een
dienstbode die zwanger is ge
maakt door haar broodheer.
Haar moeder verwenst haar
en stuurt haar zo snel mogelijk
naar een inrichting voor lasti
ge meisjes. Die moet sluiten tij
dens de eerste wereldoorlog.
Moeder dropt Rosalie bij oma
en daar heeft ze het eindelijk
naar haar zin. Maar moeder
haalt haar daar weer weg en
stopt haar in het zothuis. Daar
blijft ze tot ze eindelijk, na
haar vijftigste, haar omgeving
ervan kan overtuigen dat ze er
niet thuishoort.
Dan is ze geterrorisserd door
haar moeder (die ook recht op
geluk heeft), de nonnen (die
altijd gelijk hebben), de dokto
ren (die haar niet onderzoeken
of helpen) en lastige meisjes en
gekken. Als ze in haar bed
plast, moet ze onder het natte
laken zitten tot het droog is.
Ze moet de boterhammen ope
ten die ze echt niet lust en
wordt voor weerspannigheid
gestraft met folterbaden en la
ter electroshocks.
Het is al ver voor de pauze
duidelijk: dit is Heel Erg en
Heel Onterecht. De karakter
tekening is zwart-wit zonder
nuances; de opbouw in heel
korte scènes zou nuancering
trouwens haast onmogelijk
maken. De nonnen zijn slecht
op een na, de doktoren zijn
slecht, moeder is heel slecht.
Haar eenvoudige boerenmoe
der is goed. Rosalie is zelfs een
held en heeft groot gelijk als
ze zich verzet tegen de institu
ties.
Tweemaal veroorlooft regis
seur René Verreth zich enige
luchtigheid, als de koningin de
inrichting bezoekt met een
soort pooier met spiegelende
zonnebril en als een non zich
verliest in een dansje en de
beentjes opzwaait. Verder
wordt het verhaal bloedse
rieus, gruwelijk traag en saai
verteld. Dat zegt niets over de
tragiek van het leven van de
echte Rosalie of over het boek
van Elisabeth Marain. En ook
niet over de inzet van de spe
lers. Die deden hun best, maar
aan zo'n stuk en zo'n regie is
geen eer te behalen.
DICK VAN TEYLINGEN
DANCES WITH WOLVES'
Lido/Studio: 'Dances with wolves'
met Kevin Costner, Rodney A.
Grant, Graham Greene en Mary
McDonnell. Scenario: Michael Blake
naar zijn roman. Regie: Kevin Cost-
Kevin Costners debuut als re
gisseur is een ontroerende en
dappere eersteling die met z'n
drie uur deels het onrecht
goedmaakt dat Hollywood in
z'n geschiedenis de Ameri
kaanse Indiaan heeft aange
daan.
Niet dat de Indiaan-op-film al
tijd de steenkolen-Engels koe-
terwaalsende woesteling is ge
weest die bij wijze van spre
ken vróeg om z'n uitroeiing.
Het is weinig bekend dat in de
nog stomme, eerste dagen van
Hollywood Indianen vaak hel
denrollen speelden (1911: 'A
squaw's love', 'An Indian wi
fe's devotion', 'Ramona'). Maar
er zouden tientallen jaren
schurkenschap overheen gaan,
voor de roodhuid opnieuw
edel werd. Dat was met 'Bro
ken Arrow' waarin Jeff
Chandler Cochise speelde. Al
kreeg die film navolging, het
beeld van de wrede heiden,
bloeddorstig en niet te ver
trouwen, bleef terugkomen.
En al werd de Indiaan bij tijd
en wijlen weer verheven tot
held, hij bleef een figuur gete
kend in blanke stereotypen,
neergezet door vooral blanke
acteurs: Charlton Heston in
'The savage', Burt Lancaster
in 'Apache', Paul Newman in
'Hombre', Elvis Presley in
'Stay away Joe'. Vandaar dat
in 1971 de complete stam van
de Jacarillo Indianen maar
zélf een film financierde om
het publiek een genuanceerder
beeld van zichzelf te brengen:
'A Gunfight'.
BLANKE SQUAW
Kevin Costner zag iets in het
boek 'Dances with wolves' van
zijn vriend Michael Blake die
al meewerkte aan de eerste
film waarin Costner een
hoofdrol vertolkte, 'Stacy's
Knights'. 'Danst met wolven'
is de naam die de Sioux-India-
nen geven aan de jonge cava-
lerie-luitenant John Dunbar
(gespeeld door Costner zelf)
die in 1860 op een onbemande
buitenpost van het leger te
rechtkomt. Dunbar heeft zich
in de burgeroorlog via een uit
pure nood geboren, waanzin
nige heldendaad onderschei
den en mag kiezen waar hij
heen wil. Hij kiest voor het
'wilde westen' om de 'Fron
tier' daar te zien voordat die
verdwijnt. In z'n eenzaamheid
daar heeft hij niet meer dan
z'n paard, een nieuwsgierige
wolf die om z'n hut blijft han
gen en die hij tam maakt, tot
een Indiaan probeert dat
paard te stelen. In plaats van
in het normale patroon van
geweld te treden dat over en
weer door Amerikanen en In
dianen wordt gehanteerd,
treedt Dunbar de Indianen
met open vizier tegemoet. Ze
leren elkaar kennen, eikaars
taal en gewoontes, Dunbar
wordt zelfs verliefd op een
blanke squaw die nauwelijk
Engels spreekt en als kind
door de Sioux werd geadop
teerd. Dunbar wordt opgeno
men in de stam. vecht zelfs
mee tegen de Pawnees. Tot het
Amerikaanse leger toch nog
op die buitenpost arriveert en
de bekende tragische wending
in de film moet plaatsvinden.
SUPERIEUR
JONGENSBOEK
'Dances with wolves' heeft iets
van het superieure jongens
boek, van Karl May's Old
Shatterhand en Winnetou,
maar ook van Sidney Pollacks
'Jeremiah Johnson'. Bijzonder
aan de film is de intense aan
dacht voor de 'roodhuiden',
gespeeld door Amerikaanse
Indianen van diverse stam
men, met namen als Graham
Greene en Floyd Red Crow.
De manier waarop zij neerge
zet zijn, is tegen alle bekende
stereotypen in, ook al verven
ze zich in oorlogskleuren, le
ven ze in teepees en jagen ze
op buffels. Costners film pro
beert iets te laten zien van de
unieke denkwereld van de in
diaan, die geen begrip voor
tijd kent, zijn hechte, opval
lend democratische stamrela-
tie, al spelen de vrouwen er
hun rol slechts vanuit de kant
lijn en de uitgebalanceerde lo
gica van hun jagerscultuur. Ze
spreken bovendien de Lakota-
taal die in de Amerikaanse
versie van de film Engels
wordt ondertiteld (hier Neder
lands). Costners had de durf
en de visie deze produktie van
achttien miljoen dollar op te
zetten via een kleinere pro-
duktiemaatschappij, Orion. „Ik
heb de grote studio's van begin
af aan vermeden" vertelde hij.
„Ik wist dat wat ik wilde vra
gen te moeilijk voor ze was.
Niet wat geld, of salaris be
treft, maar ik wilde een film
van minstens tweeënhalf uur,
met Engelse ondertitels en ik
wilde de eindbeslissing, 'final
cut'. Bij grote studio's is dat al
lemaal taboe". Costner zag bo
vendien af van een stuk sala
ris toen de kosten van verfil
ming uit de hand gingen lo
pen, in ruil voor een aandeel
in de opbrengst. Gezien de
vele prijzen die Dances with
wolves' nu al in de wacht
sleepte en de kansen op een
Oscar straks, was ook dat geen
slechte keus.
MEESLEPENDE
BUFFELJACHT
Natuurlijk is Costners film
niet volmaakt. Hij kiest duide
lijk voor de Indianen" en dat
maakt de schildering van de
brute Amerikaanse soldaten
('de echte wilden') aan het slot
wat erg eenzijdig. Bovendien
zet hij zichzelf soms wat gema-
niereerd-opvallend in beeld en
heeft hij wel meer last van té
mooie 'shots'. Het doet weinig
aan de kracht van zijn film af.
De prachtige rollen van de In
diaanse acteurs - ze zouden
elke willekeurige Hollywood-
rol zo kunnen spelen, denk je
dan - de liefdesgeschiedenis
die verrassend sober en pas
send is, het vermijden van te
uitgesproken didactiek, de
meeslepende beelden van de
buffeljacht, de muziek van
John Barry die de toon van de
film knap onderstreept: 'Dan
ces with wolves' heeft humor,
romantiek en drama. Je weet
dat het allemaal mis móet
gaan, want we kennen onze
geschiedenisboekjes. Dat
maakt deze late hommage tot
een vaak sterk ontroerende
elegie en bij voorbaat tot een
van de beste bioscoopfilms van
het jaar.
BERT JANSMA
Een vertaling van 'Dancea with wol
ves' verscheen bij uitgeverij Aero-
pagus ('De dans van de wolf).
De CD met de muziek van John Bar
ry verscheen op het Epic-label
(467591 2).
