Braziliaans carnaval
vierdaagse vlucht
uit de werkelijkheid
'finale
Brazilië
breekt met
traditie van
decreten
ZATERDAG 2 FEBRUARI 1991 PAGINA 31
RIO DE JANEIRO - Golfoorlog
of geen golfoorlog: vol overgave
stort Brazilië zich volgende week
voor vier dagen in het carnaval.
Wie het feest een overdreven uit
spatting vindt, zorgt voor een veilig
heenkomen. Veel Brazilianen
vluchten de stad uit, op zoek naar
een verlaten strand, of brengen de
dagen door in het buitenhuis van
vrienden. Wie zich dat niet kan
veroorloven sluit zich op, want de
straat, het cafe en de clubhuizen
zijn gedurende het festijn het do
mein van een feestende massa.
Carnaval verandert Brazilië voor
eventjes. Wat niet kan en mag ge
durende 361 dagen, is toegestaan
in een halve week van brassen.
Brazilië waant zich gedurende het
carnaval een sprookjeswereld,
waarin het goed vertoeven is. Voor
een moment kunnen de bewoners
de dagelijkse zorgen van een derde-
-wereldland vergeten en zich over
leveren aan hun dromen.
In het buitenland staat het Braziliaanse
carnaval veelal bekend als synoniem
voor extravagantie en seksuele losban
digheid. De media schotelen ons een
beeld voor waarin alles gebeurt wat God
verbiedt. Het Braziliaanse carnaval heeft
zeker zijn lelijke kanten. Geen enkele in
woner van het Zuidamerikaanse land zal
dat ontkennen, maar de Braziliaan met
een nationalistische inslag ergert zich
groen en geel aan het eenzijdige beeld
dat men in het buitenland heeft van het
Excessen
Het is waar dat het carnaval excessen in
de hand werkt. Algemeen bekend is, dat
ondernemers in deze tijd de mogelijk
heid aangrijpen om de prijzen buiten
proportioneel te verhogen. Geen haan
die er naar kraait, want Brazilië is im
mers toch beneveld door de alcohol en
wanneer het gewone volk bijkomt uit
zijn roes, is het dagelijkse leven alweer
een week verder.
Carnaval is ook de gelegenheid bij uit
stek om je grootste vijand uit de weg te
ruimen. In het rumoer tussen feestgan
gers met een hoofd vol bier is het voor
de vermomde moordenaar makkelijk
wraaknemen. Wanneer dinsdag voor As
woensdag de laatste klanken van de
samba verstommen, kan het land zijn
doden tellen.
Negentig procent van de ongeveer vier
honderd doden die tijdens het volksfeest
vallen, bezwijkt aan een overdosis ca-
chaca, de lokale sterke drank van suiker
riet. Vaak is het de ondervoede arme
donder, die zijn ellende even wenst te
vergeten, en zich tijdens deze dagen te
buiten gaat aan het spotgoedkope praat
water. Zijn drankzucht betaalt hij met
een hartstilstand.
Samba
Het volksfeest veroorzaakt ellende, maar
de berichten die het buitenland bereiken
zijn eenzijdig en aangedikt met een brok
sensatie. Het Braziliaanse carnaval heeft
ook een andere kant. Een onbekende
kant, die de buitenstaander niet makke
lijk te zien krijgt. Het is het beeld van de
sambascholen, die een geheel eigen
plaats innemen in het sociale leven van
de buitenwijken van de stedelijke con
glomeraties Rio de Janeiro en Sao Pao
lo. Het is het carnaval van de gewone
Braziliaan, die zijn hart heeft verpand
aan het volksfeest en die ieder vrij uurtje
toewijdt aan de sambaschool, die met
zijn leven vergroeid is.
Het carnaval werd in Brazilië geïmpor
teerd door de Portugese overheersers. In
de loop van de achttiende eeuw kreeg
het feest in toenemende mate een zwart
tintje, toen de negerslaven hun Afrikaan
se ritmes er op loslieten. Uit de passie
van de slaven voor het carnaval ontwik
kelde zich in de regio van Rio de Janei
ro de samba. Dit verklaart waarom zo
veel zwarten en mulatten, nakomelingen
van Portugezen en negerslaven, carnaval
ook als hün feest zijn gaan beschouwen.
Voor de hedendaagse Braziliaanse carna
valsfanaat betekent het feest: samba,
voetbal en mulattas (letterlijk: halfbloed
vrouwen). Veel sambascholen zijn ge
lieerd aan voetbalclubs en dat typeert de
volkse aard van het feest. Carnaval is in
Brazilië een sensueel feest. Het is een
sensualiteit, die de sambascholen via
dans tot uiting willen brengen.
School
Een van de 22 sambascholen die de in
dustriestad Sao Paolo met zijn bijna ze
ventien miljoen inwoners rijk is, is Esco-
la de Samba Unidos de Peruche. De
school huist in de wijk Limao, en heeft
ruim vijfduizend leden. Peruche staat in
Sao Paolo bekend als de vereniging met
de meest uiteenlopende leeftijden. Het
familiaire karakter valt direct op bij een
bezoek aan de school. Het is niet moei
lijk om drie generaties uit een familie te
ontdekken binnen het ommuurde oefen
terrein van de school. Eigenlijk is heel
Peruche een grote familie, want veel toe
komstige huwelijkspartners vinden el
kaar binnen het werk dat zij voor de
vereniging verrichten.
Vice-president Henrique Marsiglia (38)
schap
paren zien
trouwen. Marsiglia is in het dagelijks le
ven brandweercommandant. Hij heeft
ruim negenhonderd man personeel on
der zich. De tweede voorzitter is een van'
de weinige blanken binnen Peruche.
Ondanks dat zwarten en mulatten veruit
in de meerderheid zijn, zit Marsiglia als
blanke toch op deze hoge post. Volgens
de brandweerman van Italiaanse af
komst is dat een logisch gevolg van het
feit dat hij binnen de gemeente de deu
ren kan openen, die voor mulatten nog
altijd gesloten blijven.
Vooral op het gebied van financiën is
dat van doorslaggevend belang, want
elke sambaschool is een klein bedrijf.
Het jaarlijks inkomen van Peruche ligt
op 250 000 gulden. Daarmee scoort de
sambaschool overigens echt niet het
hoogst in Sao Paolo. De gemeente komt
dit jaar met slechts 25 000 gulden subsi
die op tafel, zodat er een financieel gat
gaapt van ruim twee ton. Om aan in
komsten te komen, organiseert Peruche
daarom met regelmaat van de klok bin
go's en dansavonden, waarbij maar wei
nigen van de vijfduizend leden verstek
laten gaan.
Loterijen
Maar ook buiten de school om tracht
Peruche geld los te peuteren. Net als de
voorzitters van andere sambascholen
wendt Marsiglia zijn positie aan om
middels donaties, de verkoop van televi
sierechten en advertenties de kas van de
vereniging te spekken. Een andere bron
van inkomsten bestaat uit de heimelijke
flirts met de bicheros, de grote bazen van
Braziliës illegale loterijen. Zij ondersteu
nen de sambascholen geldelijk en kwe
ken op deze manier veel goodwill onder
de arme leden, waardoor het voor de po
litie moeilijker is om tegen de gokbazen
op te treden. Deze praktijken zijn in Rio
de Janeiro gewoonterecht. In Sao Paolo
zijn deze banden wat minder vanzelf
sprekend. Carnaval is een doodernstige
zaak voor de sambascholen. Menig lid
offert ettelijke honderden uren per jaar
aan vrije tijd op en verricht pro deo al
lerhande werkzaamheden. Daaronder
vallen de bouw van paradewagens, het
bereiden van maaltijden, het naaien van
kostuums, administratie, onderhouds
werk, barbediening en schoonmaakwerk.
De meeste leden van de sambascholen
zijn van nederige afkomst en werken in
de lagere regionen van de Braziliaanse
samenleving. Ze hebben het beslist niet
breed met lonen die niet boven de twee-
driehonderd gulden per maand uitstij
gen. Een groot gedeelte van het salaris
besteedt men binnen de sambaschool in
de vorm van drank, eten, bingo's en fan
tasias (carnavalstenues).
Voorbereiding
Aan het carnaval gaan tien maanden
voorbereiding vooraf. In april worden de
eerste bijeenkomsten belegd. Dan kiest
de leiding ook al een thema voor het ko
mende carnaval. Voor Peruche is dat dit
jaar „Die niet waagt, die niet wint". Ver
volgens moet een sambalied met bijpas
sende tekst gecomponeerd worden. Van
de zeventien inschrijvingen bij Peruche
werd uiteindelijk een song gekozen. Met
deze samba geeft de sambaschool acte de
presence tijdens de grote parade.
Vervolgens komt de kleding ter sprake.
Fantasias worden in nauw overleg met
de leiding ontworpen. Zoals elke samba
school is ook Peruche onderverdeeld in
alas, divisies van uiteenlopende grootte.
Elke ala is tijdens de optocht uitgedost
in verschillende tenues. Peruche telt er
27. Ook niet-leden mogen tijdens de pa
rade participeren, mits zij een fantasia
van de school kopen.
Buitenstaanders betalen echter een aan
zienlijk hogere prijs, waardoor de sam
baschool extra inkomsten vangt. De
prijs van een fantasia varieert van 150
tot 750 gulden. Deelnemen aan de op
tocht betekent een aderlating voor een
arm lid. Ondanks de hoge prijzen tellen
velen het geld neer, want het is voor een
simpele ziel een hele eer om aan de zijde
van tv-beroemdheden deel te mogen uit
maken van de sprookjeswereld die het
carnaval schept.
Zo legt Eduvirgis Batista dos Santos, een
weduwe van 64 jaar, elke maand dertig
Veel van de
vrouwelijke
deelnemers aan de
car na valsoptoch ten
in Rio de Janeiro
zijn schaars gekleed.
De dames deinzen er
zelfs niet voor terug
om hun bh uit te
trekken wanneer de
televisiecamera 's
inzoemen, wetende
dat dat hun
bekendheid alleen
maar ten goede kan
komen. Om deze
tendens in te
dammen heeft de
paradejury een
strafmaatregel voor
het komende
carnaval ingevoerd.
Elke waargenomen
ontblote borst of
genitaal kost vijf
punten in de
eindbeoordeling.
FOTO'S AP/AFP
gulden opzij om van de partij te kunnen
zijn in de ala das Bahianaseen divisie
van dames op leeftijd die gekleed gaat in
maagdelijk witte hoepelrokken.
Kick
Geld speelt geen rol voor de upper class.
Zij betalen grof voor een plaats bovenop
de paradewagens. Zo besteedt een van
Sao Paolo's hoogst aangeschreven chi
rurgische tandartsen, dr. Francisco Ne
mer Serano, vijftienduizend gulden aan
zijn uitmonstering. De protserige uitdos
sing meet drie meter en is voorzien van
duizend felgekleurde veren. Nemer be
schrijft zijn manie als een egoistische
vorm van exhibitionisme. „Het geeft mij
een enorme kick, wanneer ik door dui
zenden mensen bekeken wordt", aldus
motiveert de arts zijn voorliefde voor
het carnaval.
Om het geld hoeft Nemer het niet te la
ten. „Ik heb alles wat ik begeer. Huizen,
auto's en boten. Ik werk er keihard voor.
Waarom zou ik dan niet een fortuin mo
gen uitgeven aan het feest aller feesten",
verdedigt Nemer zich. „Bovendien", zo
zegt hij, „wanneer ik verstek laat gaan
barsten de roddels los. Men zal beweren
dat ik op het punt sta om failliet te gaan,
en dat kost me klanten".
De tandarts is niet de enige die in het
middelpunt van de belangstelling wil
staan. Ook beroemde tv-persoonhjkhe-
den, actrices en topmodellen geven kapi
talen uit aan opvallende uitmonsterin
gen naar eigen keuze, die door couturiers
van naam worden ontworpen. Het is
zelfs niet ongewoon dat sambascholen
beroemdheden inhuren om boven op de
wagens te pronken. De sambaschool
krijgt op deze manier meer aandacht
van de televisie, en dat komt de recla
me-inkomsten ten goede.
Veel van de topmodellen zijn tijdens de
optochten schaars gekleed, en de dames
deinzen er niet voor terug om hun bh
uit te trekken wanneer de televisiecame
ra's inzoemen, wetende dat dat hun be
kendheid alleen maar ten goede kan ko
men. Om deze tendens in te dammen
heeft de paradejury in Rio de Janeiro
een strafmaatregel voor het komende
carnaval ingevoerd. Elke waargenomen
ontblote borst of genitaal kost de samba
school vijf punten in de eindbeoorde
ling.
De belangrijkste dag van het jaar is de
dag waarop de grote A-parade plaats
vindt. Of zoals vice-voorzitter Marsiglia
van Peruche het uitdrukt: „Zaterdag 9
februari is voor ons een uitbarsting van
emoties. Op deze dag kunnen we aan het
publiek laten zien wat we in tien maan
den werk voor elkaar hebben gebokst".
In Sao Paolo binden op deze datum de
tien beste sambascholen van de eredivi
sie de strijd met elkaar aan om de titel
'Sambaschool van het Jaar'. Peruche was
in 1989 en 1990 vice-kampioen. De
sambaschool zet dit jaar alles op alles
om de hoogste prijs in de wacht te sle
pen. Het concours wordt op het scherpst
van de snede uitgevochten, want de twee
laagst gekwalificeerde verenigingen de
graderen naar de eerste divisie, hetgeen
voor de leden een haast onoverkomelij
ke schande vormt.
Tijdens de parade defileert een samba
school gedurende veertig minuten langs
de volgepakte tribunes in het centrum
van Sao Paolo, onder de helse ritmes
van de bateria. het slagwerk. De eerste
sambaschool komt binnen op het traject
om negen uur 's avonds, waarna gedu
rende ruim acht uur zo'n dertigduizend
uitgedoste carnavalsvierders aan het pu
bliek voorbij trekken. Peruche defileert
met 2800 deelnemers, onder wie 280
muzikanten uitgerust met drums, trom
mels, tamboerijnen, fluitjes en cuicas.
De band wordt aangevoerd door Yarici
Santos, de koningin van de bateria. In
het dagelijks leven is zij directrice van
een handelsonderneming in schoon
maakartikelen. Haar taak is om met
wulpse dansbewegingen de 280 muzi
kanten op te zwepen, en er voor te zor
gen dat de exotische ritmes niet verslap
pen gedurende de parade.
Onder het nauwlettend oog van de jury
worden de verrichtingen van de samba
scholen kritisch bekeken. Er wordt be
oordeeld op tien aspecten: kleding, har
monie, uitdraging van het thema, chore
ografie, melodie en tekst van de samba,
muziekuitvoering, presentatie van de
vaandels, bouw van de paradewagens,
algehele voordracht en opbouw van de
stoet.
Is de presentatie van het sprookje na
veertig minuten voorbij, dan begint het
lange wachten op de uitslag. De jury
wikt en weegt gedurende vier dagen.
Aan het einde van het carnaval wordt
pas bekendgemaakt wie met de titel
'Beste sambaschool van Sao Paolo' mag
gaan strijken.
Wint Peruche dit jaar, dan duurt het car
naval voor de vereniging nog een paar
dagen langer. Op het terrein van de sam
baschool in de wijk Limao bezorgen de
lokale brouwerijen dan gratis een paar
duizend liter bier om de dorstige kelen
te smeren. Ongetwijfeld zullen dan de
zes Braziliaanse televisie-kanalen in de
rij staan om verslag te doen.
En dat is een hele eer voor een Peruche-
-lid, die in het dagelijks leven een arme
Braziliaan is, die balanceert op de onder
ste sport van de sociale ladder.
FRANS LINDENKAMP
SAO PAULO - Verder dan hon
derdduizend wilde de Braziliaanse
president Fernando Collor de Mel-
lo niet tellen, toen hij onlangs een
decreet ondertekende dat het aan
tal decreten moet indammen. Met
de invoering van de verordening
tracht Collor de manie tot regelge
ving onder de Braziliaanse ambte
naren enigszins te temperen.
Om dit te bereiken is in het veelbespro
ken nieuwe „Decreet nummer 1" een
bepaling opgenomen, die vlijtige staats
hoofden, ministers en overheidsdienaren
moeten ontmoedigen in hun bemoei
zucht. Voortaan krijgen presidentiële be
slissingen pas het etiket decreet opge
plakt, wanneer het juridische regels be
treffen van een algemeen karakter.
Een staatshoofd kan zich niet meer inla
ten met de installering van een transis
torradio op een luchthaven, zoals dat in
1954 gebeurde in het dorpje Caxambu
diep in de Braziliaanse binnenlanden.
Dergelijke onzindecreten behoren nu tot
het verleden.
De ambtenaren konden zich ongestoord
bezighouden met hun hobby, omdat in
het verleden in elke presidentiële veror
dening een artikel was opgenomen dat
functioneerde als een kunstgreep. Oude
decreten vervielen automatisch wanneer
deze tegenstrijdig waren met de nieuwe.
Het zinnetje gaf overheidsdienaren on
beperkte vrijheid, want controle van de
oude verordeningen was immers overbo
dig werk.
PE
nnestreek
Onlangs stelde Collor tevens met een
tweede presidentiële pennestreek 11.087
achterhaalde decreten uit de periode van
1889-1955 buiten werking.
Collor de Mello betitelde zijn deregulari-
satie-initiatief als een nieuw tijdperk in
de geschiedenis van de Braziliaanse bu
reaucratie. Aanleiding voor het ingrijpen
vormt zijn bezorgdheid over de toene
mende verwarring die gesticht wordt
door de ongeremde vermenigvuldiging.
De wirwar van decreten stuit op veel
scepsis van de Brazilianen en veroor
zaakt wantrouwen en minachting jegens
bestuurders en overheidsinstituties.
Daarnaast werpen de verordeningen
veelal meer vragen op dan antwoorden.
Een illustratief voorbeeld van de absur
de regelzucht is de verordening die het
militaire staatshoofd Figueiredo in 1983
ondertekende. Zijn ambtenaren bepaal
den hoe een ondergeschikte zijn supe
rieur diende te groeten al rijdend op een
tweewielig voertuig. Het decreet vormde
aanleiding tot levensgevaarlijke situaties
in het verkeer. In 1989 zag burgerpresi
dent Sarney zich daarom gedwongen om
het onzinnige voorschrift af te schaffen
en te corrigeren met een nieuw decreet.
Dat stelt nu dat de bestuurder zich op de
rijweg moet concentreren en niet op zijn
chef.
Stiekeme decreten
Helemaal bont maakte generaal Emilio
Medici het. Tijdens zijn presidentschap
in 1971 zag decreet 69.534 het licht,
waarmee het fenomeen geheim decreet
was geboren. In een helder moment be
sloot de dictator daartoe, omdat hij er
van overtuigd was dat het volk absoluut
niet lastiggevallen wilde worden met
staatsveiligheidsaspecten. Bovendien
was het alleen maar lastig voor de rege
ring wanneer het grote publiek wist wat
zij uitspookte. De instelling van deze
stiekeme decreten vormde een vrijbrief
voor het militaire regime om ongestoord
tegenstanders gevangen te kunnen ne
men, te martelen en daarna uit de weg te
ruimen.
De belangrijkste overweging van de hui
dige president Collor de Mello om de
wildgroei onder de decreten aan te pak
ken is echter de verstikkende werking
die ervan uitgaat op de Braziliaanse eco
nomie. Het staatshoofd wil het land ri
goureus hervormen en een wirwar aan
regels heeft in de ogen van de liberale
Collor een averechts effect.
Ironisch genoeg raakte de president bij
na verstrikt in de'netten van zijn eigen
ambtelijke apparaat. Pas nadat een hele
papierwinkel aan het congres voorbijge
trokken was, kon Collor de Mello zijn
handtekening zetten onder het deregule
ringsdecreet.
Bemoeiziek
Daarvoor waren echter wel twee wetten,
tachtig ministeriële besluiten, drie con
gresmemo's, drie tijdelijke presidentiële
maatregelen, 21 decreten, vier normatie
ve instructies, elf zelfstandige besluiten
en zes circulaires nodig.
Wanneer Collor er inderdaad in slaagt
om de bemoeizieke ambtenaren te over
tuigen van hun overdreven regelzucht,
kan de Braziliaanse economie opgelucht
ademhalen en is aan een belangrijke
voonvaarde voldaan voor hernieuwde
groei. De enigen die waarschijnlijk min
der hard staan te juichen bij de deregula-
risering zijn de zevenhonderd drukkers
van de staatsdrukkerij, waar de Brazili
aanse staatscourant wordt gedrukt.
Langzamer draaiende drukpersen zullen
de werkgelegenheid daar op de tocht zet
ten.
FRANS LINDENKAMP
