Muiden zal nooit meer
worden zoals het was
Ganzenhoeders tegen wil en dank
Vuilstort dreigt voor
vele tonnen oud papiei
BINNENLAND
Muiden moet er nog duidelijk
aan wennen. De sluiting van de
kruitfabriek is voor het stadje zo
iets als een amputatie. Vrijwel
niemand kan geloven dat het be
drijf dat drie eeuwen lang hun
grootste werkverschaffer is ge
weest, nu zomaar failliet is. „Mui
den en de fabriek horen bij el
kaar", zo laten de ouderen op
straat nog wat confuus weten. De
232 werknemers die na maanden
van onzekerheid nu thuis duimen
draaien, voelen zich zelfs 'bela
zerd'. Maar speculanten en beleg
gers loeren verlekkerd naar het
weidse grondgebied van het
kruitbedrijf Muiden Chemie en
buurtbewoners constateren verge
noegd dat hun huis, na de slui
ting van de fabriek, veel meer
waard is geworden. Een kijkje in
Muiden, waar „het nooit meer zal
worden, zoals het was".
„WE ZIJN BELAZERD, ZO VOELEN WE HET ALLEMAAL"
CeidócSootont
De ingang van de kruitfabriek Muiden Chemie.
MUIDEN Muiden Che
mie is hetzelfde onneem
bare fort als weleer. De
bewaking is streng. En
met reden. Her en der op
het terrein ligt 1200 ton
ontplofbaar materiaal op
geslagen. Maar sinds het
faillissement twee weken
geleden is uitgesproken,
ligt de 288 jaar oude kruit
fabriek er verlaten bij.
Des te drukker is het ach
ter de ramen van de Mui-
dense arbeiderswoningen.
„We hadden helemaal
niet werkloos hoeven
worden", luidt daar de al
gemene opinie. „De over
heid en vooral de aan
deelhouders hebben een
raar spelletje met ons ge
speeld".
De 232 personeelsleden van
Muiden Chemie, van wie er
circa 60 in Ouderkerk en het
Friese Kollum werken, heb
ben tumultueuze tijden be
leefd. De weinig florissante si
tuatie van het bedrijf is nie
mand ontgaan Er zijn te grote
voorraden („Zeker ter waarde
van 80 tot 90 miljoen, want
ook de magazijnen van defen
sie en in Duitsland liggen
propvol" en er is een maxi
mum aan bankschuld De pro-
duktie keldert van 350 ton per
maand naar 90 ton. Dan valt
de Muur. De ontspanning tus
sen Oost en West zorgt voor
nog minder opdrachten en, als
klap op de vuurpijl, worden de
Nato-orders (goed voor 50 ton
productie per jaar) terugge
draaid.
De vakbonden komen met een
overlevingsplan om tenminste
140 man aan het werk te hou
den. Voorwaarde is dan wel
dat de overheid munitie-or
ders blijft plaatsen. De bank
moet een deel van de bedrijfs
schuld kwijtschelden en de
aandeelhouders van Muiden
Chemie, de Koninklijke Ne
derlandse Springstoffen Fa
brieken (KNSF) en het Duitse
concern Dynamit Nobel,
moeten met acht miljoen gul
den over de brug komen. Alle
betrokkenen weigeren echter.
Het stadje Muiden, dat amper
drieduizend inwoners telt,
komt met een schok tot de
ontdekking dat één van de be
langrijkste pijlers van haar sa
menleving wordt weggeslagen.
Wat gebeurt er bij voorbeeld
met de plaatselijke voetbalclub
die bij gratie van de fabriek
bestaat? Wat gebeurt er met de
tientallen woningen aan het
Kruitpad, de Vechtkade en de
Weesperstraat, die allemaal ei
gendom zijn van Muiden Che
mie? Wat vreemd stil en rustig
zal in Muiden worden wan
neer er voor het eerst na 288
jaar geen kruit meer wordt
verwerkt en er geen vracht
wagens meer af en aan zullen
rijden.
Voorman
Klaas de Gooyer (58) was
voorman van de rauwe krui-
tafdeling en zou dit jaar zijn
40-jarig jubileum op de fabriek
hebben gevierd. „Eerst werkte
ik op de boterfabriek in
Weesp. Toen het daar niet zo
goed ging, ben ik via mijn va
der, die hier nachtwacht was,
in de fabriek terecht gekomen.
Ik heb er nooit spijt van ge
had. Het was mooi, rustig
Luchtfoto van een deel van de kruitfabriek na een ontploffing in 1983. Een werknemer verloor
daarbij het leven. foto: anp
werk. Wel een beetje smerig,
want ik heb jaren in het zwar
te kruit gewerkt. Maar daar
wen je aan. En onderling had
je als personeel een heel goede
band. Eigenlijk waren we alle
maal vrienden van elkaar".
Het Muidense kruit heeft niet
alleen in oorlogen slachtoffers
gemaakt. De fabriek staat
alom bekend als gevaarlijk be
drijf. Niet voor niets heet de
dichtstbijzijnde woonbuurt in
de volksmond 'Klapwijk'. Ze
ker zeven keer is de boel in de
lucht gevlogen. De 49-jarige
Henk Nauta uit Muiden (tot
het faillissement werkzaam als
brandweerman bij Muiden
Chemie) kent de verhalen uit
overlevering. De ontploffing
in 1947 heeft op Nauta de
meeste indruk gemaakt.
„Er ging iets mis met een mili
tair transport Veel mensen,
waaronder drie van mijn
ooms, zijn toen de lucht inge
gaan. Een oom heeft nog een
paar dagen geleefd omdat hij,
verbrand en al, in een bak met
water is gesprongen. Maar tot
zijn dood heeft hij het hele zie
kenhuis van de pijn bij elkaar
geschreeuwd".
Risico
Toch beweren Nauta en De
Gooyer dat ze nooit bang zijn
geweest dat hen hetzelfde lot
zal zijn beschoren. „Je schat
voor jezelf het risico in. Je
weet wat kan en niet kan. In
elk bedrijf kan trouwens iets
gebeuren. Ook in de bouw kun
je een heipaal op je kop krij
gen. Daar moetje maar niet bij
stilstaan, anders kun je niets in
het leven ondernemen".
Dat neemt niet weg dat de
werknemers in vroeger jaren
gevarengeld kregen (vijf tot
vijftien gulden per week en in
het zwarte kruit dertien cent
per uur méér) en er werden
strikte veilingheidsnormen ge
hanteerd. De Gooyer: „Roken
was overal taboe. Vandaar dat
er veel mannen tabak pruim
den. Op de afdeling van het
zwarte kruit lagen dikke kle
den op de vloer en moest je
sloffen dragen, om het over
springen van vonken te voor
komen. Dat liep niet zo ge
makkelijk. Ik ben tenminste
regelmatig met een vaatje
kruit in mijn armen de trap
afgerold.
„Maar als ze in de gaten kre
gen dat je die sloffen niet aan
had, dan was je nog niet jarig.
Ik heb wel meegemaakt dat
mensen daarvoor de laan uit
gingen of naar het chemische
bedrijf in Ouderkerk werden
gestuurd. Dat gold bij ons als
een soort strafkamp. Iedereen
kende ook het motto: Wie niet
voorzichtig gaat te werk,
wordt gestuurd naar Oude-
kerk".
De directie van de kruitfa
briek hield er destijds nog an
dere normen op na. Zo moest
iedere werknemer practise-
rend gereformeerd of her
vormd zijn. („Wie katholiek
of, nog erger, niets was, moest
maar op de Muidense Bouvy
zoutfabriek gaan werken".) Op
iedere afdeling lagen dan ook
dikke statenbijbels voor de
rustige uren en politieke be
trouwbaarheid was eveneens
vereist.
Nauta: „Voordat je op de fa
briek kon komen, werd je hele
doopceel gelicht. Dat gold ze
ker voor mensen die van el
ders kwamen. Mijn schoonva
der kwam bijvoorbeeld uit
Friesland en dan werd de
BVD ingeschakeld om te kij
ken of hij geen communist was
of zo. Ze kwamen ook wel
thuis kijken. Zagen ze dan er
gens een blad als 'De Waar
heid' liggen, dan kon je het
wel schudden. Diverse mensen
zijn zo op staande voet ontsla
gen".
Plezierig werken
De Gooyer en Nauta hebben
zich nooit door deze regels ge
hinderd gevoeld. „Overal is
wel eens wat. Je werkte ge
woon plezierig op de fabriek.
Natuurlijk mpest er hard wor
den aangepakt. In de ochtend
ploeg begon je al om vier uur
's morgens. Toen het afzuig
systeem er nog niet was, stond
je niet zelden high achter de
machines, want door de stof
fen die bij de kruitproduktie
vrijkwamen, aceton, ether en
alcohol, werd je zonder een
druppel te drinken binnen de
kortste keren hartstikke dron
ken. Vooral met mistig weer,
als de dampen zo lekker ble
ven hangen, was dat erg. Dan
liep je in alle vroegte met een
paar dekstels achter elkaar
aan of je liep elkaar wat heng
sten uit te delen. Dat hoorde
er allemaal zo bij".
In 1972 kwamen er verande
ringen. De Koninklijke Neder
landse Springstoffen Fabrie
ken (KNSF) ging in zee met
het Duitse concern Dynamit
Nobel. De naam van de kruit
fabriek veranderde in 'Muiden
Chemie' en de sfeer verander
de allengs mee. Zowel directie
als personeel werden gecon
fronteerd met steeds terugke
rende geldproblemen. Zo ont
hult oud-directeur W. de Vries
vorige week in de Gooi- en
Eemlander dat Muiden Che
mie vanaf de oprichting voort
durend bij de gratie van bank
garantie bijeen werd gehou
den.
Geen blaam
Nauta en de Gooyer: „Direc
teur De Vries, die in april 1990
met pensioen is gegaan, treft
geen enkele blaam. Dat willen
we vooral eens gezegd hebben.
Die man heeft 37 jaar als een
leeuw voor ons bedrijf gevoch
ten. Hij heeft de fabriek diver
se keren uit de nesten gehaald
en voor ons, als personeel, was
hij steeds een rots in de bran
ding. Maar achteraf blijkt dat
het bedrijf door de aandeel
houders willens en wetens de
nekslag is gegeven".
„We zijn gewoon belazerd. Dat
gevoel hebben we allemaal.
Ook de overheid heeft een
raar spelletje gespeeld. Het is
natuurlijk mooi dat er ont
spanning is in Oost en West.
Van ons hoeft geen enkel land
te vechten. Maar als we in
Nato-verband afsprel
legers in stand worde,J
den, dan moet er ooi
geoefend. Daarvoor
nodig, want ze sch
eenmaal niet n
boog. Met een klein b
de wil had ons bedrijU
jaren kunnen doo
Maar in plaats daar r
onze defensie nu met
landen in zee. Dat nojn
een politiek spelletje'
De motieven van de
houders om Muiden
failliet te laten gaan,
personeel inmiddels:
Nobel stak liever geldir
se activiteiten en K
haar kans schoon om
dige duit te verdient
de gronden van Muic
mie, een lokkertje voi3:
grage beleggers,
op 70 a 80 miljoen gul
wijl de KNSF in 11
voor 18 miljoen gul
aandelen in Muiden
had.
Ondertussen wordt
van de sluiting van d<
briek door het person
zaam verwerkt. De
„De jongeren komen
aan de slag. Maar ou<"a
ik vallen nu terug op
ale uitkering. Dat is
gelag. Je hebt je he,']
hard voor een bedrijf l{
en nu sta je dan int
lege handen". Nauta Zk]
zelfde schuitje: „Eigen
niemand in Muiden
hij aan toe is. Veel j
van de fabriek wone
huis van KNSF. De v{
gen draaiden op het
waar onze jongenSp
moeten voetballen, is
maar de vraag".
HELMA VAN
BOEREN KUNNEN SCHADELIJKE VOGELS WEL SCHIETEN
WORKUM Elk jaar in okto
ber, wanneer de kieviten, grut
to's en zwaluwen naar het
warme zuiden zijn vertrokken,
is het weer zover. In Siberië
bereiden twee miljoen kolgan-
zen. rietganzen, brandganzen
en talrijke andere soortgenoten
zich voor op een invasie van
Midden-Europa. Na een trek
tocht van maar liefst 4500 kilo
meter verschijnen de vogels in
brede V-vorm in de lucht.
De nacht brengen ze door op
vaste pleisterplaatsen, veelal
drassige natuurterreinen van
Staatsbosbeheer en It Fryske
Gea. Vanuit die pleisterplaat
sen zwermen de ganzen elke
ochtend naar de omringende
weilanden om te fourageren.
Het neemt onderhand de vorm
aan van een ordinaire sprink
hanenplaag, zo klagen de boe
ren die de ganzen op bezoek
krijgen.
„Elk jaar komen er meer. Met
een beetje pech veranderen de
vogels in een uur tijd een per
ceel grasland in een complete
modderpoel", zegt Eise Ter-
luin. zoon van een veehouder
uit It Heidenskip bij Workum.
Het boerenbedrijf van de fami
lie Terluin ligt op een steen
worp afstand van de Fluessen,
een meer in de Zuidwesthoek
van Friesland Tot april telt
deze streek tienduizenden
overwinterende ganzen. „In
'net voorjaar hebben we het
meeste last van de vogels. Het
is gewoon verschrikkelijk wat
ze vernielen. Soms moet ik
mijn koeien langer op stal hou
den omdat de ganzen alle gras
hebben weggegraasd. O wee,
als er een nat voorjaar komt.
Dan moeten we hele stukken
land opnieuw ploegen en in
zaaien. De grondstructuur
trappen ze kapot met hun po
ten. Per dag schijt een gans
een halve kilo uitwerpselen.
Die beesten zorgen voor een
nieuw mestprobleem". In het
relaas van de jonge boer klinkt
wanhoop en moedeloosheid
door. De Terluins draaien dui
men voor een ouderwets stren
ge winter Want hoe dieper het
kwik onder nul zakt, hoe min
der schade de ganzesnavels
aanrichten op het land.
Sprankelend plan
Het ministerie van landbouw,
natuurbeheer en visserij pre
senteerde twee maanden gele
den een sprankelend plan voor
het nationale ganzenbeleid in
de komende tien jaar. De
Tweede Kamer bespreekt eind
van deze maand de voorstellen
van Gabor. „Bescherming van
Eise Terluin (26), boerenzoon uit Workum, laat de lokganzen zien bij het jachthutje op het land van
zijn vader. „Met een beetje pech moeten we onze koeien langer op stal houden, omdat de ganzen
het gras hebben opgevreten". foto: pers unie
de gans staat voorop, maar de
minister heeft ook oog voor de
landbouw en de jacht", bena
drukte R. van Oostenbrugge,
beleidsmedewerker van de di
rectie natuurbeheer van het
ministerie, onlangs. De over
heid wil de soorten die het
meest kwetsbaar zijn rot
gans, brandgans en kleine riet
gans speciale rustgebieden
aanbieden. Zulke terreinen
moeten worden ontwikkeld in
bestaande natuurgebieden èn
op landbouwgronden. Agra
riërs en jagers moeten op een
„vriendelijke manier" de gan
zen verjagen naar dergelijke
gedoogpercelen.
Voor Van Oostenbrugge staat
één ding als een paal boven
water: „Boeren moeten leren
leven met ganzen op hun
land". Het Centrum Landbouw
en Milieu (CLM) onderzoekt
op dit moment hoe ganzenbe
heer en landbouw zonder al te
veel strubbelingen gecombi
neerd kunnen worden. In de
Kollummerwaard (langs de
Friese Waddenkust) is een pro
ject gestart dat ganzenschade
aan akkerbouwgronden onder
de loep neemt. Dit jaar begint
het CLM waarschijnlijk in de
Zuidwesthoek in Friesland een
onderzoek naar ganzen die op
grasland fourageren. CLM-on-
derzoeker A. van Paassen
heeft hoge verwachtingen:
„Succesvol lijken verjagings-
draden die dwars over de wei
landen worden gespannen.
Misschien moeten we extra
kunstmest gebruiken op perce
len die druk door ganzen wor
den bezocht. Waarschijnlijk
gaan we in Friesland experi
menteren met het lokken van
ganzen naar gedooggebieden.
Wil zo'n gedoogzone in Fries
land enig effect hebben, dan
moet het een oppervlakte heb
ben van ten minste 750 hecta
re".
„Maar je kunt de ganzen toch
niet dwingen in een aangewe
zen gebied rond te struinen?",
reageert melkveehouder H. de
Jong uit Warns. „Verjagen
naar zulke rustgebieden heeft
geen zin. Dan strijken de vo
gels neer op het land van mijn
buurman. Je verplaatst slechts
de problemen". Simon de Wit
te, regionale ABTB-voorzitter
in de Zuidwesthoek, vraagt
zich af: „Welke boer wil zijn
land opofferen? Het ministerie
moet allereerst met meer geld
over de brug komen. Anders is
het niet aantrekkelijk om scha
pen weg te doen in ruil voor
ganzen". Vorig jaar keerde het
ministerie van landbouw voor
2 miljoen gulden aan schadebe
dragen uit aan agrariërs die
door ganzenoverlast waren ge
dupeerd. De helft van dat be
drag ging naar Friesland. Boe
ren vinden de huidige vergoe
dingen aan de lage kant. Er
zou minstens 2000 gulden per
hectare tegenover de vernie
lingen noeten staan.
Knalvuurwerk
„Je kunt de hond erop af stu
ren, je kunt een verjaagkanon
afschieten of knalvuurwerk af
steken: niets helpt. De ganzen
raken overal aan gewend",
vertelt Eise Terluin. „Soms
fiets ik wel tien keer per dag
het land in om de ganzen te
verjagen. Je zou haast een
knecht ervoor in dienst ne
men". Evenals het gros van
zijn collega's heeft de veehou
der zijn hoop gevestigd op de
jager. Vrijwel elke ochtend
weergalmen rond de hoeve
van de Terluins de droge scho
ten van een dubbelloops jacht
geweer. Vanuit een hutje in
een sloot vuurt een jager op
laag overvliegende ganzen.
Met plastic ganzen probeert hij
de levende soortgenoten in zijn
richting te lokken. „Met suc
ces", meldt Eise. „Met hagel en
jachtgeweer worden massale
groepen ganzen uit elkaar ge
jaagd. De beesten schrikken
wanneer ze hun broertje of
zusje uit de lucht zien vallen.
Het scheelt enorm in de scha
de, want kleinere koppels zor
gen voor minder vernielin
gen".
Tot spijt van de boeren is de
ganzenjacht gebonden aan
strenge regels. Er mag slechts
worden gejaagd op kolganzen,
rietganzen en grauwe ganzen
van 1 september tot 31 januari,
en dan alleen tot tien uur 's
ochtends. Ook op zon- en feest
dagen mag er niet worden ge
knald. Ten slotte verbiedt de
regeling het gebruik van le
vende lokganzen. „De slui
tingsdatum van 31 januari
moet met drie maanden wor
den verlengd", vindt boeren
zoon Eise Terluin.
Voor vogelbeschermers is ver
soepeling van de ganzenjacht
onbespreekbaar. Zij zijn doods
benauwd dat de afschot van
ganzen uitmondt in plezier
jacht Wat vinden de jagers zelf
van de huidige jachtregeling
op ganzen? „We zijn prima te
vreden", laten enkelen weten.
Jaarlijks vallen naar schatting
40.000 ganzen ten prooi aan het
jachtgeweer. In Friesland ligt
het afschot op circa 15.000
stuks. Met verontwaardiging
hebben de vaderlandse jagers
kennis genomen van het fi
nanciële plaatje bij het toekom
stige ganzenbeleid. Staatssecre
taris Gabor stelt voor de prijs
van de jachtakte met ƒ25,- te
verhogen. Dat bedrag, voor de
totale jagers 750.000,- wordt
dan rechtstreeks doorgesluisd
naar het Jachtfonds. „Wij heb
ben part noch deel aan de toe
name van de ganzenschade,
toch moeten we opdraaien
voor de kosten", aldus de ja
gers.
WIM EIKELBOOM
Pakhuizen en schuren puilen uit van het oud papier. Door de papierstroom uit het buitenla
den de Nederlandse handelaren gedwongen negatieve prijzen te hanteren. i
„LANDELIJKE OVERHEID MOET INGRIJPEN
DEN HAAG Voor het eerst
in de geschiedenis is de waarde
van papierafval onder nul ge
zakt. Inzamelaars moeten niet
gek opkijken wanneer hen
binnenkort wordt gevraagd
geld mee te brengen bij het in
leveren van oud papier bij ver
werkende bedrijven. „We kun
nen absoluut niet anders",
meldt secretaris J.P. Aalbers
van de Vereniging van Groot
handelaars in Papierafvallen.
Het innemen van oud papier
wordt volgens hem meer en
meer dienstverlening. „De
groothandelaren maken kosten
en kunnen zelfs dat geld niet
meer verdienen bij hun klan
ten, de papierfabrieken. Daar
geeft men de voorkeur aan pa
pierafval uit Amerika en
Duitsland, waar de overheden
het zwaar gesubsidieerd naar
het buitenland laten brengen
om maar van de troep af te
zijn".
„Heel begrijpelijk", vindt Aal
bers, „want dat is altijd nog
goedkoper dan het papierover
schot dumpen op de een of an
dere vuilstortplaats of het in
een verbrandingsoven gooien.
Om over de gevolgen hiervan
voor het milieu nog maar te
zwijgen. En de industrie in Ne
derland vindt het best. Ze krij
gen hun grondstof extreem
goedkoop en in toenemende
mate zelfs gratis thuisbezorgd.
Vanzelfsprekend dat de pa
pierfabrieken tegenover onze
groothandelaren de boot af
houden".
„Kortom, we worden gedwon
gen om negatieve prijzen voor
oud papier te gaan hanteren.
Want zelfs wanneer we nul
cent aanhouden, kan het lang
niet uit. Veel papierhandelaren
kost het nu al geld om hun
voorraad kwijt te raken. Zou
den we desondanks op een
adviesprijs van nul cent blijven
zitten, dan is de hele bedrijfs
tak binnen de kortste keren
gehalveerd. En zo lang de pa
pierstroom uit het buitenland
op gang blijft zie ik de situatie
niet verbeteren. Hier wreekt
zich het feit dat er nog steeds
geen Europese milieu-afspra
ken zijn gemaakt. In Duitsland
en Amerika bijvoorbeeld is het
al enige tijd verboden om oud
papier met de vuilnisman mee
te geven. Dat veroorzaakt in
die landen gigantisch
schotten, die dan maar
grens worden gezet. Ni
kost dat ook geld, maai
lijk heeft men er c
over. En ondertussen i
met de gebakken pere
schuren en pakhuizen
uit". Hét is echt de hoe
voor centrale maatrege
delijke afspraken, me
gezamenlijke papierl
ren Aalbers: „Met de g
prijzen, die veel gemee
Nederland momenteel
ren om het oude papie
vuilniswagen te houd
men we er niet. Wij b
straks namelijk te rek(
min twee cent. Die
zullen onze leden
meer op de gegarandee
pierprijs in mindering
gen. Gemeenten zoud
hun inzamelsubsidies
verhogen, maar daarin
sen we het probleem
De landelijke overheid
actie komen. Want er 1
tuurlijk geen inzamela
over wanneer je geld m
brengen. Daarvoor 1
geen helderziende te zi
GERARD BERE
