Fatale ongelukken verstoren
olympische roes van Barcelona
1
inal
Ie
DE DOOD AAN TAFEL, DE DOOD OP DE STOEP
Sabena
ZATERDAG 5 JANUARI 1991 PAGINA 21
~-i
BARCELONA - Er is iets vreemds
aan de hand in Barcelona. Het gaat
goed met de olympische opbouw,
de meeste projecten zullen ruim
voor 25 juli 1992 gereed zijn. De
stad is één grote bouwput, maar
bijna niemand die er over klaagt,
want er komt een mooiere stad
voor terug.
Misschien ging het wel té goed, dachten
velen de afgelopen weken. Plots gebeur
den er van die vreemde dingen. Tegen
slagen. Niet op olympisch gebied, maar
gewoon, midden in de stad of een bui
tenwijk. Ineenstortende woningen, ooit
vijf hoog en ineens een hoop gruis. Door
slecht beton of een gasontploffing. Of
een stoep die ineens de lucht invloog; de
gasleiding eronder was lek.
Zes doden vielen er in de laatste maand
van het afgelopen jaar, meer dan vijftig
mensen raakten gewond. Zomaar, terwijl
ze thuis aan tafel zaten of op straat lie
pen. Alsof het niet-olympische deel van
Barcelona met grof geweld wilde uit
schreeuwen dat er, ondanks alle bouw
nijverheid, grote delen van de stad wor
den vergeten. Een niet-sportieve balans
van Barcelona, stad tussen opbouw en
afbraak, tussen olympische koorts en
gas-psychose.
Gapend gat
Het begon in een buitenwijk, midden in
de nacht. De vloer van de eetkamer van
de bovenste van vier verdiepingen zakte
in en nam de onderliggende eetkamers
mee in zijn val. En man werd bedolven.
Zijn bovenburen, die geschrokken uit de
slaapkamer kwamen rennen, konden
nog nel stilhouden voor het gapende gat
achter de deur.
Het ging verder in een van die tientallen
majestueuze straten in de Ensanche, het
halverwege vorige eeuw door Ildefonso
Cerda ontworpen rechtlijnige stratenplan
van Barcelona. Vroeg in de middag,
rond etenstijd, vaagde een explosie vijf
verdiepingen totaal weg. De twee belen
dende huizenblokken moesten worden
gesloopt. Twee bewoners werden ge
dood. Een tiener die door de bewuste
straat op wegwas naar school kwam niet
meer levend onder het puin vandaan.
,„Hij spijbelt nooit", zei z'n moeder toen
ze van de school belden waar hij bleef.
Ruim zestig auto's konden naar de
schroothoop, honderden ramen in de
omgeving gingen aan diggelen' en de
straat is nu al wekenlang afgesloten.
Oorzaak: een gaslek in de keuken van de
(lat op twee hoog.
Het was nog niet afgelopen. In de voor
stad L'Hospitalet knalde om acht uur
's morgens plots de stoep in de lucht.
Een garagehouder werd gedood, tiental
len mensen raakten door stenen en glas
gewond. Onder de grond lagen gas- en
elektrische leiding te dicht bij elkaar.
Hel gas lekte en uit de andere buis
sprong een vonkje. De avond tevoren
had de hele straat nog geklaagd over een
gaslucht, maar de toegesnelde experts
hadden niets kunnen vinden.
Het hield voorlopig op ergens in een
mooie, rustige wijk van Barcelona. Een
vrouw wilde 's morgens melk op het
vuur zetten. Haar hele verdieping, de
vierde, werd weggeblazen. Zelf ligt ze
overdekt met brandwonden in het zie
kenhuis. Een bejaarde vrouw die bene
den op straat liep werd gedood door val
lende stukken muur.
En tussendoor pleegde de Baskische ter
reurbeweging ETA haar bloedigste aan
slag in Catalonië sinds drie jaar. Zes
agenten werden vermoord.
Tempo
Niet dat het allemaal direct met elkaar
te maken heeft, maar toch Het ging
zo goed in Barcelona. Alle olympische
projecten waren goed op gang gekomen,
sommige werden al twee jaar voor het
begin van de Spelen voltooid. De immer
twistende overheden - socialistisch ge
meentebestuur, conservatief-nationalisti-
sche Catalaanse deelregering, socialisti
sche centrale overheid - legden hun
meeste ruzies bij. Te laat, in sommige
gevallen, dat wel. De metro naar de
olympische installaties op de heuvel
Montjuyic zal er daardoor niet op tijd
komen, net zo min als een belangrijk
deel van de rondweg en een aantal van
de geplande hotels.
Maar verder: het vliegveld wordt in een
onwaarschijnlijk tempo tot een heuse
Europese terminal getransformeerd, het
olympisch dorp aan zee wordt nóg snel-
jer uit de grond gestampt, op de Mont
juyic ligt een van de mooiste-olympische
complexen ooit gebouwd, nutteloze
treinrails en pakhuizen zijn uit het zicht
verdwenen, de stad krijgt er ineens vier
kilometer strand bij. En de Barcelone-
zen, in plaats van te klagen over zoveel
werkzaamheden die het verkeer nog pro
blematischer maken, trekken er 's zon
dags op uit om al dat nieuwe schoons-
in-aanbouw te aanschouwen. Ze willen
de wedergeboorte van hun stad stap
voor stap en van dichtbij volgen.
Zelfs Oriol Bohigas is positief Hij is 65
jaar, wereldberoemd architect (onder
meer gastdocent aan het Berlage-insti-
tuut in Amsterdam) en een van de meest
kritische inwoners van Barcelona. Begin
jaren tachtig was Bohigas ambtenaar in
dienst van de gemeente, als hoofd ruim
telijke ordening. Hij dacht een groot deel
van de nu uitgevoerde plannen uit.
„Dank zij de Olympische Spelen komt
Barcelona nu in enkele iaren tijd op het
niveau, in stedebouwkundig opzicht,
van steden als Amsterdam en Parijs. Al
les wat er nu gebeurt had zonder de Spe
len ook wel gebeurd, maar veel trager.
Een van de explosies in Barcelona die al aan zoveel mensen het leven hebben gekost.
De leidingen voor het olympisch dorp worden aangelegd. Die zijn wel in orde. Het zijn
de gas- en elektriciteitsleidingen in de rest van de stad die de inwoners met angst doen
teven. FOTO: ANP
Sinds dé toewijzing van de Spelen zijn
de meeste beslissingen razendsnel geno
men en de uitvoering is zo mogelijk nog
sneller".
Bohigas noemt toevallig twee steden die
in 1986 ook in de race waren voor het
olympisch gastheerschap. Maar de inter
nationale naam en faam van Amster
dam en Parijs waren kansloos tegen de
invloed van de Catalaanse voorzitter
van het Internationaal Olympisch Comi
té, Juan-Antonio Samaranch, die de Spe
len wel eens in zijn stad wilde hebben.
Volgens Oriol Bohigas hadden Amster
dam en Parijs de olympische koorts ook
niet zo hard nodig als Barcelona.
Erfenis
„Die steden hebben niet het enthousias
me van de Spelen nodig om aan de stad
te werken. Stedebouwkundig gezien zijn
Amsterdam en Parijs al heel geordend,
de Spelen hadden daaraan niet veel kun
nen verbeteren. Barcelona is wat dat be
treft een heel ander geval. De stad zat en
zit met de erfenis van veertig jaar Fran
co, een periode waarin absoluut niets
aan een verantwoorde inrichting van de
stad werd gedaan. Dank zij de Spelen
kan die achterstand in één klap voor een
groot deel worden weggewerkt, waarbij
ik wel moet zeggen dat het grote voor
deel is geweest dat alle plannen in 1986
al lang klaarlagen. Het is dus niet zo dat
de olympische toewijzing plotseling alles
in gang heeft gezet".
Om alle aan ae Olympische Spelen ver
wante stedebouwkundige projecten orga
nisatorisch en financieel in goede banen
te leiden, riepen de centrale overheid en
het gemeentebestuur de Olympische
Holding Barcelona in het leven. Totale
investeringen van die naamloze ven
nootschap: bijna 1,9 miljard gulden. Een
groot deel van dat bedrag is afkomstig
van de begroting van het gemeentebe
stuur van Barcelona. Maar burgemeester
Pasqual Maragall, die dit voorjaar de ge
meenteraadsverkiezingen hoopt te win
nen om volgend jaar ook zelf de Spelen
te kunnen openen, liet daarnaast flink
wat geld stoppen in projecten die niet di
rect met de olympische bouwkoorts te
maken hebben maar wel bedoeld zijn de
stad 'mooi te maken' voor de verwachte
honderdduizenden bezoekers van vol
gend jaar. In totaal investeert de ge
meente Barcelona in de vier jaar tussen
1987 en eind dit jaar zo'n 5,2 miljard
gulden in het aangezicht van de eigen
stad.
Maar Barcelona is zo groot. En oud, op
veel plaatsen. Oude, vervallen wonin
gen, oude gescheurde gas-, water- en
elektrische leidingen. Soms niet eens
echt oud, in jaren geteld, maar snel oud
geworden door een rampzalige construc
tie. Er was een periode dat er in zo kort
mogelijke tijd zo veel mogelijk wonin
gen uit de grond moesten worden ge
stampt. Eind jaren vijftig, begin zestig
stroomden de vooral uit Zuid-Spanje af
komstige immigranten toe, aangetrokken
door de langzaam oplevende industrie.
Enkele slimmeriken leiden nu nog een
goddelijk leven dank zij de 'onroerend-
goedboom' van dertig jaar geleden. Ter
wijl alle overheden een oogje dichtkne
pen werden tienduizenden flats gebouwd
en met bepaalde eisen voor veiligheid en
dergelijke hoefde niet echt rekening te
worden gehouden. „Er werd in één keer
gewoon te veel gebouwd om alles te
kunnen controleren", gaf een hoge amb
tenaar laatst toe.
Angst
Dus zijn nu in een wijkje in Barcelona
bijna honderd woningen gestut na het»
instorten van de vloeren van vier eetka
mers. Betonrot. Een beetje te goedkoop
materiaal gebruikt. Eén man heeft dat
tot nu toe met zijn leven moeten beko
pen, duizenden anderen leven verder
met de angst. En de verantwoordelijken
vragen zich af: opknappen of afbreken?
Alleen zijn er op het moment al niet
eens genoeg bouwvakkers te vinden
voor alle olympische projecten. De ang
stige bewoners moeten nog even geduld
hebben. Tot na '92.
Inmiddels is er wel een stortvloed mel
dingen bij het stadsbestuur binnengeko
men. Allemaal mensen die wat kieren en
barsten in muren en plafonds hebben
ontdekt. „Meneer, ook mijn huis staat
op instorten". En experts maar uitleggen
dat niet elke barst hetzelfde is.
Maar meer nog dan de barsten-vrees
heerst in Barcelona een gas-psychose.
Gaslekken en -ontploffingen zijn dage
lijks nieuws geworden. De Catalaanse
gasmaatschappij is de afgelopen jaren
steeds meer aardgas in plaats van (in
dustrieel) stadgas gaan leveren. Aardgas
is minder vervuilend, maar ook een stuk
explosiever. Vijf mensen kunnen dat
niet meer navertellen. Het leek in de
cember alsof het hele gasnet had beslo
ten zijn defecten aan de buitenwereld
prijs te geven.
Volgens burgemeester Maragall is het
geen toeval dat zijn stad plotseling met
verschillende voorvallen van die aard te
maken krijgt. De enorme uitbreidingen
van de jaren vijftig en zestig hebben hun
beste tijd gehad, denkt hij. Er moet mas
saal gerenoveerd worden, zoals al ge
beurt met de alleroudste wijken, en de
gehele ondergrondse wirwar van kabels
en leidingen zal eens grondig gecontro
leerd moeten worden. Want onder het
asfalt en de klinkers lijkt ook nooit veel
aandacht te zijn geschonken aan wetten
en regels die bijvoorbeeld bepalen hoe
veel centimeter er tussen een gasleiding
en een stroomkabel moeten liggen.
De 'olympische' wegwerkers kunnen er
van meepraten. Bij het aanleggen van de
lange 'tweede ringweg' van Barcelona
zijn ze ondergronds op de gekste toe
standen gestuit. Niet zelden zorgden ka
bels en buizen die eigenlijk op een heel
andere plaats of diepte hadden moeten
liggen voor onverwacht oponthoud.
FOTO: AP
En natuurlijk niemand die het ooit
verkeerd heeft gedaan. Na een enorme
ontploffing in de voorstad L'Hospitalet
beschuldigden gas- en elektriciteitsmaat
schappij elkaar over en weer. „Onze lei
ding lag er het eerst, jullie zijn te dichtbij
gaan liggen Wel toeval natuurlijk
dat beide leidingen op dezelfde plaats
kapot waren.
Dat is de grote angst in Barcelona. Dat
er nog veel meer van die tientallen, mis
schien wel honderden kilometers onder
grondse leidingen niet in orde zijn. Of,
erger nog, dat er ergens in huis iets niet
met de gasleiding klopt. Bij enkele van
de gasontploffingen van vorige maand is
niet meer na te gaan hoe de ramp nou
had kunnen ontstaan. „Een fout van de
consument", zeiden ze bij de gasmaat
schappij. Maar die consument kon zich
niet meer verdedigen, lag in het graf.
Vergeten
Opvallend is wel dat veel van die 'con
sumenten' alleenstaande zestig-plussers
zijn. Bejaardentehuizen zijn in Spanje
een zeldzaam goed. Misschien niet eens
zo'n groot gebrek, als de familie haar so
ciale verplichtingen tegenover vader,
moeder, opa of oma maar zou nakomen.
Maar veel van die ouderen zien nooit ie
mand meer. Afgelopen zomer werd op
verschillende plaatsen in Barcelona een
dozijn bejaarde mensen dood aangetrof
fen. Thuis overleden, al dagen eerder, en
niemand die het had gemerkt.
Ze waren 'vergeten', alsof ze niet meer
bestonden. Zoals op het moment een
aanzienlijk deel van Barcelona 'vergeten'
lijkt. De stad leeft, ongetwijfeld, en met
veel mensen gaat het heel goed. Niet
voor niets loopt de verkoop van de toe
komstige woningen in het olympisch
dorp soepel. Prijzen voor de twee- tot
vierkamer-appartementen: 250.000 tot
bijna een miljoen gulden. Maar voor dat
laatste bedrag heb je wel zicht op zee,
iets wat in Barcelona tot voor kort zo
goed als onmogelijk was.
Tot voor kort ook leefde de stad in die
roes waarin aspirant-kopers in lange rij
en moesten wachten om zich voor een
van die luxe-appartementen in te schrij
ven. Een roes waaruit velen plots zijn
wakker geschrokken door de betonrot en
de lekkende gasleidingen. Het vergeten
Barcelona klopte wanhopig op de deur.
De laatste krottenwijk van de stad is zo
juist door bulldozers platgewalst, maar
de grens tussen een tochtige barak en
een veilige woning blijkt met het jaar
kleiner te worden.
„Er is ook na 1992 nog een hoop te
doen", beaamt Oriol Bohigas. Want ook
al is de stad voortvarend op talloze fron
ten bezig, zelfs in Barcelona kan niet al
les tegelijk. De voorvallen van de afgelo
pen weken kwamen de verantwoordelij
ken, socialistisch stadsbestuur en natio
nalistische deelregering, daarom erg
slecht uit. Er is organisatorisch en finan
cieel nauwelijks ruimte om aan andere
dan 'olympische' zaken voldoende aan
dacht te besteden. Maar zomaar over de
doden heenstappen konden ze ook weer
niet, want er staan verkiezingen voor de
deur. Een keiharde stembusstrijd om de
macht in een stad die met de week meer
in de internationale aandacht komt te
staan.
En een stad waarmee het, ondanks alles,
goed gaat. Te goed misschien, twijfelen
steeds meer Catalanen. Maar ook zij
hadden niet durven denken dat de eerste
slechte voortekenen zo explosief en do
delijk zouden zijn.
EDWIN WINKELS
door Jo Wijnen
Nu British Airways en KLM niet de hand
hebben kunnen léggen op Sabena, voel ik
mij gerechtigd enkele opmerkingen te
maken over de Belgische
luchtvaartmaatschappij en deszelfs te
Zaventem gevestigde vliegveld. Ik loop
nu niemand meer voor dé voeten, maak
feen slapende honden meer wakker en
rijg derhalve straks niet meer de schuld
als er iets mis gaat.
Laat ik daarom maar met Zaventem
beginnen. Dat is een vliegveld dat ligt
ingeklemd tussen een aantal dorpen ten
noorden van Brussel, te weten Nossegem,
Zaventem, Diegem, Machelen en
Steenokkerzeei Men moet die
'inklemming' niet vergelijken met die
van Schiphol. In Steenokkerzeei stijgen
de vliegtuigen zowat midden in het dorp
op. In Diegem en Machelen vliegen ze
bijna de nokpannen van de daken. En
zelfs in een wijdere kring van dorpen en
stadsdelen laat 'Zaventem'zich zeer
duidelijk gelden. Ik neem aan dat ook in
plaatsen als Kortenberg, Erps-Kwerps,
Kraainem, Meisbroek en Vilvoorde met
instemming is kennisgenomen van het
feit dat Zaventem voorlopig niet tot een
'intenationale hub' met maar liefst 75
Europese bestemmingen wordt
omgebouwd, hetgeen lol een
verdubbeling van het aantal vluchten zou
hebben geleid. Naar Nederlandse
begrippen is de nationale luchthaven van
België nu al een soort permanente
milieuramp waarvan ae luidruchtige
gevolgen aag en nacht hoorbaar zijn.
Zou Zaventem voor de reizigers nog een
zegen of een triomf van doelmatigheid er,
comfort zijn, dan was het allemaal nog
tot daar aan toe. Maar de luchthaven
heeft de smerigste toiletten en de
onvriendelijkste douaniers van geheel
Europa, kent eindeloze vertragingen,
kampt op gezette tijden met alles
verlammende stakingen, is voor het
overige een oord van verwarring en
ongemak en verstrekt voor 48 franken de
slapste en slechtste koffie van de wereld
die bovendien uit morsige plastic
bekertjes genuttigd dient te worden.
Om mij niet geheel bekende redenen
stapt men op Zaventem zelden in een
vliegtuig door wat men doorgaans als
een 'slurf aanduidt. Meestal moet de
reiziger een eindje naar het
gereedstaande toestel lopen. Ook wordt
hij vaak met een autobus naar het
vliegtuig vervoerd dat, raadselachtig ver
weg, op een eindeloze betonvlakte gereed
staat. Bij slecht weer heeft de reiziger
dan ook altijd een paraplu nodig.
Zaventem is het moederhuis van Sabena,
een noodlijdende en onder schulden
gebukt gaande maatschappij die
zoetjesaan een nationaal ongerief begint
te worden en die zich bedient van een
hoeveelheid zeer oude Boeings waarin ik
mij - als min of meer geregeld
luchtreiziger - ongaarne en zelfs met
een zekere vrees neerlaat. Het verschil
tussen de zogenaamde business- en
economy-class is mij nimmer duidelijk
géwordén, ofschoon de prijsverschillen
tussen beide klassen zeer aanzienlijk
zijn.
Enkele weken geleden heb ik nog een in
uiterst beleefde bewoordingen gestelde
schriftelijke klacht bij Sabena ingediend
naar aanleiding van een ticket aat mij
voor veel te veel geld is verkocht, maar
zelfs de ontvangst van mijn brief is mij
niet bevestigd, laat staan dat ik'een
bevredigend antwoord heb ontvangen.
Hier betrof hel een geval van elkaar
tegensprekende en onvoldoende
geïnstrueerde medewerkers, op de
vriendelijkheid en behulpzaamheid
waarvan ik overigens niets aan te
merken heb.
Ervaring heeft me geleerd dat men nog
beter met de maatschappijen van zulke
kleine landjes als Malta en IJsland kan
vliegen, dan met de nationale
maatschappij van Belgie die nota bene
vanuit de 'hoofdstad' van Europa
opereert. Het wordt allemaal nog
schokkender als men weet dal een op
Zaventem gevestigde Belgische
chartermaatschappij veel betere en
modernere toestellen heeft dan Sabena.
Er wordt niettemin nagenoeg alles aan
gedaan om die chartermaatschappij te
beletten haar vleugels naar behoren uit te
slaan, als gevolg waarvan ze zich dan
ook al een keer tot de Europese
Commissie heeft moeten wenden voor
hulp.
Ik reken Sabena niet tot de typisch
Belgische problemen. Er zijn in dit land
tal van ondernemingen die perfect
werken, die zeer bij de tijd zijn, die zich
van de modernste middelen bedienen en
die op internationaal niveau van de hoed
en de rand weten. Of het zou moeten zijn
dat alle moeilijkheden moeten worden
gezocht in het feit dat de Belgische
overheid nog steeds een dikke vinger in
de Sabena-pap houdt.
Sabena is intussen in een toestand
verzeild geraakt waarop men de aan de
luchtvaart wezensvreemde term 'hozen of
verzuipenzou kunnen toepassen.
Mogelijk dat KLM en British Airways de
gaten aie in de romp van deze
onderneming zijn geslagen, nog hadden
kunnen dichten. Dat zou overigens een
miljoenen verslindende operatie zijn
geweest waarvan ik het welslagen niet
graag zou hebben willen voorspellen.
£eidóc6ou/umt
