Het eigenlijk goed toeven in een Sovjet-strafkamp
j
«se
ad sanctos
Mearsk Yare publiekstrekker van formaat
BINNENLAND/BUITENLAND
EeidócSomont
MAANDAG 31 DECEMBER 1990 PAGINJp(
Wie denkt aan straf
kampen in de Sovjet
unie krijgt de meest
schrikwekkende
beelden voor ogen.
Maar sinds enkele ja
ren kent het oude
Rusland de perestroj
ka. Alexander Mün-
ninghoff ging een
kijkje nemen in een
van de kampen om
met eigen ogen te
zien of die verande
ringen ook zijn door
gedrongen in de
strafinrichtingen. Hij
kwam tot opmerkelij
ke conclusies. Bij
voorbeeld: de gevan
genen met hun dage
lijkse vaste rantsoe
nen voedsel beginnen
een bevoorrechte
klasse te worden in
land waar het voed
seltekort steeds nij
pender wordt.
TOELA Van buiten
ziet de kolonie voor 'cor
rectieve arbeid met ver
zwaard regime nummer
twee' er afschrikwekkend
genoeg uit: grijze muren
met grote rollen prikkel
draad, afgewisseld met
wachttorens waarin
zwart-geüniformeerde mi
litairen van de binnen
landse veiligheidstroepen
met de kalasjnikov in de
aanslag nauwgezet de
gang van zaken binnen in
het oog houden.
Ook al zijn we niet in Siberië,
maar in Toela, tweehonderd
kilometer ten zuiden van Mos
kou, en al is de goelag officieel
sinds 1956 afgeschaft, het ste
reotiepe beeld van een Sovjet
strafkamp dat wij westerlin
gen in de jaren van de koude
oorlog hebben gevormd lijkt
hier geen geweld te worden
aangedaan.
Maar overste Oleg Teresjenko,
de 46-jarige commandant van
de kolonie, oogt allerminst als
een kampbeul en als we na
een dag intensief praten en
kijken de balans opmaken valt
die veel positiever uit dan we
eerlijk gezegd hadden ver
wacht. In de USSR wordt
streng gestraft, maar er is een
onmiskenbare tendens naar
humanisering en alleen al het
Het werk in het strafkamp in Toela, waar metaalarbeid een grote
plaats inneemt, is niet zwaar. foto'S: Alexander münninghoff
feit dat het ministerie van bin
nenlandse zaken ons hier toe
laat zij het onder omvang
rijke begeleiding mag wor
den beschouwd als een pere
strojka-succes.
Kolonie nummer twee heeft
ruim duizend langgestraften
binnen de poorten: moorde
naars, verkrachters, rovers,
messetrekkers en brandstich
ters. Ongeveer tachtig procent
van hen is jonger dan dertig
jaar. Hier heeft niemand een
kortere straf dan vijf jaar, de
meestem knappen tien, vijftien
jaar op. Het betreft uitsluitend
mensen die voor de eerste
keer met het strafrecht in aan
raking zijn gekomen, wat ook
het betrekkelijk gematigde re
gime verklaart: de hoop op
een geslaagde terugkeer in de
maatschappij is niet opgege
ven. Een kwart van de gevan
genen zal aan die hoop niet
voldoen en, zo leren ons de
statistieken, als recidivist in de
gevangenis belanden.
Prutsen
De gedwongen arbeid is niet
echt zwaar. Er is een aarde
werkfabriekje en een werk
plaats waar men draagbare
verwarmingsradiatoren en
krultangen met de opmerkelij
ke naam 'glimlach-1' maakt.
In een andere zaal prutsen
veertig gevangenen ingespan
nen kleine onderdelen voor
elektromotoren in elkaar. Ei
genlijk is alleen de 'polirovka'
onaangenaam te noemen. Daar
zijn een man of zes onder een
vreselijke herrie en in onge
zonde stofwolken bezig om,
met gasmaskers op, de be
faamde samovars van Toela
zodanig te polijsten dat ze een
helder-gouden glans krijgen.
Maar. zegt commandant Teres
jenko, de gevangenen die daar
werken krijgen extra melk en
voedsel, en als blijkt dat ze li
chamelijk last hebben van het
werk, worden ze ogenblikke
lijk overgeplaatst.
Zijn werkkamer is bijna gezel
lig te noemen en staat vol met
planten, zelfs zijn de beeltenis
sen van Lenin en van Felix
Dzerzjinski, de oprichter van
de staatsveiligheidsdienst, op
speelse wijze door klimop om
kranst. De thee wordt geser
veerd door een speciaal daar
toe geselecteerde en opgeleide
langgestrafte, die overigens to
taal geen slaafse indruk maakt
en door Teresjenko ook aller
minst wordt afgeblaft: hij
wordt bedankt voor de moeite
en als blijkt dat de man de sui
ker is vergeten wordt hem
vriendelijk verzocht die nog
even te halen.
Het is duidelijk dat de per
soonlijke instelling van de
commandant bepalend is voor
de sfeer in de kolonie. Wat dat
betreft is de keuze van Toela
voor ons bezoek wellicht geen
toeval en de meegekomen
hoge ambtenaar van het mi
nisterie geeft later ook toe dat
elders de relatie met de gevan
genen een stuk minder soepel
verloopt. In andere kolonies
komen nog wel excessen voor,
zegt hij. Gevechten tussen ge
vangenen onderling, gijzeling
van artsen tijdens het spreek
uur en meer van dat soort za
ken. Hier nooit. Hoeveel van
dit soort kolonies er in de
USSR zijn mag de man niet
zeggen
„Alles goed en wel, maar het
blijft een zware tijd voor de
mannen", meent Teresjenko
als we aan onze rondgang over
het terrein beginnen, „vrij
heidsberoving is een zware
straf en daar komt bij dat ik
verplicht ben om ze volgens de
wet extra te straffen als ze
overtredingen begaan. En dat
doe ik dus ook, al weet ik dat
het niets helpt als ik ze in de
isolator stop. En het draagt
nergens toe bij als ik hun recht
op bezoek of het krijgen van
post en pakketten beperk". De
isolator is overigens lang niet
zo afschrikwekkend als het
woord doet vermoeden. De ge
vangene blijft overdag mee
draaien in het arbeidsproces,
krijgt ook hetzelfde eten als
zijn maten maar wordt
's nachts apart gehouden, om
dat het „doorgaans herrie
schoppers betreft" die op de
groep een slechte invloed heb
ben.
Onbevangen
Opvallend is de onbevangen
wijze waarop men in het bij
zijn van de commandant en
andere leden van de leiding
kritiek levert. Misja (30), ver
oordeeld tot vijf jaar wegens
straatschenderij, heeft in het
eerste jaar dat hij nu achter de
rug heeft vier keer bezoek
mogen ontvangen van zijn
verwanten en dat vindt hij te
weinig. Valentin (24) hij
heeft vijf jaar wegens aanran
ding is acht maanden na
zijn veroordeling zeer ontevre
den omdat hij nog niet één
keer bezoek heeft mogen ont
vangen. Op de vraag van de
commandant naar de reden,
antwoordt hij nogal brutaal:
„Vanwege de bureaucratische
rimram hier, dat weet u best".
Teresjenko laat het voorval
passeren zonder er iets van te
zeggen. Zijn adjudant meldt
even later, dat Valentin vier
keer de interne reglementen
heeft overtreden en daarvoor
op deze wijze gestraft is. Het
vergrijp bestond eruit dat de
jongeman steeds op eigen
houtje op het terrein rondliep,
waar dat uitsluitend groepsge-
Tachtig procent van de langgestraften in het strafkamp is jonger
dan dertig jaar.
wijs mag geschieden. „Dat is
nu zo'n voorbeeld van een ex
tra straf die ik verplicht ben
uit te delen", zucht de overste.
„Neem van mij aan dat ik het
niet graag doe".
De 26-jarige Sergej die vijf jaar
zit wegens poging tot moord,
zit psychisch in de problemen
omdat zijn vrouw hem niet
meer wil zien. Gelukkig voor
hem geldt dat niet voor zijn
twee dochtertjes, die hem sa
men met zijn moeder zijn ko
men opzoeken. Pjotr (23), zes
jaar wegens agressieve landlo
perij, heeft in de twee jaar dat
hij hier zit zijn ouders geen en
kele keer op bezoek gehad.
„Maar dat ligt aan hen", weet
hij. „Ze willen niet komen om
dat ze niets hebben om mee te
nemen. Ze wonen in een dorp
waar niets te krijgen is, van
daar".
Fjodor (42), vijftien jaar we
gens moord, meent na zes jaar
ervaring in deze inrichting dat
het leven er wel draaglijk is,
ook al word je er niet beter
van. „En het eten, dat mag
ook wel eens veranderen",
roept hij ons na.
Bij alle gesprekken luistert de
kampleiding aandachtig mee,
al krijgen we niet de indruk
dat daardoor bepaalde zaken
verzwegen worden. Wel is
duidelijk dat de gevangenen
van ons bezoek al dagen van-
tevoren op de hoogte gebracht
waren. Nikolaj zit tien jaar uit
na een poging zijn vrouw te
vermoorden en hij overhan
digt ons een brief met het ver
zoek die aan de autoriteiten in
Moskou door te geven. Het is
de enige keer dat Teresjenko
uit zijn slof schiet: „Wat haal
je je in je hoofd, kerel? Je hebt
toch al antwoord op je eerste
verzoekschrift gehad9 Of niet
soms?", roept hij. „Ja, maar ik
acht mezelf onschuldig", ant
woordt Nikolaj, „en misschien
kan meneer hier me helpen".
Het is een wat pijnlijke situa
tie, die wordt opgelost met de
belofte, gedaan door mijn mi
nisteriële begeleider uit Mos
kou, dat het rekest onverwijld
zal worden behandeld, maar
wel langs de voorgeschreven
weg moet worden ingediend.
Bevoorrecht
De vrij algemene klacht over
het eten is Teresjenko intussen
wel in het verkeerde keelgat
geschoten. Hij haalt het menu
van de week erbij: pap, thee,
suiker, brood, erwtensoep,
vermicelli, vlees en vissoep
prijken op het document, dat
nauwkeurig de voedingswaar-
de per dag bijhoudt. De meeste
calorieën worden verstrekt op
maandag (2787), de minste op
dinsdag en zaterdag (2635).
„Niet slecht, als je bedenkt dat
de staat maar 54 kopeken per
dag per gevangene aan voe
ding uitgeeft", meent onze
Moskouse begeleider. Volgens
hem zijn gevangenen, gezien
de deplorabele voedingstoes
tand in de vrije wereld, zo
langzamerhand bijna als een
bevoorrechte klasse te be
schouwen want zij hoeven zich
geen zorgen te maken over
eten en drinken, zoals de rest
van de bevolking. Het bij wijze
van strafmaatregel korten op
het eten is in 1988 afgeschaft
als een niet-humane hande
ling.
Galina Pozdnjakova, de arts
van de strafinstelling, legt uit
dat er geen bijzondere ziektes
te noteren vallen: „Epide
mieën zijn hier niet. Wat ik
het meest tegenkom zijn aan
doeningen van de luchtwegen,
maag- en darmklachten,
maagzweren en simulanten.
Want iedereen wil zich wel
eens een paar dagen drukken
van het werk. Ik haal ze er
meestal na een dag of twee uit,
verdere sancties komen er
niet. Onze voorraad genees
middelen is normaal, in elk
geval beter dan in de stad. Ik
ben het ermee eens: gevange
nen zijn momenteel de best
verzorgde groep van onze sa
menleving".
„Het is weliswaar niet zo als
bij u, waar iedere gevangene
een eigen cel heeft met kleu
rentelevisie", zegt luitenant
Tsjikov, een van de groepslei
ders van de kolonie, „maar
naar onze maatstaven is de
toestand hier meer dan rede
lijk".
We krijgen de slaapzalen te
zien in de 'kommoenalka'
waar de gevangenen zijn on
dergebracht. Geen tralies,
geen cellen met ijzeren brit
sen, maar meer een slaapzaal
met stapelbedden die iets dich
ter op elkaar staan dan bij
onze jeugdherbergen. Tsjikov,
die verantwoordelijk is voor
een groep van 93 man, om
schrijft de algehele sfeer als
positief. Men behandelt hem
met respect, hij op zijn beurt
laat iedereen in zijn waarde en
dat werkt goed, vindt hij. Ont
sporingen, zoals in het leger
waar nieuwelingen op wrede
wijze worden ontgroend en
vaak worden verkracht en an
derszins misbruikt, komen
hier niet voor. „Ik denk dat
dat komt doordat men hier
uitgaat van een onvrije situa
tie, die je slechts met onderlin
ge kameraadschap enigszins
draaglijk kunt maken", is zijn
mening. „Het is juist zo, dat
nieuwelingen hier door de ve
teranen extra geholpen wor-
Ongecensureerd
De dagindeling is geënt op die
van het leger: reveille om zes
uur, ochtendgymnastiek, ont-
jiv
AI
eri
illy
bijt, en om half acht afn dor
naar het werk. Van twaalf
twee wordt er geluncht
vijf uur, na het werk,
eerst een klein uur politi
voorlichting, gevolgd
vrije tijd, avondeten om
uur en dan weer vrije tijd 'ie
dat om tien uur het licht
gaat „De politieke voorl
ting", zo vertelt ons de
woordelijke officier, „is siiri
enige tijd van zijn ideologis ian
lading ontdaan. Veel min he
dan vroeger proberen we
het communisme te verkoj ai
In plaats daarvan geven
bruikbare informatie over i
wikkelingen in de same
ving, zodat de mannen t
niet van vervreemden". Te
jenko voegt er aan toe, dal
gevangenen alle kranten
censureerd mogen lezen. In
vrije tijd wordt er volgens i
heel wat gestudeerd
schriftelijke cursussen. Er
muziek- en toneelclubs en ite:
voetbal, volleybal, tafelten e
gymnastiek en schaken
zeer populaire tijdspassei res
gen.
Het is een bijna idylli aiB
beeld, dat te mooi lijkt
waar te zijn. Maar de gast reF
ren verzekeren om strijd
zulks nu juist het resultaa
van recente ontwikkelingei
de sfeer van humanisei on
van het strafrecht en de stip z
uitvoering. Teresjenko:
geet niet dat het er in deze
lonies veel harder aan
ging. Nog maar twee jaar g» 'êc
den maakte honger een c
van de straf uit, en het bt
dat zoiets onmenselijk is, is
kortgeleden gaan dagen. 1
steeds hebben we prikl *id
draad en wachttorens met
daten die na een waarsc
wingsschot gericht moeten
ren bij een vluchtpoging,
heb ik overigens al meer
tien jaar niet meer mee
maakt. Nog steeds hebben
straffen die ik niet mens»
vind: beperking van voedl
pakketten en van bezoek
familieleden. Ik moet ze
voeren, maar het moment
ze worden afgeschaft door
parlement is niet ver map
Wat we dan overhouden is £-0(
systeem dat ook zware
lyr
I
digers zoals moordenaars £k(
verkrachters na hun eeiïest
misdrijf nog een kans getk»
omdat ze buiten de gevangefka!
worden gehouden en in a3,k
gehumaniseerde strafkolofij(?i
hun oriëntatie op de mat k
schappij niet geheel hoevenijns
verliezen". I
ALEXANDER MÜNNINGH(PP{
F amilieberichten
„Gelijk het gras is ons kortstondig leven"
Volkomen onverwacht werd uit ons midden weg
gerukt mijn intens lieve man, onze fantastische
vader, zoon, broer, zwager en oom
JACOBUS BERNHARD VAN HEEK
op de leeftijd van 49 jaar.
We hadden je nog zo hard nodig.
29 december 1990
Middenweg 12
2371 GR Roelof arendsveen
Gelegenheid tot condoleren op woensdag 2 januari
1991 van 19.00 tot 20.00 uur in „De Spreng",
achter de Geref. kerk te Oude Wetering.
De rouwdienst zal worden gehouden op donderdag
3 januari om 13.00 uur in de Geref. kerk te Oude
Wetering, waarna de begrafenis zal plaatsvinden op
het kerkhof aldaar.
Heer is mijn herder, mij ontbreekt niets.
CO VAN HEEK
Oude Wetering: J. van Heek-van Houten
Kudelstaart: Ina en Arie de Vos
Dronten: Gert Jan van Heek
Roelofarendsveen: Jan en Wilma van Heek
Theo en Eliza van Heek
Leiden: Ella en Maup Gortzak
Oude Wetering: Aad en Wilma van Heek
Neven en nichten
BERNARDUS GERHARDUS
HENDRIKSEN
weduwnaar van Johanna Maria Vink
op de leeftijd van 88 jaar.
Bussum: Riet en Joop
Sassenheim: René en Corry
Alphen a.d. Rijn: Wil en Henk
Sassenheim: Ben en Marja
Voorhout: Margareeth en Leo
kleinkinderen en
achterkleinkinderen
30 december 1990
„Huize St. Bernardus"
Hoofdstraat 82, Sassenheim
Correspondentieadres:
Angelenhorst 10
2171 VM Sassenheim
Er zal een avondwake worden gehouden op dins
dag 1 januari om 19.00 uur in de Kapel van „Huize
St. Bernardus".
De gezongen Uitvaartmis zal worden opgedragen
op woensdag 2 januari om 14.00 uur in voornoem
de kapel, waarna wij hem zullen begeleiden naar
zijn laatste rustplaats, in het familiegraf op het
parochiekerkhof van de St. Pancratiuskerk te
Sassenheim.
Vader ligt opgebaard in het mortuarium van „Huize
St. Bernardus".
Jullie vader was zo trots en blij
met jullie om zich heen
Jouw ogen straalden warm en zacht
dat deed mijn hart verwarmen
Al heb jij ons verlaten
Jij laat ons nooit alleen
Al wat jullie van hem bezitten
is altijd om mij heen.
JAN VAN TONGEREN
in de leeftijd van 39 jaar.
Mieke van Tongeren-Bakker
Joey
Dionne
30 december 1990
Witte Singel 7,
2371 CB Roelofarendsveen.
Wij bidden voor Jan tijdens de avondwake woens
dagavond 7 uur in de Parochiekerk St. Petrus
Banden te Roelofarendsveen, daarna gelegenheid
tot condoleren.
Gezongen uitvaartmis donderdag 3 januari om
10.30 uur.
Bezoektijden mortuarium: „Huize St. Jacobus",
Noordeinde 189 te Roelofarendsveen, dagelijks
15.30-16.15 en 19.30-20.15 uur.
Diep bedroefd geven wij kennis van het plotselinge
overlijden van onze zoon, schoonzoon, broer,
zwager en oom
JAN VAN TONGEREN
MEDEDELING
Familieberichten kunnen dagelijks tot 8.30 uur
's-morgens worden aangeboden. Voor de zater
dagkrant tot vrijdagavond 17.00 uur.
Op 20 december jl. is
geheel onverwachts op
de Steffenberg in
Vught overleden onze
moeder en oma
weduwe van
H. M. van Wely
Correspondentieadres:
Gerda Emke van Wely
G. S. v. Ruwiellaan 108
3621 XC Breukelen
begrafenissen
crematies
lammermarkt 43 leiden
071-126618
30.000 Kinderen, verdeeld over allerlei
soorten internaten, pleegge
gezinsvervangende tehuizen, kunnen
niet terugvallen op hun eigen ouders.
Het Nationaal Fonds Kinderbescher
ming springt daarom bij met financiële
hulp. Zo worden noodzakelijke voor
zieningen voor de opvoeding vaak toch
nog mogelijk. Steun daarom het
Nationaal Fonds Kinderbescherming.
DEIBESCHEIMU
GIRO 404040
SCHEVENINGEN BOMVOL
SCHEVENINGEN
Mocht Smit Internationale
ooit advies nodig hebben
bij het vlot trekken van
zeeschepen, dan kunnen
ze met een gerust hart te
recht bij de naar schatting
honderdvijftigduizend
toeschouwers die zondag
middag naar de verrich
tingen van de slepers
stonden te kijken.
Onderling discussiërend kwa
men ze met de meest fraaie
oplossingen om het Britse con
tainerschip Maersk Yare voor
de kust van Scheveningen
weg te trekken. Van het weg
zuigen van het zand rondom
de boot tot en met het uitladen
per helikopter en het aanbren
gen van rubbere drijfmatras-
sen. Het meest gehoorde idee
was het „geven van een duw
tje door een stelletje vrijwilli
gers", of opmerkingen van ge
lijke strekking.
Verstopt
Als er een schip is gestrand
dan heb je geen Stichting Toe
risme nodig om volk naar de
kust te krijgen. Zeker niet met
Automobilisten werden 'gek'
DEN HAAG De verkeersdrukte richting kust heeft gezorgd
voor een flink aantal „kop-staart" botsingen. Bij twee aanrijdin
gen op de Utrechtsebaan moesten drie automobilisten en een
motorfietser na het ongeluk naar het Westeinde Ziekenhuis
worden vervoerd. Zij konden na behandeling naar huis. Volgens
de Haagse politie heerste er door de opstoppingen veel irritaties.
Sommige automobilisten belden zelfs woedend via de autotele
foon naar de politie om hen onomwonden mee te delen dat ze
„gek" werden.
mooi weer. De toegangswegen
waren rond het middaguur
volledig verstopt. Ook de slim
me Hagenaars die dachten via
sluiproutes de boulevard te be
reiken kwamen van een kou
de kermis thuis. Zelfs de trams
en bussen waren afgeladen.
Want iedereen wilde weieens
zien hoe de Mearsk Yare, toch
sinds donderdagavond al een
kwart slag gedraaid, als een
hulpeloze reus een bad nam in
ondiep water.
Op de boulevard, de hoger ge
legen dijk en uiteraard het
strand zag het zwart van de
mensen. Rijen dik aanschouw
de men, al dan niet voorzien
van scanners en verrekijkers,
de kolos. De zich rap geïnstal-
leeerde uitbaters van snac
kwagentjes deden hele goede
zaken. Broodjes warme worst
gingen voor de somma van
drie gulden grif van de hand
en wie een opmerking maakte
kon de wind van voren krij
gen. Sterker nog: men mocht
blij zijn dat sommige snack
heren hun vrije tijd hadden
opgeofferd om het publiek te
voorzien van spijs en drank!
Stress
Tegen half drie hield een flink
aantal mensen het voor gezien
en keerde huiswaarts. Althans,
dat was de bedoeling. Maar
ook nu zat het verkeer muur
vast. Met en beetje geluk deed
je er drie kwartier over om
vanaf de Visafslag de Duin
straat te bereiken. En op zijp
moment zie je exact hoe hetfer
gesteld met de tolerantiegrd
en de stressbestendigheid
sommige Hagenaars. Dc
drukken, luidde blijkbaar I
opdracht. Het maakte niet
hoe en wie je aanreed,
maar doordrukte. Van j_
aardige lieden, de echte herij
in het verkeer, werd dankb%
misbruik gemaakt. Dit tot
te ergernis van de automobilL
ten achter hen die op hfc
claxon stonden te timmert
alsof ze deelnamen aan een i
levisiequiz met gemakkelijk
vragen. En waar was de v<
keerspolitie. Tja, zij bleken
enigen die op hun snelle mo'
ren voorbij raasden en raasd
en raasden...
De files bleven lang aanhoji
den. Met name de Utrecht: ec
baan stond nog geruime t|oe
stampvol dampende autc0o
Maar eenmaal thuis kon ied^
een in elk geval zeggen han
containerschip in zijn vo js
glorie te hebben zien ligg< an
Voor het avondeten werd 1 ej
dankt, want die broodjes we en
me worst lagen nog net ar
muurvast in de maag als en
Maersk Yare voor de Schevta
ningse kust. LOEK MOQar
