ïd van der Elsken was
otograaf van de zelfkant
Billy Wilder centraal in Filmmuseum
alman Rushdie gaat als
r loslim op bezoek in Egypte
Henk Spaan: „Ik kan geen olifant meer zien'
[NST/RTV ÊeidócSomont
MAANDAG 31 DECEMBER 1990 PAGINA 13
STERDAM Mis-
ien het meest bekend
I'den zijn foto's uit het
ijs van de jaren vijftig,
t gevuld met de door
toeristisch oog zo be
de platen van Eifelto-
en Montmartre, maar
r mensen. En wat voor
ïsen. Ed van der Els-
richte zich de op de
?ntriekelingen, de clo-
rds, de varieté-arties-
de fakirs, de alcoholi-
t der Elsken, naar gisteren
bekend is gemaakt afgelo-
vrijdag op 65-jarige leef-
overleden, was een men-
otograaf. Hij wist ze in
meest onthutsende mo
ten te vangen, gewapend
hij was met een ontwape-
de glimlach, een interna-
ale vocabulaire, en een uit-
ling die geen mens kwaad
krijgen.
foto's hadden, hoe schok-
d ze soms ook waren, nooit
ntentie mensen belachelijk
ïaken. Ze gaven een beefd
van een samenleving, van een
cultuur, waarin de mensen on
barmhartig de voor- en nade
len van die samenleving sym
boliseerden. „Aan de mensen
die ik kiek, breng ik een hom
mage. Of het nou een clochard
is, of een rasta. Ik zet niemand
op de foto die ik haat, of die ik
minacht. Voor mensen uit de
goot heb ik respect. Zij zijn
mijn elite. Natuurlijk zitten er
ook rotzakken bij, maar het
zijn tenminste adorabele rot
zakken", zo zei hij eens in een
interview, waarin hij, tegelij
kertijd aangaf wie hij tot de
onderwereld vond horen: car
rièremakers, huichelaars. Het
bracht hem veelvuldig in con
flict met de mensen van wie
hij het eigenlijk moest hebben:
tijdschriftuitgevers en omroep
bazen. Want dat deed hij ook:
tv-documentiares maken, in
landen waar gewoonlijk geen
cameraploegen heen te bran
den waren.
Rosse buurt
Na Parijs, vastgelegd in zijn
fotoboek 'Een liefdesgeschie
denis in St. Germain des Prés',
volgden nog tal van andere fo
toboeken, over Tokyo, New
York, Amsterdam. In die laat
ste plaats legde hij onder meer
het leven op de Zeedijk vast,
in een entourage waarin hij
was begonnen als fotograaf:
foto's makend met een zes-bij
zes camera van bezoekers van
de rosse buurt, die tegen beta
ling van vijf kwartjes de plaat
mee naar huis mochten ne
men. Die latere reeks was ech
ter wel anders. Hij wilde laten
zien dat de buurt was veran
derd van een gezellige volks
wijk in een criminele schuil
plaats. Het was ook een van de
weinige foto-series die hij
moest maken met een verbor
gen camera, uit zelfbescher
ming. Volstrekt tegen zijn
principes, want Van der Els
ken fotografeerde meestal met
open vizier.
Zijn keus voor de fotografie
werd voor een belangrijk deel
bepaald door de foto's die hij
zag in de tijdschriften die wer
den meegebracht door de geal
lieerde troepen die ons land
bevrijdden. Bladen met namen
als The Illustrated London
News en The Picture Post, met
foto's van de topfotgrafen van
die tijd. Hij ontdekte dat foto
grafie meer kan zijn dan al
leen het vastleggen van iets,
dan een moment-opname.
Vogue
Zijn verblijf in Parijs, waar hij
werkte in het laboratorium
van het befaamde foto-agent-
schap Magnum, leverde hem
onder meer een aanbieding op
van het zo befaamde Ameri-
kaands blad Vogue, maar Van
der Elsken was toen al te re
bels om er op in te gaan. Reis
de liever de hele wereld rond,
en fotografeerde liever de ar
moe en drek van de honger-
landen dan de glamour van
het westen. „Bij de elite voel
ik me niet thuis. Het is on
denkbaar dat ik figuren in
Wall Street ga fotograferen".
De foto's die hij maakte, vast
gelegd in fotoboeken als
'Sweet Life'. 'Eye love you' en
'De ontdekking van Japan',
gaven een beeld wat men tot
dan niet kende. Of eigenlijk,
wel kende, maar nooit als zo
danig gezien had, omdat het
hoorde tot het dagelijks leven.
Van der Elsken isoleerde dat
beeld, omdat hij als weinig an
dere fotografen kon observer
en en herkende wat het vast
leggen waard was.
Van der Elsken leefde zelf in
een bijna onvindbare boerderij
achter de IJsselmeerdijk in het
platte Noord-Holland. Het was
de noodzakelijke tegenhanger
voor de drukte die hij mee
maakte in die overbevolkte
wereldsteden.
De opzienbarende carrière die
hij maakte leverde hem behal
ve de David Roëll-prijs en an
dere onderscheidingen, ook
landelijke bekendheid op. Niet
alleen door die carrière, maar
ook door zijn onorthodoxe ma
nier van optreden. Van der
Elsken was in meerdere op
zichten even curieus als de
mensen die hij fotografeerde.
Wat hij nalaat is overeen
komstig zijn grote wens dat
wat hij maakte „blijvertjes"
zouden zijn Ze zijn het stuk
voor stuk, die foto's van no
zems, provo's, travestieten,
junks, dronkaards en al die
anderen die zich mochten ver
heugen in de belangstelling
van een groot fotograaf.
KOOS VAN WEES
Ed van der Elsken.
iritiem Museum koopt 17e-eeuws
ïilderij met steun Vereniging Rembrandt
TERDAM Het Maritiem
eum in Rotterdam heeft met
n van de Vereniging Rem-
ïdt en een bijdrage van de fa-
estichting Nolst Trenité uit
erdam het 17e eeuwse schil-
j 'Schepen op de Maas bij Dor-
•ht' kunnen aankopen.
verk van Cornelis Claesz. van Wie-
en is volgens het museum bijzonder
ai het de handel en wandel van ge-
e zeelieden uit de zeventiende eeuw
:eld brengt Het schilderij toont een
:ht op de rivier, met verschillende
pen en op de voorgrond een vlot
rop vier mannen met 'bokkepoten'
bezig zijn een schip te teren. Het werk is
het vroegste uit de collectie van het Ma
ritiem Museum. Het wordt vanaf 7 janu
ari twee weken tentoongesteld in de
centrale hal van het museum, om vanaf
23 maart een vaste plaats te krijgen op
de eerste verdieping. Van Wieringen
(ca 1580-1633) kreeg van de overheid
opdracht om zeeslagen en historische
gebeurtenissen op zee te schilderen. Zijn
meest bekende werk 'Zeeslag bij Gibral
tar' bevindt zich in het Scheepvaartmu
seum in Amsterdam. Ander werk hangt
in het Rijksmuseum, het Frans Halsmu
seum. het Prado in Madrid en het Na
tional Maritim Museum in Greenwich
Hoeveel het werk kostte dat nu is aan
gekocht is niet bekend gemaakt
AMSTERDAM Het Nederlands
Filmmuseum in Amsterdam en
het Amsterdamse Filmtheater Ri-
alto presenteren in februari en
maart een groot Billy Wilder-re-
trospectief. Een aantal films uit
het retrospectief wordt in februari
ook vertoond in het Haags Film
huis. Het Filmmuseum legt in de
tijdelijke behuizing Kriterion het
accent op films waarvoor Wilder
het scenario schreef, Rialto op zijn
activiteiten als regisseur.
Wilder (1906. Wenen) begon zijn
carrière als misdaadjournalist en
vertrok op zijn twintigste naar
Berlijn. Daar schreef hij scenario's
voor onder meer 'Menschen am
Sonntag' (1929, Robert Siodmak).
Na de machtsovername van Hitier
in 1933 vertrok hij via een tussen
stop in Parijs naar de Verenigde
Staten Daar kreeg hij na twee
moeilijke jaren een contract bij Pa
ramount als scenarioschrijver. In
samenwerking met Charles Brac-
kett ontstonden scripts voor onder
meer Ernst Lubitsch en Howard
Hawks. Wilder was vaak ontevre
den over de interpretatie van zijn
scenario's door de regisseur. Hij
kon echter in 1942 zijn eerste „ei
gen" film maken: 'The Major and
the Minor' met Ginger Rogers. Er
volgden nog films als Indemnity'
(1944), The Lost Weekend' (1945,
bekroond met vier Oscars), 'Sunset
Boulevard1 (1950), Some like it
hot', 'Love in the Afternoon' (1959,
met Gary Cooper en Audrey Hep
burn) en Buddy Buddy' (1981).
De filmer kreeg in 1986 een Life
Achievement Award van het
American Film Institute. Zijn
vaak sombere onderwerpen, bijna
altijd handelend over de strijd tus
sen geld en liefde, zijn door de
dramatische kracht en humor toe
gankelijk voor een breed publiek,
aldus de toelichting bij het po-
gramma.
versal valt
'DIE 2' PROMOTEN NEDERLANDS CULTUURGOED BUITEN GRENZEN
Drs. F.J. Duparc
Drs. Duparc nieuwe
directeur Mauritshuis
DEN HAAG Drs. F .J. Duparc
(42) zal met ingang van 1 mei 1991
drs. H.R. Hoetink opvolgen als di
recteur van het Mauritshuis. Hoe-
tink gaat op die datum met pen
sioen. Voor Duparc betekent het
een terugkeer naar het Maurits
huis, waar hij na zijn studie kunst
geschiedenis in Leiden begon als
wetenschappelijk medewerker.
Daarna was hij enkele jaren werk
zaam bij een kunsthandelaar in
Maastricht. Vanaf 1985 werkt Du
parc in Canada, als conservator
voor de collectie oude Europese
meesters van het Musee des Beaux
Arts in Montreal, en de laatste ja
ren als hoofdconservator.
storten in,
gastank ontploft
oogspannings-
ten vallen om in
nieuwe attractie
rwersal Studio's
Angeles, met
'Earthquake,
One'. De at-
lie'lijkt symbo-
voor het verzet
1 de overname
de filmmmaat-
ippij MCA, eige-
van Universal,
het Japanse
cern Matsushita,
rechter bepaal-
aterdag dat de
name gerech-
De typische-
irikaanse filmin-
trie komt daar
in Japanse han-
FOTO: AP
:W DELHI/LONDEN
fr. Salman Rushdie, de
je tse auteur van Indiase
;omst die door Iran ter
)d is veroordeeld we-
a is belediging van de is-
Ii, gelooft dat een „tijd
i genezing" is aange-
ken die hem de kans
ft uit zijn schuilplaats
r buiten te komen. Hij
ft een uitnodiging aan-
rd om binnenkort een
oek te brengen aan
ypte en daar te spreken
t islamitische geleer-
1, zo meldde het Britse
id The Observer giste-
gens The Observer was de
lodiging een initiatief van
minister voor islamitische
en Muhammad Mahgoub
heeft president Hosni Mu-
ak er zijn goedkeuring aan
leend. Een woordvoerder
de Egyptische president,
lel-Moneim, zei echter niet
de hoogte te zijn van enige
lodiging aan Rushdie. Hij
!s erop dat Rushdie geen
tshoofd is en zeker niet
r Mubarak is uitgenodigd,
woordvoerder wilde niet
luiten dat Rushdie uitgeno
digd kon zijn door Mahgoub in
diens capaciteit van moslim
geleerde.
De geestelijk leider van de
soennitische moslims in Egyp
te, sjeik Gad el-Hak, verwel
komde de uitnodiging aan
Rushdie. Hij zei dat de schrij
ver „niet verantwoordelijk
mag worden gehouden voor
zonden die hij heeft begaan
voorafgaande aan zijn beke-
rihg".
.„Geleidelijk kan goede trouw
kwade trouw gaan vervangen.
Er is een gevoel dat (mij) ge
noeg is- aangedaan" aldus
Rushdie in gesprek met het
Indiase persbureau UNI. De
schrijver van de door moslims
in de hele wereld gewraakte
„Duivelsverzen" betoogde dat
de meeste moslims „niet bloed
dorstig" zijn. „Hoewel moslims
in de hele wereld mijn naam
kennen, weten zij niet wat
voor soort iemand ik ben en
zijn zij misschien best bereid
naar mij te luisteren", zei
Rushdie. „Ik geloof niet dat ik
mezelf een goed moslim kan
noemen. Maar ik ben een mos
lim en geloof in de eenheid
van god en de centrale stellin
gen van de leer van de pro
feet". Volgens Rushdie be
stond onder de moslims in
Groot-Brittannie een zwijgen
de meerderheid die vond „dat
er maar eens een eind aan de
zaak moet komen".
In een vraaggesprek met de
Times wijdde Rushdie vrijdag
uit over zijn „geloof" in de is
lam. Hij zei weliswaar afkom
stig te zijn uit een islamitische
familie, maar meer in huma
nistische zin te zijn grootge
bracht. Hij verklaarde door de
jaren heen een intellectueel
begrip van religie te hebben
gekregen, „en religie heeft
voor mij altijd islam bete
kend".
De eis van sommige Britse
moslims dat hij de „Duivels
verzen" alsnog uit de handel
haalt ging Rushdie te ver:
„Het is een roman die door
veel lezers als waardevol
wordt beschouwd. Ik kan hen
niet verraden. Belangrijker
nog is de erkenning van de
moslim-geleerden dat het boek
niet beoogt beledigend te zijn.
Hadden zij daar anders over
gedacht, dan had ik het waar
schijnlijk overwogen. Nu denk
ik dat het boek beschikbaar
moet blijven".
Intussen hebben Rushdies be
wonderaars en mensen die
hem de afgelopen twee jaar tij
dens zijn onderduikperiode
hebben geholpen, kritiek geuit
op zijn „bekering". „Het lijkt
erop dat de religieuze terroris
ten hebben gewonnen", aldus
de toneelschrijver Arnold
Wesker in The Sunday Times.
Dit weekeinde kwam Rushdie
zijn critici enigszins tegemoet
door erop te wijzen dat zijn be
kering niet betekent dat hij nu
ontkent dat in naam van de
religie „vreselijke dingen" zijn
gebeurd.
Nadat hij zijn bekering vorige
week bekend had gemaakt, re
ageerde de huidige geestelijk
leider van Iran, Ali Khame
nei, met de verklaring dat aan
het doodvonnis tegen de
schrijver niet getornd kan
worden.
(ADVERTENTIE)
gelezen voor we vertrokken.
De plekken waar we komen
zijn min of meer toeval. Het
leuke van improviseren is, dat
je vaak een interessantere uit
zending krijgt omdat je wordt
geïnspireerd door de gebeurte
nissen om je heen. Zo hadden
we in eerste instantie een scè
ne met leeuwen in onze ge
dachten waarbij we de dieren
van een afstand van zo'n ze
ventig meter met een lange
lens zouden filmen om daarna
de camera op onszelf te rich
ten. Ter plekke bleek dat je
heel dicht bij die dieren kon
komen. We hebben echt op
vijf meter afstand van ze ge
staan. Op het moment dat het
mannetje een beetje hinderlijk
begon te grommen zei de gids
voor mijn smaak iets te rustig
dat we nu heel stil moesten
blijven zitten. Dat was wel een
beetje eng. Maar het zijn din
gen waar je achteraf van
schrikt. Zo waren we in Bots
wana in de Okavango Delta en
daar voeren we dus met een
bootje tussen de krokodillen.
Later bleek dat er maar één
dier is. waar de bewoners echt
heel bang voor zijn en dat zijn
'nijlpaarden. Die zijn agressief
en heel gevaarlijk. We voeren
heel rustig langs die dieren
totdat op een gegeven moment
een Nederlands echtpaar wer
kelijk tierend het kamp bin
nen kwam zetten. Ze waren
per ongeluk op een nijlpaard
gevaren en die had ter com
pensatie hun kano door mid
den gebeten. Kijk, hadden we
dat van te voren geweten, dan
waren we waarschijnlijk nooit
aan dat avontuur begonnen".
Geen belasting
Dat het voor Harry moeilijk
blijkt de waarheid te vertellen,
wordt in de afleveringen ook
duidelijk. Henk: „Zo overtuigt
Harry op de Missisippi een Ca
nadees dat wij geen belasting
hoeven te betalen en laat hij
de komisch acteur Dick van
Dyke geloven dat Amsterdam
een heel schone stad is. In
Hollywood zijn we trouwens
bij een bekende producer bin
nengestapt met een videoband
van een Nederlandse acteur,
die carrière wil maken in
Amerika. Ik zal niet verklap
pen welke acteur het is. maar
die producer zegt: 'het lijkt mij
geen geboren filmacteur, maar
misschien is het wel de nieuwe
JacquesTati' en dat is toch
een hele eer. Dat video-onder
werp keert overigens een paar
keer terug. Zo proberen we
een zanger in Las Vegas te slij
ten en prijst Harry De Deur
zakkers aan bij de Prins Car
naval van Rio. In Zimbabwe
hebben we een afspraak met
het nationaal elftal en laat
Harry een bandje zien van
Jack van Loen Hoewel hij te
gen de paal kopt. er naast
schiet en tenslotte in eigen
doel trapt, zien ze hem toch
wel zitten als spits"
AMSTERDAM Henk
Spaan moet een sportdo-
cumentaire maken, maar
Harry Vermeegen heeft
heel andere zaken aan zijn
hoofd. Hij is bang dat Ne
derland na 1992 een pro
vincie van Duitsland
wordt. 'Die 2' hebben dus
een probleem, dat uitein
delijk leidt tot een we
reldreis van achttien
maanden.
In die periode trekt Henk
steeds aan het kortste einde,
maar zet Harry overal ter we
reld Nederlandse cultuur-spo
ren uit, die komisch kijkvoer
voor de buisklant oplevert. De
kijker ziet hoe hij in de hoofd
stad van Zimbabwe erwten
soep uitdeelt, hoe hij de polo
naise leert aan de Massai in
Kenia en hoe hij de bewoners
van Rio de Janeiro oliebollen
aanbiedt.
Henk Spaan is een dag eerder
uit Afrika teruggekomen. Het
was zijn tweede grote reis in
drie maanden. Eerder was hij
in Noord- en Zuid-Amerika.
Na een korte rust-periode is in
januafi Azië, Australië en
Nieuw Zeeland aan de beurt.
Henk: „Waar deze reeks mij in
elk geval overheen geholpen
heeft, is mijn vliegangst. Zo
had de produktie mij niet ver
teld dat we in Afrika in de al
lerkleinste vliegtuigjes ter we
reld terecht zouden komen. Ze
worden door bushpilots gevlo
gen en die landen doodleuk op
knolleveldjes. De eerste keer
was dat heel eng, maar aange
zien er geen ander transport
middel is, als je tenminste er
gens wil komen, wen je er snel
aan. Tijdens de laatste vluch
ten hingen we bij wijze van
spreken uit het vliegtuig om
beneden naar de olifanten te
kijken".
Schrikdraad
„We hebben echt spannende
avonturen beleefd, vooral in
Afrika. Zo hebben we in Bots
wana een week tussen de wil
de beesten gekampeerd. Er
stond alleen schpkdraad rond
het kampement om de olifan
ten tegen te houden, maar de
hyena's snuffelden doodleuk
rond onze tent. De tweede dag
kwam een gids met een dode,
zojuist door hem verpletterde
Egyptische cobra aanzetten.
En we waren nog geen twee
uur in het kamp of onze ge
luidsman stapte bijna op een
Zwarte Mamba. We hadden
wel serum bij ons, maar als je
niet binnen vijftien minuten
een zesdubbele dosis krijgt,
dan kun je het niet meer na
vertellen. Ik weet niet of ik
privé ooit zo'n reis zou maken,
we zijn echt in de allerdiepste
bush geweest, maar voor het
werk was het heel leuk".
„Nou ja... Wat je in Afrika
vooral tegenkomt, is armoede
en beesten. Ik kan echt geen
olifant meer zien. Er bestaat
een vreemd misverstand in
Europa, waarvan ik ook het
slachtoffer was, dat er een
schaarste zou bestaan aan die
beesten. Dat is dus niet het ge
val. Er zijn er veel te veel. In
Botswana zijn er volgens de
laatste telling 75.000 terwijl er
eigenlijk maar ruimte is voor
20.000> Door het verbod de
beesten te mogen afschieten,
ontstaat straks de situatie dat
de mens plaats zal moeten ma
ken voor het dier. We hebben
bossen gezien die totaal ver
pletterd waren door olifanten.
Als die beesten namelijk ner
veus worden, en dat gebeurt
als ze geen water kunnen vin
den. dan lopen ze alles onder
steboven wat ze op hun weg
tegenkomen. Okee, er zijn lan
den, zoals Zaire, waar alle oli
fanten door stropers zijn uitge
moord, maar in Zimbabwe en
Botswana zijn er genoeg".
Eerst geld
„Maar als we over armoede
praten, is Jamaica het ergst.
En de mensen zijn er ook niet
vrolijker door geworden. Als
je daar op straat een vraag
stelde, wilden ze eerste geld
hebben, voordat ze antwoord
gaven. Een van de onderdelen
in het programma is dat Harry
typische Hollandse etenswaren
uitdeelt. Nou, ze wilden alleen
voor de camera als ze geld
kregen. Dat was in Afrika niet
het geval. In het centrum van
Harare hebben we bijvoor
beeld erwtensoep uitgedeeld.
De inwoners begonnen gelijk
te eten en vonden het heerlijk.
Vooral de worst. Wat dat be
Henk Spaan
en Harry Ver
meegen:
„Amerikanen
zijn behoor
lijk paranoï
de. In Los An
geles dach
ten ze dat er
vergif zat in
de gevulde
koeken".
FOTO: PR
treft zijn de Amerikanen bij
voorbeeld behoorlijk paranoï
de. Zij wilden niets proeven
voordat Harry een hap had ge
nomen. In Los Angeles dach
ten ze dat er vergif zat in de
gevulde koeken die we bij ons
hadden".
„Het werken in Amerika was
overigens behoorlijk lastig. Je
moet namelijk overal toestem
ming voor hebben. Bovendien
schrijft de vakbond voor dat je
gebruik moeten maken van
een Amerikaanse cameraman
en producer. Laatstgenoemde
ziet er op toe dat je de juiste
papieren hebt. Die man heb
ben we dus regelmatig even
weggestuurd, want die papie
ren hadden we niet altijd. Het
probleem met Afrika was, dat
Zimbabwe en Kenia, alles be
halve democratische landen
zijn. Daar moet je dus voldoen
aan alle vereiste bureaucrati
sche normen, anders sta je zo
weer buiten. Wat we niet wis
ten is, dat we bij binnenkomst
een borg moesten storten voor
de apparatuur die we bij ons
hadden. Dat bleek zevenhon
derdduizend gulden te zijn.
We hebben op de grens van
Botswana en Zimbabwe dan
ook een uurtje of drie in een
hokje gezeten, totdat een ship
ping-agent ons die borg gaf.
Maar wat we ook hebben ge
merkt, is dat wat muntjes soms
behoorlijk helpen. Je moet al
leen wel weten aan wie je dat
geld uitdeelt. Als je het toeval
lig geeft aan iemand die niet
corrupt is, dan zit je heel snel
in de gevangenis".
Reisgidsen
„We hebben bij deze serie ge
kozen voor improvisatie. Te
rug naar af, dus geen schmink,
acteurs of studio-decors. We
hebben ook geen reisgidsen
qfêl) DRIE ZUSTERS
_L-''vanTsjechov. Regie Erik Vos
vanaf 2 jan. uitsluitend in het
Appeltheater Den Haag
'schitterend kijkspel"
"meeslepend en groots"
"ode aan Tsjechov"
Reserveren 070-3502200
